Հոլոքոստի ժխտում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիքիպեդիա:Լավ հոդվածներ
Դուք կարդում եք հոդված, որը «Լավ հոդված» կարգավիճակ ունի։
Հակասեմականություն
Judenstern
Պատմություն · Ժամանակագրություն · Աղբյուրներ
Կատեգորիա

Հոլոքոստի ժխտում, նեգացիոնիզմ, որի համաձայն Հոլոքոստ չի եղել այն ձևով, ինչ ներկայացնում է ընդհանուր ճանաչում գտած պատմագրությունը[1][2][3]։ Հոլոքոստը ժխտողներն իրենց դավադրության տեսությունում առաջ են քաշում փաստերը հօգուտ հրեաների թաքցնելու, մասշտաբային կեղծարարության և փաստերի խեղաթյուրման թեզեր[4][5][6][7]։ Հիմնականում վիճարկման առարկա են դառնում հետևյալ դրույթները[3][8][9][10][11].

Ժխտողները հաճախ պնդում են, որ վերոնշյալ տեղեկությունը գիտակցորեն կեղծվել է սիոնիստների կողմից՝ Գերմանիայից ու նրա դաշնակիցներից դրամ շորթելու, ինչպես նաև Իսրայել պետության ստեղծումն արդարացնելու նպատակով[3][9][10][12]։

Արհեստավարժ մասնագետներից շատերը Հոլոքոստի ժխտումը բնորոշում են որպես ոչ գիտական ու քարոզչական գործունեություն։ Նրանք նշում են, որ ժխտողները հեգնում են հետազոտությունների գիտական մեթոդը` հաճախ քարոզելով հակահրեականություն և նեոնացիստական տեսակետներ[2][9][10][13]։

ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան 2005 թվականի նոյեմբերի 21-ին առանց քվեարկության ընդունել է № 60/7 բանաձևը, որով քննադատում է Հոլոքոստի` որպես պատմական իրողության լրիվ կամ մասնակի ժխտումը։ Իսկ 2007 թվականի հունվարի 26-ին` Հոլոքոստի զոհերի հիշատակի միջազգային օրվա նախօրեին, ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան ընդունել է № 61/255 բանաձևը` «Հոլոքոստի ժխտում» անունով, որը դատապարտում է Հոլոքոստի` որպես պատմական իրողության ժխտումը[14]։ Մի շարք երկրներում Հոլոքոստի հրապարակային ժխտումը անօրինական է համարվում։

Ժխտման փաստարկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժխտման թեզը հաստատելու համար բերվում են հետևյալ փաստարկները[15][16][17].

  • Հրեաների զանգվածային անհետացումն իրենց բնակավայրերից տեղի է ունեցել ոչ թե նրանց բնաջնջման, այլ վերաբնակեցման արդյունքում։
  • Հրեաների ոչնչացման մասին փաստաթղթերի ու հրամանների բացակայությունը վկայում է, որ դրանք երբեք էլ չեն եղել, քանի որ կազմակերպիչները շտապ նահանջի պայմաններում չէին կարող դրանք ամբողջությամբ ոչնչացնել։
  • Հոլոքոստի իրողության վերաբերյալ շատ ավելի քիչ տեղեկություններ կան, քան ընդունված է համարել, իսկ եղածներն էլ հաճախ հակասում են իրար։
  • Գազով զանգվածային թունավորումը և զոհերի մարմինների այրումն այն քանակությամբ, որ բերվում է պաշտոնական պատմագրության մեջ, տեխնիկապես և տնտեսապես հնարավոր չէր իրականացնել։

Ժխտողների մի մասը, սրանով հանդերձ, ընդունում է, որ նացիստները մեծ թվով հրեաների փակել են համակենտրոնացման ճամբարներում, որտեղ նրանցից շատերը մահացել են սովից և որ նացիստներն արևելյան ռազմաճակատում գնդակահարել են հրեաների[3][8]։

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհի հրեա բնակչության թվաքանակը միլիոն մարդով: Վերին երեք գրաֆիկները ենթադրյալ թվաքանակն է Հոլոքոստ չլինելու պարագայում, ստորինը` իրական: Աղբյուր` Սերջո դելա Պերգոլա։

Ժողովրդագրական խնդիրը քիչ է դիտարկվում Հոլոքոստը ժխտողների աշխատություններում և նրանց տեսության ամենախոցելի կողմն է, քանի որ դժվար է գտնել բացատրություն այն հարցին, թե Եվրոպայից ուր կորան միլիոնավոր հրեաներ, եթե նրանք չեն ոչնչացվել[18]։

Ինչպես պնդում է ռուս աշխարհագրագետ, գրող Պավել Պոլյանը, Հոլոքոստի ժողովրդագրական պատկերի մասին առաջին լուրջ աշխատանքը գրել է ամերիկացի սոցիոլոգ Ֆրենկ Հանկինսը 1958 թվականին։ Այս աշխատանքը չի հրատարակվել հեղինակի կենդանության օրոք` լույս տեսնելով միայն 1983 թվականին։ Հանկինսը չի ժխտել մահացածների թվաքանակը։ Այս աշխատանքի գլխավոր դրույթն այն է, որ 6 միլիոն հրեաների հիմնական մասի սպանության պատասխանատվությունը կրում է ոչ թե Հիտլերը, այլ Ստալինը։ Սակայն, ինչպես գրում է Պոլյանը, իրականում ԽՍՀՄ-ում հակահրեական զանգվածային բռնությունների մասին վկայություններ չեն հայտնաբերվել, այդ թվում և խորհրդային արխիվների բացումից հետո[19]։ Պոլյանը քննադատում է Հանկինսի աշխատանքը սկզբնաղբյուրների հետ` ցույց տալով, թե նա ինչպես է սխալ եզրահանգումներ կատարում։ Չնայած դրան` Հանկինսը հիմք է ստեղծել հետագա ժխտողների համար` ցույց տալով ցեղասպանության զոհերի ժողովրդագրական հաշվարկի խնդիրները[20]։

1983 թվականին՝ Հանկինսի գրքի լույսընծայումից գրեթե անմիջապես հետո, գրող Ուոլթեր Սենինգը հրատարակել է «Արևելյան Եվրոպայի հրեաների անհետացումը» գիրքը, որտեղ նա նկարագրել է, որ եվրոպական հրեաների մեծ մասը կարողացել է զարտուղի միջոցներով (այդ պատճառով էլ շրջանցել է պաշտոնական վիճակագրությունը) փախչել ԽՍՀՄ, ԱՄՆ և Պաղեստին[21][22][23][24]։ Հոլոքոստը ժխտողներից մեկը` Արթուր Բատցը, հայտարարել է, որ իբր սպանված հրեաները իրականում գոյատևել են` հետագայում չվերականգնելով իրենց կապերը մինչպատերազմյան շրջանի ազգականների հետ։

Ժխտողներին քննադատողները մատնանշում են, որ ոչ մի իրական բացատրություն չկա, թե հատկապես որտեղ են վերաբնակություն հաստատել 5-6 միլիոն հրեաները[25]։ Մասնավորապես Սենինգը իր հաշվարկներում օգտվել է անարժանահավատ տեղեկություններից` հեգնելով պաշտոնական աղբյուրները։ Իր օգտագործած աղբյուրներից նա ընտրել է այն տեղեկությունները, որոնք հաստատել են իր առաջ քաշած դրույթները` մնացած փաստարկները մի կողմ դնելով[26]։ Ժողովրդագիր Սերժո դելա Պերգոլան մատնանշում է, որ Հոլոքոստի արդյունքում սկսել է ծայրահեղ նվազել հրեական բնակչության թվաքանակը ոչ միայն Եվրոպայում, այլև ամբողջ աշխարհում։ Նա նշում է, որ հրեական բնակչության քանակն աշխարհի ժողովուրդների ժողովրդագրական պատկերում 1939 թվականի 0.75 %-ից նվազել է 0.23 %-ի 21-րդ դարասկզբում։ Պերգոլայի հաշվարկներով, եթե Հոլոքոստ չլիներ, հրեական բնակչության թիվը 1990-ական թվականներին կկազմեր 20-31 միլիոն մարդ, բայց իրականում այն 13 միլիոն է[27]։

Հոլոքոստն ուսումնասիրողները հենվում են հրեաների բնաջնջման` գոյություն ունեցող հասանելի վիճակագրության վրա, այդ թվում ՍՍ-ի մարմինների կազմած փաստաթղթերի վրա։ Ժխտողները հեգնում են գերմանական վիճակագրության գրեթե բոլոր տվյալները` ներառյալ Հայնրիխ Հիմլերի ներկայացուցիչ դոկտոր Ռիխարդ Կորհերի երկու հաշվետվությունները, որն արդեն 1943 թվականի մարտի 31-ին փաստում էր Եվրոպայում հրեական բնակչության կրճատումը 4.5 միլիոնով[28][29][30]։ Հոլոքոստի հուշագրական թանգարանի` Յադ Վաշեմի տվյալներով՝ 2010 թվականին դեկտեմբերի դրությամբ 4 միլիոն զոհի ինքնությունը հաստատված է անձնապես[31]։

Ոչնչացման վերաբերյալ փաստաթղթեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1943 թվականին գեներալ Հանս Կամլերին ուղարկված փաստաթղթի կրկնօրինակը` ցուցումով, թե ինչքան մարդ կարելի է ոչնչացնել Օսվենցիմում 1 օրվա ընթացքում` 4756։

Շվեյցարացի հրապարակախոս Յուրգեն Գրաֆը գրում է, որ Հիտլերի` հրեաների ֆիզիկական ոչնչացման ոչ մի հրաման չի գտնվել, ի տարբերություն, օրինակ, անհույս հիվանդների սպանման կամ ամերիկացի օդաչուների մահապատժի։ Դևիդ Իրվինգը պնդում էր, որ Հիտլերի կենսագրությունը գրելիս սկզբնաղբյուրներում ոչ մի փաստաթղթի չի հանդիպել, որ կվկայեր ցեղասպանությանը նրա մասնակցությունը[32]։ Նա մասնավորապես հայտարարել է, որ առաջարկում է «1.000 ֆունտ ստերլինգ տալ ցանկացած մարդու, ով կարող է պատերազմական շրջանի գեթ մեկ փաստաթուղթ ներկայացնել, որը կապացուցի, որ Հիտլերն իմացել է, օրինակ, Օսվենցիմի մասին»[33]։ Ոչնչացման փաստաթղթերը, որոնք հայտնաբերվել են հետագայում, ցեղասպանության ժխտողները համարում են հետպատերազմյան կեղծարարություն[34]։ Ժխտողները մեկնաբանում են «հրեական հարցի վերջնական լուծում» եզրը որպես բնակչության միգրացիա կամ տեղահանություն, բայց ոչ բնաջնջում[35]։

Հոլոքոստի` ընդհանուր ճանաչում ստացած տեսակետի ներկայացուցիչները մատնանշում են, որ Եվրոպայի հրեաների բնաջնջման ծրագիրը գոյություն է ունեցել, և Երրորդ Ռայխի ղեկավարներն այդ առումով միանշանակ հայտարարություններ են կատարել։ Օրինակ` Յոզեֆ Գեբելսի օրագրում գրված է.

  • Փետրվարի 15, 1942 թվական։ Ֆյուրերը մեկ անգամ ևս հայտնել է Եվրոպան հրեաներից անխնա մաքրելու իր պատրաստակամությունը։ Այստեղ չպետք է լինի ոչ մի սենտիմենտալիզմ։ Հրեաները վաստակել են այն աղետը, որ հիմա կատարվում է նրանց հետ։ Մենք պետք է արագացնենք այդ գործընթացը սառնասիրտ անգթությամբ։
  • Մարտի 27, 1942 թվական։ Սա բավական բարբարոս գործընթաց է, որ չպետք է այստեղ մանրամասն նկարագրվի։ Քիչ հրեաներ կմնան։ Հիմնականում կարելի է ասել, որ նրանց 60 %-ը կոչնչացվի, և միայն 40 %-ը կմնա որպես աշխատուժ։

Սրանով հանդերձ, հենց նացիստների հաշվարկներով Եվրոպայում ավելի քան 11 միլիոն հրեա է եղել, իսկ դրա 60 %-ը կազմում է 6.6 միլիոն մարդ[36][37]։

Հրեաների նպատակաուղղված զանգվածային ոչնչացման համանանման միանշանակ հայտարություններ են արել Հիտլերը, Հիմլերը և ավելի ցածր աստիճանի բազմաթիվ պաշտոնյաներ[38]։

Կոնկրետ փաստաթուղթ, որ կվկայեր հրեաների զանգվածային բնաջնջման ճշգրիտ ամսաթվի մասին, չի պահպանվել։ Սակայն պատմաբանների մի մասը վստահ է, որ նման փաստաթուղթ եղել է, և այն ընդունվել է 1941 թվականի ամռանը։ Մասնավորապես, «Եվրոպական հրեաների ողբերգությունը» դասագրքի հեղինակները համարում են, որ դա կարող էր լինել Հիտլերի բանավոր գաղտնի հրամանը[39]։ Նրանք հղում են կատարում գերմանացի պատմաբան Մարտին Բրոշատին, որը «Հիտլերի պետությունը» գրքում ուսումնասիրել է Գերմանիայի ղեկավարման համակարգը։ Նույն կարծիքն է հայտնում նաև պատմաբան Հելմուտ Կրաուզնիկը։ Ուրիշ գիտնականներ (մասնավորապես Ռաուլ Հիլբերգը և ինքը Մարտին Բրոշատը) ենթադրում են, որ նման փաստաթուղթն ի հայտ է եկել ավելի ուշ կամ էլ ընդհանրապես գոյություն չի ունեցել։ Սակայն, ինչ էլ որ լինի, չի կարելի ժխտել հրեաների զանգվածային ոչնչացման գերմանական քաղաքանությունը[40]։ Քրիստոֆեր Բրաունինգը կարծում էր, որ տեղահանման ծրագրից բնաջնջման ծրագրին անցումը կատարվել է 1941 թվականի սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին[41]։

Պատմաբանների մեծամասնության մոտ կասկածներ չկան, որ Հիտլերն անձնապես մասնակից է եղել հրեաների զանգվածային բնաջնջման ծրագրին[33]։ Մասնավորապես, հրեա պատմաբան Սաուլ Ֆրիդլենդերը բերում է այնզաց խմբերի անձնական հաշվետվության օրինակներ և Ուկրաինայի Ռովնո շրջանում կենդանի մնացած հրեաների ոչնչացման` Հիտլերի ուղղակի հրամանը 1942 թվականին։ Բացի այդ, ինքնասպանության նախօրեին` 1945 թվականի ապրիլի 29-ին, Հիտլերը հրեաների ոչնչացումը համարել է նացիոնալ-սոցիալիստների` մարդկությանը թողած մեծագույն ծառայությունը[40]։

Վկաների ցուցմունքների քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աննա Ֆրանկի օրագիրը

Ականատեսների վկայությունների քննադատությունը պատմաբանների կարծիքով ցեղասպանությունը ժխտողների փաստարկների ուժեղ կողմերից է, քանի որ գերությունը վերապրածների պատմությունները, իսկապես, աչքի են ընկնում անճշտություններով, չափազանցություններով ու հակասություններով[42]։

Մասնավորապես, ռևիզիոնիստ Ֆրիդրիխ Բրուկները գրում է, որ Օսվենցիմում հրեաներին գազով սպանելու վկաները բազմիցս փոխել են իրենց ցուցմունքները, ինչպես նաև անհավանական պնդումներ են արել, օրինակ, 25 մ² տարածքում 700-800 մարդ տեղավորվելու մասին (ստացվում է 32 մարդ 1 մ² տարածքում, ինչը ֆիզիկապես հնարավոր չէ)[43]։

Հենց իրենց` նացիստների դիտարկումները ժխտողները համարում են սպառնալիքների կամ կտտանքների ազդեցությամբ կորզված, ամբողջությամբ կեղծված[18][34][44]։

Պատմաբանների կարծիքով ժխտողների բացատրությունները, որ նացիստների բազմաթիվ ցուցմունքներ ստիպողական են եղել, քննադատության չի ենթարկվում, քանի որ վկայությունները կրկնվել են նաև ավելի ուշ շրջանում` ընդհուպ մինչև 1960-ական թվականները, երբ ոչ մի ճնշում չի գործադրվել[34][38]։ Առանձին ոչ պարկեշտ խոստովանություններ չեն կարող ստահոդ դարձնել այն բազմաթիվ վկայությունները, որ թողել են ականատեսները[45][46]։ Օրինակ, Հոլոքոստը ժխտողները հերքում են ականատես Ռուդոլֆ Վրբայի վկայությունները Օսվենցիմի գազի խցիկների մասին միայն այն բանի համար, որ ականատեսը շփոթել է Հայնրիխ Հիմլերի` գազախցիկ այցելելու օրը[18]։ Ժխտողները, մերժելով ականատեսների վկայությունները ժամանակի տարբերության կամ դեպքերի նկարագրության առումով, հաշվի չեն առնում վկաների անհատականությունը և իրողությունների սուբյեկտիվ վերարտադրումը։ Պատմաբանները կարծում են, որ անձնական վկայությունները պատմական կարևոր աղբյուր են և որոշ մանրուքներում դրանց տարբերությունը չի նվազեցնում նրանց հավաստիությունը[47]։

Պատմաբան Ալեքսանդր Նեմիրովսկին նշում է, որ ականատեսների ցուցմունքներում եղած հակասությունները փոքրիկ մանրամասներում միանգամայն բնական են, քանի որ ականատեսները երբեմն ուղղակի չէին կարող դրանք ճշտորեն իմանալ և որոշ հատվածներում նրանք ներկայացրել են իրենց ենթադրությունները։ Սակայն բազմաթիվ օբյեկտիվ տվյալներով հաստատված զանգվածային սպանությունների փաստի ժխտումը հիմնավորված չէ որոշ վկայություններում առկա հակասություններով[46]։

Ժխտողներից ֆրանսիացի գրող Ռոբեր Ֆորիսոնը հետպատերազմյան կեղծիք է համարում Աննա Ֆրանկի օրագիրը[48]։ Բազմաթիվ դատաքննություններ, այդ թվում՝ Ռազմական փաստաթղթերի նիդերլանդական պետական ինստիտուտը, հերքել են Ֆորիսոնի ենթադրությունները[49]։

Դիակիզարանների արտադրողականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բիրկենաուի III դիակիզարանի մուտքը, Օսվենցիմ։

Յուրգեն Գրաֆն իր «Առասպել Հոլաքոստի մասին» գրքում գրում է, որ Օսվենցիմի դիակիզարաններում անհնար կլիներ այնպիսի քանակությամբ դիերի այրումը, ինչը նշվում է գրականության մեջ` օրական 4756 դիակ։ Ռաուլ Հիլբերգին արված հղումով նա մուֆելային վառարանների հետևյալ հաշվարկն է անում.

