Մեքսիկայի առաջին կայսրություն

**Մեքսիկական կայսրություն**
(Դրոշ)	(Զինանշան)
	Քարտեզ
	Ընդհանուր տեղեկանք
Մայրաքաղաք	Մեխիկո
Լեզու	իսպաներեն
Կրոն	կաթոլիկություն
Հիմն	Libertad, unión y religión ; ("Ազատություն, միասնություն և հավատ")
Արժույթ	Մեքսիկական ռեալ
	Իշխանություն
Պետական կարգ	Բացարձակ Միապետություն
Դինաստիա	Իտուրբիդե
Պետության գլուխ	թագավոր

Մեքսիկայի առաջին կայսրություն, մեքսիկական կայսրություն (իսպ.՝ Imperio Mexicano), պաշտոնական անվանումը Մեքսիկան 1821 թվականի հուլիսի 21-ից մինչև 1823 թվականի մարտի 19-ը։ Ստեղծվել է նախկին Նոր Իսպանիա և Գվատեմալա պետությունների տարածքում։ Հաջորդիվ ստեղծվել է Մեքսիկայի երկրորդ կայսրությունը։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1807 թվականին Նապոլեոն Բոնապարտի բանակը ներխուժեց Իսպանիա և վտարեց Իսպանիայի թագավոր Ֆերդինանդ I-ին։ Այս պայմաններում իսպանական գահը անցնում է նրա եղբորը՝ Յոզեֆին։ Այս իրադարձությունից հետո Մեքսիկայում (ինչպես նաև Իսպանիայի տիրապետության տակ գտնվող մյուս երկրներում) ձևավորվում են երկու միություններ՝ պահպանողականներ և լիբերալներ։ Մեքսիկայի ազատակամ կամ լիբերալ հոսանքը սատարում է Նապոլեոնի վարած քաղաքականությունը, իսկ պահպանողականները կողմնակից են նախկին կարգերին։ Սակայն երկուսի մտադրությունը մեկն էր - «Մեքսիկան պետք ունենա անկախություն»։

Օրեցօր թուլացող Իսպանիան ստիպված գնում է զիջումների։ Մեքսիկայի կաթողիկոս Միգել Իդալգոն 1810 թվականի սեպտեմբերի 16-ին Դոլորես քաղաքում պաշտոնապես ճանաչում է Մեքսիկայի անկախությունը Իսպանիայից։ Այս իրադարձությունը սկիզբ դրեց երկարատև պատերազմի։ 1813 թվականին պաշտոնապես ընդունվում է Հյուսիսային Ամերիկայի իսպանական տիրույթների անկախությունը և կցումը Մեքսիկային։ 1921 թվականին ընդունված հռչակագրով Մեքսիկան վերջնականապես ճանաչվում է անկախ երկիր և հաշվետու չէ Իսպանիային։ Մեքսիկայի կաթողիկոսը որպես ազգի թշնամի արժանանում է մահապատժի։

Մեքսիկայի անկախությունը սթափեցնում է Իսպանիայի պալատին և Իսպանիան պատերազմ է հայտարարում Մեքսիկային։ Մեքսիկայի կողմի համար դա կրում էր հայրենական, իսկ Իսպանիայի համար նվաճողական բնույթ։ Մեքսիկական կողմում հայրենիքի համար կռվում էին այնպիսի դեմքեր ինչպիսիք են Իդալգոն, Ագուստին I-ը, Վինսենտե Հերերոն և Խոսե Մարիա Մորալեսը։ Պատերազմը տևում է 11 տարի և ավարտվում Մեքսիկայի հաղթանակով։ Մայրաքաղաք Մեխիկոն ազատագրվում է։

Մեքսիկական զորքերի հրամանատար Ագուստին I կայսրը^[1] ծնվել է 1783 թվականին իսպանական ազնվականի ընտանիքում։ 1820 թվականին նա ստացել է գնդապետի զինվորական կոչում Երկար տարիներ կռվելով Իսպանիայի դեմ։ 1798 թվականին նա միանում է մեկնում է Իսպանիա և միանում իսպանական բանակին։ Ի վերջո պատերազմի ավարտին նա կարողանում է համաձայնության գալ Իսպանիայի դիկտատորի հետ և կարճ ժամանակահատվածով Մեքսիական դառնում է Սահմանադրական Միապետություն։ Իշխանությունը անցնում է մեքսիկական կորտեսին։

Կայսրության ստեղծում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1821 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Մեքսիկան ստանում է իր լիակատար անկախությունը։ Մեքսիկայի Նոր խորհրդարանը ցանկանում է հաստատել սերտ կապեր նախկին մայրաքաղաքի հետ (Իսպանիայի մայրաքաղաք Մադրիդ) և այդ իսկ պատճառով Մեքսիկայի թագավոր է ընտրվում ազգությամբ իսպանացի Ֆերդինանդ VII-ը։ Մեքսիկան թեև կառավարվում էր իսպանացի կառավարչի կողմից, սակայն Մեքսիկան և Իսպանիան համարվում էին անկախ պետություններ։

Նոր միապետի նշանաբանը հետևյալն էր

Por la Divina Providencia y por el Congreso de la Nación, primer emperador constitucional de Mеxico

- հուլիսի 21, 1822, Մեխիկո, Մեքսիկա

Տարածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեքսիկական Կայսրությունը ստեղծվել է հիմնականում Նոր Իսպանիա պետության տարածքում։ Այս պետությունը ներառել է ներկայիս Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների հետևյալ նահանգները՝ Կալիֆորնիա, Նյու Մեքսիկո, Տեխաս, Նևադա, Յուտա և Արիզոնա։ Բացի Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների այս նահանգներից, նրա կազմում եղել են նաև այժմյա Բելիզ, Կոստա Ռիկա, Հոնդուրաս, Գվատեմալա, Սալվադոր, Նիկարագուա և Պանամա պետությունները։ Պետության ընդհանուր մակերեսը կազմել է 4.925.283 քառակուսի կիլոմետր։ 1823 թվականի տվյալներով Մեքսիկան եղել է տարածքի չափսերով 7-րդ երկիրը աշխարհում Միացյալ Թագավորությունից, Ռուսաստանից, Չինաստանից, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներից, Բրազիլիայից և Օսմանյան Թուրքիայից հետո։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Arcila Farias, Eduardo. El siglo ilustrado en América. Reformas económicas del siglo XVIII en Nueva España. México, D. F., 1974.
Calderón Quijano, José Antonio. Los Virreyes de Nueva España durante el reinado de Carlos III. Sevilla, 1967-1968.
Céspedes del Castillo, Guillermo. América Hispánica (1492-1898). Barcelona: Labor, 1985.
Hernández Sánchez-Barba, Mario. Historia de América. Madrid: Alhambra, 1981.
Konetzke, Richard. América Latina. La época colonial. Madrid: Siglo XXI de España, 1976.
Navarro García, Luis. Hispanoamérica en el siglo XVIII. Sevilla: Universidad de Sevilla, 1975.
Pérez-Mallaína, Pablo Emilio et al. Historia Moderna. Madrid: Cátedra, 1992.
Ramos Pérez, Demetrio et al. América en el siglo XVII. Madrid: Rialp, 1982-1989.
Ramos Pérez, Demetrio et al. América en el siglo XVIII. Madrid: Rialp, 1982-1989.
Rubio Mañé, Ignacio. Introducción al estudio de los virreyes de Nueva España, 1535-1746. Mexico City, 2nd ed., 1983.