Տիեզերական օպերա

Գիտաֆանտաստիկ ամսագիր Imagination-ի շապիկը, ապրիլ 1958, որը պատկերում է տեսարան տիեզերական օպերայից

Տիեզերական օպերա (անգլ.՝ space opera), արկածային գիտաֆանտաստիկայի ենթաժանրերից մեկը, որն ունի որոշակի չափորոշիչներ. դեպքերը տեղի են ունենում տիեզերական տարածությունում կամ մոլորակների վրա (Արեգակնային համակարգի կամ այլ), ներառում են հակամարտություն հզոր զենք ունեցող (հաճախ ամբողջովին հորինված) կողմերի միջև։ Տարբերվում է դասական ֆանտաստիկայից գիտական հիմնավորման բացակայությամբ հօգուտ մասշտաբության և գունագեղության։

Ժանրի պատմություն

«Տիեզերական օպերա» տերմինն առաջին անգամ օգտագործվել է Ուիլսոն Թաքերի կողմից, որն այն օգտագործել է անորակ կոմերցիոն գիտաֆանտաստիկան բնորոշելու համար։

Մեր ժամանակներում դարձել է սովորական շրջանառության մեջ մտցնել նոր բառեր, մենք նույնպես կարող ենք այդպիսիներից մեկն առաջարկել։ Եթե վեստերնն անվանվում է «ձիային օպերա», տնային տնտեսուհիների համար նախատեսված սերիալները «օճառային օպերա», ապա անորակ ծամոնը տիեզերանավերի և փրկիչների մասին կարելի է համարձակորեն անվանել «տիեզերական օպերա»։

Թաքերն առաջարկել է անվանում արդեն այդ ժամանակ գոյություն ունեցող երևույթի համար, բայց անհնար է որոշել, թե ովքեր են սկզբնավորողները։

Ձևականորեն նրանք տիեզերանավերի մասին գրող հեղինակներ են։ Միևնույն ժամանակ «տիեզերական օպերա» տերմինը միևնույն կերպ կիրառվում է լայն դիապազոնով ժանրերի համար։ Օրիակ՝ Ջոն Կարտերի մասին Բորոուզի «մարսյան» վեպերը, Էդմոնդ Համիլտոնի մասշտաբային աղետների մասին վեպերը, տիեզերական վեստերները, Ֆլեշ Գորդոնի և Բակ Ռոջերսի թերթային կոմիքսները և այլն։

Ամենավաղ ստեղծագործությունը, որը համապատասխանում է ժանրի կանոններին, կարելի է համարել Գարետ Սյովիսի «Մարսի էդիսոնյան գրավումները» (1898)՝ Գերբեր Ուիլի «Աշխարհների պատերազմի» շարունակությունը, որում Երկրի գիտնականները էդիսոնի գլխավորությամբ թռչում են Մարս և մարսյան քաղաքակրթության կործանիչ պատասխան հարված են տալիս։ Կոսմօպերան բուռն զարգացում է ապրել 1940-ական թվականներին՝ որպես դեռահասյան արկածային գրականության ուղղություն և սովորաբար ասոցացվում է «Fantastic Adventures», «Amazing Stories», «Captain Future» ամսագրերի հետ։ Այդ ժամանակ ստեղծվում են այնպիսի ստեղծագործություններ, ինչպես՝ Էդմոնդ Համիլտոնի «Աստղային թագավորները»։

Այդ ժամանակաշրջանի «տիեզերական օպերային» բնորոշ են ֆուտուրիստական և արխայիկ տարրերի համադրումը, օրինակ՝ տիեզերանավերը և թրերով մարտերը, ատոմային տեխնոլոգիաները և հասարակության ֆեոդալական կառուցվածքը։ Ֆանտաստիկայի կանոններին չէր համապատասխանում իրականության նմանատիպ ժամանակավրեպ ազատ համադրումը, սակայն այն նպաստում էր ֆանտաստիկայում գեղարվեստական ազատության զարգացմանը և հետագայում կիրառվել է ավելի նշանավոր հեղինակների կողմից ( Ուրսուլա Լե Գուին, Ջին Վուլֆ, Սեմուել Դիլենի, Ֆրենկ Գերբերտ)։ Գնալով այդ ամենը «տիեզերական օպերա» ժանրը դարձավ ավելի հարգի։ Միևնույն ժամանակ, ժանրի ակնհայտ պայմանականությունները ծաղրվել են մի շարք ստեղծագործություններում, օրինակ Հարի Հարիսոնի «Բիլ՝ տիեզերքի հերոսը» վեպում և Ռոժ Վադիմի «Բարբարելա» (1968) ֆիլմում։

