Հովտաշեն (Շիրակի մարզ)

Հովտաշեն
Գյուղ
	Հովտաշեն
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Շիրակի
Մակերես	3.9 կմ²
ԲԾՄ	1600 մ
Պաշտոնական լեզու	հայերեն
Բնակչություն	298 մարդ (2012)
Ազգային կազմ	հայեր
Ժամային գոտի	UTC+4
Հեռախոսային կոդ	+374 244

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հովտաշեն (այլ կիրառումներ)

Հովտաշեն (նախկին անվանումը` Ղութնիղշլաղ), գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզի Արթիկի տարածաշրջանում, մարզկենտրոնից 20 կմ հարավ-արևելք, Մանթաշ գետի աջ ափին։ Վերանվանվել է Հովտաշեն 1948 թ. հուլիսի 15-ին^[3]։

Անվան ծագումնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկին անվան՝ Ղութնիղշլաղի բառակազմավորման ծագումնաբանական առումով բնորոշիչ տարրն է կազմում "ղութնի" բառը, որը յուրահատուկ է Սասնա բարբառին։ "Ղութնի" բառը նշանակում է "մետաքս" միայն Սասնա բարբառում, Արևմտահայաստանի այլ բարբառներում, այդ թվում նաև Կարսին բնորոշ Կարնո (Էրզրումի) բարբառում, հայերեն "մետաքս" բառի փոխարեն օգտագործվում են նաև ուրիշ այլալեզու անվանումներ՝ "խաս", "աբրեշում", "ղումաշ" (ռուս. - "ատլաս")։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այժմյան Հովտաշեն գյուղը հիմնադրվել է 1829 թ. ռուս-թուրքական պատերազմից հետո Էրզրումի նահանգից, ինչպես նաև Կարսից և շրջակա գյուղերից գաղթած հայերի կողմից։ XIX դարի վերջին քառորդից մինչև 1948 թ.-ը հայտնի է եղել Ղութնիղշլաղ անվամբ։

Գյուղի բնակեցման երկրորդ ալիքը տեղի է ունեցել 1877-1878 թ. ռուս-թուրքական պատերազմից հետո, երբ 1877 թ.-ին Բիթլիսի նահանգի Սասուն գավառի Քաղկիկ բերդաքաղաքից (Ծմակ, Սասունի բերդ, Դավթի բերդ) Մելքոն Դիլանյանցի գլխավորությամբ հարյուր սասունցի ընտանիք տեղափոխվել է՝ սկզբից մերձակա Մշո գավառի Խասգյուղ և հետագայում Կարսի մոտակայքում գտնվող Բերնա գյուղ - դեպի ռազմաճակատի գիծ՝ հայազգի ռուս գեներալներ Միքայել Լորիս-Մելիքովի և Արզաս Տեր-Ղուկասովի հրամանատարության ներքո գործող ռուսական բանակին ընդառաջ։

Մելքոն Դիլանյանցը, իր հովանավորության տակ գտնվող Սասունից տեղափոխված հարյուր ընտանիքից հավաքագրելով մեկական տղամարդ, իր ոչ կանոնավոր հարյուրակով մտնում է ռուսական Կուբանի կազակական զորքի Երկրորդ Խոպերյան գնդի կազմի մեջ՝ որպես կազակական միլիցիա ("միլիցիա" են կոչվել կազակներին աջակցող տեղաբնակ կամավորներից կազմված, կազակական զորքին բնորոշ զգեստի, զենքի ու ռազմարվեստի չափանիշներով ղեկավարվող ոչ կանոնավոր հեծելազորային կազմավորումները), ընտանիքների մնացյալ մասը տեղավորելով մարտադաշտերից հեռու գտնվող Շիրակի լեռնային մասում պատսպարված, այժմ Հովտաշեն կոչվող գյուղում։

Պատերազմից հետո Գեորգիյան ասպետ հարյուրապետ Մելքոն Դիլանյանցը Բայազետի և Կարսի ազատագրմանը մասնակցելու համար ստանում է անհատական ազնվականություն և նշանակվում Շիրակի "Ուեզդնի նաչալնիկ" ( հայերեն - "գավառի պետ, գավառապետ") պաշտոնին, որի իրավազորության շրջանակը այն ժամանակ միավորում էր շրջանային դատախազի և զինվորական կոմիսարի գործառույթները։ Շիրակում այդ պաշտոնը ժողովրդական լեզվով կոչվել է "գլավնի" (հայերեն - "գլխավոր"), իսկ Սասնա ծագում ունեցող հարյուրապետ Դիլանյանցը ժողովրդի շրջանում հայտնի է դառնում (Յուզբաշի/թուրք.-ից - "հարյուրապետ") Մելքոն" մականունով։ Արմատներով սասունցի Յուզբաշի Մելքոնից է ծագում Արթիկի շրջանում հայտնի Յուզբաշյանների տոհմը։ Յուզբաշի Մելքոնի ժառանգներից է գեներալ-մայոր, արտակարգ դեսպանորդ և լիազոր նախարար, քաղաքական գիտությունների դոկտոր Հայկ Քոթանջյանը^[4]։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ ՀՀ 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների` Հովտաշենի մշտական և առկա բնակչությունը կազմել են 294 մարդ^[5]։ Գյուղը 1830 թ.-ին հիմնել են Կարսից գաղթածները։ Այդ ժամանակվանից մինչ օրս բնակիչները գրեթե ամբողջությամբ հայեր են^[6]։ Հովտաշենի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև.

Տարի	Բնակչություն
1831	37 մարդ	^[7]
1873	145 մարդ	^[8]
1897	192 մարդ	^[7]
1926	255 մարդ	^[7]
1939	275 մարդ	^[7]
1959	213 մարդ	^[7]
1970	251 մարդ	^[7]
1979	238 մարդ	^[7]
1989	323 մարդ	^[9]
2001	321 մարդ	^[7]
2011	294 մարդ	^[10]