Օսվենցիմի կենտրոնական առաջին դիակիզարանն ունեցել է մուֆելային 6 վառարան, Բիրկենաուի երկրորդ և երրորդ դիակիզարանները` 15-ական վառարան, իսկ Բիրկենաուի չորրորդ և հինգերորդ դիակիզարանները` 8-ական վառարան։ Ընդհանուր հաշվարկով ստացվում է 52 վառարան։

Գրաֆը պնդում է, որ ժամանակակից դիակիզարաններում մեկ դիակի այրումը տևում է 1-1.5 ժամ։ Եթե 52 վառարանում վառեին 4756 դիակ, ապա ամեն վառարանին օրական բաժին կհասներ 95 դիակ։ Այդ հաշվարկների համաձայն` Օսվենցիմի դիակիզարանների թողունակությունը 4 անգամ գերազանցում է ժամանակակից դիակիզարաններին[50]։

Քննադատների կարծիքով ժխտողները փոքրացնում են նացիստական դիակիզարանների թողունակությունը։ Ճիշտ չէ դրանց համեմատումը ժամանակակից քաղաքացիական դիակիզարանների հետ, քանի որ այս դեպքում նման արարողությունը տեղ չունի[46][51]։

1943 թվականի հունիսի 28-ի Բեռլին` ՍՍ գեներալ Հանս Կամլերին ուղարկված գրության մեջ նշվում է 1 օրում կիզվող դիերի քանակը` 4756[52][53]։ «Տոպֆ և որդիներ» ընկերությունը, որ մուֆելային վառարաններ էր արտադրում դիակիզարանների համար, 1951 թվականին ստացել է արտոնագիր, որում նշվում է, որ մեկ վառարանը մեկ դիակի կիզումն իրականացնում է կես ժամում։ Դեռևս 1941 թվականին Տոպֆը գրել է Հիմլերին[54].

Տոպֆ կրկնակի վառարաններում, որոնք աշխատում են կոքսով, 10 ժամվա ընթացքում կարելի է իրականացնել 30-35 դիակի կիզում։ Այս թվով դիակներ կարելի է կիզել` առանց վառարանի գերբեռնման։ Հոգ չէ, եթե արտադրության թելադրանքով պայմանավորված` վառարանն աշխատի գիշեր ու ցերեկ։

Բացի այդ, երբ վառարանները չեն բավարարել պահանջարկը, կիզումն իրականացվել է բաց հորերում գիշեր և ցերեկ[55]։

Գազով թունավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գազի խցիկ Մայդանեկում

Ռաուլ Հիբերգի կարծիքով մարդկանց զանգվածային թունավորման համար նախատեսված գազի խցիկների գոյության հարցը նացիստների հանցավոր մտադրության իրականացման ամենակարևոր հարցերից է։ Օսվենցիմը համարվում է Հոլոքոստի խորհրդանիշը, այդ պատճառով գազի խցիկների թեման ցեղասպանությունը ժխտողների բանավեճում կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում։

Ժխտողները պնդում են, որ գազի խցիկները բանտարկյալների զանգվածային սպանությունների վայր չեն եղել, այլ պատսպարաններ։ Նրանք նաև պնդում են, որ խցիկների կառուցվածքը թույլ չէր տա իրականացնել գազով թունավորումներ[34][56]։

Մարկ Վեբերը, Ռոբեր Ֆորիսոնին հղելով, գրում է, որ Դուայթ Էյզենհաուերի, Ուինսթոն Չերչիլի և Շառլ դը Գոլի հուշագրություններում ոչ մի անգամ չեն հիշատակվել գազի խցիկները[57]։

Հոլոքոստը ժխտողները հաճախ հղում են կատարում գերմանացի պատմաբան Մարտին Բրոշատին, որը գրել է, որ Բերգեն-Բելզենում և Բուխենվալդում գազի խցիկներ ընդհանրապես չեն եղել, իսկ Դախաու համակենտրոնացման ճամբարում դրանց կառուցումն ավարտին չի հասցվել։ Սակայն գազով թունավորումները հիմնականում իրակացրել են ոչ թե Գերմանիայի, այլ Լեհաստանի տարածքում` Հելմնոյում, Բելժեցում, Սոբիբորում, Տրեբլինկայում և Օսվենցիմում։ Բացի այդ, ի տարբերություն նահանջից առաջ նացիստների կողմից ոչնչացված գազի խցիկների` Մայդանեկում պահպանվել է գազի խցիկ[58]։

Արտազատվող գազը` ցիանական թթուն, պատերի ծածկույթի վրա ձևավորում է քիմիական կայուն միացություն, սակայն պատի քերուքի վերլուծությունը, որ կատարել են ամերիկացի տեխնիկ Ֆրեդ Լեյխտերը և գերմանացի քիմիկոս Գերմար Ռուդոլֆը, տվել է բացասական արդյունք[59]։

Սակայն Լեյխտերի և այլոց հետազոտությունները, որոնց հղում են կատարում ցեղասպանությունը ժխտողները` ապացուցելով, որ Օսվենցիմում մարդկանց թունավորում չի իրականացվել, կատարվել են մեթոդական մի շարք սխալներով, որոնք հանգեցրել են սխալ եզրակացության։ 1994 թվականին Կրակովի Դատական քննության ինստիտուտը հրապարակել է Օսվենցիմի և Բիրկենաուի գազախցիկների ցիանիդի մանրամասն հետազոտությունը, որի արդյունքում «հաստատվել է ցիանիդի առկայությունը բազմաթիվ գազախցիկների ավերակներում»[58]։

Աուշվից-2 գազի խցիկի ավերակները։

Պնդումները, որ խցիկներում անցքեր չեն եղել գազի արտահոսքի համար, հերքում են ականատեսները՝ փաստաթղթերով և նրագույն հետազոտություններով, իսկ խցիկների` ապաստարաններ լինելու մասին փաստարկները չեն հաստատվել, քանի որ դրանք բավական հեռու են եղել զորակայաններից[34][56][60]։ Օսվենցիմի 5 գազախցիկներից միայն մեկն է 1944 թվականին վերածվել ապաստարանի[58]։

Քննադատները նշում են, որ ժխտողները հերքում են իրենց իսկ կողմից առաջ քաշված տեսակետը, թե իբր 6 միլիոն հրեա սպանվել է հենց գազի խցիկներում։ Համենայն դեպս, գիտական պատմագրությունը նման տեսակետ երբեք առաջ չի քաշել. գազի խցիկներում սպանվել է Հոլոքստի զոհերի մի մասը միայն, իսկ մնացածը մահացել են այլ պատճառներով` գնդակահարություն, սով, հիվանդություններ[46][61]։ Ժխտման համանման օրինակ է հանդիսանում Լեոն Դեգրելի «Օսվենցիմի գազի խցիկներում օրական 24.000 սպանվածների մասին պաշտոնական վիճակագրությունը» այն դեպքում, երբ 24.000 մարդ մեկ օրում Օսվենցիմում սպանվել է նրա ողջ գոյության մեջ միայն մեկ անգամ` 1944 թվականի հունիսի 28-ին[62][63]։

Հոլոքոստի ժխտման ու ռևիզիոնիզմի պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1945-1970[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոլոքոստի ժխտման հիմքեր ստեղծել են հենց նացիստները. երբ հասկանալի դարձավ, որ հնարավոր է պատերազմը տանուլ տալ, Հիմլերը հրամայել է ոչնչացնել ցեղասպանության հետ կապված փաստաթղթերը։ 1945 թվականի ապրիլին նա պաշտոնական հրամանագիր է ստորագրել, որ համակենտրոնացման ճամբարներում գտնվող ոչ մի բանտարկյալ «կենդանի չընկնի թշնամու ձեռքը»[64]։

Ինդիանայի համալսարանից Ռոբերտ Վեստը ենթադրել է, որ Հոլոքոստի առաջին ժխտողը եղել է շոտլանդացի ծայրահեղ աջ քաղաքական գործիչ Ալեքսանդր Ռատկլիֆը (անգլ.՝ Alexander Ratcliffe), ով 1945 թվականի վերջին իր «Vanguard» ամսագրում պնդել է, որ Հոլոքոստը հրեաների երևակայության արդյունքն է։ Ռատկլիֆը նաև պնդել էր, որ բրիտանական կառավարությունը փաստացի հսկվում է հրեաների կողմից, իսկ Հիտլերը Եվրոպայի փրկարարն է բոլշևիզմից[10][65][66]։ Վաղ հերքողներից մեկն էլ անգլիացի գրող և լրագրող Դուգլաս Ռիդն է[67][68]։

Պատմաբան և ժողովրդագիր Պավել Պոլյանը գրել է, որ Նյուրնբերգյան դատավարության եզրակացություններն առաջին անգամ կասկածի տակ է դրել ֆրանսիացի Մորիս Բարդեշը 1947 թվականին։ Բարդեշը պնդում էր, որ գերմանական ճամբարներում մարդկանց զանգվածային մահվան պատճառ են եղել ռազմական խիստ պայմանները և դրանց հետևանքով մարդկանց հյուծվածությունն ու համաճարակները[69]։

Սակայն Հոլոքոստի առաջին ժխտողը, որը հանրաճանաչություն է ձեռք բերել, ֆրանսիացի Պոլ Ռասինյեն է, որը պատերազմի տարիներին եղել է Դիմադրության շարժման մեջ և Բուխենվալդի գերիներից, իսկ պատերազմից հետո դարձել է խորհրդարանի պատգամավոր։ 1848 թվականին նա լույս է ընծայել «Սահմանների հատում» (ֆր.՝ Le Passage de la Ligne) գիրքը, որում, չհերքելով ահաբեկչության քաղաքականությունը և հրեաների ոչնչացումը համակենտրոնացման ճամբարներում, ողջ մեղքը դնում է արտոնյալ գերիների` կապոների վրա, որոնք հսկում էին բարաքները։ Ռասինյեն կասկած է հայտնում և՛ զոհերի թվի, և՛ գերմանացիների՝ հրեաների դիտավորյալ սպանության վերաբերյալ[70]։

1961 թվականին Ռասինյեն հրատարակում է «Ուլիսի խաբկանք» գիրքը, իսկ 1964 թվականին՝ «Եվրոպացի հրեաների դրաման» գրքերը։ Ռասինյեն փորձում էր ապացուցել, որ մահացել է ընդամենը 0.5-1.5 միլիոն հրեա և կրկնում էր Բարդեշի պնդումը, որ նրանք մահացել են ոչ թե այն պատճառով, որ գերմանացիները սպանել են նրանց, այլ որ չեն կարողացել հարմարվել պատերազմական դաժան պայմաններին[71]։ 1964 թվականին Ռասինյեն ժխտողներից առաջինը հայտարարեց, որ ոչ մի գազի խցիկ գերմանացիները չեն ունեցել[69]։

Այդ շրջանում Հոլոքոստի ժխտումը Եվրոպայում թռուցիկ երևույթ էր, քանի որ պատերազմի մասին հիշողությունները թարմ էին, և շատ ականատեսներ դեռևս կենդանի էին[69]։

ԱՄՆ-ում Հոլոքոստի ժխտման պարարտ հող էր իզոլյացիոնիզմը (ուղղություն արտաքին քաղաքականության մեջ, որի հիմքում ընկած էր այլ պետությունների, ժողովուրդների գործերին չմիջամտելը), որի առավել հայտնի ներկայացուցիչներից էր պատմաբան-գերմանասեր Գարի Էլմեր Բարնսը։ Իզոլյացիոնիստների կարծիքով ԱՄՆ-ն իզուր էր ներքաշվել Գերմանիայի դեմ պատերազմի մեջ, որ հրահրել էին նրա թշնամիները` մասնավորապես Լեհաստանն ու Մեծ Բրիտանիան։ Համանման տեսակետ է հայտնել Դևիդ Հոգանը իր «Պարտադրված պատերազմ» գրքում[72]։ Հոլոքոստի ժխտումը նման հանգամանքներում առասպելի տեսք է ընդունում այն մասին, որ բազմաթիվ հրեաներ փրկվել են` տեղափոխվելով այլ երկրներ։ 1968 թվականին Բարնսը մեղադրել է Իսրայելին չեղած հրեական դիակների համար Գերմանիայից գումար ստանալու համար[73]։

1970 թվականից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970-ական թվականները նշանավորվեցին Եվրոպայում ժխտողական շարժման աճով. թողարկվում են բազմաթիվ գրքեր, հոդվածներ, սկսվում են հարձակումներ Հոլոքոստի գլխավոր խորհրդանիշի` Օսվենցիմի նկատմամբ[69]։

1973 թվականին Գերմանիայում լույս են տեսնում Տիս Կրիստոֆերսենի «Օսվենցիմի սուտը», «Ստի կասկածելի համադրումներ», Էմիլ Արեցի «Խաբեություն 6 միլիոնի մասին» գրքերը։ 1974 թվականին Մեծ Բրիտանիայում հրատարակվել է Ռիչարդ Հարվուդի «Արդյոք մահացել է 6 միլիոն» գիրքը։ Հարվուդն ապացուցում էր, որ մահացել է ընդամենը 10 000 հրեա, ընդ որում՝ բռնությունները հատուկ ուղղված չէին հրեաների նկատմամբ, այլ նացիստական ռեժիմի հակառակորդների[71]։ Այս շրջանում իր գրքերն ու էսսեներն է հրատարակում համբուրգցի իրավաբան Վիլհելմ Շտեգլիխը, որը կենտրոնացած էր Հոլոքոստի մասին վկայությունները ժխտելու վրա։

Օստին Էպպը ձևակերպել է «8 անհերքելի դրույթներ», որոնք երկար տարիներ դարձան ժխտողների «կատեխիզիսը»[74]։