Կարևոր իրադարձություն էր «տիեզերական օպերայի» համար Ջորջ Լուկասի «Աստղային պատերազմները» ֆիլմը, որում ժանրի պայմանականությունները օգտագործվել են դիցաբանական ֆունդամենտալ արքետիպերի հետ համադրմամբ։ Ֆիլմի հաջողությունը, նրա շարունակությունը ու նրա հիման վրա ստեղծված վեպերը ընդլայնեցին ժանրի աուդիտորիան։ Հաջորդ տասնամյակում «տիեզերական օպերայի» հնարքները օգտագործեցին մի շարք հայտնի հեղինակներ՝ Լուիս Մաքմաստեր Բուջոլդի (Բարայար), Դեն Սիմոնսի (Հիպերիոնի երգերը), Վերներ Վինջի, Յեն Բենքսի («Մշակույթ»), Դեվիդ Բեբերի («Հոնոր Հարինգտոն») կողմից։

Տիեզերական օպերան ԽՍՀՄ-ում

Առաջին ստեղծագործությունները, որոնք կարելի է համարել այս ժանրի նախորդներ, հայտնվել են 1920-ականներին. Տոլստոյի «Աելիտան», Նիկոլայ Մուխանովի «Մոխրացող դժոխքները», և Վիկտոր Գոնչարովի «Պսիխոմեքենան»։ Հակառակ տարածված կարծիքի, տիեզերական թռիչքների թեման երբեք չի լքել խորհրդային ֆանտաստիկան։

Առաջին ստեղծագործությունը, որը քիչ թե շատ քննադատները համարել են տիեզերկան օպերա, եղել է Սերգեյ Սնեգովի «Մարդիկ ինչպես Աստվածներ» էպիկ եռապատումը, որը ինքը՝ հեղինակը համարել է ժանրի ծաղր։

Գրականություն

• Bleiler, Everett Franklin and Richard Bleiler. Science-fiction, the Early Years: A Full Description of More Than 3,000 Science-fiction Stories from Earliest Times to the Appearance of the Genre Magazines in 1930 with Author, Title, and Motif Indexes. Kent State University Press, 1990. ISBN 0-87338-416-4.
• Clarke, I.F. Future-War Fiction: The First Main Phase, 1871-1900, Science Fiction Studies, #73 = Volume 24, Part 3, November 1997.
• Dozois, Gardner and Jonathan Strathan (eds.). The New Space Opera. New York: Harper, 2007. ISBN 978-0-06-084675-6.
• Hardy, Phil. The Overlook Film Encyclopedia: Science Fiction. The Overlook Press, 1994.
• Hartwell, David G. and Kathryn Cramer. The Space Opera Renaissance. Tor Books, 2006. ISBN 0-7653-0617-4.
• Langford, Dave.: "Fun With Senseless Violence" in The Silence of the Langford. NESFA Press, 1996. ISBN 0-915368-62-5.
• Langford, David (2005). «74 Years of Space Opera». The Sex Column and Other Misprints. Wildside Press. 9781930997783.
• Levy, Michael. "Cyberpunk Versus the New Space Opera" in Voice of Youth Advocates, Vol. 31, No. 2, June 2008, p. 132-133
• McAuley, Paul J. "Junkyard Universes" Արխիվացված 2004-03-31 Wayback Machine in Locus, August 2003.
• Sawyer, Andy. "Google Print Space Opera" in The Routledge Companion to Science Fiction. Taylor & Francis, 2009. ISBN 0-415-45378-X. pp. 505–509.
• Tucker, Bob (January 1941). «Depts of the Interior». Le Zombie. 4 (1 (36)).

Արտաքին հղումներ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Տիեզերական օպերա կատեգորիայում։

• Space Opera on The Encyclopedia of Science Fiction
• Locus, August 2003: Special section on "The New Space Opera." Articles by Russell Letson & Gary K. Wolfe, Ken MacLeod, Paul J. McAuley, Gwyneth Jones, M. John Harrison, and Stephen Baxter.
• Interview with Alastair Reynolds.
• Interview with Charles Stross.
• Gary Westfahl's chapter on Space Opera in The Cambridge Companion to Science Fiction, ed. Farah Mendlesohn & Edward James, Cambridge University Press, 2003.
• Interview with M. John Harrison, Locus, December 2003. Harrison discusses his view of the nature of space opera in depth.