Jump to content

Հերոս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աքիլլեսը Տրոյական պատերազմի ժամանակ, ինչպես պատկերված է հին հունական պոլիքրոմատիկ խեցեղենի նկարում (մ․թ․ա 300 թ․)
Ժաննա դ'Արկը համարվում է միջնադարյան Ֆրանսիայի քրիստոնյա հերոսուհի,ով հայտնի է հարյուրամյա պատերազմում իր դերակատարման համար, և դասվել է սրբերի շարքին
Վիլհելմ Տելլ, շվեյցարական ժողովրդական առասպելի հերոս
Ջուզեպպե Գարիբալդին համարվում է Իտալիայի ազգային հերոս՝ ռիսորջիմենտոյին իր դերակատարման համար, և հայտնիէ որպես «Երկու աշխարհների հերոս»՝ Հարավային Ամերիկայում և Եվրոպայում իր ռազմական գործունեության համար

Հերոս (իգական՝ հերոսուհի) իրական անձ կամ պրոտագոնիստ, ով, առերեսվելով վտանգի, պայքարում է դրա դեմ հնարամտությամբ, խիզախությամբ և քաջությամբ։ Դասական դյուցազներգության մեջ հերոսի նախատիպը այդ ամենն անում էր հանուն փառքի ու պատվի։ Հետդասական և ժամանակակից հերոսները, մյուս կողմից, սխրագործություններ են կատարում կամ անձնազոհություն են ցուցաբերում ընդհանուր բարիքի համար, այլ ոչ թե հարստության, հպարտության և հռչակի նպատակով։ Հերոսի հականիշը չարագործն է[1]։ Հերոս բառի հետ կապված այլ տերմինները կարող են ներառել նաև լավ մարդկանց։

Դասական գրականության մեջ հերոսը էպոսի գլխավոր կերպարն է, ով հայտնի է դարձել ժողովրդական լեգենդներից[2]։ Ժամանակի ընթացքում փոխվել է հերոսի սահմանումը։ Մերիամ Ուեբսթերի բառարանում հերոսը բացատրվում է որպես «մարդ, ում սիրում են մեծ ու խիզախ գործերի կամ լավ որակների համար»[3]։ Դիցաբանական հերոսներից են Գիլգամեշը, Աքիլլեսը և Իփիգենիան, պատմական և ժամանակակից հերոսներից՝ Ժաննա դ'Արկը, Ջուզեպպե Գարիբալդին, Սոֆի Շոլը, Էլվին Յորքը, Օդի Մերֆին և Չառլզ Յեգերը, և սուպերհերոսներից՝ Սուպերմենը, Սարդ-Մարդը, Բեթմենը և Կապիտան Ամերիկան։

Ստուգաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պիտեր Պաուլ Ռուբենսի Առաքինության հերոսի թագադրումը

Հերոս բառը ծագում է հունարեն ἥρως (հերոս) բառից, «հերոսը» (բառացի «պաշտպան»),[4] հատկապես այնպիսի մեկն է, ինչպիսին Հերակլեսը, որն ունի աստվածային ծագում կամ ավելի ուշ տրված աստվածային արժեքներ[5]։ Նախքան «Linear B»-ի վերծանումը, բառի սկզբնական ձևը *ἥρωϝ-, hērōw- էր, սակայն Միկենյան բաղադրյալը՝ ti-ri-se-ro-e ցույց է տալիս -w- տառի բացակայությունը։ Հերոսը, որպես անուն, հանդիպում է նախահոմերոսյան հունական դիցաբանությունում, որտեղ Հերոսը Աֆրոդիտե աստվածուհու քրմուհին էր։

Ըստ «The American Heritage Dictionary of the English Language»-ի, հնդեվրոպական նախալեզվում արմատը *ser-ն է, որը նշանակում է «պաշտպանել»։ Ըստ Էրիկ Փարթրիջի «Origins»-ի հունարեն «hērōs» բառը «նման է» լատիներեն seruāre-ին, որը նշանակում է պաշտպանել։ Փարթրիջը եզրակացնում է․ «Հերա և հերոս բառերի հիմնական իմաստը «պաշտպան»-ն է»։ Ռոբերտ Բեքեսը մերժում է բառի հնդեվրոպական ծագումը և պնդում է, որ բառն ունի նախահունական սկզբնաղբյուր[6]։ Հերան հունական դիզաբանության աստվածուհի էր՝ բազում հատկանիշներով, ներառյալ պաշտպանությունը, և նրա պաշտամունքը, ըստ երևույթին, ունի նմանատիպ հնդեվրոպական սկզբնաղբյուր։

Հին ժամանակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պերսևսը և Մեդուզայի գլուխը հռոմեական որմնանկարում, Ստաբիա