  • Նացիստների ծրագրերը նախատեսում էին հրեաների տեղահանումը Երրորդ ռայխին պատկանող տարածքներից, իսկ բնաջնջման ծրագիր երբեք չի եղել։ «Վերջնական լուծում» եզրը նշանակել է տեղափոխում, ոչ թե ոչնչացում։
  • Անհետացած եվրոպական հրեաների մեծամասնությունը չի սպանվել, այլ արտագաղթել է ԱՄՆ, Պաղեստին և ԽՍՀՄ։ Այդ պատճառով էլ նրանք դուրս են մնացել վիճակագրությունից։
  • Գերմանացիներից տուժած հրեաները եղել են պարտիզաններ, դիվերսանտներ, սաբոտաժներ և նացիստական ռեժիմի հակառակորդներ։ Նրանց նկատմամբ խստագույն վերաբերմունքն արադարացված է պատերազմական ժամանակի օրենքներով։
  • Փաստաթղթերը, որոնցում երևում է Հոլոքոստի մտացածին լինելը, գտնվում են խորհրդային ու իսրայելական արխիվներում և անհասանելի են անկաշառ հետազոտողների համար։
  • Հրեաների ոչնչացումը ռազմական ժամանակաշրջանի դաշնակիցների մտքի արդյունք է, որ ստեղծվել է հրեական ԶԼՄ-ների ջանքերով ազգայնական շարժումը Եվրոպայում և ողջ աշխարհում ճնշելու համար։
  • «Հոլոքոստի մասին առասպելը» թույլ է տալիս հրեաներին և Իսրայել պետությանը ստանալ բարոյական կարևոր առավելություններ և նյութական շահ։
  • Այս «խաբեությունը» շարունակում է գոյություն ունենալ հրեական «գիտական ճիչի» և «ազնիվ» պատմաբանների նկատմամբ բռնությունների շնորհիվ։

Այս շրջանի ամենահայտնի գիրքն էլեկտրոնիկայի մասնագետ Արթուր Բատցի «20-րդ դարի հերյուրանք» գիրքն է, որ լույս է տեսել 1975 թվականին։ Բատցն ապացուցում էր, որ հրեաների շրջանում զոհերի թիվը կազմել է 1 միլիոն մարդ, և պնդում էր, որ Վերմախտը և ՍՍ-ն չեն իրականացրել հրեաների կոտորած։ Նրա կարծիքով գերմանացիների քաղաքականությունը նպատակաուղղված է եղել հրեաների վերաբնակեցմանը Ռայխի սահմաններից դուրս, նրանց գույքի բռնագրավմանը և հրեական աշխատուժի օգտագործմանը ռազմական գործարաններում[71]։

1978 թվականներին Դևիդ Մակալդենը և Ուիլիս Կարտոն հիմնում են «Պատմության վերանայման ինստիտուտ» կազմակերպությունը, որն իր առաջ բացահայտ նպատակ է դնում ժխտելու Հոլոքոստի պատմության` համընդհանուր ճանաչում ստացած տեսակետը[75][76]։ Ինստիտուտը պատմական ռևիզիոնիզմի ավանդական ներկայացուցչի դերն է ստանձնում։ Նրա հրապարակած ու տարածած նյութերի մեծամասնությունն ուղղված էր Հոլոքոստի հետ կապված փաստերի ժխտմանը[77]։ Այն դարձավ Հոլոքոստը ժխտող ամենակարևոր կազմակերպություններից մեկը։ 2000 թվականից ինստիտուտի տնօրեն է դառնում Մարկ Վեբերը` քչերից մեկը ժխտողներից, որն ունեցել է մասնագիտական պատմական կրթություն[78]։

«Պատմության վերանայման ինստիտուտը» սկսում է հրատարակել Journal of Historical Review ամսագիրը և կազմակերպել միջազգային համաժողովներ այդ թեմայով[71]։ Դրանցից առավել խոշորն ու ներկայացուցչականը 2006 թվականի դեկտեմբերի 11-12-ին կայացած համաժողովն էր «Հոլոքոստի ակնարկ. գլոբալ տեսություն» վերնագրով, որ կազմակերպել էր Իրանի արտաքին գործերի նախարարությունը։

1970-ական թվականների կեսերից ռևիզիոնիզմը, որ նախկինում ասոցացվում էր բացառապես նեոնացիզմի հետ, ինքնուրույն շարժման համբավ է ձեռք բերում` ստանալով որոշակի հարգանք[71]։ Ժամանակից հերքողների գրքերն ու հոդվածները գրվում են հարաբերականորեն չեզոք լեզվով` ապահովելով մեծ քանակությամբ հղումներ սկզբնաղբյուրներից, ինչը նրանց արտաքնապես նման է դարձնում գիտական գրականությանը[10]։ Ժխտողական նյութերի տարածման գործում գլխավոր դեմք է հանդիսանում Կանադայում ապրող գերմանացի ռևիզիոնիստ Էռնստ Ցյունդելը[79]։ Սթիվեն Ատկինսը գրում է, որ այդ շարժումը բազմանդամ է. աշխարհում հաշվվում է մոտ 250 ակտիվիստ, սակայն շարժման համախոհներն ավելի շատ են[80]։

Հոլոքոստը ժխտողների նշանակալից հաջողությունը Հոլոքոստի թեմայով բաց քննարկումների կոմիտեի վճարովի հայտարությունների հրատարակումն է ԱՄՆ-ի համալսարանական թերթերում։ Կոմիտեն հիմնադրել են Մարկ Վեբերը և Բրեդլի Սմիթը։ 1989 և 1992 թվականներին երկու ընկերություններ նրանց օգնել են ոչ միայն հայտնվել խոշոր համալսարանների ուսանողների ու դասախոսների նախատրամադրված լսարանում, այլև հասնել այն բանին, որ ռևիզիոնիստներով առաջին անգամ հետաքրքրվել են հեռուստատեսությունն ու ազգային խոշոր թերթերը։

21-րդ դարի սկզբից ժխտողներն իրենց գաղափարները տարածելու համար սկսել են զանգվածաբար կիրառել համացանցը։ Ստեղծվել են շատ կայքեր, որտեղ հրապարակվում են ռևիզիոնիստների հոդվածները[81][82][83][84]։ 2000-ական թվականների վերջում ժխտողներն ակտիվացել են նաև սոցիալական կայքերում[85]։

Սկանդալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մերմելշտայնն ընդդեմ «Պատմության վերանայման ինստիտուտի» դատավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1980 թվականին «Պատմության վերանայման ինստիտուտը» 50 000 ԱՄՆ դոլարի չափով պարգևատրում է խոստացել ցանկացած մարդու, ով կարող է ապացուցել, որ հրեաներին Օսվենցիմում սպանել են գազով։ Օսվենցիմի նախկին գերի Մել Մերմելշտեյնը, որը Մուկաչևոյի բնակիչ է եղել, ընդունել է մարտահրավերը` ներկայացնելով նոտարի կողմից հաստատված փաստաթուղթ, որի համաձայն՝ նա տեղահանվել է Օսվենցիմ և ականատես է եղել, թե ինչպես են գերմանացիներն իր մորն ու երկու քույրերին տեղավորել № 5 գազի խցիկում[86]։

Ինստիտուտը մերժել է ընդունել այդ վկայությունները և վճարել խոստացված պարգևը, ինչից հետո Մարմելշտայնը դիմել է Լոս Անջելեսի դատարան` խոստացված պարգևատրումը վճարելու և բարոյական փոխհատուցման պահանջով[87]։

Դատարանը գործի քննության ժամանակ ընդունել է Մարմելշտայնի պնդումը։ Դատավոր Թոմաս Թ. Ջոնսոնը հայտարարել է, որ հրեաների` գազով սպանությունն Օսվենցիմում 1944 թվականի ամռանն անքննելի փաստ է և չի կարող կասկածի տակ դրվել[88]։

Դատարանի որոշման համաձայն, որ կայացել է 1985 թվականի հուլիսին, ինստիտուտը Մարմելշտայնին վճարել է 90 000 ԱՄՆ դոլար` հրապարակելով անհատական ներողությունով նամակ[89]։

Քիգստրայի գործ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1984 թվականին կանադացի դասախոս Ջեյմս Քիգստրան, քրեական օրենսգրքի 281 հոդվածի համաձայն (այժմ` 319 հոդված), մեղադրվել է որոշակի խմբի հանդեպ ատելության բորբոքման համար։ Քիգստրան իր դասախոսությունների ժամանակ քարոզել է հակասեմական տրամադրություններ` ներառյալ Հոլոքոստի ժխտումը[90]։ Նա տուգանվել է 5 000 ԱՄՆ դոլարով` զրկվելով դասախոսելու իրավունքից։ Քիգստրայի գործն առիթ է հանդիսացել Կանադայի Գերագույն դատարանում քննարկել խոսքի ազատության հարցը[91]։ Դատական որոշումների բազմաթիվ վերանայումներից հետո 1996 թվականի փետրվարին Գերագույն դատարանը հրապարակել է իր վերջնական վճիռը` 2 տարվա ազատազրկում և 3 000 ԱՄՆ դոլար տուգանք[92]։

«Իրվինգն ընդդեմ Լիպշտադտի» դատավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դևիդ Իրվինգը 2003 թվականին
Հիմնական հոդված՝ Իրվինգն ընդդեմ Լիպշտադտի

Առավել հայտնի կոնֆլիկտներից մեկը, որ կապված է Հոլոքոստի ժխտման հետ, Իրվինգն ընդդեմ Լիպշտադտի դատավարությունն է։

1993 թվականին ամերիկացի պատմաբան Դեբորա Լիպշտադտը հրատարակում է «Հոլոքոստի ժխտում. ճշմարտության ու հիշողության վրա հարձակման աճ» գիրքը` նվիրված Հոլոքոստի ժխտմանն ու նրա փաստարկումներին, մասնավորապես Դևիդ Իրվինգին[6][93]։

1996 թվականին Իրվինգը հայց է ներկայացնում բրիտանական դատարանին` ընդդեմ Դեբոր Լիպշտադտի և Penguin Books հրատարակչության՝ զրպարտության և իր գիտական ու գործնական հեղինակությանը վնաս հասցնելու համար։ Իրվինգն ընդգծում էր, որ ինքը հանդես չի գալիս իր հակառակորդների իրավունքի դեմ, այլ իր նկատմամբ եղած զրպարտության ու իրեն նեոնացիզմի մեջ մեղադրելու դեմ[94]։

Պատասխանող կողմը որպես փորձագետ հրավիրում է բրիտանացի պատմաբան Ռիչարդ Էվանսին, որը մասնագիտացած էր Երրորդ ռայխի պատմության մեջ։ Նա հետազոտել էր Իրվինգի գրքերը, հրապարակումներն ու ելույթները, որպեսզի պարզաբանի, թե արդյոք Հոլոքոստի ժխտումը միտումնավոր բնույթ է կրել` կախված քաղաքական հետաքրքություններից ու Իրվինգի համոզմունքներից։ Էվանսը Իրվինգի աշխատանքներում բացահայտում է մի շարք դեպքեր, որտեղ նա օգտագործել է կեղծ փաստաթղթեր, հեգնել է փաստաթղթային ապացույցները, աղբյուրներից կատարել է կամային հղումներ` դրանք կտրելով ենթատեքստից[95]։ Դատավարության ընթացքում ելույթ են ունեցել մի շարք փորձագետներ` Պետեր Լոնգերիխը, Ռոբերտ Յան վան Պելտը, Քրիստոֆեր Բրաունինգը և Հայտո Ֆունկեն[96]։

2000 թվականի ապրիլի 11-ին դատավոր Գրեյը հրապարակում է 333 էջանոց դատավճիռը[97]։ Իրվինգի հավակնությունները մերժվում են։ Դատարանը վերջինիցս պահանջում է 3 միլիոն ֆունտ վճարել որպես դատական ձգձգումների համար փոխհատուցում, որից հետո հռչակվում է սնանկ։ Դատական որոշման տեքստում Իրվինգն անվանվում էր ռասիստ և հակասեմական[6][98][99][100][101]։

Մեթոդներ և ժխտման մոտիվացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտողներն առանձնացնում են հոգեբանական հիմնական 5 եղանակներ, որոնց միջոցով մոտիվացվում է ցեղասպանության, այդ թվում՝ Հոլոքոստի ժխտումը[102]։

  • Կարևոր է վերականգնել ճշմարտությունը։ Մարդիկ չէին կարող այդպիսի հրեշային արարքներ գործել, որոնք վերագրվում են նրանց։
  • Գիտությունը չունի արժանահավատ ու ճշգրիտ փաստեր ցեղասպանության մասին, իսկ ոչ լիարժեք տեղեկատվություն պետք չէ մատուցել, քանի որ դա շփոթեցնում է մարդկանց։
  • Ներկայումս կարիք չկա քննարկելու հնում կատարված իրողությունները, քանի որ դա չի բարելավում ժամանակակից աշխարհը։
  • Եթե ցեղասպանությունը ճանաչվի, ապա զոհերի սերունդները կահաբեկեն հետապնդողների սերունդներին։
  • Զոհերն իրենք են մեղավոր իրենց հետ կատարվածի համար։

Հոլոքոստի ժխտման հիմնական մոտիվներն են համարվում նեոնացիզմը և հակասիոնականությունը, որոնք սերտորեն առնչվում են հակասեմականությանը։

Նեոնացիզմ, հակասեմականություն և Հոլոքոստի ժխտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանացի նեոնացիստ, Հոլոքոստը ժխտող Մանֆդրեդ Ռյոդերը։
Ամերիկացի ռասիստ, Հոլոքոստը ժխտող Դևիդ Դյուկը։

Հոլոքոստի ժխտումը խթանող շարժառիթներ են նեոնացիզմն ու հակասեմականությունը։ Հոլոքոստի ժխտումը կարևոր դեր է խաղում միջազգային նեոնացիստական շարժման մեջ, քանի որ թույլ է տալիս նացիզմի վրայից հանել միլիոնավոր հրեաների սպանության մեղքը և դրանով կրկին վերականգնել շարժումը[103][104]։ Մի շարք հետազոտողների կարծիքով դրանով է բացատրվում այն հանգամանքը, որ Հոլոքոստի ժխտումը տարածված է եվրոպական ու ամերիկյան ծայրահեղ աջ թևում[80][105]։ Նման տեսակետը տարածված է նաև ազգայնական բազմաթիվ խմբավորումների, մասնավորապես` նացիոնալ-անարխիստների և ռասիստների[106][107] շրջանում։ Հայտնի է, որ շատ ժխտողներ, օրինակ` Դևիդ Իրվինգը, Էռնստ Ցյունդելը, ոչ միայն սերտորեն կապված են հակասեմական և նեոնացիստական կազմակերպությունների հետ, այլև իրենք ևս տարածում են նման գաղափարներ[108][109][110][111]։ Իրվինգի նկատմամբ բրիտանական դատարանի կայացրած վճռի համաձայն` վերջինս միտումնավոր մեքենայությունների է դիմել պատմական փաստաթղթերում, ինչը պայմանավորված էր նրա հակասեմական գաղափարներով[112][113][114][115],: Գերմանացի փաստաբան Մանֆրեդ Ռյոդերը գլխավորել է «Իրադարձությունների գերմանական խումբ» նեոնացիստական խմբավորումը, իսկ ամերիկացի հրապարակախոս Դևիդ Դյուկը ղեկավարել է Կու-կլուքս-կլանի խմբավորումներից մեկը։

Շատ հետազոտողներ ենթադրում են, որ հակասեմականությունն ու Հոլոքոստի ժխտումը սերտորեն փոխկապակցված են[116][117][118][119]։ Դեբորա Լիպշտադտը կարծում էր, որ մարդիկ, ովքեր հավատում են ժխտողներին և կրկնում են նրանց դրույթները, հակված են հակասեմականությանը[120]։ Գերմանացի պատմաբան Յուրգեն Ցարուսկին գրել է, որ Հոլոքոստը ժխտողների պարագայում

խոսքը գիտության ու գիտականության մասին չէ, որ թեկուզ հենվում է սխալ հիմքերի վրա, այլ քաղաքական քարոզչության հատուկ ձև է, որի մեկնակետն ու վերջնակետը հակասեմականությունն է[121]:

Հոլոքոստի ժխտման գաղափարական հիմքի մասին համանման կարծիք են հայտնում Ֆրանսիայում նեգացիոնիզմի պատմության մասնագետ Վալերի Իգունեն, «Հիմնարար իրավունքների եվրոպական գործակալությունը», Չեխիայի սենատը և այլք[122][123][124]։

Հակասիոնիզմ և Հոլոքոստի ժխտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2005-2013 թվականների Իրանի նախագահ Մահմուդ Ահմադինեջադ

