Օրհներգություն
Հիմն (հին հունարեն՝ ὕμνος)՝ երգ, որը գովաբանում կամ փառաբանում է ինչ-որ մեկին կամ ինչ-որ բան (ի սկզբանե՝ աստվածություն[1]):
Ստուգաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բառը չունի հստակ ստուգաբանություն։ Հնագույն ժամանակահատվածում կապում էին հյուսել բառի հետ (հին հունարեն՝ ὑφαίνω), հիմնը հասկանում էին որպես «հյուսված» երգ։ Այդ ժամանակներում բառերի ցանկացած արտաբերում փոխաբերական իմաստով հասկանում էին որպես հյուսվածքային գործընթաց, խոսքի, բառերի միացություն։ Սակայն հունարենի փաստերը բավարար չեն հիմն բառի ստուգաբանությունը բացատրելու համար։ Պ. Շանտրենը նրա ծագումը դասում է նախահունական կամ ոչ հունական ակունքներին՝ վկայակոչելով այնպիսի բառեր, ինչպիսիք են դիֆիրամբը, էլեգիան, լինը, որոնք հունական ծագում չունեն և ցույց են տալիս ռիթմիկ արտաբերվող տեքստերի տարբեր տեսակներ, որոնք հետագայում վերածվել են երգի։
Կրոնական հիմն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հնդկական պոեզիայում աստվածների հիմները ոչ միայն գեղարվեստական խոսքի հնագույն հուշարձան են, այլ նաև մեծ տեղ են զբաղեցնում ուշ շրջանի գրականության մեջ, ինչպես սանսկրիտով, այնպես էլ միջին և նոր հնդակական լեզուներով (ինչպես օրինակ՝ «ստոտրա»՝ գովք, հին հնդկական օրհներգ), բուդդայական գրականության մեջ աստվածներին փոխարինում է Բուդդան, ջայնիզմի գրականության մեջ՝ Ջինը՝ ուշ միստիկների պոեզիայում միասնական աստվածության կերպար։
Կարևոր են նաև միջերկրածովյան մշակույթի շրջանի հնագույն գրականության մեջ գոյություն ունեցող հիմները։ Եգիպտական և բաբելոնյան աստվածների հիմները երբեմն ապշեցնում էին պատկերների պայծառությամբ և հուզական վերելքով։ Բաբելոնյան հիմնի թեմատիկայով և ոճով են Եհովայի հին հրեական հիմները, որոնք մասամբ հավաքագրված են սաղմոսներում, մասամբ էլ՝ Աստվածաշնչի (պատմողական գրքերում)։ Մերձավոր Արևելքում արաբական գրականությունը՝ կապված հիմնի, պոեզիայի տարածման և իմաստի հետ, կտրուկ հակասում է պարսկերենին։ Արաբների շրջանում կրոնական բառերը թույլ էին զարգացած։ Միայն 13-րդ դարում՝ տնտեսական, քաղաքական և աշխարհիկ մշակութի անկման դարաշրջանում մեծ համբավ է ստանում քասեդ Բուսիր հիմնը՝ ի պատիվ Մուհամմադի («Բուրդա», «Մարգարեի թիկնոց»), և խորհրդավոր սուֆիզմի հիմները՝ ի պատիվ Իբն ալ Ֆարիդի։
Անհամեմատ ավելի հարուստ և գեղարվեստական շարականներ են սուֆիզմները։ Այս շարականները (լավագույնը՝ Ջալալադին Ռումի, XIII դ.), որոնք համադրված են պանթեիստական խորհրդանիշներով, էքստատիկ և էրոտիկ շարժառիթներով, իրականացվում են դերվիշների հիացմունքների վրա։ Սուֆիզմի սիմվոլիզմը պատկերված է եղել XII դ.-ից և աշխարհիկ, պարսկական բոլոր քննարերգությունները (ապա՝ թուրքերեն), այնպես որ, դժվար է սահմաններ ընդգծել սիրային երգի և միստիկ-պանթեիստական օրհներգի միջև (օրինակ՝ Հաֆեզ, Սաադի և այլք)։
Օրհներգների բնօրինակ ձևերը Հեռավոր Արևելքում։ Չինական պոեզիան, իրական շարականների հետ միասին, որոնք ուղերձներ են պարունակում երկինքի մասին, իսկ նախնիների գովասանքն ունի օդ օրհներգի ձևը (դայ և լայ՝ մեծ և փոքր օդեր), որոնք նկարագրում են հին դինաստիաների հիմնադիրների արարքները։ Դրանք հարուստ պատմական նյութեր են տալիս էպիկական ցուցահանդեսին, որոշներն էլ, ըստ երևույթին, ծառայում էին որպես մարտական երգեր։