Դասական հերոսը համարվում է «ռազմիկ, ով ապրում և մահանում է պատվի համար» և հասնում է փառքի «այն խելքի և զորության շնորհիվ, որով նա սպանում է»[7]։ Յուրաքանչյուր դասական հերոսի կյանքը կենտրոնացած է մարտի վրա, որը տեղի է ունենում պատերազմի կամ էպիկական որոնումների ժամանակ։ Դասական հերոսները հիմնականում կիսաստվածային են և արտասովոր կերպով շնորհալի, ինչպիսին Աքիլլեսն է, և նրանք հերոս են դառնում վտանգավոր հանգամանքներում[2]։ Չնայած այս հերոսները աներևակայելի հնարամիտ և ճարպիկ են, նրանք հաճախ նաև անխոհեմ են, վտանգում են իրենց համախոհների կյանքը չնչին հարցերի պատճառով, և երեխայի նման դրսևորում են գոռոզ վարքագիծ[2]։ Դասական ժամանակաշրջանում մարդիկ հերոսների հանդեպ տածում էին մեծ հարգանք և մեծ նշանակություն էին տալիս նրանց՝ այդ ամենը էպոսներում ներկայացնելով[8]։ Այս մահկանացուների գոյությունը շրջադարձային էր ժողովրդի և գրողների համար, քանի որ աստվածներից վերածվել էին մահկանացուների, որոնց փառքի հերոսական պահերը հիշվում են հետնորդների կողմից[2]։

Երկու հերոսներ։ Հռոմեական որմնանկար Հերկուլանումում, մ․թ․ 30-40

Հեկտորը Տրոյայի արքայազնն էր և Տրոյական պատերազմի լավագույն ռազմիկը, ով առավել հայտնի է Հոմերոսի «Իլիական» վիպերգից։ Հեկտորը դարձավ տրոյացիների ղեկավարը և Տրոյայի պաշտպանության գործում նրանց աջակիցը՝ «սպանելով 31,000 հույն զինվորի»՝ ըստ Հիջայնուսի[9]։ Հեկտորը հայտնի էր ոչ միայն իր քաջությամբ, այլև իր ազնիվ և քաղաքակիրթ բնավորությամբ։ Հոմերոսը նրան նկարագրում է որպես խաղաղասեր, խելամիտ, ինչպես նաև համարձակ, լավ որդու, հոր և ամուսնու, առանց որևէ գաղտնի շարժառիթի։ Այնուամենայնիվ, նրա ընտանեկան արժեքները մեծապես հակասում են «Իլիականում» նրա հերոսական ձգտումներին, քանի որ նա չի կարող լինել և՛ Տրոյայի պաշտպանը, և՛ լավ հայր իր երեխայի համար[7]։ Հեկտորին, ի վերջո, դավաճանում են աստվածները, երբ Աթենասը ծպտված հայտնվում է որպես իր դաշնակից Դեյֆոբուսը և համոզում նրան մարտահրավեր նետել Աքիլլեսին, ով էլ սպանում է նրան[10]։

Աքիլլեսի զայրույթը, Ջովաննի Բատիստա Տիեպոլո, 1757թ․

Աքիլլեսը հույն հերոս է, ով համարվում էր Տրոյական պատերազմի ամենաանհարկու ռազմիկը և «Իլիական»-ի գլխավոր հերոսը։ Նա կիսաստված էր՝ Թետիսի և Պելևսի որդին։ Նա գերմարդկային ուժ էր ցուցաբերում մարտի դաշտում և աստվածների հետ սերտ հարաբերությունների մեջ էր: Աքիլլեսը, ինչպես հայտնի է, հրաժարվեց կռվել Ագամեմնոնի կողմից իր անարգանքից հետո, և պատերազմ վերադարձավ միայն զայրույթից դրդված, քանի որ Հեկտորն սպանել էր իր մանկության ընկերոջը՝ Պատրոկլեսին[10]։ Աքիլլեսը հայտնի էր իր անկառավարելի զայրույթով, ինչն էլ բնորոշում էր նրա արյունարբու արարքներից շատերը, ինչպես օրինակ՝ Հեկտորի դիակը Տրոյա քաղաքով մեկ քարշ տալով պղծելը։ Աքիլլեսը ողբերգական դեր է խաղում «Իլիական»-ում, որն առաջացել է էպոսի մշտական ​​ապամարդկայնացման հետևանքով, որտեղ նրա menis-ը (ցասում) հաղթում է philos-ին (սերը)[7]։

Դիցաբանության հերոսները հաճախ ունենում են մտերիմ, սակայն կոնֆլիկտային հարաբերություններ աստվածների հետ։ Օրինակ՝ Հերակլեսի անունը նշանակում է «Հերայի փառքը», մինչդեռ նրան ամբողջ կյանքում տանջել է Հերան՝ հույն աստվածների դիցուհին։ Սակայն ամենազարմանալի օրինակը աթենական թագավոր Իրեխտյուսն է, ում Պոսեյդոնն սպանել է Աթենասին քաղաքի հովանավոր աստված ընտրելու համար։ Երբ աթենացիները Ակրոպոլիսում երկրպագում էին Իրեխտյուսին, նրանք նրան անվանում էին Պոսեյդոն Իրեխտյուս:

Դասական հերոսների պատմություներում մեծ դեր է կատարում ճակատագիրը։ Դասական հերոսները ի սկզբանե նշանավորվում էին վտանգավոր մարտական նվաճումներով[7]։ Հունական դիցաբանության աստվածները, հաղորդակցվելով հերոսների հետ, հաճախ կանխագուշակում էին մարտում նրանց հավանական մահը։ Անթիվ-անհամար հերոսներ և աստվածներ մեծ ջանքեր են գործադրում՝ փոխելու իրենց կանխորոշված ​​ճակատագրերը, բայց առանց հաջողության, քանի որ ոչ մեկը, ոչ մի անմահը և մահկանացու չեն կարող փոխել իրենց ճակատագիրը[11]։ Սրա ամենաբնորոշ օրինակն է «Էդիպուս արքան»։ Թեբեի Լայուս արքան, պարզելով, որ իր որդին՝ Էդիպը իրեն սպանելու է, հեռացնում է նրան թագավորությունից՝ ձեռնարկելով որդու մահը։ Երբ Էդիպը շատ տարիներ անց ճանապարհին հանդիպում է իր հորը, որը չէր ճանաչում որդուն, սպանում է նրան՝ առանց մտածելու: Անճանաչ լինելը Էդիպուսին հնարավորություն տվեց սպանել իր հորը՝ հեգնանքով ավելի կապելով հորը իր ճակատագրին[11]։

Հերոսական պատմությունները կարող են նաև բարոյական օրինակ ծառայել։ Այնուամենայնիվ, դասական հերոսները հաճախ չէին մարմնավորում ազնիվ, կատարյալ բարոյական հերոսի քրիստոնեական գաղափարը[12]։ Օրինակ՝ Աքիլլեսի ցասումը հանգեցնում էր անողոք կոտորածի, իսկ նրա ճնշող հպարտությունը հանգեցնում է նրան, որ նա միայն միանում է Տրոյական պատերազմին, քանի որ նա չէր ցանկանում, որ իր զինվորները նվաճեին ողջ փառքը: Դասական հերոսները, անկախ նրանց բարոյականությունից, դարձան կրոնական: Անտիկ աշխարհում պաշտամունքները, որոնք երկրպագում էին աստվածացված հերոսներին, ինչպիսիք են՝ Հերակլեսը, Պերսևսը և Աքիլլեսը, կարևոր դեր են խաղացել հին հունական կրոնում[13]։ Հին Հունաստանում հերոսների պաշտամունքը երկրպագում էր բանավոր էպիկական շրջանի հերոսներին, ընդ որում այս հերոսները հաճախ օրհնում էին, հատկապես բուժվողներին[13]։

Դիցաբանություն և միաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
16-րդ դարի չինական «Ճանապարհորդություն դեպի արևմուտք» վեպի չորս հերոսները

«Առասպելական հերոսների նախատիպ»-ի գաղափարը առաջին անգամ առաջ է քաշել Լորդ Ռագլանը՝ իր 1936 թվականի «The Hero, A Study in Tradition, Myth and Drama» գրքում։ Այն բաղկացած է 22 ընդհանուր հատկանիշներից, որոնք, ըստ հեղինակի, բնորոշ են շատ հերոսների՝ տարբեր մշակույթներից, դիցաբանություններից և կրոնից՝ պատմության ընթացքում և ամբողջ աշխարհում։ Ռագլան պնդում էր, որ որքան բարձր է այս ցուցանիշը, այնքան ավելի հավանական է, որ հերոսը առասպելական է[14]։

Լեմինկայնեն և Կրակե արծիվը, Ռոբերտ Վիլհելմ Էքման, 1867թ․

Ստանդարտ միաբանական «հերոսի որոնումները» պատմվածքի նախատիպը, որը համատարած է բոլոր մշակույթներում, որոշ չափով հակասական է: Ջոզեֆ Քեմպբելի՝ 1949 թվականի «Հերոս հազարավոր դեմքերով» աշխատությունը պատկերում է հերոսներին միավորող մի քանի թեմաներ, որոնք ունեն նմանատիպ գաղափարներ այն մասին, թե ինչպիսին է հերոսը՝ չնայած շատ տարբեր մշակույթներին և համոզմունքներին։ «Հերոսի որոնումները» պատմվածքի նախատիպը կազմված է երեք առանձին փուլերից՝ Մեկնումը, Ընդունումը և Վերադարձը։ Այս փուլերի ընթացքում մի քանի նախատիպ կա, որին ցանկացած սեռի հերոս կարող է հետևել, ներառյալ արկածախնդրության կոչը (որը նրանք սկզբում կարող են մերժել ), գերբնական ուժերի օգնությունը, ինքնաճանաչումը (կամ աստվածաբանում)՝ ընթանալով փորձությունների ճանապարհով և իրենց որոնումների կամ ճամփորդության միջոցով ապրելու ազատության հասնելը: Քեմպբելն առաջարկեց միանման պատմությունների մի քանի օրինակներ, ինչպիսիք են՝ Կրիշնան, Բուդդան, Ապոլլոնիոս Թիանացին և Հիսուսը[15]։ Նրա ուսումնասիրած թեմաներից մեկը անդրոգեն հերոսն է, ով միավորում է արական և իգական հատկանիշները, ինչպիսին Բոդհիսատտվան է․ «Առաջին հրաշքը, որը պետք է նշվի այստեղ, Բոդհիսատտվայի անդրոգեն կերպարն է՝ արական Ավալոկիտեշվարա, իգական Կվան Ին»[15]։ Նա իր 1968 թվականի գրքում՝ «The Masks of God: Occidental Mythology»-ում, Քեմպբելը գրում է․ «Ակնհայտ է, որ, անկախ կենսագրական մանրամասներից, դրանք լինեն ճշգրիտ, թե ոչ, Խաչված և Հարություն առած Քրիստոսի հուզիչ լեգենդը նոր ջերմության, անմիջականության և մարդասիրության է հորդորում սիրելի Թամմուզի, Ադոնիսի և Օսիրիսի հին մոտիվներով»[16]։