Կա տեսակետ, որի համաձայն սիոնիստները միտումնավոր չափազանցրել են Հոլոքոստի զոհերի թիվը, ինչը նրանց բարոյական առավելություն է տվել Իսրայել պետության հիմնադրման հարցում։

Որոշ ժխտողներ նաև պնդում են, որ փոխհամաձայնություն է եղել նացիստների և սիոնիստների միջև հրեաների ոչնչացման հարցում։ Մասնավորապես, ռուս հասարակական գործիչ Յուրի Մուխինը, պնդելով, որ Եվրոպայում նացիստները հրեաներին չեն ոչնչացրել, գրում է, որ խորհրդային հրեաներին սպանել են սիոնիստների ցուցումով[125]։

Հայտնի անտիսիոնիստ ժխտողներից մեկն էլ Իրանի նախկին նախագահ Մահմուդ Ահմադինեջադն է։ Նա բազմիցս արտահայտել է այն կարծիքը, որ Հոլոքոստը «սուտ է` հենված անապացուցելի ու առասպելական պնդումների վրա», և որ այդ ստի հիմքով Պաղեստինի տարածքն օկուպացվել է սիոնիստների կողմից։ ԱՄՆ-ի, Եվրամիության երկրների, Ռուսաստանի ներկայացուցիչները խստորեն քննադատել են Ահմադինեջադին և նրա արտահայտությունները, որոնցով ժխտում էր Հոլոքոստը և սպառնում «ջնջել Իսրայելը երկրի երեսից»[126][127][128][129]։

Հոլոքոստի ժխտումը, որ կապված է հակասիոնիզմի հետ, տարածված է իսլամական երկրներում, որտեղ բնակչության հիմնական մասը հրաժարվում է ընդունել Իսրայել պետության գոյությունը, հատկապես` Սիրիայում, Եգիպտոսում, Սաուդյան Արաբիայում[130][131][132][133]։

Ահաբեկչության ուսումնասիրման տեղեկատվական կենտրոնի հաշվետվության մեջ նշվում է, որ բազմաթիվ հոդվածներ, որոնք նվիրված են Հոլոքոստի ժխտմանը, սիրիական ԶԼՄ-ներում լույս են տեսնում իշխանությունների անմիջական հովանավորությամբ[134]։ Իրանցի քաղաքագետ Ռամին Ջահանբեղլուն իր «Հոլոքոստի ժխտումը Իրանում և հակասեմական տրամադրություններն իսլամական աշխարհում» աշխատանքում գրում է հակասեմականության, հակասիոնիզմի և Հոլոքոստի ժխտման սերտ կապերի մասին արաբական ու մուսուլմանական աշխարհում։ Նա նշում է, որ արաբական երկրները զգալի օգնություն են ցույց տալիս եվրոպացի ժխտողներին[135]։ Քաղաքագետ, պարսկագետ Մատիաս Կյունցելը հակադրում է Հոլոքոստի` որպես ռեալ իրողության ժխտումը և Իրանում դարեր շարունակ ակտիվորեն քարոզվող «Տասներկուերորդ իմամի մասին» մտացածին հորինվածքը[136]։ Նա նշում է, որ ժամանակակից իրանյան ռեժիմը հակասեմականությունն ու Հոլոքոստի ժխտումը դարձրել է պետական գաղափարախոսության մի մաս, ինչը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո առաջին դեպքն է աշխարհում[137]։ Իսլամագետ Գյոտց Նորդբրուխը գրում է, որ արաբական երկրներում Հոլոքոստի ժխտման գործում մեծ դեր է խաղացել ֆրանսիացի ռևիզիոնիստ Ռոժե Գարոդիի «Իսրայելյան քաղաքականության հիմնարար լեգենդները» գիրքը[138]։

Հոլոքոստի ժխտման քարոզչությամբ ակտիվորեն զբաղվում են իսլամական կազմակերպությունները, մասնավորապես Համաս շարժումը։ Համասի ղեկավար Աբդուլ Ռախման Ջամալը BBC ընկերությանը տված հարցազրույցում Հոլոքոստը հորջորջել է «մեծ սուտ», իսկ շարժման հոգևոր առաջնորդ Յունիս ալ Աստալը հայտարարել է, որ Հոլոքոստի պատմության դասավանդումը պաղեստինցի երեխաներին, ինչը նախատեսել էր ՄԱԿ-ի Մերձավոր Արևելքում Պաղեստինի փախստականների օգնության և աշխատանքների գործակալությունը, «ռազմական հանցանք է»[139]։ Համանման դիրքորոշում ունի Պաղեստինյան ազգային վարչությունը[140]։

Իսրայելի ստեղծումը, իսկապես, պատմականորեն կապված է Հոլոքոստի հետ։ Սրա հետ կապված` գիտնականների ու փորձագետների մի խումբ կարծում է, որ ժխտողների ակտիվությունը, մասնավորապես Մահմուդ Ահմադինեջադինը, բնորոշվում է նրանց հակասիոնական ու հակասեմական համոզմունքներով, ոչ թե պատմական ճշմարտությունը վերհանելու ձգտումով։ Նրանց նպատակն է Իսրայելի քաղաքական մեկուսացումն ու ոչնչացումը[9][141][142][143][144][145]։ Մասնավորապես, արևելագետ Վլադիմիր Մեսամեդը գրում է, որ

Իրանի նախագահի կողմից Հոլոքոստի ժխտման գլխավոր պատճառն այն է, որ իսլամական Իրանի ղեկավարությանն անհրաժեշտ է իրենց կողմից Իսրայելի ոչնչացման գաղափարախոսությունն արդարացնելու հակադրույթներ ներկայացնել` աշխարհի քննադատական կարծիքն այս դիրքորոշման նկատմամբ մեղմացնելու նպատակով, քանի որ Իսրայելը Հոլոքոստն օգտագործելու եղանակով հալածում է պաղեստինցիներին։

Միայն 2013 թվականի սեպտեմբերին Իրանի նոր նախագահ Հասան Ռուհանին CNN-ին տված իր հարցազրույցում ընդունել ու դատապարտել է Հոլոքոստը` այն համարելով նացիստների կողմից «մեծ հանցագործություն» հրեաների դեմ[146]։

Իսրայելցի պատմաբան Իեհուդա Բաուերը պնդում է, որ «Հոլոքոստի ժխտողները, որոնց հովանավորում են արմատական իսլամիստները, ճանապարհ են հարթում նոր ցեղասպանության և մարդկության դեմ ուղղված նոր հացանքների համար»[147]։

Հակասիոնիստական միջավայրում կա կարծիք, որ պաղեստինյան արաբների իրավունքի պայքարը չպետք է հիմնվի ապաբարոյական, կեղծ հղումներին, որոնցից մեկը Հոլոքոստի ժխտումն է[148]։ Մասնավորապես, պաղեստինցի ահաբեկիչ Մահմուդ ալ Սաֆադին (անգլ.՝ Mahmoud al-Safadi), որը 18 տարի նստել է իսրայելյան բանտում, Մահմուդ Ահմադինեժադին գրել է.

Մենք չենք ձգտում այն անկախությանն ու այնպիսի հաղթանակի, որին հասնելու համար պետք է ստենք հրեաների ցեղասպանության հարցի շուրջ, եթե նույնիսկ ուժերը, որոնք գրավել ու խլել են մեզնից մեր հողերը, այդ ժողովրդի մաս են կազմում։

Շեյխ Համզա Յուսուֆը կարծում է, որ Հոլոքոստի ժխտումը վնասում է իսլամին։ Նա ենթադրում է, որ Հոլոքոստն ակնհայտ փաստ է, և դրա ժխտումը կտրում է իմացաբանության հիմքերը։ Նա կարծում է, որ Հոլոքոստի նկատմամբ մուսուլմանների պատշաճ վերաբերմունքը խթան է հանդիսանում, որ հրեաները մերձավորարևելյան հակամարտության մեջ լավ հասկանան մուսուլմանների խնդիրները[149]։ Հոլոքոստի ժխտումը քննադատել է նաև նշանավոր մշակութաբան, հակասիոնիստ Էդվարդ Սաիդը[150]։

Մի խումբ հակասիոնիստներ հրաժարվել են Հոլոքոստի ժխտման` իրենց վերագրվող տեսակետներից։ Պաղեստինի ազտագրության շարժման աշխատակից Մահմուդ Աբբասն իր «Այլ անձինք» գրքում գրել է.

Ակնհայտ է, որ սիոնիստական շարժումը հետաքրքրված է [Հոլոքոստի զոհերի] մեծացման հարցով` ավելի մեծ շահ ստանալու ակնկալիքով։ Դա նրանց հասցրել է թվի [6 միլիոն], որը ներմուծվել է սիոնիզմի նկատմամբ միջազգային համայնքի համակրանքը շահելու համար[151][152][153]։

Ավելի ուշ, իսրայելյան «Հաարեց» թերթին տված հարցազրույցում Աբբասը պնդել է, որ երբեք չի ժխտել Հոլոքոստը[154]։

Հոլոքոստը եղել է սարսափելի ու աններելի հանցանք հրեա ժողովրդի նկատմամբ, հանցանք մարդկության նկատմամբ, ինչը չի կարող ընդունվել մարդկության կողմից։ Հոլոքոստը դաժան իրադարձություն է, և ոչ ոք չի կարող պնդել, որ ես ժխտել եմ այն։

Նման իրադարձություններ տեղի են ունեցել թուրք իսլամիստ գրող Ադնան Օքթարի հետ։ Նրա «Soykırım yalanı» (թուրք․ թարգմ․՝ «Ցեղասպանության սուտը») գիրքը, որտեղ հերքվում էր Հոլոքոստը, սկանդալի առիթ է դառնում, ինչի արդյունքում հեղինակը հրաժարվում է գրքի գաղափարներից[155][156][157][158]։

Ամերիկացի քաղաքագետ Նորման Ֆինկելշտայնը, որը հայտնի է արաբա-իսրայելական հակամարտությանը նվիրված իր վիճահարույց աշխատություններով, որոշ գիտնականների ու հասարակական գործիչերի կողմից մեղադրվել է ռևիզիոնիզմի մեջ[159][160]։ Ինքը՝ Ֆինկելշտայնը, հայտարարել է, որ Հոլոքոստի ընդհանուր ճանաչում գտած տեսակետը ճիշտ է համարում[161]։

Իմ գրքում չկա ոչ մի բառ, որ կարող է մեկնաբանվել որպես Հոլոքոստի ժխտում։ Ընդհակառակը, ես իմ ողջ գրքում պնդել եմ, որ Հոլոքոստի նկատմամբ ընդհանուր ճանաչում ստացած տեսակետը` հրեաների զանգվածային սպանությունը, ճիշտ է, և ճիշտ են նաև (շատ թե քիչ) սպանված հրեաների վերաբերյալ թվերը:

Հոլոքոստի` լռության մատնում և «մեղմ ժխտում»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբեմն Հոլոքոստի ժխտումը կապում են այն միտումնավոր լռության մատնելու կամ դրա էական գաղափարների մասնակի ժխտման հետ։

2007 թվականի փետրվարին Հոլոքոստի պատմաբան, Էմորիի համալսարանի պրոֆեսոր Դեբորա Լիպշտադտը Սիոնիստական միավորման` Լոնդոնում կայացած ամենամյա բարեգործական ճաշկերույթում օգտագործել է «նեոլոգիզմ»` «մեղմ ժխտում» եզրը։ Խոսելով Ջիմի Քարթերի «Պաղեստին. աշխարհ, ոչ թե ապարտեիդ» գրքի մասին` նա հայտարարել է.

Երբ ԱՄՆ-ի նախկին նախագահ Ջիմի Քարթերը գիրք է գրում իսրայելա-պաղեստինյան ճգնաժամի մասին և գրքի սկզբում տեղադրում է ժամանակագրական աղյուսակ` իրավիճակը ճիշտ ընկալելու համար, բայց չի նշում 1939-1947 թվականների ընթացքում կատարված գլխավոր իրադարձությունները․ դա մեղմ ժխտում է[162]:

Հետագայում Լիպշտադտն այս եզրն օգտագործել է նրանց նկատմամբ, ովքեր ընդունում են ամբողջական իրադարձությունը` փորձելով, սակայն, փոքրացնել դրա մասշտաբները, լռության մատնել գլխավոր հարցերը կամ ոչ պատշաճ համեմատություններ անել այլ իրադարձությունների հետ[163][164]։ Համանման եզր օգտագործել է Սթիվեն Ատկինսը` տարբերակելով «կոպիտ» և «մեղմ» ժխտում, որը, հրեաների սպանությունը կասկածի տակ չդնելով, կասկածի տակ է դնում, սակայն, սպանությունների զանգվածային բնույթը[11]։ Պավել Պոլյանը, քննադատելով Հանկինսի մեթոդաբանությունը, որը Հոլոքոստի զոհերը վերագրում էր Ստալինին, նրա մոտեցումը բնորոշում է հարաբերականապաշտություն կամ ռեդուկցիոնիզմ[165]։

Հոլոքոստը հետազոտողներ պատմաբան, հրապարակախոս Յակով Բասինը և Մարիա Ալտմանը ենթադրում են, որ նպատակաուղղված լռությունը կարող է հավասարվել Հոլոքոստի ժխտմանը[166][167]։ Մասնավորապես, ԽՍՀՄ-ում Հոլոքոստը լռության է մատնվել գաղափարախոսական նկատառումներով[168][169][170][171][172][173]։

Վալերի Էնգելի և Պավել Պոլյանի կարծիքով, հիմնական պատճառը, որ ԽՍՀՄ-ը լռության է մատնել Հոլոքոստը, եղել է պետական հակասեմականությունը[174][175]։ Միչիգանի համալսարանի պրոֆեսոր պատմաբան Ցվի Գիտելմանը մատնանշել է խորհրդային պատմագրության կարևոր առանձնահատկություններից մեկը։ Խորհրդային պատմագրությունը ոչ միայն լռության է մատնել Հոլոքոստը, այլև հրաժարվել է այլ բարբարոսությունների ֆոնին առանձնահատուկ ընդունել այն` չընդգծելով նացիստների կողմից հրեաների ոչնչացման փաստը[176]։ Լռության մատնումը շարունակվել է նաև հետխորհրդային Ռուսաստանում, ինչի մասին խոսվել է համակենտրոնացման ճամբարներից գերիների ազատագրման 60-ամյակին նվիրված համաժողովում, որտեղ Ռուսաստանում Իսրայելի դեսպան Արկադի Միլմանը գրել է.

