Ալ-Մորավիների պետություն
| ||||
| ||||
| Քարտեզ | ||||
|
| ||||
| Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
| Մայրաքաղաք | Մարաքեշ | |||
| Մակերես | 3. 300. 000 կմ 2 | |||
| Լեզու | արաբերեն, բերբերերեն | |||
| Կրոն | Իսլամ | |||
| Արժույթ | Դինար | |||
| Իշխանություն | ||||
| Պետական կարգ | Միապետություն | |||
| Պետության գլուխ | էմիր | |||
| Պատմություն | ||||
Ալ-Մորավիների պետություն, ավատատիրական պետություն Հյուսիսային Աֆրիկայում և ալ-Անդալուսում (1040-1147)։ Իշխանության գլուխ կանգնած էին Ալ-Մորավիները (արաբ․՝ المرابطون՝ ալ-Մուռաբիտունա)։ Տոլեդոյի անկումից հետո կես դարում ընդարձակվեց և հասավ մեծ չափերի։ Սահմանների մեջ են մտել Մարոկկոն, Մավրիտանիան, ինչպես նաև Սենեգալի ավազանը և Ալժիրի արևմտյան մասը։
Ծագում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալ-Մորավիները ծագում են սանհաջա ( արաբ․՝ صنهاجة ) քոչվոր անասնապահ բերբերական ցեղից։ Նրանց հայրենի տարածքները Սահարայի տափաստաններն էին՝ հարավում մինչև Սենեգալի ավազան և Վերին Նիգեր։ Հնարավոր է, որ «Սենեգալ» բառը ծագում է սանհաջա ցեղի անունից, որ բարբառային տարբերակներով հնչում էր «սանագա»։
Ալ-Մորավիների պատմությունը սկսվում է դեպի Մեքքա կատարված ուխտագնացությունից, որին մասնակցում էին սանհաջա ցեղի ակնառու ներկայացուցիչներ, և որը գլխավորում էր Յահյա իբն Իբրահիմը։ Հետդարձի ճանապարհին նրանք հանգրվանում են ալ-Կայրավանում ( արաբ․՝ القيروان ),որը Հյուսիսային Աֆրիկայի մշակութային և կրոնական կարևորագույն օջախ էր։ Սանհաջցիների վրա մեծ տպավորություն է թողնում քայրավանցի իրավագետ Աբու Իմրան ալ-Ֆասիի ուսմունքը։ Ալ-Ֆասին նրանց հետ ուղարկում է Իբն Յասինին( Աբդալլահ իբն Յասին ալ-Ջազուլի ) որպես առաջնորդ։ Սանհաջա ցեղի մի խումբը, որին պատկանում էր Յահյա իբն Իբրահիմը, չի ընդունում Իբն Յասինի ուսմունքը և առանձնանում է Նիգեր գետի մի կղզում։ Այստեղ նա ամբողջովին տրվում է բարեպաշտությանն ու աստվածաբանությանը։
Արաբները անվանում են «կենսավայր» ( արաբ․՝ رباط ) այն վայրը, որտեղ ապրում էր Իբն Յասինը։ Այստեղից էլ ծագում է ալ-Մորավիների անունը՝ալ-Մուրաբիտուն ( արաբ․՝ المرابطون ), որն էլ եվրոպական լեզուներում աղավաղվել և վերածվել է «ալ-Մորավիններ»-ի։
Տարածքային նվաճումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մոտ 1055 թվականին ալ-Մորավիական բանակը սկսում է տարածքների ընդլայնումը՝ գրավելով մի փոքրիկ պետություն Սիջիլմաս օազիսով։ Ռազմական գործողությունները գլխավորում էր Յահյա իբն Իբրահիմը, իսկ հոգևոր առաջնորդ էր իբն Յասինը։ Յահյայի սպանությունից հետո իբն Յասինի ջանքերով նրան հաջորդում է եղբայրը՝ Աբու Բաքր իբն Օմարը։
Իբն Յասինի մահից հետո Աբու Բաքրը միայնակ գլխավորում էր շարժումը։ 1061 թվականին Աբու Բաքրը իր զարմիկ Յուսուֆ իբն Թաշուֆինին է փոխանցում հյուսիսային շրջանների կառավարումը, իսկ ինքը ուշադրությունը կենտրոնացնում է դեպի հարավ։ Ալ-Մորավիների իշխանությունը տարածվում է մինչև Մարոկկո և այժմյան Ալժիրի արևելյան մաս։ Ալ-Մորավիների այս ընդլայնումը բացատրվում է գրաված տարածքների թուլությամբ և մասնատվածությամբ։ Ալ-Մորավիների հաջողությունների գրավականը կրոնական և քաղաքական նպատակների ներդաշնակությունն էր։
Որոշ նմանություններ կան Արաբիայում Մուհամմադ մարգարեի օրոք կրոնա-քաղաքական շարժման և ալ-Մորավիների միջև։ Սակայն կան էական տարբերություններ. ալ-Մորավիների առջև կար արդեն կազմավորված իրավական համակարգ, և նրանք գործում էին մալիքիական իրավապաշտների հետ համաձայնեցված, նրանք իրենց համարում էին մեկ միասնական մաս և հավատարիմ էին Բաղդադի Աբբասյաններին։