Սլավոնական հեքիաթներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուսական ժողովրդական հերոս Իվան Ցարևիչը, Վիկտոր Վասնեցով (1880)

Վլադիմիր Պրոպպը, ռուսական հեքիաթները վերլուծելով, եզրակացրել է, որ հեքիաթներն ունեն միայն ութ գլխավոր կերպար, որից միայն մեկն է հերոս,[17] և նրա վերլուծությունը լայնորեն կիրառվում է ոչ ռուսական բանահյուսության մեջ։ Հերոսական գործողություններ են՝

  1. Որոնումների մեկնելը
  2. Դոնորի թեստին արձագանքելը
  3. Արքայադստեր (կամ նմանատիպ կերպարի) հետ ամուսնանալը

Պրոպպը առանձնացնում է որոնողներին և զոհերին։ Չարագործը կարող էր նախաձեռնել այդ հարցը՝ առևանգելով հերոսին կամ նրան դուրս մղելով․ սրանք զոհերն են։ Մյուս կողմից, հակառակորդը կարող է կողոպտել հերոսին կամ նրա մտերիմներից մեկին առևանգել, կամ, առանց չարագործի միջամտության, հերոսը կարող է հասկանալ, որ իրեն ինչ-որ բան է պակասում և սկսի որոնել այն․ սրանք որոնողներն են։ Զոհերը կարող են հայտնվել հեքիաթում որոնողների հետ, բայց հեքիաթում չեն զարգանում երկուսի պատմություններն էլ[17]։:36

Պատմական ուսումնասիրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խորհրդա-ֆիննական պատերազմի մասնակից, ֆին դիպուկահար Սիմո Հյայուհյան արժանացել է հերոսի կոչման[18][19][20]

Փիլիսոփա Հեգելը կենտրոնական դեր է հատկացրել Նապոլեոնի կողմից անհատականացված «հերոսին»՝ որպես որոշակի մշակույթի Volksgeist-ի մարմնացում և, հետևաբար, ընդհանուր Zeitgeist-ի: Թոմաս Քարլայլի 1841 թվականի աշխատությունը՝ On Heroes, Hero-Worship, & the Heroic in History, նույնպես կարևոր դեր է կատարել հերոսների և մեծ մարդկանց պատմության մեջ։ Քարլայլը պատմությունը կենտրոնացրել է անհատների կենսագրության վրա, ինչպես «Օլիվեր Քրոմվելի նամակներն ու հրապարակախոսությունները» և «Ֆրեդերիկ Մեծի պատմությունը»։ Նրա հերոսները ոչ միայն քաղաքական և ռազմական էին, պետության հիմնադիրներ և կործանողներ, այլ նաև կրոնական կերպարներ, պոետներ, հեղինակներ և արդյունաբերողներ։

20-րդ դարի երկրորդ կեսին Քարլայլի դիրքորոշման բացահայտ պաշտպանությունը հազվադեպ էր։ Պատմության փիլիսոփայության դպրոցի մեծ մասը պնդում է, որ պատմության մեջ շարժիչ ուժերը լավագույնս կարելի է նկարագրել միայն ավելի լայն ոսպնյակով, քան այն, որն օգտագործել է Կարլայլը իր բնութագրերի համար: Օրինակ՝ Կարլ Մարքսը պնդում էր, որ պատմությունը որոշվում է զանգվածային սոցիալական ուժերի կողմից, որոնք խաղում են «դասակարգային պայքարում», ոչ թե այդ ուժերը խաղարկող անհատների կողմից։ Մարքսից հետո՝ 19-րդ դարի վերջին Հերբերտ Սփենսերը գրում է․ «Պետք է ընդունել, որ մեծ մարդու ծնունդը կախված է մի շարք բարդ ազդեցություններից, որն առաջացնում էցեղը, որում նա հայտնվում է, և սոցիալական վիճակից, որի մեջ այդ ցեղը կամաց-կամաց վերածվում է … նա պիտի ենթարկվի հասարակությանը, նախքան այն կենթարկի իրեն»[21]։ Միշել Ֆուկոն իր հասարակական հաղորդակցության և բանավեճի վերաբերյալ վերլուծության մեջ պնդում է, որ պատմությունը հիմնականում ինքնիշխանության գիտություն է,մինչև դրա հակադարձումը «պատմական և քաղաքական ժողովրդական դիսկուրսի» կողմից.

