Մրգավան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գյուղ
Մրգավան
Մրգավանի գյուղապետարանի շենքը
ԵրկիրՀայաստան Հայաստան
ՄարզԱրարատի
ՇրջանԱրտաշատի շրջան
Համայնքի ղեկավարՍամվել Վարդանյան
Հիմնադրված է1828 թ.
Մակերես3,5 կմ²
ԲԾՄ830 մ
Կլիմայի տեսակԲարեխառն
Պաշտոնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն1606[1] մարդ (2011)
Ազգային կազմՀայեր
Կրոնական կազմքրիստոնյաներ
Ժամային գոտիUTC+4
Մրգավան (Հայաստան)##
Մրգավան (Հայաստան)

Մրգավան (նախկինում՝ Գյոդակլու), գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Արարատի մարզի Արտաշատի տարածաշրջանում, Արտաշատ քաղաքից անմիջապես հյուսիս-արևմուտք[2]։ Վերանվանվել է Մրգավան 1945 թվականի օգոստոսի 2-ին[3]։

Մրգավան գյուղի մուտքը, ձախ կողմում՝ հուշաղբյուր` նվիրված Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բարձրությունը ծովի մակարդակից կազմում է 830 մ։

Մրգավանը զբաղեցնում է 350 հա տարածություն, որից համայնքային 77 հա, քաղաքացիներին՝ 258 հա, պետական՝ 15 հա, գյուղատնտեսական նշանակության՝ 229 հա։ Հողը սեփականաշնորհվել է 1991 թվականին, մեկ հողաբաժինը՝ 2400 մ2։

Աշխարհագրական դիրք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մրգավանը տեղակայված է մայրաքաղաք Երևանից 25 կմ հարավ-արևմուտք, իսկ մարզկենտրոն Արտաշատից՝ անմիջապես հյուսիս-արևմուտք, Երևան-Արտաշատ ճանապարհի ձախ կողմում։

Գյուղը հարավից սահմանակից է Արտաշատ քաղաքին, հյուսիս-արևելքից` Այգեստանի հողատարածքին, հյուսիս-արևմուտքից՝ Դալար գյուղին, արևմուտքից՝ Երևան-Մեղրի կենտրոնական ճանապարհին։ Մրգավանը Արարատյան դաշտի գյուղերից է։

Գյուղը մոտ է մի շարք պատմամշակութային հուշարձանների և հնավայրերի։ Այնտեղից մինչև Խոր Վիրապ 15 կմ է, Հին Դվին քաղաքի պեղումները և թանգարանը՝ 6 կմ, Ազատավանի ջրամբարը՝ 7 կմ, Ոստանի պատմության թանգարանը՝ 4 կմ, Շահումյան գյուղի Գրիգորի հեքիաթային աշխարհը՝ 7 կմ։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիման բարեխառն լեռնային է, ամառը՝ տաք, ձմեռը` ցուրտ։ Տարեկան միջին ջերմաստիճանը 20 °C է, առավելագույնը` 35 °C, իսկ նվազագույնը՝ -25 °C։

Մթնոլորտային տարեկան տեղումների քանակը 200-250 մմ, ձնածածկույթի հաստությունը՝ 10-30 սմ։ Վեգետացիայի շրջանը տևում է 200-230 օր։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղը հիմնադրվել է 1828 թվականին։ Մրգավան (նախկին Գյոդակլու, որը թարգմանաբար նշանակում է «Կարճահասակների» գյուղ) գյուղը, որը կոչվել է նաև Դալուլար, 1831 թվականին մտնում է Երևանի նահանգի Երևան գավառի մեջ[4]։Գյուղը ունեցել է մեծ բարերար Գրիգոր Բաբաջանյանը (1893-1978) եղել է գյուղի մոտ 90% քավորը գյուղւմ ասել են (Քավոր Գրիգոր):Մինչև այսօր նրա թոռները և ծոռները բնակվում են գյուղում։

100 տարի հետո՝ 1927-1931 թվականներին, վերանվանվում է հեղափոխական գործիչ Ս. Մարտիկյանի անունով։

Գյուղի մեջ կա բազալտից հուշարձան-աղբյուր՝ Հայրենական մեծ պատերազմի (1941-1945) զոհվածների հիշատակին նվիրված։

