Պրոֆեսորների շենք (Երևան)

Պրոֆեսորների շենք
Տեսակ	մշակութային արժեք և բնակելի տուն
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Կենտրոն վարչական շրջան
Հասցե	Աբովյան փող. 32
Ճարտարապետական ոճ	Կոնստրուկտիվիզմ
Կազմված է	Հուշակոթող «Հայ մշակույթի երախտավորներ»
Ժառանգության կարգավիճակ	մշակութային հուշարձան Հայաստանում

Պրոֆեսորների տուն, բնակելի շենք Երևանում, ճարտարապետական հուշարձան, որը կառուցվել է 1934 թվականին ճարտարապետ Սամվել Սաֆարյանի նախագծով^[2] Հայկական ԽՍՀ ստեղծագործական և տեխնիկական մտավորականության ներկայացուցիչների համար։ Կոնստրուկտիվիզմի հուշարձան է։

ՀՀ կառավարության 2004 թվականի N 1616-Ն որոշմամբ^[3] շենքն ընդգրկված է Երևանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում^[4]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1932 թվականին Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը միջոցներ է հատկացրել Երևանում բնակելի շենքի կառուցման համար, որտեղ նախատեսվում էր տեղավորել 1923 թվականից մինչև վաղ ընկած ժամանակահատվածում Հայաստան հրավիրված և Երևան ժամանած ստեղծագործական և տեխնիկական մտավորականության ներկայացուցիչներ։ 1930-ական թվականներին նորեկների մեծ մասը սեփական բնակարան չի ունեցել և ստիպված են եղել ապրել հանրակացարաններում և հյուրանոցներում։ Տանը պետք է ապրեին նաև մշակույթի և արվեստի երիտասարդ, խոստումնալից գործիչներ։

Նախագիծը վստահվել է երիտասարդ ճարտարապետ Սամվել Սաֆարյանին։ Ըստ նախնական նախագծի՝ Պրոֆեսորների տունը դասական կոնստրուկտիվիստական կոմունա էր, որտեղ բնակարանները չունեին խոհանոցներ, փոխարենը նկուղում բնակիչների համար նախատեսված էր ճաշասենյակ։ Նմանատիպ սխեման կիրառվել է Խորհրդային միութունում կառուցվող կոմունաների մեծ մասում, ինչը չի արմատավորվել՝ բնակիչները գրեթե անմիջապես իրենց համար խոհանոցներ են ստեղծել իրենց սեփական բնակարաններում։

Սկզբում շենքում տեղադրվել են Իտալիայից պատվիրված վերելակներ, սակայն հետագայում Լավրենտի Բերիայի պատվերով դրանք ապամոնտաժվել են և վերատեղադրվել Թբիլիսիի շենքերից մեկում^[2]։

Նախագծային առանձնահատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տունը երևանյան կոնստրուկտիվիզմի վառ օրինակ է։ Շենքը 5 հարկանի է, երկու մուտքով, ունի 20 բնակարան։ Յուրաքանչյուր հարթակում կա երկու բնակարան։ 5-րդ հարկը նախատեսված էր նկարիչների համար և ուներ մեծ ապակեպատ տարածք՝ արվեստանոցների բարձրորակ լուսավորության համար։ Վերելակների հորանները ունեն շերտավոր ապակեպատում։ Շենքը զարդարված է վարդագույն տուֆով։

Նշանավոր բնակիչներ և հուշատախտակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոֆեսորների տունը Երևանի հուշատախտակներով «ամենածանրաբեռնված» շենքերից մեկն է։ Նրա ճակատին կա 11 հուշատախտակ՝ նվիրված հետևյալ նշանավոր բնակիչներին^[5]՝