Նելսոն Մանդելայի կիսանդրին կանգնեցվել է Լոնդոնի South Bank-ում Քեն Լիվինգսթոնի՝ Մեծ Լոնդոնի խորհրդի վարչակազմի կողմից, 1985 թ.
Շվեդ դիվանագետ Ռաուլ Վալենբերգը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ Բուդապեշտում փրկել է տասնյակ հազարավոր հրեաների կյանքեր[22][23]

Տիպիկ հերոսի ժամանակակից օրինակներն են՝ Միննի Ոտրինը, Նորման Բեթյունը, Ալան Թյուրինգը, Ռաուլ Վալենբերգը, Թիունե Սուգիհարան, Մարտին Լյութեր Քինգը, Մայր Թերեզան, Նելսոն Մանդելան, Օսվալդո Պայան, Օսկար Էլիաս Բիսեթը և Աուն Սան Սու Չժին։

Լյուսիեն Ֆևրի, Մարկ Բլոկի և Ֆեռնան Բրոդելի գլխավորած Աննալների դպրոցը կվիճարկի պատմության մեջ առանձին առարկաների դերի ուռճացումը: Իսկապես, Բրոդելն առանձնացրել է տարբեր ժամանակային սանդղակներ՝ մեկը համապատասխանում է անհատի կյանքին, մյուսը՝ մի քանի մարդկային սերնդի կյանքին, և վերջինը՝ քաղաքակրթությանը, որտեղ աշխարհագրության, տնտեսագիտության և ժողովրդագրության դերն ավելի որոշիչ է, քան առանձին անհատներինը։

Մեծ մարդու տեսության և հերոսի մասին պատմական ուսումնասիրությունների շարքում առանձնանում է Սիդնի Հուկի «Պատմության հերոսը» գիրքը (1943)[24]։ Քսաներորդ դարի երկրորդ կեսին տղամարդու վրա կենտրոնացած նման տեսությունը, ի թիվս այլոց, վիճարկվել է ֆեմինիստ գրողների գործերում, ինչպիսիք են՝ Ջուդիթ Ֆեթթերլին «Դիմակայող ընթերցող»-ը (1977)[25] և գրականագետ Նենսի Կ. Միլլերի «Հերոսուհու տեքստը. ֆրանսիական և անգլիական վեպ»-ը 1722–1782 թթ․[26]։

Գլոբալացման շրջանում անհատը կարող է ներգործել երկրի և ամբողջ աշխարհի զարգացմանը, ուստի սա հիմք է տալիս որոշ գիտնականների՝ առաջարկելու վերադառնալ պատմության մեջ հերոսի դերի խնդրին ժամանակակից պատմական գիտելիքների տեսանկյունից և կիրառել պատմական վերլուծության ժամանակակից մեթոդներ[27]։

Հակառակ պատմության մշակման շրջանակներում փորձ է արվում ուսումնասիրել պատմական զարգացման որոշ հիպոթետիկ սցենարներ։ Հերոս նման ուշադրության է արժանանում, քանի որ այս սցենարներից շատերը հիմնված են ենթադրությունների վրա․ինչ կլիներ եթե այս կամ այն պատմական անձը ողջ լիներ կամ չլիներ[28]։

Ժամանակակից ֆանտաստիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բեթմենը (Ադամ Ուեսթ) և Ռոբինը (Բերթ Ուորդ) 1966–1968 թթ․ հեռուստասերիալում, Բեթմեն

«Հերոս» բառը (կամ արդի ժամանակներում «հերոսուհի») երբեմն օգտագործվում է պրոտագոնիստին կամ պատմության ռոմանտիզմը նկարագրելու համար, մի օգտագործում, որը կարող է հակասել հերոսության գերմարդկային ակնկալիքներին[29]։ Լավագույն օրինակը Լև Տոլսստոյի «Աննա Կարենինա» վեպի համանուն կերպարն է։ Ժամանակակից գրականության մեջ հերոսն ավելի շատ խնդրահարույց է։ Օրինակ՝ 1848 թվականին Ուիլյամ Մեյքփիս Թեքերեյը իր «Ունայնության տոնավաճառ» վեպը ենթագրեց՝ «Վեպ առանց հերոսի», և ներկայացրեց մի աշխարհ, որտեղ ոչ մի համակրելի կերպար չկար[30]։ «Ունայնության տոնավաճառ» -ը արդի աշխարհում իսկապես բարոյական հերոսների բացակայության սատիրիկ ներկայացումն է[31]։ Պատմությունը կենտրոնացած է կերպարների՝ Էմմի Սեդլիի և Բեքի Շարփի վրա (վերջինս՝ որպես հստակ արտահայտված հակահերոս), սսցենարի հանգույցը այս երկու հարուստ մարդկանց հնարավոր ամուսնությունն է՝ պատմության զարգացման ընթացքում բացահայտելով հերոսների թերությունները։ Նույնիսկ ամենահամակրելի կերպարները, ինչպիսին է կապիտան Դոբինը, ունեն թուլություններ, քանի որ նա հաճախ ինքնասիրահարված է և մելանխոլիկ:

Սովորականից մեծ հերոսները հաճախ հանդիպում են ֆենտեզիներում (մասնավորապես կոմիկական գրքերում և էպիկական ֆենտեզիներում), քան ավելի ռեալիստական գործերում[29]։ Այնուամենայնիվ, այս հսկա հերոսները լայն տարածում ունեն հասարակության մեջ։ Սուպերհերոսական ժանր մուլտիմիլիարդավոր դոլարներ պահանջող արդյունաբերություն է, որը ներառում է կոմիկական գրքեր, ֆիլմեր, խաղալիքներ և տեսախաղեր։ Սուպերհերոսները հաճախ ունենում են արտասովոր տաղանդներ և ուժեր, որոնց սովորական մարդը երբեք չի կարող տիրապետել։ Սուպերհերոսների պատմություններում հաճախ հերոսը պայքարում է գերչարագործի դեմ։ Երկարաժամկետ սուպերհերոսների օրինակներ են Սուպերմենը, Հրաշք կինը, Բեթմենը և Սարդ-Մարդը։