Մրգավանի Սուրբ Աստվածածին, հիմնավեր, ընթանում են շինարարական աշխատանքներ

Գյուղը ունի երկու եկեղեցի՝ Սուրբ Աստվածածին և Սուրբ Հակոբ։ Առաջինը կառուցվել է 1833 թվականին Մուխսի Բադալի և Վարդանի կողմից։ Այն գործել է մինչև 1919 թվականը[5]։

Սուրբ Հակոբ եկեղեցի (Մրգավան)

Երկրորդը՝ Սուրբ Հակոբ Եկեղեցին, կառուցվել է բարերար վաճառական Անդրեաս Սարգսյանի կողմից մոտավորապես 1901-1908 թվականներին, իսկ շինարարական աշխատանքներին մասնակցել է ողջ գյուղը։

1918 թվականին Հայաստան մտած թուրքերը նահանջելիս իրենց հետ տանում են եկեղեցու զանգերը, թաքցնում Արաքսի ափին գտնվող գյուղերից մեկում, իսկ Անդրեասի որդին, Սարոն, 5 ոսկի տալով մի ադրբեջանցու, գտնում է զանգը և վերադարձնում։

Խորհրդային իշխանության որոշմամբ 1920 թվականին եկեղեցին անջատվում է պետությունից, դպրոցը՝ եկեղեցուց։ 1953 թվականին Խորհրդային կառավարությունը որոշում է քանդել եկեղեցիները։ Գյուղացիները հրաժարվում են քանդելուց, ուրիշ տեղից մարդիկ են բերում, որոնք հանում են խաչերը, քանդում գմբեթները։ Գյուղի կանայք բողոքում են Երևանի կոմիսարին, և եկեղեցին փրկվում է քանդվելուց։ Հետագայում որոշ ժամանակ այն դարձնում են գյուղի պահեստ։ Այնուհետև այն գործել և մինչև այժմ գործում է որպես եկեղեցի։ Գյուղի Հարությունյանների տոհմի ներկայացուցիչ Հովհաննես Ղազարյանը մեծ ներդրումներ է կատարել եկեղեցին ավելի գեղեցիկ դարձենելու համար։ Այդ ամենի համար նա ծախսել է ավելի քան 20 միլիոն դրամ։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղի բնակչությունը զբաղվում է խաղողագործությամբ, բանջար-բոստանային, կերային կուլտուրաների մշայությամբ և անասնապահությամբ։

Մրգավանի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև[6].

Տարի 1831 1873 1897 1926 1939 1959 1970 1979 1989 2001 2004 2011
Ընտանիք 33 ? ? ? ? ? ? ? ? 543 580 ?
Բնակիչ 134 506[7] 836 914 887 1350 1693 1799 1826[8] 1872 1518 1606[1]

Շինարարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչ 1920 թվականը գյուղի բնակելի շենքերը կառուցվել են աղյուսից, փայտից, եղեգնից, իսկ խորհրդային իշխանության տարիներին՝ քարից և երկաթբետոնից։

Տարիների ընթացքում Մրգավանում կատարվել են կուլտուր-կենցաղային նշանակություն ունեցող մի շարք շինարարական աշխատանքներ։ Հին մշակույթի շենքը 1941-1948 թվականներին եղել է մանկատուն։ 1960 թվականին կառուցվել է մշակույթի նոր շենքը, որտեղ գտնվել են կինոն, գյուղապետարանը, գրադարանը և բուժկետը։

Հին մանկապարտեզը կառուցվել է 1930 թվականին, իսկ վերկառուցվել՝ 1958 թվականին։ 1996-2008 թվականներին մանկապարտեզը չի գործել։ 2008 թվականի մայիս ամսին այն տեղափոխվել է նոր շենք և սկսել է գործել։ 1926 թվականից այստեղ գործում է ծննդատուն, որը համարվում է խորհրդային իշխանության առաջին գյուղական ծննդատներից մեկը։

Գյուղը էկելտրիֆիկացվել է 1937 թվականին, իսկ գազաֆիկացվել է՝ 1998 թվականին։ 2004 թվականին գյուղը վերահիմնադրվել է և դրա առթիվ Հովհաննես Ղազարյանը և Ստեփան Շահբազյանը տեղադրել են հուշարձան։

Վերջին երեք տասնամյակում կառուցվել են գյուղի նոր թաղամասեր։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1831 թվականից գյուղացիները զբաղվել են ցորենի, գարու, բրնձի, կորեկի, բամբակի, քնջութի, սեխի մշակությամբ։ Գյուղը այդ ժամանակ ունեցել է 16 հա հող և 2 հա խոտհարք։ Անասնապահության զարգացած ճյուղը համարվել է տավարաբուծությունը։

1929 թվականին, Խորհրդային իշխանության տարիներին, երկրում հայտարարվել է համատարած կոլեկտիվացում և դրա արդյունքում Մրգավանում ստեղծվել է առաջին կոլտնտեսությունը։

Հողագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ըստ տվյալների[9].