Ալ-Մորավիներն Իսպանիայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տոլեդոյի 1085 թվականի անկումից հետո անհույս իրավիճակում հայտնված ալ-Անդալուսի կառավարիչները հրավիրեցին Յուսուֆ իբն Թաշուֆինին Իսպանիա։ Մինչ պայմանագիր կնքելը կողմերը առաջարկեցին իրենց պայմանները. իբն Թաշուֆինը քրիստոնյաներին ջախջախելուց հետո պետք է վերադառնար Աֆրիկա, և նրան էր հանձնվում ալ-Խեսարիսը։ 1086 թվականի ամռանը իբն Թաշուֆինի և Ալֆոնսո VI-ի զորքերը Բադախոսայի մոտ՝ ալ-Զալակայում (արաբ․՝ الزلاقة) բախվեցին։ Քրիստոնյաները ծանր պարտություն կրեցին, որից հետո Յուսուֆը վերադարձավ Աֆրիկա։
Նույնիսկ ալ-Զալակայի մարտից հետո քրիստոնյաները չէին զիջում իրենց դիրքերը։ Արևելյան ծովափը՝ Վալենսիայից մինչև Լորիս, Ալֆոնսոյի իշխանության տակ էր, Տոլեդոյի ամրոցում տեղակայված էր կաստիլյան կայազորը։ Ալ-Մութամիդը դիմում է Յուսուֆին։ Յուսուֆը և իր ռազմիկները համտեսելով Անդալուսի բարիքները դեմ չէին վերադառնալ, բացի դրանից նրանք հավատում էին, որ իսլամի համար բարի գործ են անում՝ կռվելով իսլամի թշնամիների դեմ։ 1090 թվականին ալ-Մորավիներն իջնում են ալ-Խեսարիս, և Յուսուֆը իր զորքը անդալուսցիների զորքի հետ տանում է դեպի Ալեդո։ Պաշարումից 3 ամիս անց Ալֆոնսոն, հասկանալով, որ չի կարող դիմադրել, հողին է հավասարեցնում ամրոցը։ Պաշարման ժամանակ Յուսուֆը ուսումնասիրեց քաղաքական իրավիճակը Իսպանիայում։ Նա տեսավ, որ պետությունը ղեկավարող արիստոկրատիան կրոնին մեծ դեր չի տալիս և զբաղված է գրականությամբ և արվեստով։ Յուսուֆը տեսավ, որ հասարակ ժողովուրդը նրան կողմնակից է, և հետևելով իսլամի գաղափարներին՝ որոշեց չվերադառնալ Աֆրիկա, այլ միացնել ալ-Անդալուսը իր տերությանը։
1090 թվականին Յուսուֆն առանց կռվի վերցնում է Գրանադան, 1091 թվականի մարտին նրան է հանձնվում Կորդովան։ Նա պաշարում է Սևիլյան և սեպտեմբերին գրավում։ 1094 թվականին գրավում է Բադախոսը, 1102 թվականին՝ Վալենսիան, 1110 թվականին՝ Սարագոսան։
Ալ-Մորավիները գերազանցում էին Ալֆոնսոյին, սակայն այնքան ուժեղ չէին, որ գրավեին քրիստոնայների իրական տարածքները։ Ալմորավիների իշխանությունը երկար չի տևում։ Զորահրամանատարները և ռազմիկները գայթակղվում են ալ-Անդալուսի շքեղություններով և նրանց բարոյական ոգին կոտրվում է։ Կառավարման համակարգը թուլանում է, ֆինանսական խնդիրները և ալմորավիների վատ պահվածքը առաջացնում են հասարակ ժողովրդի զայրույթն և ատելությունը։ Անկումը սկսվեց 1118 թվականին, երբ Սարագոսան հանձնվեց Ալֆոնսո I Արագոնցիին։ Ալֆոնսո I-ը կատարեց մի քանի արշավանքներ դեպի հարավ և տարավ մեծ թվով մոսարաբներ հյուսիսում գրաված նոր տարածքները բնակեցնելու համար։ 1144 և 1145 թվականներին ապստամբությունները վերջ դրեցին ալմորավիների իշխանությանը։ Ըստ որոշ գիտնականների Ալմորավիների կառավարման ժամանակաշրջանը Անդալուսի համար խավարի ժամանակաշրջան էր, ալ-Մորավիների շրջանում են Իսպանիայի մուսուլմանները գիտակցում կրոնի և կրոնական համայնքի կարևորությունը, քանի որ մինչ այդ իսլամը Իսպանիակում ֆորմալ և պաշտոնական էր միայն։
Ալ-Մորավիների՝ իշխանությունից հեռանալուց հետո՝ 1147 թվականին սկսվում է համեմատաբար ավելի վատ շրջան մինչև 1170 թվականին, երբ իշխանության են գալիս ալ-Մոհադները։
Ալ-Մորավիների գահացանկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- 1040–1059 - Աբդալլահ իբն Յասին
- 1050-1056 - Յահյա իբն Օմար ալ-Լամտունի
- 1056–1087 - Աբու Բաքր իբն Օմար
- 1072–1106 - Յուսուֆ իբն Թաշուֆին
- 1106–1143 - Ալի իբն Յուսուֆ
- 1143–1145 - Թաշուֆին իբն Ալի
- 1145-1147 - Իբրահիմ իբն Թաշուֆին
- 1147-1147 - Իսհակ իբն Ալի
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալ-Մորավիների պետություն» հոդվածին։ |
| ||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 183)։ 
|
| Ալ-Մորավիների տոհմածառ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Նախորդող Իդրիսիներ 788 - 974 |
Մարոկկոյի և Մավրիտանիայի տիրակալներ Ալ-Մորավիներ 1040 - 1147 |
Հաջորդող Ալ-Մոհադներ 1147 - 1240 |
| ||||||||||||||||