Ես չեմ խոսում որպես Իսրայելի դեսպան, այլ որպես մարդ, ում ընտանիքի անդամները կռվել ու տուժել են Երկրորդ աշխարհամարտում։ Ես չեմ հասկանում, թե ինչպես է հնարավոր պատմության ռուսական դասագրքերում հրեական ժողովրդին պատուհասած աղետի մասին ոչ մի հիշատակում չկա[177]։

Այս տեսակետն ընդունել են ռուս գիտնականներն ու հասարակական գործիչները։ Մասնավորապես, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի և Ռուսաստանի հրեական կոնգրեսի ինստիտուտների առաջատար գիտաշխատողներն այս հարցի նկատմամբ իրենց պահանջներն են ներկայացրել պատմության դասագրքերի հեղինակներին։ Հետազոտողները պնդում են, որ չկա ոչ մի դասագիրք, որտեղ ռուսական հրեաների հարցը պատշաճ ներկայացված լինի։ Հոլոքոստը դասագրքերում կամ ընդհանրապես հիշատակված չէ կամ էլ ներկայացված չէ որպես «պատմական նշանավոր իրադարձություն, երբ մի պետությունը փորձել է ամբողջապես բնաջնջել մեկ այլ ժողովրդի»[178]։ Պատմության դպրոցական դասագրքերում, որոնք հրատարակվել են 2010-ական թվականներին, հրեաների բնաջնջումը ներկայացված է առանձին բաժիններում, որոնք նվիրված են ֆաշիստների կողմից «նոր կարգի» հաստատմանը[179]։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մայքլ Շերմեր՝ գիտնական, գրող, ակտիվ քննադատ, Հոլոքոստի ժխտման ընդդիմադիր։

Հոլոքոստը ժխտողների հետ բանավեճի մեջ մտնելու վերաբերյալ կան տարբեր տեսակետներ։ Արհեստավարժ պատմաբաններից շատերը բանավեճ չեն վարում այդ թեմայով, քանի որ այն աղերսներ չունի իրենց գիտական գործունեության հետ։ Կա նաև տեսակետ, որի համաձայն նման բնույթի բանավեճերը լրացուցիչ անգամ ժխտողներին ուշադրություն դարձնելու միջոց է, որոնք քարոզչական այդ միջոցն օգտագործում են զանգվածային լսարանի վրա ազդելու համար[10][180]։

Սակայն կան հետազոտողներ, որոնք կարծում են, որ ժխտողներին անտեսելը վնասակար է, քանի որ նրանց դրույթների ճշմարտացի լինելու պատրանք է ստեղծվում[9][181]։ Օրինակ` 2006 թվականի դեկտեմբերի 11-ին Բեռլինում կայացել է գիտաժողով` «Հոլոքոստը միջազգային հիշողության մեջ. Հոլոքոստը ժխտողների և հակասեմականների մտադրությունները։ Հակառազմավարությունը մշակելու և այն ուսումնասիրելու միջազգային գիտաժողով» թեմայով, իսկ դեկտեմբերի 14-ին Երուսաղեմի Յադ Վաշեմ ինստիտուտում կազմակերպվել է սիմպոզիում` «Հոլոքոստի ժխտումը` նոր ցեղասպանության ճանապարհ» թեմայով[182]։

Համանման հարցեր են քննարկվել «Երկրորդ աշխարհամարտի և Հոլոքոստի զոհերը» թեմայով միջազգային համաժողովում, որ կայացել է 2009 թվականի դեկտեմբերի 15-17-ին Բեռլինում[183]։

Ժխտողների առավել հայտնի քննադատներից է Էմորիի համալսարանի պրոֆեսոր, ամերիկացի պատմաբան Դեբորա Լիպշտադտը։ Ժխտողների հետ պարբերաբար հրապարակային վեճի է բռնվում նաև Skeptic ամսագրի գլխավոր խմբագիր, «Պատմության ժխտում» գրքի հեղինակ Մայքլ Շերմերը[184][185]։

Էնտուզիաստների մի խումբ` Քեն Մաքվեյի գլխավորությամբ, սկզբում ժխտողների դեմ բանավեճ էր մղում Usenet ցանցում` հետագայում ստեղծելով Նիզկոր ծրագիրը, ուր հավաքվում են Հոլոքոստին վերաբերող փաստաթղթերի հարուստ բազա և ժխտողների ստի ու կեղծարարության նյութեր[180]։ Կապված այս գործունեության հետ` Մաքվեյը բազմիցս հարձակումների է ենթարկվել` ընդհուպ մինչև մահվան սպառնալիք։ Կան համանման այլ ծրագրեր ևս[186][187][188][189]։

Հոլոքոստը ժխտողների քննադատները կարծում են, որ ժխտողներն առաջնորդվում են ոչ թե գիտական, այլ քաղաքական նկատառումներով։ Մասնավորապես, քննադատների կարծիքով ժխտողների նպատակն է նոր շունչ հաղորդել նացիզմին, քարոզել հակասեմականություն և հակաիսրայելյան գաղափարներ[2][9][190][191]։ Թերահավատները Հոլոքոստի ժխտումը համեմատում են կրեացիոնիզմի կամ էվոլյուցիայի զարգացման տեսության ժխտման հետ[192][193]։

Քննադատները պնդում են, որ ժխտողները փորձում են գիտական հետազոտություններում, վկաների ցուցմունքներում գտնել որոշ անհարթություններ, անճշտություններ, այնուհետև դրանք ընդհանրացնում են և եզրակացնում, որ աղբյուրները լիարժեք հավատ չեն ընծայում[6]։ Նրանց մոտեցումը հիմնված է այն բանի վրա, որ «բավական է Հոլոքոստում գտնել փոքր ճեղքվածքներ, որպեսզի քանդվի ողջ շինությունը»[194]։

Մարիա Ալտմանը կարծում է, որ Օլեգ Պլատոնովի ենթադրություններն այն մասին, թե ինչ կպատահի, եթե ժխտողներն ապացուցեն իրենց դրույթների ճշմարտացիությունը, ցույց է տալիս ռևիզիոնիստների նպատակները` հրեաների նկատմամբ բացասական տրամադրությունների աճ, Իսրայելի քաղաքական մեկուսացում, ազգայնական շարժումների աճ Եվրոպայում, Գերմանիայի և այլ երկրների դեմոկրատական կառավարման խաթարում[142]։

Ժխտողները մեծամասնության կողմից հաճախ են ենթարկվում սոցիալական ճնշման և դատական հետապնդման։ Հայտնի են նաև նրանց նկատմամբ ֆիզիկական բռնությունների և նրանց գույքի ոչնչացման դեպքեր[195][196]։

Պատմական գիտություն և Հոլոքոստի ժխտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոլոքոստի թեման քննարկելիս վիճելի շատ հարցեր են առաջանում։ Դրանցից է, օրինակ, մարդկային ճարպից օճառ ստանալու հարցը, զոհերի ճիշտ թվաքանակը, Հոլոքոստի եզակիությունը մարդկային կյանքի պատմության մեջ, Հոլոքոստի օգտագործումը ժամանակակից քաղաքականության մեջ և այլն[197]։ Բազմաթիվ տարիներ շարունակվում է գիտական վեճը, այսպես կոչված, ֆունկցիոնալիստների և ինտերնացիոնալիստների մեջ. արդյո՞ք Հոլոքոստը եղել է հրեաներին ոչնչացնելու Հիտլերի նախնական ծրագիրը, թե՞ այդ գաղափարը ձևավորվել է հետզհետե հակասեմական քարոզչության արդյունքում։ Սակայն նման բանավեճերի բոլոր մասնակիցները կասկածի տակ չեն դնում Հոլոքոստի փաստը[198][199]։

Հենց սկզբից ժխտողներն իրենց տեսակետը փորձել են ներկայացնել որպես պատմական վիճելի հարցերի գիտական մոտեցում, այդ պատճառով էլ իրենց անվանել են ոչ թե ժխտողներ, այլ ռևիզիոնիստներ[10][200]։ Նևադայի համալսարանի պրոֆեսոր Ջոն Ցիմերմանը կարծում է, որ «ռևիզիոնիզմ» եզրով ժխտողներին մատնանշելը կարող է թյուրիմացության տեղիք տալ, քանի որ «պատմական ռևիզիոնիզմ» պատմագրության մեջ կոչվում է այն ուղղությունը, որը ենթադրում է` դեպքերի համընդհանուր ճանաչում գտած նկարագրությունները համարվում են վիճելի և ճշտման կարիք ունեն[201][202]։ Նման կարծիք է արտահայտել Թենեսիի համալսարանի սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր Բեն Օսթինը[89]։ Գիտնականների ճնշող մեծամասնությունը Հոլոքոստի ժխտումը համարում է ոչ թե գիտական, այլ քարոզչական մոտեցում` հրաժարվելով ժխտողների հետ որևէ աղերս ունենալուց։

Այսպես, «Ամերիկացի պատմաբանների ընկերությունը», որի 12 000 անդամներին 1980 թվականին ուղարկվել էին Պատմության վերանայման ինստիտուտի տեղեկագրի առաջին համարները, ոչ մի կերպ չի արձագանքել այդ իրողությանը, իսկ 10 տարի անց` 1990 թվականին, հրաժարվել է այդ տեղեկագրերը մատենագիտական հավաքածուում ներառել։ Պավել Պոլյանը գրում է, որ նման վարվելակերպը բացատրվում է ինչպես նյութերի հեղինակների ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցմամբ, այնպես էլ նրանց հակասեմականությամբ[203]։ Իրանի Քաղաքական ու միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի (IPIS) մասնակցությունը ժխտողների թեհրանյան համաժողովի կազմակերպմանը հիմք է հանդիսացել, որ ամբողջ աշխարհում նրանց գիտական գործընկերները խզեն կապերն ինստիտուտի հետ այնքան ժամանակ, քանի դեռ նա չի հրաժարվի Հոլոքոստի ժխտումից և կվերեդառնա հետազոտությունների ակադեմիական ստանդարտին[204]։

Գիտնականները կարծում են, որ Հոլոքոստը համաշխարհային պատմության ամենից մանրամասն ուսումնասիրված փաստերից է[9][205]։ Այսպես, ուկրաինացի և խորհրդային պատմաբան Յարոսլավ Գրիցակը գրում է.

Պատերազմից հետո միայն ԱՄՆ-ն գերմանական արխիվներից Հոլոքոստի մասին այնքան փաստաթուղթ է բռնագրավել, որ դրանք մի գծով շարելու դեպքում շարքը կձգվեր մի քանի տասնյակ հազար կիլոմետր։ Եթե դրանց ավելացնենք արխիվային այլ նյութեր, ականատեսների ու զոհերի հուշերը, դատական գործերին վերաբերող փաստաթղթերը, կինո-լուսանկարչական նյութերը, ապա վստահաբար կարելի է պնդել, որ համաշխարհային պատմության ոչ մի այլ իրադարձություն այդպես լավ չի վավերագրվել, ինչպես հրեաների բնաջնջման դեպքը։ Բացի այդ, այն նաև ամենից լավ ուսումնասիրվածն է. 20 տարի առաջ Հոլոքոստի մասին գիտական մենագրությունների քանակը 200 000 էր, իսկ միայն Օսվենցիմի համակենտրոնացման ճամբարում հրատարակվել է ավելի քան 100 000 գործ[206]։

Ջոն Ցիմերմանը գրել է, որ Հոլոքոստը ժխտողների գաղափարները հայտնի ոչ մի պատմաբանի կողմից լուրջ ընդունելություն չեն գտնում։ Ակադեմիական գիտությունը մերժում է ժխտողներին. միակ բանը, որին կարող են հավակնել ժխտողները, խոսքի ազատությունն է։ Ցիմերմանի կարծիքով, նրանց հեղինակությունն ու կարևորությունն ավելի մեծ չէ, քան Տափակ երկրագնդի ընկերությունը կամ նրանց, ովքեր պնդում են, որ Ջոն Քենեդին չի սպանվել Դալլասում[202]։ Համանման կարծիք է արտահայտել իսրայելցի պատմաբան Դանիել Ռոմանովսկին, որն ասում էր, որ «Հոլոքոստի ժխտումը գիտության մեջ ժամանակակից ժխտման մասնավոր դեպք է միայն»[207]։

Սակայն Յուրգեն Ցարուսկին նշում է, որ աջ հայացքների տեր հայտնի պատմաբան, պրոֆեսոր Էռնստ Նոլտեն իր հրապարակումներում ձգտել է նացիզմի հանցավորությունը նվազեցնելու` ներառյալ Հոլոքոստը, ինչպես նաև հղումներ է կատարել ռևիզիոնիստների աշխատանքներին[121]։

Ամերիկացի պատմաբան, մարքսիստ Առնո Մայերը իր «Ինչո՞ւ երկինքը չի մթնում» աշխատության մեջ գրել է, որ Օսվենցիմի բանտարկյալներից շատերը մահացել են ոչ թե գազից, այլ հիվադություններից` հղվելով Բատցին ու Ռասինյեին[208]։ Սակայն Մայերի այդ գիրքը խիստ քննադատության է արժանացել գիտական շրջանակներում[209][210][211][212]։

Մի խումբ հետազոտողների կարծիքով Հոլոքոստի ժխտումը բնորոշ է պոստմոդեռնիզմի ապակառուցողական կարծրատիպին[89][213][214][215]։ Ռուս պատմաբան Ալեքսանդր Նեմիրովսկին, վերլուծելով ժխտողների հայացքներն ու տեսակետները, հանգել է այն եզրակացության, որ «ռևիզիոնիստները հերետիկոսական գիտական դպրոց չեն, ոչ էլ կեղծարար հակասեմականներ. ռևիզիոնիզմը լիարժեք կրոն է»[46]։ Ռևիզիոնիստների` պատմության նկատմամբ ունեցած միստիկ կապի մասին է խոսել նաև մշակույթի ու կրոնի պատմաբան Լեոնիդ Կացիսը[216]։

Կա նաև տեսակետ, որ Հոլոքոստի ժխտումն օգուտ է բերում պատմական գիտությանը։ Օրինակ, Դանիել Ռոմանովսկին ասում էր, որ որոշ ռևիզիոնիստների հետ կարելի է ակադեմիական բանավեճ վարել։ Հոլոքոստի նշանավոր ուսումնասիրողներից մեկը` Ռաուլ Հիլբերգը, մահից ոչ շատ առաջ ասել է, որ «Հոլոքոստը ժխտողների ու հակասեմականների հետ պետք չէ բանավիճել, բայց նրանք երբեմն հետաքրքիր հարցեր են առաջ քաշում»[217]։ Քաղաքագետ Վյաչեսլավ Լիխաչևը գրում է, որ ռևիզիոնիստական քննադատությունը գիտնականներին առիթ է տվել վերադիտարկելու ընդունված պատմագրության մի շարք դրույթներ` վերաձևակերպելով ոչ ստույգ պնդումները[218]։

ՄԱԿ-ը և Հոլոքոստի ժխտումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան իր 60/7 բանաձևում, որը 2005 թվականի նոյեմբերի 21-ին ընդունվել է Ավստրալիայի, Իսրայելի, Կանադայի, Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի նախաձեռնությամբ, մերժել է Հոլոքոստի` որպես պատմական իրողության ժխտումը` կոչ անելով ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին ծրագիր պատրաստել «Հոլոքոստը և Միավորված ազգերի կազմակերպությունը» թեմայով։

2007 թվականի հունվարի 26-ին` Հոլոքոստի զոհերի հիշատակի միջազգային օրվա նախօրեին, ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան հատուկ բանաձև է ընդունել` 61/255 «Հոլոքոստի ժխտում», որով առանց նախապայմանների քննադատվում է Հոլոքոստի ժխտման ցանկացած փորձ։ Բանաձևը «կոչ է անում բոլոր անդամ պետություններին անառարկելիորեն մերժել Հոլոքոստի ժխտման ցանկացած դեպք` լինի դա ամբողջական, թե մասնակի, և ցանկացած այլ գործողություն այդ նպատակով»[14]։ Փաստաթղթի նախագիծը Գլխավոր ասամբլեայի քննարկմանն են ներկայացրել ՄԱԿ-ի 192 անդամ երկրներից 103-ը։

Միակ երկիրը, որը դեմ է արտահայտվել 61/255 բանաձևի ընդունմանը, եղել է Իրանը։ Իրանի ներկայացուցիչների կարծիքով բանաձևի հեղինակները ՄԱԿ-ի ամբիոնն օգտագործել են անձնական քաղաքական նկատառումներով։ ԱՄՆ-ի պատվիրակությունը հայտարարել է, որ այդ փաստաթղթի ընդունման առիթ է հանդիսացել Իրանի դիրքորոշումը, որը 2006 թվականի դեկտեմբերին կազմակերպել է ժխտողների մասշտաբային համաժողով[219]։

ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Բան Կի Մունը 2009 թվականի հունվարի 26-ին Հոլոքոստի զոհերի հիշատակի միջազգային օրվա կապակցությամբ արված հայտարարության մեջ ընդգծել է Հոլոքոստը ժխտողների դեմ տարվող պայքարը, որպեսզի ողբերգությունը չկրկնվի[220]։

Հոլոքոստի ժխտման քրեական հետապնդում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրիգիտա Ցիպրիս՝ Գերմանիայի արդարադատության նախարար, Հոլոքոստը ժխտողների նկատմամբ քրեական հետապնդում իրականացնելու ակտիվ կողմնակիցներից մեկը։
Գերմանական դատարանը Հոլոքոստը ժխտելու համար տուգանել է բրիտանացի եպիսկոպոս Ռիչարդ Ուիլյամսոնին։
Հիմնական հոդված՝ Հոլոքոստի ժխտման քրեական հետապնդում

Որոշ պետություններում Հոլոքոստի ժխտումը հետապնդվում է նացիոնալ-սոցիալիզմի և նեոնացիզմի արգելման օրենքներով։ Այդ պետությունների թվում, որպես կանոն, եվրոպական պետություններն են, որոնք տուժել են նացիոնալ-սոցիալիզմի գաղափարախոսությունից ու գործողություններից։ Հոլոքոստի հրապարակային ժխտումն արգելող, նացիստների գործած հանցանքներն արդարացնող հրապարակումների արգելքը գործում է Ավստրիայում, Բելգիայում, Գերմանիայում, Լիտվայում, Լյուքսեմբուրգում, Լեհաստանում, Ռուսաստանում, Սլովենիայում, Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում, Կանադայում և Իսրայելում[221][222][223]։ Համանման օրենքներ են գործում Լիխտենշտայնում, Պորտուգալիայում, Չեխիայում և Սլովակիայում։ 2010 թվականին տոտալիտար ռեժիմները մերժող օրենք է ընդունվել Հունգարիայում[224]։ ԱՄՆ-ում Հոլոքոստի ժխտումը քրեորեն պատժելի չէ, քանի որ սեփական տեսակետ արտահայտելու իրավունքը պաշտպանված է Սահմանադրության առաջին բարեփոխումով[225]։