նկարիչ Գաբրիել Գյուրջյան (տանն ապրել է 1934-1987 թվականներին)
նկարիչ Սեդրակ Առաքելյան (տանը ապրել է 1934-1942 թվականներին)
վիրաբույժ Համբարձում Քեչեկը (տանը ապրել է 1934-1948 թվականներին)
մաթեմատիկոս Աշոտ Տեր-Մկրտչյան (1934-1959թթ. տանը ապրել է)
կոմպոզիտոր Ծովակ Համբարձումյան (տանն ապրել է 1935-2001 թվականներին)
գրականագետ Արսեն Տերտերյան (տանն ապրել է 1935-1953 թվականներին)
պատմաբան Գրիգոր Ղափանցյան (տանն ապրել է 1936-1957թվականներին)
արվեստաբան Ռուբեն Դրամբյան (տանը ապրել է 1936-1991 թվականներին)
արվեստագետներ Մարիամ և Երանուհի Ասլամազյաններ (տանը բնակվել են 1943-1992 թվականներին)
բուսաբան Վահան Ղազարյան (տանը ապրել է 1954-2002 թվականներին)
պետական և ռազմական գործիչ Ռոման Կարա-Պողոսյան (տանն ապրել է 1984-2009 թվականներին)

Տան դիմաց հուշաքար է տեղադրված, որտեղ թվարկված են տան մի շարք այլ հայտնի բնակիչներ, որոնց հուշատախտակները չեն տեղավորվել շենքի ճակատին.

գրող Ստեփան Զորյան
գրող Զապել Եսայան
գրող Մովսես Արազի
դաշնակահար և նկարիչ Աղավնի Մեսրոբյան
ճարտարապետ Գևորգ Քոչար
ճարտարապետ Միքայել Մազմանյան
ճարտարապետ Վաղարշակ Բելուբեկյան
երգիչ Հայկանուշ Դանիելյան
կոմպոզիտոր Արո Ստեփանյան
քանդակագործ Սմբատ Սարգսյան
գրականագետ Գեորգ Աբով
նկարիչ Փանոս Թերլեմեզյան
նկարիչ Առաքել Առաքելյան
նկարիչ Միքայել Գյուրջյան
գրող և բանաստեղծ Վահան Թոթովենց (տանն ապրել է 1934-1936 թվականներին)

Մեծ տեռորի ժամանակ տան շատ բնակիչներ ենթարկվել են բռնաճնշումների։ Մասնավորապես, 1937 թվականին ձերբակալվել է գրող Զապբել Եսայանը, իսկ հետո գնդակահարվել, նույն ճակատագրին է արժանացել նաև վիրաբույժ Համբարձում Քեչեկի որդին՝ Ալեքսանդր Քեչեկը։ 1938 թվականին գնդակահարվել է Վահան Թոթովենցը։ 1937-1938 թվականներին ճարտարապետներ Միքայել Մազմանյանն ու Գևորգ Քոչարը նույնպես ձերբակալվել են և հետագայում աքսորվել Նորիլսկ (երկուսն էլ արդարացվել են Ստալինի մահից հետո. առաջինը վերադարձել է Երևան 1954 թվականին, իսկ երկրորդը՝ 1960 թվականին)^[2] ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Григорян М. В. «Ереван. Биография города». — М.: Слово/Slovo, 2022. — ISBN 978-5-387-01752-0
↑ «Постановление № 1616 от 7 октября 2004 г. об утверждении государственного списка недвижимых памятников истории и культуры города Ереван, РА». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 16 (օգնություն)
↑ «Культурно-исторические памятники Еревана теряют свою ценность». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
↑ «Карта всех мемориальных досок Еревана». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.

[_9149816d7a579336-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.

[арх1-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Григорян М. В. «Ереван. Биография города». — М.: Слово/Slovo, 2022. — ISBN 978-5-387-01752-0

[3] «Постановление № 1616 от 7 октября 2004 г. об утверждении государственного списка недвижимых памятников истории и культуры города Ереван, РА». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. {{cite web}}: no-break space character in |title= at position 16 (օգնություն)

[4] «Культурно-исторические памятники Еревана теряют свою ценность». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.

[5] «Карта всех мемориальных досок Еревана». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]