Ուսումնասիրությունները պարզել են, որ տղամարդ գրողները հակված են ստեղծել կին սուպերհերոսներ, մինչդեռ կին գրողների հերոսուհիները սովորական մարդիկ են, իսկ հերոսները հերոսուհիներից ավելի ուժեղ են, հնարավոր է՝ պատճառը սեռային տարբերության հատկանիշններն են[32]։

Հոգեբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալական հոգեբանությունն սկսել է ուշադրություն դարձնել հերոսներին և հերոսությանը[33]։ Զենո Ֆրանկոն և Ֆիլիպ Զիմբարդոն նշում են հերոսության և այլսիրության տարբերությունները, և վկայում այն մասին, որ դիտողների կողմից չարդարացված ռիսկի ընկալումը կարևոր դեր է խաղում ռիսկի տեսակից վեր և ավելի բարձր՝ հերոսական կարգավիճակի վերագրման հարցում[34]։

Հոգեբանները նաև բացահայտել են հերոսներին բնորոշ հատկանիշները։ Էլեյն Քինսելլան և իր կոլեգաները[35] բացահայտել են հերոսության 12 հիմնական հատկանիշ, դրանք են՝ քաջություն, բարոյական ինտեգրում, համոզմունք, խիզախություն, անձնազոհություն, պաշտպանողականություն, ազնվություն, անձնուրացություն, վճռականություն, ուրիշներին փրկելու ունակություն, ոգեշնչում և օգնելու պատրաստակամություն։ Սքոթ Ալիսոնը և Ջորջ Գութլասը[36] բացահայտեցին հերոսի «մեծ ութ հատկությունները»՝ կազմված խելացիությունից, հզորությունից, դիմացկունությունից, վստահելիությունից, խարիզմայից, հոգատարությունից, անձնուրացությունից և ոգեշնչումից։ Այս հետազոտողները նաև բացահայտել են հերոսության չոր հիմնական գործառույթները[37]։ Հերոսները մեզ սովորեցնում են իմաստություն, նրանք մեծացնում են մեզ, նրանք փոխանցում են բարոյական հատկություններ և առաջարկում պաշտպանություն։

Հերոսական ռիսկի դիմելու էվոլյուցիոն հոգեբանության բացատրությունն այն է, որ դա թանկարժեք ազդանշան է, որը ցույց է տալիս հերոսի ունակությունը: Այն կարող է թվալ այլասիրության մի ձև, որի համար կան մի քանի այլ էվոլյուցիոն բացատրություններ նույնպես[38][39]։

Ռոմա Չեթերջին ենթադրել է, որ հերոսը կամ ավելի ընդհանրական պրոտագոնիսը նախ և առաջ այն անձի խորհրդանիշն է, ով կարդալիս,լսելիս կամ նայելիս անցնում է այդ ամենի միջով[40]․ այսպիսով՝ հերոսի իրական լինելը կախված է նրանից, թե ինչքան նման են նրանք և կերպարները։ Չեթերջին ենթադրում էր, որ պատմությունների և դիցաբանական հերոսի մեջ սեփական եսը տեսնելը՝ սեփական տեսանկյունից բացի այլ կերպ աշխարհին նայելու անկարողությունն է։

Պուլիցերյան մրցանակի դափնեկիր «Մահվան մերժումը» գրքում Էռնեստ Բեքերը պնդում է, որ մարդկային քաղաքակրթությունը, ի վերջո մշակված, խորհրդանշական պաշտպանական մեխանիզմ է՝ մահկանացուության մասին գիտելիքից, որն իր հերթին հանդես է գալիս որպես հուզական և ինտելեկտուալ արձագանք մեր հիմնական գոյատևման մեխանիզմին: Բեքերը բացատրում է, որ մարդկային կյանքում գոյություն ունի հիմնական երկակիություն առարկաների ֆիզիկական աշխարհի և մարդկային իմաստի խորհրդանշական աշխարհի միջև: Այսպիսով, քանի որ մարդկությունն ունի ֆիզիկական և խորհրդանշական ես-ից բաղկացած դուալիստական ​​բնույթ, նա պնդում է, որ մարդիկ կարողանում են հաղթահարել մահկանացու կյանքի երկընտրանքը հերոսության միջոցով՝ ուշադրությունը կենտրոնացնելով հիմնականում խորհրդանշական եսի վրա: Այս խորհրդանշական ինքնակենտրոնացումը վերցնում է անհատի «հավիտենական կյանք» ձև (կամ «causa sui»), որը, ըստ էության, խորհրդանշական համոզմունքային համակարգ է, որն ապահովում է ֆիզիկական իրականությունից բարձր հավատքը: Հաջողությամբ ապրելով անմահության ծրագրի պայմաններում՝ մարդիկ զգում են, որ կարող են դառնալ հերոս և այսուհետ՝ հավերժական ինչ-որ բանի մաս. մի բան, որը երբեք չի մեռնի՝ համեմատած նրանց ֆիզիկական մարմնի հետ: Սա, նա պնդում է, իր հերթին մարդկանց տալիս է այն զգացումը, որ իրենց կյանքն ունի իմաստ, նպատակ և նշանակալի է իրերի մեծ սխեմայի մեջ: Գրքի մեկ այլ թեմաներից է՝ մարդկության ավանդական «հերոս համակարգեր»-ի, ինչպիսին կրոնն է, լուսավորության դարաշրջանում այլևս համոզիչ չլինելը։ Գիտությունը փորձում է ծառայել որպես հավիտենական կյանքի նախագիծ, մի բան, որը Բեքերը կարծում է, որ երբեք չի կարող անել, քանի որ այն ի վիճակի չէ մարդկային կյանքին հաճելի, բացարձակ իմաստներ հաղորդել: Գրքում ասվում է, որ մեզ անհրաժեշտ են նոր համոզիչ «պատրանքներ», որոնք հնարավորություն են տալիս մարդկանց զգալ հերոսական այնպիսի ձևերով, որոնք հաճելի են: Բեքերը, սակայն, ոչ մի վերջնական պատասխան չի տալիս, հիմնականում այն ​​պատճառով, որ կարծում է, որ կատարյալ լուծում չկա։ Փոխարենը, նա հույս ունի, որ մարդկության բնածին դրդապատճառների աստիճանական գիտակցումը, այն է՝ մահը, կարող է օգնել ավելի լավ աշխարհ ստեղծելուն: Ահաբեկչության կառավարման տեսությունը (TMT) ստեղծել է այս տեսակետը հաստատող ապացույցներ։