Գերմանիայում, Ավստրիայում, Ֆրանսիայում, Կանադայում և այլ երկրներում այս օրենքները բազմիցս կիրառվել են Հոլոքոստը ժխտողների նկատմամբ։ Միայն 2007-2008 թվականներին Եվրամիությունում Հոլոքոստի ժխտման համար դատապարտվել է մոտ 10 մարդ[226]։ Որոշ դատավճիռներ հետագայում վիճարկվել են միջազգային դատական ատյաններում։

1996 թվականին ՄԱԿ-ի` Մարդու իրավունքների կոմիտեն «Ֆորիսոնն ընդդեմ Ֆրանսիայի» գործի քննման ժամանակ ընդունել է աննախադեպ որոշում, որի համաձայն Հոլոքոստի ժխտման կապակցությամբ մանկավարժական գործունեությունից զրկելը ֆրանսիական օրենսդրության հիման վրա չի խախտում Քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքների միջազգային պակտը[227]։

1998 թվականին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը «Լեիդյոն և Իզորնին ընդդեմ Ֆրանսիայի» գործով իր որոշման մեջ ընդունել է Հոլոքոստի ժխտման համար պատասխանատվություն կրելու անհրաժեշտությունը[222]։ Իսկ «Գարոդին ընդդեմ Ֆրանսիայի» գործում (2003) դատարանը նշել է, որ ժխտելով Հոլոքոստը` Ռոժե Գարոդին գործել է մարդու իրավունքների ու ազատության ոչնչացման ուղղությամբ, ինչն ամրագրված է Մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիայով. այդ պատճառով էլ նրա հավակնությունները կոնվենցիայի 10-րդ կետի մասով, որով երաշխավորվում է խոսքի ազատությունը, մերժվել են։ Այդպիսի եզրակացությունների համար հիմք է ծառայել 17-րդ կետը, որը սահմանված է եղել «տոտալիտար խմբավորումների կողմից իրենց շահերի համար կոնվենցիայի ձևակերպումները խեղաթյուրելու համար»[228]։

2007 թվականի հունվարին Գերմանիայի արդարադատության նախարար Բրիգիտա Ցիպրիսը Եվրամիության բոլոր երկրներին առաջարկել է Հոլոքոստի ժխտումը հանցանք համարել և արգելել նացիստական խորհրդանշանների հրապարակային ցուցադրումը։ Մի խումբ լրագրողներ և քաղաքագետներ քննադատել են այս առաջարկությունը, մասնավորապես այն բանի համար, որ արգելքը խոսքի ազատության իրավունքի խախտում է և չի նպաստի նեոնացիզմի հեղինակության նվազմանը[229][230][231]։ Արդյունքում 2007 թվականի ապրիլին ընդունվել է օրենք, որ ազգային և ռասայական խտրականությունների հրահրումը համարվել է հանցանք բլոկի 27 անդամ երկրների կողմից, սակայն այն չի ներառում Հոլոքոստի ժխտումը[232]։

2007 թվականի նոյեմբերին Իսպանիայի Սահմանադրական դատարանը չեղյալ է հայտարարել Հոլոքոստի ժխտման համար բանտարկության ձևով պատիժը։ Այս որոշման համաձայն` բոլոր անձինք, որոնք բանտարկվել էին Հոլոքոստի ժխտման համար, ազատ են արձակվել։ Այս որոշումը չի վերաբերել հրեաների դեմ ուղղված նացիստական ահաբեկչությունն արդարացրած անձանց այնքան ժամանակ, քանի դեռ Իսպանիայի Գերագույն դատարանը 2011 թվականին չի փոխել Երկրորդ աշխարհամարտում Գերմանիայի գործողություններն արդարացնող մարդկանց չմեղադրելու որոշումը[233]։ Իսպանացի դատավորները բերել են արտահայտությունների օրինակներ, որոնց համար այլևս չի գործում քրեական հետապնդման վտանգը. «Գերմանացիներն ունեին հրեաներին վառելու բոլոր հիմքերը», «Գերմանացիները երբեք չեն վառել հրեաներին»[234]։

2007 թվականին ռուս պատգամավորների շրջանում անցկացված հարցումները ցույց են տվել Հոլոքոստի ժխտման համար քրեական պատասխանատվության ենթարկելու տեսակետի անընդունելի լինելու շուրջ նրանց համակարծիք լինելը։ Ռուս պատգամավորների կարծիքով այս խնդիրը չի կարելի առանձնացնել ֆաշիզմի գործած այլ հանցանքների շարքում[235]։ 2014 թվականի մայիսից քրեական հետապնդում է սահմանվել Միջազգային ռազմական դատարանի կողմից հաստատված փաստերի ժխտման, հանցագործությունները խրախուսելու համար[221]։ Մասնավորապես, այս որոշմամբ հաստատվել է 1933-1945 թվականների ընթացքում ամբողջ Եվրոպայում մոտ 6 միլիոն հրեաների ոչնչացման փաստը, որը հետագայում ստացել է «Հոլոքոստ» անվանումը[236]։

Բրիտանացի պատմաբան Թիմաթի Գարտոն Էշը կարծում է, որ Հոլոքոստի ժխտման դեմ պետք է պայքարել ԶԼՄ-ներում և կրթության մեջ։

Լիբերալ տրամադրվածություն ունեցող քաղաքական ու հասարակական որոշ գործիչներ, այդ թվում` Հոլոքոստը ժխտողներին ընդդիմադիր այնպիսի հայտնի գործիչ, ինչպիսին Դեբորա Լիպշտադտն է, քննադատել են ժխտողների քրեական հետապնդումը` գտնելով, որ այն խաթարում է խոսքի ազատության իրավունքը[205][237][238][239]։ Ինչպես կարծում է բրիտանացի պատմաբան Թիմաթի Գարտոն Էշը՝ «Հոլոքստի ժխտման դեմ պետք է պայքարել մեր դպրոցներում, համալսարաններում, ԶԼՄ-ներում, ոչ թե ոստիկանական բաժանմունքներում ու դատարաններում»[229]։ Պավել Պոլյանը կարծում էր, որ խոսքի ազատության ու ատելության քարոզման պայքարի լուծման լավ նախադեպ է Իսպանիայի Սահմանադրական դատարանի 2007 թվականի որոշումը, որի համաձայն հենց ահաբեկչության արադարացումն է համարվում հանցագործություն[240]։