Բերքի անվանումը Զբաղեցրած տարածքը (հա) Ստացված բերքի քանակը (ցենտ)
Աշնան ցորեն 4 55
Գարնան գարի 3 9
Բամբակ 36 510
Բանջարեղեն 3,5 287
Բոստան 6 67
Խաղող 147 4689
Պտուղ 10 651
Ընկույզ 0,25 4
Փշատ 1 165

Անասնապահություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ըստ տվյալների[10].

Անասնատեսակ Գլխաքանակ
Խոշոր եղջերավոր անասուններ 90
Կովեր 21
Եզներ 28
Ոչխարներ և այծեր 246
Թռչուններ 173
Մեղուներ 15
Ձիեր 12
Էշեր 1

Մշակույթ և կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մրգավանի միջնակարգ դպրոց

Գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուն կից 1905 թվականին հիմնադրվել է մեկամյա դպրոց, որը 1908 թվականին դարձել է երկամյա։ Երկրորդ դպրոցը կառուցվել է 1930 թվականին, որը քառամյա է եղել։ 1938 թվականին կառուցվել է յոթնամյա դպրոց, որը ժամանակի ընթացքում դարձել է ութնամյա և միջնակարգ։ Այդ դպրոցը մինչ օրս գործում է։ 1905 թվականին դպրոցն ունեցել է 56 աշակերտ՝ 55 տղա և 1 աղջիկ։

Կովկասյան ուսումնական օկրուգի թույլտվությամբ 1911 թվականին գյուղում բացվել է մեկամյա դպրոց, որը շարունակել է գործել մինչև 1915 թվականը։ Սկզբնական շրջանում ուսումնարանում սովորել են 44 աշակերտ, իսկ վերջում՝ 100 աշակերտ[11]։

Գյուղի նոր դպրոցը կառուցվել է 1970 թվականին, իսկ մինչ այդ դպրոցները գործել են մասնավոր տներում։

Դպրոցի հայտնի շրջանավարտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Անժիկ Ենոքյան (ծնվ. 1930), գրող։
  • Բադալյան Ադելա (ծնվ. 1957), մեդալակիր։
  • Ղազարյան Ազատուհի (ծնվ. 1970), մեդալակիր։
  • Թադևոսյան Վալյա (ծնվ. 1970), մեդալակիր։

Հերոսամարտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուշաղբյուր` Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին

Հերոսամարտը թուրքերի դեմ սկսվել է 1917-1918 թվականներին։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին մասնակցել են 150 մրգավանցիներ, որոնցից 63-ը զոհվել են[12]։

Հայտնի անձինք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
  2. Ներսիսյան, Խաչատուր (2008). Մրգավան. Երևան: ԵՊՀ հրատ․. էջ 5.
  3. «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ. 3, էջ 876
  4. Ներսիսյան, Խաչատուր (2008). Մրգավան. Երևան: ԵՊՀ հրատ․. էջ 10.
  5. Ներսիսյան, Խաչատուր (2008). Մրգավան. Երևան: ԵՊՀ հրատ․. էջ 12.
  6. «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 141» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2015 Մարտի 27-ին.
  7. Զավեն Կորկոտյան, «Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)»
  8. «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», հտ. 5, էջ 774
  9. Ներսիսյան, Խաչատուր (2008). Մրգավան. Երևան: ԵՊՀ հրատ․. էջ 17.
  10. Ներսիսյան, Խաչատուր (2008). Մրգավան. Երևան: ԵՊՀ հրատ․. էջ 18.
  11. Ներսիսյան, Խաչատուր (2008). Մրգավան. Երևան: ԵՊՀ հրատ․. էջ 20.
  12. Ներսիսյան, Խաչատուր (2008). Մրգավան. Երևան: ԵՊՀ հրատ․. էջ 28.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]