Մտավոր և ֆիզիկական ինտեգրում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսումնասիրելով դիմադրության մարտիկների հաջողությունը Կրետեում նացիստական ​​օկուպացիայի ժամանակ՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝ հեղինակ և տոկունության հետազոտող Ք. Մաքդուգալը կապեր է ձեռք բերել հին հունական հերոսների և ինտեգրված ֆիզիկական ինքնատիրապետման, մարզումների և մտավոր պայմանների մշակույթի հետ, որը խթանում է քայլեր ձեռնարկելու վստահությունը, և անհատներին հնարավորություն է տվել կատարել մեծ հաջողություններ, նույնիսկ ամենադժվար պայմաններում։ Հմտությունները հաստատեցին «...ուժի, տոկունության և ճարպկության հսկայական ռեսուրսներ սանձազերծելու ունակություն, որոնք շատ մարդիկ չեն գիտակցում, որ արդեն ունեն»[41]։ Մակդուգալը մեջբերում է հերոսական արարքների օրինակներ, այդ թվում՝ Պինդարոսի Հինգերորդ Նեմեական Օդեի սխոլիումը. «Իր ուժով շատ ավելի թույլ, քան Մինոտավրոսը, Թեսևսը կռվեց նրա հետ և հաղթեց՝ օգտագործելով պանկրատիոնը, քանի որ նա դանակ չուներ»: Պանկատրիոնը հին հունական տերմին է, որը նշանակում է «ընդհանուր ուժ և գիտելիք», մյուսը «...կապված աստվածների և հերոսների հետ... ովքեր նվաճում են յուրաքանչյուր տաղանդի վրա»[42]։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Gölz, Olmo (2019). «The Imaginary Field of the Heroic: On the Contention between Heroes, Martyrs, Victims and Villains in Collective Memory». helden. heroes. héros: 27–38. doi:10.6094/helden.heroes.heros./2019/APH/04.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «Hero». Britannica Online Encyclopedia. Վերցված է 2015-12-06-ին.
  3. ↑ «Definition of HERO». Merriam Webster Online Dictionary. Վերցված է 2 October 2017-ին.
  4. ↑ «hero». Online Etymology Dictionary.
  5. ↑ ἥρως Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
  6. ↑ R. S. P. Beekes, Etymological Dictionary of Greek, Brill, 2009, p. 526.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Schein, Seth (1984). The Mortal Hero: An Introduction to Homer's Iliad. University of California Press. էջ 58.
  8. ↑ Levin, Saul (1984). «Love and the Hero of the Iliad». Transactions and Proceedings of the American Philological Association. 80: 43–50. doi:10.2307/283510. JSTOR 283510.
  9. ↑ Hyginus, Fabulae 115.
  10. ↑ 10,0 10,1 Homer. The Iliad. Trans. Robert Fagles (1990). NY: Penguin Books. Chapter 14
  11. ↑ 11,0 11,1 «Articles and musing on the concept of Fate for the ancient Greeks» (PDF). Auburn University.
  12. ↑ «Four Conceptions of the Heroic». www.fellowshipofreason.com. Վերցված է 2015-12-07-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 Graf, Fritz. (2006) "Hero Cult". Brills New Pauly.
  14. ↑ Lord Raglan. The Hero: A Study in Tradition, Myth and Drama by Lord Raglan, Dover Publications, 1936
  15. ↑ 15,0 15,1 Joseph Campbell in The Hero With a Thousand Faces Princeton University Press, 2004 [1949], 140, 0-691-11924-4
  16. ↑ Joseph Campbell. The Masks of God: Occidental Mythology Penguin, reprinted, 0-14-004306-3
  17. ↑ 17,0 17,1 Vladimir Propp, Morphology of the Folk Tale, 0-292-78376-0
  18. ↑ The Story of Simo Häyhä, the White Death of Finland - The Culture Trip
  19. ↑ IS: Simo Häyhän muistikirja paljastaa tarkka-ampujan huumorintajun – "Valkoinen kuolema" esittää näkemyksensä ammuttujen vihollisten lukumäärästä (in Finnish)
  20. ↑ [url=https://books.google.com/books?id=R948DQAAQBAJ Tapio Saarelainen: The White Sniper]
  21. ↑ Spencer, Herbert. The Study of Sociology Արխիվացված 2012-05-15 Wayback Machine, Appleton, 1896, p. 34.
  22. ↑ «The Library of Congress: Bill Summary & Status 112th Congress (2011–2012) H.R. 3001». 2012-07-26. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-12-15-ին. Վերցված է 2013-07-28-ին.