Հրապարակախոս Լեոնիդ Ռաձիխովսկու կարծիքով Հոլոքոստը ժխտողների դեմ ուղղված օրենքներն առաջին հերթին կապված են այն բանի հետ, որ նացիստների գործած հրեշավոր հանցագործություններն այն բանի հիմքն են հանդիսացել, որի վրա հենվում են ռևանշիզմի անթույլատրելիությունն ու Երկրորդ աշխարհամարտի արդյունքների վերանայումը[241]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Отрицание Катастрофы». Энциклопедия Катастрофы, избранные статьи. Яд ва-Шем. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 10-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Yves Ternon. (2003). «La problématique du négationnisme» (ֆրանսերեն). imprescriptible.fr. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 2-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Граф Ю. [graf1 Миф о холокосте. Правда о судьбе евреев во второй мировой войне] / Олег Платонов. — М.: Русский Вестник, 1996. — 128 с. — ISBN 5-85346-016-1.
  4. ↑ «Introduction: Denial as Anti-Semitism». Holocaust Denial: An Online Guide to Exposing and Combating Anti-Semitic Propaganda (անգլերեն). Northwest Coalition Against Malicious Harassment, Anti-Defamation League. 1995, 2001. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 9-ին. «While appearing on the surface as a rather arcane pseudo-scholarly challenge to the well-established record of Nazi genocide during the Second World War, Holocaust denial serves as a powerful conspiracy theory uniting otherwise disparate fringe groups…»
  5. ↑ «Antisemitism and Racism Country Reports: United States» (անգլերեն). Stephen Roth Institute. 2000. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 11-ին. «Since its inception…the Institute for Historical Review (IHR), a California-based Holocaust denial organization founded by Willis Carto of Liberty Lobby, has promoted the antisemitic conspiracy theory that Jews fabricated tales of their own genocide to manipulate the sympathies of the non-Jewish world»
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Amarnath Amarasingam. Who Denies the Holocaust And Why Do They Deny It?(անգլ.) // Jewish Magazine. — 2007. — В. 115.
  7. ↑ Andrew E. Mathis. (2004 թ․ հուլիսի 2). «Holocaust Denial, a Definition» (անգլերեն). The Holocaust History Project. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին. «Before discussing how Holocaust denial constitutes a conspiracy theory, and how the theory is distinctly American, it is important to understand what is meant by the term Holocaust denial»
  8. ↑ 8,0 8,1 Herman Otten. Christian Responsibility to Truth(անգլ.) // Journal of Historical Review. — Institute for Historical Review, September-October 1993. — В. 5. — Т. 13. — С. 32-33.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Липштадт Д. и др. «Отрицание Холокоста». «Суд над отрицанием Холокоста»: Использование истории против искажения фактов. Университет Эмори. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Vest R. (2001). «Holocaust Denial: Past, Present, and Future». J495 - Proseminar for History Majors (AKA: Senior Seminar) (անգլերեն). Indiana University Southeast. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Atkins, 2009, էջ 81
  12. ↑ «Отрицание катастрофы европейского еврейства и связь сионизма с нацизмом в академических исследованиях Абу Мазена». MEMRI. 14 июля 2002. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 17-ին.
  13. ↑ «History is the attempt to describe events of the past and move from description to analysis, in accordance with certain agreed rules of evidence, of analysis of language, and of logic». Yehuda Bauer, Historian of the Holocaust(անգլ.) // Dimensions, a Journal of Holocaust Studies. — 2004. — В. 1. — Т. 18. — ISSN 0882-1240.
  14. ↑ 14,0 14,1 «Резолюция Генеральной Ассамблеи ООН № 61/255». ООН. 26 января 2007. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին.
  15. ↑ Циммерман Д. Отрицание Холокоста = Holocaust denial: demographics, testimonies, and ideologies / пер. М. Улановская, ред. И. Островский. — University Press of America, 2005. — 318 с.
  16. ↑ Липштадт Д. и др. «Средства обучения». «Суд над отрицанием Холокоста»: Использование истории против искажения фактов. Университет Эмори. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 25-ին.
  17. ↑ Отрицание Катастрофы՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Лихачёв В. Реабилитация Освенцима? // ред. Ванчугов В. В. Лабиринт времён : альманах. — РУДН. — В. 5.
  19. ↑ Полян П. М., Кох, А. Р. — Стенограмма и видеозапись встречи (30 июля 2008). «Отрицание отрицания или Битва под Аушвицем. Холокост». Полит.ру. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  20. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Демография и статистика Холокоста|267—277
  21. ↑ Немецкий вариант псевдонима — Вальтер Заннинг, настоящее имя — Вильгельм Нидеррайтер
  22. ↑ Sanning W. Die Auflosung des osteuropaischen Judentums. — Tubingen: Grabert Verlag, 1983. — S. 319. — ISBN 3-87847-062-2
  23. ↑ Walter N. Sanning. The dissolution of Eastern European Jewry. — Institute for Historical Review, 1983. — 239 p. — ISBN 9780939484065
  24. ↑ Циммерман Д. Введение // Отрицание Холокоста = Holocaust denial: demographics, testimonies, and ideologies / пер. М. Улановская, ред. И. Островский. — University Press of America, 2005. — 318 с.
  25. ↑ Циммерман Д. Предисловие // Отрицание Холокоста = Holocaust denial: demographics, testimonies, and ideologies / пер. М. Улановская, ред. И. Островский. — University Press of America, 2005. — 318 с.. «Неспособность отрицателей Холокоста обнаружить европейских евреев после войны всегда было слабым местом их теорий»
  26. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Демография и статистика Холокоста|279—287
  27. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем, Серджио делла Пергола| Между реальной и альтернативной историей|107—108, 127
  28. ↑ Joseph Billig, Georges Wellers. The Holocaust and the Neo-nazi mythomania. — NY: B. Klarsfeld Foundation. — P. 165-210. — 215 p.
  29. ↑ «The Korherr Report» (անգլերեն). Action Reinhard Camps. 2006 թ․ ապրիլի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին.
  30. ↑ «The Richard Korherr Report» (անգլերեն). The Holocaust Education & Archive Research Team. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին.
  31. ↑ «65 лет спустя: Идентифицированы две трети жертв Холокоста». MIGnews.com. Media International Group. 22 декабря 2010. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին.
  32. ↑ Граф Ю. Слон-невидимка // Великая ложь XX века = Der Holocaust-Schwmdel / пер. С. Воронцов. — Сенеж, 1997. — ISBN 5-89123-040-2
  33. ↑ 33,0 33,1 Липштадт Д. и др. «Гитлер никогда не отдавал приказа о Холокосте». «Суд над отрицанием Холокоста»: Использование истории против искажения фактов. Университет Эмори. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 25-ին.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 Deborah Lipstadt (2010 թ․ հոկտեմբերի 15). «Denying the Holocaust» (անգլերեն). BBC. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին.
  35. ↑ М. Альтман, 2001, էջ 23
  36. ↑ Протокол Ванзейской конференции
  37. ↑ Michael Shermer. [in անգլերեն]. «An Open Letter to Holocaust Revisionists» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 14-ին. «Okay, let's do a simple calculation. According to Irving (p. 16), there were 11 million Jews left in Europe at this time. 11 million Jews x 60% liquidation = 6.6 million liquidated Jews. Um, where have I seen a figure like this before?»
  38. ↑ 38,0 38,1 Джеми МакКарти, Дэниел Керен, Джоном Моррис, Кен Маквей. «Какие существуют доказательства того, что нацисты умышленно убили шесть миллионов евреев?». 66 вопросов и ответов о Холокосте. Проект Низкор. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  39. ↑ Михман Д. Решение о массовом и систематическом истреблении евреев // Катастрофа европейского еврейства. — 1. — Тель-Авив: Открытый университет Израиля, 2001. — Т. 3. — С. 57-59. — ISBN 965-06-0233-X
  40. ↑ 40,0 40,1 Фридленедер С. От антисемитизма к уничтожению: историография нацистской политики по отношению к евреям и попытка интерпретации // Даниил Романовский, Давид Зильберкланг Яд ва-Шем: исследования : сборник. — Иерусалим: Яд ва-Шем, 2010. — Т. 2. — С. 31-76. — ISSN 1565-9941.
  41. ↑ По поводу моей книги «Истоки „окончательного решения“»: замечания об «окончательном решении», его предпосылках и важнейших последствиях
  42. ↑ Лихачёв В. Ревизионизм Холокоста / рецензент — А. Е. Локшин, канд. историч. наук, ст. научный сотрудник Института востоковедения РАН. — Еврейский мир, 2001. — Т. 4. — 39 с. — (Библиотека лектора).
  43. ↑ Брукнер Ф. Что говорят ревизионисты // Персонал плюс : журнал. — Киев: МАУП, 5 - 11 сентября 2007. — В. 34 (237).
  44. ↑ Rudolf G. Pressure, Fear, Threats, Brainwashing, Torture // Lectures on the Holocaust. Controversial Issues Cross Examined = Vorlesungen uber den Holocaust. Strittige Fragen im Kreuzverhor. — Chicago (Illinois): Theses & Dissertations Press, 2005. — P. 372. — 573 p. — ISBN 1-59148-001-9, перевод Արխիվացված 2010-07-23 Wayback Machine
  45. ↑ Липштадт Д. и др. «Показания очевидцев в пользу существования газовых фургонов не заслуживают доверия». «Суд над отрицанием Холокоста»: Использование истории против искажения фактов. Университет Эмори. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 15-ին. «Веккерт использует распространённую технику отрицания Холокоста для дискредитации доказательств, отвергающих теорию её сторонников. Она выбирает незначительные примеры в отрыве от контекста из большого массива имеющихся показаний очевидцев, а затем скрупулезно изучает каждый из них в поисках каких-либо несоответствий, независимо от того, насколько они незначительны или непоследовательны. Дело в том, что незначительные несоответствия только подкрепляют общую достоверность и последовательность показаний очевидцев, иначе идентичные описания казались бы искусственно созданными»
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 46,4 Немировский А. А. «Ревизионизм». Удел Могултая. holocaust.skeptik.net. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 16-ին.
  47. ↑ М. Альтман, 2001, էջ 42-43
  48. ↑ Faurisson R. Is The Diary of Anne Frank genuine?(անգլ.) // The Journal of Historical Review. — Institute for Historical Review, Spring 1982. — В. 2. — Т. 3. — С. 147.
  49. ↑ Липштадт Д. и др. «Дневник Анны Франк – это подделка». «Суд над отрицанием Холокоста»: Использование истории против искажения фактов. Университет Эмори. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 15-ին.
  50. ↑ Граф Ю. Фальшивые документы и документы сомнительной подлинности // Миф о Холокосте. Правда о судьбе евреев во второй мировой войне / Олег Платонов. — М.: Русский Вестник, 1996. — 128 с. — ISBN 5-85346-016-1
  51. ↑ Липштадт Д. и др. «Производительность крематориев». «Суд над отрицанием Холокоста»: Использование истории против искажения фактов. Университет Эмори. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 15-ին.
  52. ↑ Джеми МакКарти, Дэниел Керен, Джоном Моррис, Кен Маквей. «Может ли кремационная печь работать 100 % времени?». 66 вопросов и ответов о Холокосте. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  53. ↑ Джеми МакКарти, Дэниел Керен, Джоном Моррис, Кен Маквей. «Авторы книг о «Холокосте» утверждают, что нацисты могли кремировать тело за 10 минут. Сколько времени требуется для сожжения одного тела согласно профессиональным операторам крематориев?». 66 вопросов и ответов о Холокосте. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  54. ↑ Гинзбург Л. В. «Дело Эйхмана» // Избранное. — М.: Советский писатель, 1985. — 432 с.
  55. ↑ Липштадт Д. и др. «На территории лагеря Аушвиц-Биркенау не было найдено никаких признаков сжигания тел в ямах на открытом воздухе». «Суд над отрицанием Холокоста»: Использование истории против искажения фактов. Университет Эмори. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  56. ↑ 56,0 56,1 Липштадт Д. и др. «Аушвиц и газовые камеры». «Суд над отрицанием Холокоста»: Использование истории против искажения фактов. Университет Эмори. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 15-ին.
  57. ↑ Mark Weber. Le Pen's Notorious 'Detail' Remark About World War II(անգլ.) // The Revisionist. — Codoh Series, 2002. — В. 4. Архивировано из первоисточника 26 Նոյեմբերի 2010., перевод Արխիվացված 2010-07-29 Wayback Machine
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 Циммерман Д. Исследование содержания соединений цианида на стенах газовых камер в бывших концлагерях Освенцим и Биркенау // Отрицание Холокоста = Holocaust denial: demographics, testimonies, and ideologies / пер. М. Улановская, ред. И. Островский. — University Press of America, 2005. — 318 с.
  59. ↑ The Rudolf Report, Ruediger Kammerer — Armin Solms (Hg), Das Rudolf-Gutachten, Gutachten uber die Bildung nach Nachweisbarkeit von Canidverbindungen in den «Gaskammern» von Auschwitz, Cromwell Press, London, 1993.
  60. ↑ Daniel Keren, Jamie McCarthy, and Harry W. Mazal. The Ruins of the Gas Chambers: A Forensic Investigation of Crematoriums at Auschwitz I and Auschwitz-Birkenau(անգլ.) // Holocaust and Genocide Studies : journal. — Oxford University Press, Spring 2004. — В. 1. — Т. 19. — С. 68-103. — ISSN 8756-6583. — doi:10.1093/hgs/dch040 Архивировано из первоисточника 14 Մայիսի 2011.
  61. ↑ Mathis A. E. General Semantics and Holocaust Denial // ETC.: A Review of General Semantics : Academic journal. — The Institute of General Semantics, January 2006. — В. 1. — Т. 66. — ISSN 0014-164X.
  62. ↑ Дегрель Л. (20 мая 1979 года). «Письмо Папе Римскому». Велесова Слобода. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 24-ին.
  63. ↑ Освенцим՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
  64. ↑ Ben S. Austin. «A Brief History of Holocaust Denial» (անգլերեն). Middle Tennessee State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 6-ին.
  65. ↑ «Publication, «The Vanguard»» (անգլերեն). 1945 թ․ մարտի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 16-ին.
  66. ↑ Colin Holmes. «1939-1945 Traitors - Fascism in World War II». A century of British fascism (անգլերեն). Searchlight Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 16-ին.
  67. ↑ David Cesarani. The Final Solution: Origins and Implementation. — Routledge, 2002. — 328 p. — ISBN 9781134744206
  68. ↑ Anthony Julius. Trials of the Diaspora: A History of Anti-Semitism in England. — Oxford University Press, 2010. — С. 410. — 811 с. — ISBN 9780199297054
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Отрицание и геополитика Холокоста|24-25
  70. ↑ М. Альтман, 2001, էջ 11-12
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 71,3 71,4 Основные течения в современной антисемитской идеологии на Западе՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
  72. ↑ Hoggan D. The Forced War When Peaceful Revision Failed. — Institute for Historical Review, 1989. — 348 p. — ISBN 0-939484-28-5
  73. ↑ Atkins, 2009, էջ 146-147
  74. ↑ Lipstadt, 1994, էջ 100-101
  75. ↑ Chip Berlet & Matthew J. Lyons, Right-Wing Populism in America: Too Close for Comfort, New York: Guilford Press, 2000, p. 189.
  76. ↑ Кэрролл, 2005
  77. ↑ Peter Vogelsang & Brian B. M. Larsen. Holocaust Denial: The Institute for Historical Review Արխիվացված 2005-03-10 Wayback Machine, The Danish Center for Holocaust and Genocide Studies, 2002.
  78. ↑ «Mark Weber» (անգլերեն). Institute for Historical Review. 2008. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 14-ին.
  79. ↑ Long A. Forgetting the Fuhrer: The Recent History of the Holocaust Denial Movement in Germany(անգլ.) // The Australian Journal of Politics and History. — March 2002. — В. 1. — Т. 48. — С. 72–84. — ISSN 0004-9522.
  80. ↑ 80,0 80,1 Atkins, 2009, էջ 2
  81. ↑ М. Альтман, 2001, էջ 16
  82. ↑ Альтман И. А., Чарный С. Отрицание Холокоста в России // Еврейский Обозреватель. — Еврейская Конфедерация Украины, Февраль 2006. — В. 3/118.
  83. ↑ Кременецкий И. «Можно ли понять Холокост?». usfamily.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  84. ↑ Becker B. Holocaustleugner im Internet Արխիվացված 2010-12-11 Wayback Machine // BPJS Aktuell. Jahrestagung der Bundesprufstelle fur jugendgefahrdende Schriften «Von „Antisemitismus“ bis „Xenofobia“. Rechtsextreme Medien in Deutschland». Amtliches Mitteilunsblatt. Sonderausgabe, 1999. S. 43-47.
  85. ↑ Lisa Respers France. (2009 թ․ մայիսի 8). «Facebook urged to remove Holocaust-denial groups» (անգլերեն). CNN. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  86. ↑ «Mel Mermelstein v Institute for Historical Review» (անգլերեն). Nizkor Project. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  87. ↑ «California Judge Rules Holocaust Did Happen». The New York Times. 1981 թ․ հոկտեմբերի 10. էջ A26. Վերցված է 05.01.2011-ին.
  88. ↑ «This court does take judicial notice of the fact that Jews were gassed to death at Auschwitz Concentration Camp in Poland during the summer of 1944. It is not reasonably subject to dispute. And it is capable of immediate and accurate determination by resort to sources of reasonably indisputable accuracy. It is simply a fact.»
  89. ↑ 89,0 89,1 89,2 Ben S. Austin. «Deniers in Revisionists Clothing» (անգլերեն). Middle Tennessee State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  90. ↑ «Хронология отрицания Холокоста». United States Holocaust Memorial Museum. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 31-ին.
  91. ↑ «R. v. Keegstra» (անգլերեն). scc-csc.lexum.com. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 31-ին.
  92. ↑ Atkins, 2009, էջ 198-202
  93. ↑ Lipstadt D. Denying the Holocaust: The Growing Assault on Truth and Memory, Penguin Books, New-York, 1993; London, 1994
  94. ↑ Цветков А. (29 февраля 2000). «Что расскажем детям». Радио Свобода. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  95. ↑ Evans, Richard. Lying About Hitler: History, Holocaust, and the David Irving Trial, London. Perseus Books, 2002 год,(անգլ.)
  96. ↑ М. Альтман, 2001, էջ 76-77
  97. ↑ Кушнер Б. Одна, но пламенная страсть // Вестник : журнал. — 5 марта 2003 г.. — В. 5 (316).
  98. ↑ Резник С. Индустрия поклепа // Чайка : журнал. — от 1 августа 2001. — В. 7 (7).
  99. ↑ Кеннеди Д. — Перевод из Times Online (21.02.2006). «Дэвид Ирвинг — виновен». Шоа. Информационно-аналитический портал. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
  100. ↑ Dodd V., Guttenplan D (2002 թ․ մարտի 5). «Holocaust denier made bankrupt» (անգլերեն). Guardian. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 11-ին.
  101. ↑ М. Альтман, 2001, էջ 78-79
  102. ↑ Книга:Israel W. Charny:Encyclopedia of genocide|pages=160
  103. ↑ Joseph Billig, Georges Wellers. Foreward // The Holocaust and the Neo-nazi mythomania. — NY: B. Klarsfeld Foundation. — P. IX. — 215 p.(չաշխատող հղում)
  104. ↑ Atkins, 2009, էջ 79
  105. ↑ Brackman H., Breitbart A. (2007). «Holocaust Denial's Assault on Memory: Precursor to Twenty-First Century Genocide?» (PDF). A Simon Wiesenthal Center Report (անգլերեն). Simon Wiesenthal Center. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 19-ին.
  106. ↑ Spencer Sunshine. Rebranding Fascism: National-Anarchists(անգլ.) // The Public Eye Magazine. — Somerville: Political Research Associates, Winter 2008. — В. 4. — Т. 23., перевод Новое имя фашизма: национал-анархисты Արխիվացված 2011-07-21 Wayback Machine
  107. ↑ Gill Seidel. The Holocaust denial: antisemitism, racism & the new right. — Beyond the Pale Collective, 1986. — 82 p. — ISBN 9780950963617
  108. ↑ «Отрицатель Холокоста Дэвид Ирвинг выступил перед неонацистами в Барселоне». Jewish.ru. ФЕОР. 16.12.2008. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 20-ին.
  109. ↑ «The Heritage Front Affair Report to the Solicitor General of Canada Security Intelligence Review Committee». 1994 թ․ դեկտեմբերի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 20-ին.
  110. ↑ «В Мангейме прошла демонстрация неонацистов, протестующих против ареста Эрнста Цюнделя». Jewish.ru. ФЕОР. 09.03.2005. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 20-ին.
  111. ↑ «Как насчет утверждения, что те, кто сомневается в Холокосте — антисемиты или неонацисты?». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 20-ին.
  112. ↑ R.J. van Pelt, The case for Auschwitz: Evidence from the Irving Trial, Indiana University Press, 2002
  113. ↑ Rand C. Lewis (1996). The Neo-Nazis and German Unification. Greenwood. էջ 25. ISBN 0275956385. {{cite book}}: Unknown parameter |isbn13= ignored (օգնություն).