Հունական և հռոմեական պոեզիայում աստվածների շարականները համեմատաբար աննշան տեղ են զբաղեցնում։ Շարականի պարտադիր ներառումը ողբերգության կազմում (ինչպես հնդկական հին դրամայում) վկայում է այս ժանրի պաշտամունքային ծագման մասին։ Հին հունական հիմնը, ի տարբերություն արևելյան շարականների, քննարական պաթոսի, երբեմն առկա է էպիկական տարրի գերակշռություն, որը երբեմն շարականը վերածում է բացառապես առասպելական պատմվածքի («Հոմերական օրհներգեր»)։ Մյուս կողմից, հունական պոեզիան հանրային գործիչներին և փառատոներին ներկայացնում է օրհներգի ձև՝ էնկոմի, էպինիկի, որոնք կապված են մի շարք բանաստեղծների անվան հետ։
Պահպանվել են Հոմերոսի, Կալիմախի միստիկական օրհներգերը, Պրուկլոսի և Սինեզայի օրհներգերը, դասականության և հելլենիզմի դարաշրջանի միայն առանձին գործեր։
Քրիստոնեական օրհներգություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վաղ քրիստոնեության դարաշրջանը, որն արտացոլում էր տնտեսապես և քաղաքականպես քայքայված Հռոմեական կայրության առեղծվածային տրամադրությունը, բնութագրվում է բանաստեղծական օրհներգի ծաղկմամբ։ Հատկապես արդյունավետ է այս ձևը Բյուզանդիայում, որտեղ ելույթ են ունենում այնպիսի օրհներգական բանաստեղծներ, ինչպիսիք են Յոհան Դամասկին և շարականագիր Ռոմանը։ Բյուզանդիայի միջոցով, օրհներգի ձևը, քրիստոնեության հետ միասին, ներթափանցում է սլավոնական (եկեղեցական) գրականություն։ Լատինական օրհներգերից որոշները (ամբրոսյան օրհներգեր, Պրուդենսիայի օրհներգեր), որոնք հետագայում դարձան Կաթոլիկ եկեղեցու պաշտամունքային ծիսակարգի մաս, մեծ ազդեցություն ունեցան Արևմուտքի հետագա միջնադարի ոչ միայն կրոնական, այլ նաև աշխարհիկ խոսքերի մշակման վրա։ Օրհներգերի ստեղծումը, նախ՝ լատիներեն, այնուհետև՝ ժողովրդական լեզուներով, անցնում է ամբողջ միջնադարում. հոգևորականության շերտավորումը և վագանտների հայտնվելը օրհներգերի ժողովրդական ձևի հիմք է։
Օրհներգերի թեմատիկա է բերվում վերածնունդի՝ սուրբ Ֆրանցիսկոսի օրհներգը՝ «արևի եղբայր»։ Քաղաքային բուրժուազիան, գործելով բարեփոխական շարժումներում կրոնական օրհներգն օգտագործվում է ժողովրդական լեզվով՝ որպես քարոզչական գրականության ձև, վերականգնելով հին կաթոլիկ շարականները՝ բողոքական գաղափարախոսություն արտահայտելու համար։
Լյութերի հիմը՝ «Ein feste Burg», համարվում է գերմանական բողոքական պատերազմական երգ. օրհներգեր երգելով՝ Կրոմվելի զորքերը գնացին կռվելու։ Երեսնամյա պատերազմից հետո Գերմանիայի տնտեսական անկումը և դրանով պայմանավորված կրոնական և առեղծվածային տրամադրությունների ծաղկումը հիմք է պոեզիայի շարունակության վերջին ուժեղ ալիքին (Անգելուս Սիլեսիուս, Պոլ Գերհարդ, Պոլ Ֆլեմինգ և ուրիշներ)։ Գրական ձևի սպառումը դրսևորվում է (ինչպես 18-րդ դարի պիետիզմի և թեիզմի գործերում) մասամբ անդրադառնալով ժողովրդական երգի ձևերին (որոնք ունեին նաև սիրային երգի դեմ պայքարի կրթական նպատակ), մասամբ էլ՝ աշխարհիկ, էրոտիկ բանաստեղծության ձևերին։ Ժամանակակից գրականության մեջ կրոնական օրհներգի ձևը շարունակում է օգտագործվել երկրպագության և աղոթքների մեջ (առնվազն, քրիստոնեության բողոքական դավանանքներում)։