  23. ↑ «Holocaust Hero Honored on Postage Stamp». United States Postal Service. 1996.
  24. ↑ Hook, S. 1955 [1943]. The Hero in History. A Study in Limitation and Possibility. Boston, MA: Beacon Press.
  25. ↑ Fetterley, Judith (1977). The Resisting Reader. Bloomington, IN: Indiana University Press.
  26. ↑ Miller, Nancy K. (1980). The Heroine's Text: Readings in the French and English Novel, 1722–1782. New York: Columbia University Press.
  27. ↑ Grinin, Leonid 2010. The Role of an Individual in History: A Reconsideration. Social Evolution & History, Vol. 9 No. 2 (pp. 95–136) http://www.socionauki.ru/journal/articles/129622/
  28. ↑ Thompson. W. The Lead Economy Sequence in World Politics (From Sung China to the United States): Selected Counterfactuals. Journal of Globalization Studies. Vol. 1, num. 1. 2010. pp. 6–28 http://www.socionauki.ru/journal/articles/126971/
  29. ↑ 29,0 29,1 L. Sprague de Camp, Literary Swordsmen and Sorcerers: The Makers of Heroic Fantasy, p. 5 0-87054-076-9
  30. ↑ Northrop Frye, Anatomy of Criticism, p. 34, 0-691-01298-9
  31. ↑ Shmoop Editorial Team. (2008, November 11). Vanity Fair Theme of Morality and Ethics. Retrieved December 6, 2015, from http://www.shmoop.com/vanity-fair-thackeray/morality-ethics-theme.html
  32. ↑ Ingalls, Victoria. "Who creates warrior women? An investigation of the warrior characteristics of fictional female heroes based on the sex of the author." Evolutionary Behavioral Sciences 14, no. 1 (2020): 79.
  33. ↑ Rusch, H. (2022). «Heroic behavior: A review of the literature on high-stakes altruism in the wild». Current Opinion in Psychology. 43: 238–243. doi:10.1016/j.copsyc.2021.07.024. PMID 34454246.
  34. ↑ Franco, Z.; Blau, K.; Zimbardo, P. (2011). «Heroism: A conceptual analysis and differentiation between heroic action and altruism». Review of General Psychology. 5 (2): 99–113. CiteSeerX 10.1.1.366.8315. doi:10.1037/a0022672. S2CID 16085963.
  35. ↑ Kinsella, E.; Ritchie, T.; Igou, E. (2015). «Zeroing in on Heroes: A prototype analysis of hero features». Journal of Personality and Social Psychology. 108 (1): 114–127. doi:10.1037/a0038463. hdl:10344/5515. PMID 25603370.
  36. ↑ Allison, S. T.; Goethals, G. R. (2011). Heroes: What They Do & Why We Need Them. Oxford University Press. ISBN 9780199739745.
  37. ↑ Allison, S. T.; Goethals, G. R. (2015). «Hero worship: The elevation of the human spirit». Journal for the Theory of Social Behaviour. 46 (2): 187–210. doi:10.1111/jtsb.12094.
  38. ↑ Pat Barcaly. The evolution of charitable behaviour and the power of reputation. In Roberts, S. C. (2011). Roberts, S. Craig (ed.). Applied Evolutionary Psychology. Oxford University Press. doi:10.1093/acprof:oso/9780199586073.001.0001. ISBN 9780199586073.
  39. ↑ Hannes Rusch. High-cost altruistic helping. In Shackelford, T. K.; Weekes-Shackelford, V. A., eds. (2016). Encyclopedia of Evolutionary Psychological Science. Springer. doi:10.1007/978-3-319-16999-6_1556-1. ISBN 9783319196510.
  40. ↑ Chatterji, Roma (January 1986). «The Voyage of the Hero: The Self and the Other in One Narrative Tradition of Purulia». Contributions to Indian Sociology. 19 (19): 95–114. doi:10.1177/006996685019001007. S2CID 170436735.
  41. ↑ McDougall, Christopher (2016), Natural Born Heroes: Mastering the Lost Secrets of Strength and Endurance, Penguin, էջ 12, ISBN 978-0-307-74222-3
  42. ↑ McDougall, Christopher (2016), Natural Born Heroes: Mastering the Lost Secrets of Strength and Endurance, Penguin, էջ 91, ISBN 978-0-307-74222-3

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հերոս» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հերոս&oldid=10051411» էջից