  114. ↑ David Ernest Duke My awakening: a path to racial understanding. — 1998. — 717 p. — ISBN 9781892796004
  115. ↑ «David Duke: White Revolution on the Internet». Anti-Defamation League. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 16-ին.
  116. ↑ Atkins, 2009, էջ 80-81
  117. ↑ «Антисемитизм». Энциклопедия Катастрофы. Яд ва-Шем. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 5-ին. «Отрицание Катастрофы и неонацизм — другие формы современного антисемитизма, которые оправдывают или прославляют нацизм, а также проповедуют ненависть к евреям»
  118. ↑ Книга:Винница Г. Р.:Холокост на оккупированной территории Восточной Беларуси|3|28
  119. ↑ Florian A. Anti-Semitic and Holocaust-Denying Topics in the Romanian Media(անգլ.) // Romanian Journal of Political Science : Academic journal. — Romanian Academic Society, Winter 2009. — В. 2. — Т. 9. — ISSN 1582-456X. «A large part of the existing literature claddifies Holocaust denial as a new expression of antiSemitism or of Judeo-phobia (P Novick, 1999, Pierre-Andre Taguieff, 2002, M. Wieviorka, 2005)»
  120. ↑ «Birnbaum v. Deborah Lipstadt» (անգլերեն). The Morning News. 2005 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 20-ին.
  121. ↑ 121,0 121,1 Zarusky J. Leugnung des Holocaust: die antisemitische Strategie nach Auschwitz Արխիվացված 2010-12-11 Wayback Machine // BPJS Aktuell. Jahrestagung der Bundesprufstelle fur jugendgefahrdende Schriften «Von „Antisemitismus“ bis „Xenofobia“. Rechtsextreme Medien in Deutschland». Amtliches Mitteilunsblatt. Sonderausgabe, 1999. S. 9.
  122. ↑ Holocaust denial is part of a strategy(անգլ.) // Le Monde diplomatique. — May, 1998. «Holocaust denial is a convenient polemical substitute for anti-semitism»
  123. ↑ FRA включает в понятие антисемитизм «denying the fact, scope, mechanisms (e.g. gas chambers) or intentionality of the genocide of the Jewish people at the hands of National Socialist Germany and its supporters and accomplices during World War II (the Holocaust)». Working Definition of Antisemitism Արխիվացված 2011-01-25 Wayback Machine,
  124. ↑ «Отрицание Холокоста приведет к повторению преступлений прошлого». Радио Прага. 20.12.2006. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  125. ↑ Мухин Ю. И. Боролись ли сионисты против Гитлера? // Дуэль : газета. —М., 12 августа 1997. — В. 12 (38).
  126. ↑ «Махмуд Ахмадинеджад гордится реакцией Запада на отрицание Холокоста». Newsru.com. 21 сентября 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 21-ին.
  127. ↑ «Евросоюз осудил Ахмадинежада за отрицание Холокоста». Baltinfo. 21 сентября 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 21-ին.
  128. ↑ «Отрицание Холокоста Ираном вызвало протест на Западе». Русская служба Би-би-си. 19 сентября 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 21-ին.
  129. ↑ Шестаков Е. Много чести: МИД России осудил попытки Тегерана отрицать Холокост // Российская газета. —М., 21 сентября 2009. — В. 5000 (176).
  130. ↑ «Почему отрицание Катастрофы стало одной из основных идей во многих арабских и исламских государствах в наши дни?». Международная школа преподавания и изучения Катастрофы. Яд ва-Шем. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 22-ին.
  131. ↑ «Holocaust Denial in Muslim World». Holocaust: а Call to Conscience (անգլերեն). The Aladdin Project. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
  132. ↑ Leon Stein. Among the Righteous: Lost Stories from the Holocaust's Long Reach into Arab Lands, Robert Satloff (New York: Public Affairs, 2006), 251 pp., cloth $26.00, pbk. $14.95(անգլ.) // Holocaust and Genocide Studies. — Oxford: Oxford University Press, 2007. — В. 3. — Т. 21. — С. 504-506. — ISSN 1476-7937. — doi:10.1093/hgs/dcm057
  133. ↑ «Antisemitism and Holocaust Denial in the Iranian Media» (անգլերեն). MEMRI. http://www.memritv.org/report/en/1307.htm. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 22-ին. {{cite web}}: External link in |date= (օգնություն)
  134. ↑ Сирия как центр антисемитского подстрекательства
  135. ↑ Jahanbegloo R. [in անգլերեն]. «The Holocaust Denial in Iran and Anti-Semitic Discourse in the Muslim World» (PDF) (անգլերեն). Royal Holloway, University of London. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 29-ին.
  136. ↑ Кюнцель М. "Global Vision": Iran’s Holocaust Denial(անգլ.) // Alan S. Rosenbaum Is the Holocaust Unique?. — Boulder: Westview Press, 2009. — В. 3. — С. 231-243. — ISBN 978-0-8133-4406-5.
  137. ↑ Ковалевич П. (24.02.2011). «Антисемитизм ближневосточный». Jewish.ru. ФЕОР. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 9-ին.
  138. ↑ Goetz Nordbruch. The socio-historical background of Holocaust denial in Arab countries: reactions to Roger Garaudy's The founding myths of Israeli politics. — ACTA - Analysis of current trends in antisemitism. — Jerusalem: Vidal Sassoon International Center for the Study of Antisemitism, 2001. — Vol. 17. — 27 p.
  139. ↑ «Хамас не хочет, чтобы детей Газы учили истории Холокоста». Русская служба Би-би-си. 31 августа 2009. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 13-ին.
  140. ↑ «Holocaust denial and minimizing» (անգլերեն). Palestinian Media Watch. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  141. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Отрицание и геополитика Холокоста|78
  142. ↑ 142,0 142,1 М. Альтман, 2001, էջ 57-58
  143. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Кох А. Р.|Отрицание отрицания|16-17
  144. ↑ Коэн А. (1 февраля 2007). «Холокост: отрицатели и их сторонники». Ежедневный журнал. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  145. ↑ Месамед В. (27.04.2009). «Ахмадинежад и конференция Дурбан-2». Zahav.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 22-ին.
  146. ↑ Президент Ирана осудил холокост. — Новости дня — РосБизнесКонсалтинг
  147. ↑ Арье Р (15.12.2006). ««Отрицание Холокоста — путь к новому геноциду»». Агентство еврейских новостей. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 22-ին.
  148. ↑ Ibrahim Ramey. (2006 թ․ դեկտեմբեր). «True Muslims Must Never Deny the European Holocaust» (անգլերեն). Muslim American Society Freedom Foundation. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  149. ↑ Yusuf H. Why Holocaust Denial Undermines Islam // Tikkun : Magazine. — July/August 2007. — В. 22(4): 26.(չաշխատող հղում)
  150. ↑ Дорфман М. Кто забыл арабов — «праведников народов мира»? // Лебедь : альманах. — 25 марта 2007. — В. 520.
  151. ↑ Rafael Medoff. (2003 թ․ մարտ). «A Holocaust-Denier as Prime Minister of "Palestine"?» (անգլերեն). The David S. Wyman Institute for Holocaust Studies. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 26-ին.
  152. ↑ Abu Mazen and the Holocaust by Tom Gross
  153. ↑ Gary A. Tobin, Aryeh Kaufmann Weinberg, Jenna Ferer. The uncivil university. — Institute for Jewish & Community Research, 2005. — P. 130. — 299 p. — (Politics & propaganda in American education). — ISBN 9781893671027
  154. ↑ Akiva Eldar. U.S. told us to ignore Israeli map reservations(անգլ.) // Haaretz : newspaper. — 28.05.2003.
  155. ↑ Hârun Yahya. Soykırım yalanı: Siyonist-Nazi işbirliğinin gizli tarihi ve "Yahudi Soykırımı" yalanının içyüzü. — Âlem, 1995. — 283 p. — ISBN 9789757856252
  156. ↑ «Turkey». Institute for Jewish Policy Research (անգլերեն). Institute for Jewish Policy Research. 1996 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 29-ին.
  157. ↑ Hârun Yahya. «The Holocaust Violenc» (անգլերեն). harunyahya.com. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 30-ին.
  158. ↑ Steinvorth, Daniel (2008 թ․ սեպտեմբերի 23). «'All Terrorists Are Darwinists': Interview with Adnan Oktar». Der Spiegel (անգլերեն). Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 30-ին.
  159. ↑ Amichai Magen. (01.25.2007). «Cooky the Clown uncovers Holocaust denial» (անգլերեն). The Stanford Daily. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 30-ին.
  160. ↑ Daniel Pipes. (2007 թ․ փետրվարի 13). «Brandeis University President Jehuda Reinharz, Israel and Me» (անգլերեն). Middle East Forum. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 24-ին.
  161. ↑ De Martis. — The interview«Norman Finkelstein» (անգլերեն). olokaustos.org. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 24-ին.
  162. ↑ Quoted by Jonny Paul, «Holocaust Scholar Warns of New 'soft-core' Denial» The Jerusalem Post (6 февраля 2007 года)(անգլ.)
  163. ↑ Caitlin Clevenger. «Lipstadt lecture to focus on Holocaust denial, libel suit» (անգլերեն). Miscellany News. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 25-ին.
  164. ↑ Amy Klein. (2009 թ․ ապրիլի 19). «Denying the deniers: Q & A with Deborah Lipstadt» (անգլերեն). JTA. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 25-ին.
  165. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Демография и статистика Холокоста|276
  166. ↑ М. Альтман, 2001, էջ 51
  167. ↑ Книга:Уроки Холокоста: история и современность. В. 3|Басин Я. З.|Холокост как предмет научного исследования|uh030401|167-171
  168. ↑ От составителей // История Холокоста на территории Беларуси: библиографический указатель / Составители И. П. Герасимова, С. М. Паперная. — Витебск: УПП «Витебская областная типография», 2001. — С. 3—6. — 104 с. — 300 экз. — ISBN 9856323738
  169. ↑ Книга:Актуальные вопросы изучения Холокоста на территории Беларуси в годы немецко-фашистской оккупации|Розенблат Е. С.|Геноцид белорусского еврейства глазами немецких оперативных документов|0109
  170. ↑ Книга:Смиловицкий Л. Л.:Катастрофа евреев в Белоруссии, 1941—1944|2|16
  171. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Отрицание и геополитика Холокоста|48-49
  172. ↑ Канторович А. «Реакция на процесс Эйхмана в Советском Союзе: попытка предварительного анализа, 1960 - 1965 годы» (PDF). Яд ва-Шем. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |a ccessdate= ignored (օգնություն)
  173. ↑ Альтман И. А. Жертвы ненависти. — М.: Ковчег, 2002. — С. 397-398. — 540 с. — ISBN 9785890481108
  174. ↑ Кара-Мурза В. А. (27.01.2010). «В День памяти жертв Холокоста о преступлениях нацизма говорим с бывшим узником житомирского гетто Валентином Дробнером, президентом фонда Холокост Аллой Гербер и вице-президентом Российского Еврейского конгресса Владимиром Черниным». Радио Свобода. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 10-ին.
  175. ↑ Полян, 2010, էջ 471-473
  176. ↑ Книга:Альтман И. А.:Холокост и еврейское сопротивление на оккупированной территории СССР|1-2
  177. ↑ Фишман А. (15.06.2004). «Форум освобожденных». ФЕОР. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 25-ին.
  178. ↑ Мухамедьярова Л. Недетская история // Независимая газета. — 2008-02-13.
  179. ↑ См. например: Загладин Н. В. Всеобщая история. Новейшая история. XX — начало XXI века: учебник для 9 класса общеобразовательных учреждений. — М.: Русское слово — учебник, 2014. — С. 66. — 272 с. — ISBN 978-5-00007-636-1
  180. ↑ 180,0 180,1 Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Отрицание и геополитика Холокоста|87
  181. ↑ «Denying History by Michael Shermer and Alex Grobman» (անգլերեն). holocaust-trc.org — Book Review. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 26-ին.
  182. ↑ Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Отрицание и геополитика Холокоста|74-75
  183. ↑ «Программа Международной конференции «Уроки Второй мировой войны и Холокоста»». Международное правозащитное движение «Мир без нацизма». 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 19-ին.
  184. ↑ A "Holocaust" Debate Mark Weber vs Michael Shermer part 6 ՅուԹյուբում(անգլ.)
  185. ↑ «Dr. Michael Shermer, Why There Are Holocaust Deniers». Holocaust Denial on Trial (անգլերեն). Emory University. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 14-ին.
  186. ↑ «Kenneth McVay - Nanaimo» (անգլերեն). Order of British Columbia. 1995. Արխիվացված է օրիգինալից 16-05-2008-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 19-ին.
  187. ↑ The Nizkor Project and the Fight Against Holocaust-Denial
  188. ↑ The Holocaust History Project
  189. ↑ Holocaust-Referenz
  190. ↑ «Origins of the Denial Movement». Holocaust Denial: An Online Guide to Exposing and Combating Anti-Semitic Propaganda (անգլերեն). Anti-Defamation League. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 9-ին.
  191. ↑ Atkins, 2009, էջ 1
  192. ↑ Michael Shermer compares creationism to Holocaust denial (mirror) ՅուԹյուբում(անգլ.)
  193. ↑ Richard Dawkins Compares Creationism to Holocaust Denial ՅուԹյուբում(անգլ.)
  194. ↑ Майкл Шермер, Alex Grobman. Denying History (Los Angeles: University of California Press, 2002)
  195. ↑ Книга:Israel W. Charny:Encyclopedia of genocide|pages=182
  196. ↑ Weber M. (1986). «Historical Revisionism and the Legacy of George Orwell» (անգլերեն). Institute for Historical Review. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 23-ին.
  197. ↑ David E. Stannard. Uniqueness as Denial: The Politics of Genocide Scholarship(անգլ.) // Alan S. Rosenbaum Is the Holocaust Unique?. — Boulder: Westview Press, 2009. — В. 3. — С. 295-340. — ISBN 978-0-8133-4406-5.
  198. ↑ Richard V. Pierard. Holocaust Denial: What It Is and Why Evangelical Scholars Must Categorically Reject It(անգլ.) // Global Journal of Classical Theology. — Patrick Henry College, 2004. — В. 1. — Т. 4. — ISSN 1521-6055.
  199. ↑ István Deák. Essays on Hitler's Europe. — University of Nebraska Press, 2001. — P. 67. — 222 p. — ISBN 9780803266308
  200. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Отрицание и геополитика Холокоста|22-23
  201. ↑ «Body Disposal at Auschwitz: The End of Holocaust-Denial». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  202. ↑ 202,0 202,1 Циммерман Д. Часть 3: Идеология. Глава 8. Дэвид Ирвинг и Теодор Кауфман // Отрицание Холокоста = Holocaust denial: demographics, testimonies, and ideologies / пер. М. Улановская, ред. И. Островский. — University Press of America, 2005. — 318 с.
  203. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Отрицание и геополитика Холокоста|35
  204. ↑ «Holocaust-denial conference in Tehran» (անգլերեն). Danish Institute for International Studies. 2006 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 10-ին.
  205. ↑ 205,0 205,1 Евросоюз планирует принять спорный закон против отрицания геноцида
  206. ↑ Люлечник В. И вновь о Холокосте… // Каскад. — 11 июня 2009.
  207. ↑ Мамедов А. Еще раз о шести миллионах // Лехаим : журнал. — Октябрь 2008. — В. 10 (198).
  208. ↑ Arno J. Mayer. Why did the heavens not darken?: the "final solution" in history. — Pantheon Books, 1988. — 492 p. — ISBN 9780394571546
  209. ↑ Goldhagen, Daniel «False Witness» from The New Republic, April 17, 1989, pp 39-44.
  210. ↑ Dawidowicz, Lucy What Is The Use of Jewish History?, New York: Schocken Books, 1992, pp. 127—132.
  211. ↑ Bauer Y. «A Past That Will Not Away» pages 12-22 from The Holocaust and History edited by Michael Berenbaum and abrahm Peck, Bloomington: Indiana University Press, 1998 page 15.
  212. ↑ Guttenplan, D.D. The Holocaust on Trial, New York : Norton, 2001 page 74
  213. ↑ Diane Purkiss. «A response to Richard J. Evans» (անգլերեն). University of London. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 12-ին.
  214. ↑ Robert Eaglestone. Postmodernism and holocaust denial. — Icon Books, 2001. — 75 p. — ISBN 9781840462340
  215. ↑ Alan Milchman, Alan Rosenberg. Postmodernism and the Holocaust. — Rodopi, 1998. — Т. 72. — P. 10. — (Value inquiry book series: Holocaust and genocide studies). — ISBN 9789042005914
  216. ↑ «Отрицание отрицания или Битва под Аушвицем». Polit.ru — Стенограмма встречи с Павлом Поляном и Альбертом Кохом. 30 июля 2008. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 6-ին.
  217. ↑ Михаэль Дорфман. Говорят, что причиной Холокоста стал антисемитизм. Это ерунда!
  218. ↑ «Ревизионизм: другая правда или надругательство над памятью?». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  219. ↑ «Генассамблея ООН осудила отрицание Холокоста». РИА Новости. 26 января 2007. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 29-ին.
  220. ↑ «Мы должны бороться с отрицанием Холокоста и не молчать, сталкиваясь с предубеждённостью и ненавистью, заявил глава ООН». ООН. 26 января 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  221. ↑ 221,0 221,1 «Кто отменит Нюрнберг?». Радио Свобода. 17.05.2014. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 24-ին.
  222. ↑ 222,0 222,1 Капинус О. С., Додонов В. Н. Ответственность за разжигание расовой, национальной и религиозной вражды, а также за другие «преступления ненависти» по уголовному праву зарубежных стран // Законы России: опыт, анализ, практика : журнал. — М.: Издательский дом «Буквовед», 2007. — В. 8. — С. 76-85. — ISSN 1992-8041.
  223. ↑ Jacqueline Lechtholz-Zey. (2010 թ․ հունիսի 24). «The Laws Banning Holocaust Denial» (անգլերեն). GPN. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 13-ին.
  224. ↑ «Президент Венгрии утвердил закон об уголовном наказании за отрицание Холокоста». Newsru.com. 10 марта 2010. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 22-ին.
  225. ↑ Lyrissa Barnett Lidsky. Where’s the Harm?: Free Speech and the Regulation of Lies(անգլ.) // Law Review. — Washington and Lee University School of Law. — В. 65. — Т. 3. — С. 1091-1101.
  226. ↑ Брод А. С. (26 января 2009). «О реабилитации неонацизма, эскалации ксенофобии в Европе и США» (doc). Общественная палата Российской Федерации. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 22-ին.
  227. ↑ «Прецедентные дела Комитета по правам человека - Свобода выражения мнения, свобода собраний и ассоциаций». Библиотека по правам человека. Университет Миннесоты. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 23-ին.
  228. ↑ Соблюдение прав человека в ходе борьбы с подстрекательством к терроризму и связанными с ним правонарушениями, стр 13-14
  229. ↑ 229,0 229,1 Timothy Garton Ash. A blanket ban on Holocaust denial would be a serious mistake(անգլ.) // The Guardian : newspaper. —London, 18 January 2007., перевод Полный запрет отрицания Холокоста был бы серьезной ошибкой Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
  230. ↑ «Пабрикс против наказания за отрицание Холокоста и оккупации». Delfi. 19 января 2007. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 23-ին.
  231. ↑ Носик А. Б. (27 января 2007). «Отрицание Холокоста: неисполнимый закон». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  232. ↑ «ЕС признал разжигание розни преступлением». Русская служба Би-би-си. 19 апреля 2007. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 24-ին.
  233. ↑ «Испания отменила тюремный срок за отрицание Холокоста». Mignews. 13.11.2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 22-ին.
  234. ↑ «Отныне в Испании можно отрицать Холокост и пропагандировать нацистские идеи». Фонд Историческая память. 4 июля, 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 5-ին.
  235. ↑ Полян, 2010, էջ 476-477
  236. ↑ Аванесян В. В. Нюрнбергский трибунал и геноцид // Общество и право. 2011. № 3. С. 17-21.
  237. ↑ Липштадт Д. (22.02.2006). «История – более мощное оружие, чем цензура». Шоа. Информационно-аналитический портал. Արխիվացված է օրիգինալից 22-05-2008-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 22-ին.
  238. ↑ Райх У. (02.03.2006). «Отрицание Холокоста». Шоа. Информационно-аналитический портал. Արխիվացված է օրիգինալից 22-05-2008-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 22-ին.
  239. ↑ «Тоталитарный ЕС». The Wall Street Journal. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 25-ին.
  240. ↑ Книга:Отрицание отрицания, или битва под Аушвицем|Полян П. М.|Отрицание и геополитика Холокоста|86
  241. ↑ Радзиховский Л. А. «Своею кровью искупили». Еврейское слово. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 10-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոլոքոստը ժխտողների կայքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոլոքոստը ժխտելը քննադատողների կայքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարցազրույցներ ու տեսանյութեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հոլոքոստի ժխտում» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 12349126x · GND: 4261660-8 · LCCN: sh96009499 · Microsoft: 2777309396 · NKC: ph125550
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2017 թվականի հոկտեմբերի 14-ի օրվա հոդված:
✯ Այս հոդվածը ներառված է Հայերեն Վիքիպեդիայի լավ հոդվածների ցանկում
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հոլոքոստի_ժխտում&oldid=9793299» էջից