Գրական օրհներգ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]XIX դարի սկզբին ռոմանտիկները փորձում են օրհներգի ձևը ներկայացնել որպես զգացմունքային հագեցած (պաթետիկ) և մետրիկորեն ազատ քննարական ձև՝ «Օրհներգեր գիշերվա համար», Նովալիս։ Անգլիայում Նովալիսի օրհներգերը թարգմանել է Ջորջ Մակդոնալդը։
Ազգային օրհներգ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երգ, որն ազգային խորհրդանիշի տեսակ է դրոշի և զինանշանի հետ միասին։
Կրոնական հիմնը որպես պատերազմական երգ օգտագործելը հիմք է տալիս այսպես կոչված «ազգային օրհներգ» երևույթի՝ հանդիսավոր, ոչ կրոնական բնույթի երգ, որը կատարվում է բոլոր պաշտոնական դեպքերում։ Նմանատիպ գործերից որոշները ազգայնականության և հեղափոխականության արտացոլանք են, իսկ մյուսները՝ այսպես կոչված «դատական» պոեզիայի արտացոլանք են («Աստված փրկիր թագավորին»)։
Եվրոպայում առաջին հայտնի ազգային օրհներգը համարվում է «Աստված փրկի մեր տեր թագավորին» բրիտանական օրհներգը («Աստված, փրկիր թագավորին»)։ Մինչ այժմ այն չի համարվել պաշտոնական, ազգային օրհներգ (այսինքն՝ թագավորը կամ պառլամենտը երբեք այն օրենքով չեն հաստատել)։ Այնուհետև, դրան ընդօրինակեցին եվրոպական այլ պետությունների օրհներգերը։ Սկզբում նրանց մեծ մասը երգում էր բրիտանական օրհներգը (օրինակ՝ «Ռուսների աղոթքը», ամերիկյան «Իմ երկիրը», գերմանական կայսրության օրհներգը՝ «Heil dir im Siegerkranz», ընդամենը մոտ 20 օրհներգ)։ Այն բանից հետո, երբ օրհներգերը սկսեցին հաստատվել միապետների կամ խորհրդականների կողմից, գրեթե յուրաքանչյուր օրհներգ ստացավ իր սեփական մեղեդին։ Սակայն, Լիխտենշտեյնի հիմնը՝ «Oben am jungen Rhein» երգը, մինչ օրս կատարվում է անգլիական օրհներգի երաժշտությամբ։
Կորպորատիվ օրհներգ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կորպորատիվ օրհներգը ընկերության կողմից օգտագործվող և կորպորատիվ մշակույթի բաղադրիչ հանդիսացող երգարվեստ է։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
Ընթերցե՛ք «հիմն» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Соловьёв Н. Ф. (1890–1907). «Гимн». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Гимн // Словарь литературоведческих терминов / Ред.-сост.: Л. И. Тимофеев и С. В. Тураев. — М.: «Просвещение», 1974. — С. 59. — 509 с. — 300 000 экз.
- Hymn // The Oxford dictionary of Byzantium / Alexander P. Kazhdan, editor-in-chief. New York; Oxford: Oxford University Press, 1991. Vol. 2. P. 959—960.
- Скумин В. А., Бобина Л.А. Гимны культуры здоровья: учебное пособие. — Чебоксары: Международное общественное Движение "К Здоровью через Культуру", 2013. — 50 с. — ISBN 978-5-88167-041-2
Հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Все гимны мира Արխիվացված 2014-04-01 Wayback Machine
- Национальные гимны
- Гимны футбольных клубов Украины
- Н. Ж. М. Д.: Музыкальный раздел — все гимны республик СССР в формате Real Audio
- Гимны стран мира в исполнении Оркестра Военно-морского флота США
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օրհներգություն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 406)։ 
|