Սպարտակ-Նալչիկ
| ' | |||
| Երկիր |  Ռուսաստան
| ||
|---|---|---|---|
| |||
«Սպարտակ-Նալչիկ», ռուսական պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլային ակումբ Նալչիկից, որը հիմնադրվել է 1935 թվականին։ Տնային հանդիպումներն անցկացնում է «Սպարտակ» մարզադաշտում։ Հանդես է գալիս պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլային լիգայի առաջնությունում[1]։ Բարձրագույն նվաճումներ՝ 6-րդ տեղը Պրեմիեր լիգայում 2010 թվականի մրցաշրջանում, ինչպես նաև մուտք դեպի Ռուսաստանի գավաթի քառորդ եզրափակիչ 2007/08։
Ակումբի պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաղ տարիներ (1935-1958)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նալչիկի ակումբի ծննդյան տարեթիվը համարվում է 1935 թվականը։ Թիմի մասին առաջին պաշտոնական հիշատակումը թվագրվում է 1936 թվականի մայիսի 6-ին, երբ Նալչիկի սպարտակցիները ֆուտբոլային մրցաշրջանի բացման խաղում հանդիպեցին տեղի «Դինամոյի» հետ։ Հանդիպումն ավարտվեց դինամոյականների հաղթանակով՝ 5:2[2]։ Հաջորդ տարի «Սպարտակը» մասնակցեց համամիութենական առաջնությանը համանուն ընկերության թիմերի միջև[3]։ 1938 թվականը նշանավորվեց Կաբարդա-Բալկարական Ինքնավար Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետության առաջնությունում «Սպարտակի» հաղթանակով և Նալչիկում կայացած «Սպարտակ» կամավոր մարզական ընկերության անդամ թիմերի միջև առաջնությունում հաջող ելույթով։ 1939 թվականին «Սպարտակը» հաղթեց։ «Սպարտակը» գրավել է առաջին տեղը՝ Գրոզնիի թիմակիցներին շրջանցելով մեկ միավորով։ Մրցույթի եզրափակիչ մասը տեղի է ունեցել սեպտեմբերին Չեռնիգովում։ Տեղի ֆուտբոլիստները Նալչիկի և Վիննիցայի մարզիկների հետ վիճարկում էին Սպարտակի լավագույն թիմի կոչումը։ Նալչիկի թիմը 3:1 հաշվով հաղթեց Վիննիցային, բայց 0:2 հաշվով զիջեց Չեռնիգովի թիմակիցներին։ Մրցաշարի հաղթողը որոշվել է առաջնության վերախաղարկման արդյունքում։ Չեռնիգովի և Նալչիկի թիմերի եզրափակիչ խաղում դաշտի տերերն ավելի ուժեղ գտնվեցին՝ 1:0[4][5]։ 1939 թվականի հունիսին Նալչիկում տեղի ունեցավ հանդիպում տեղի «Սպարտակ» և «Մոլնիա» կոլեկտիվների միջև, որում որոշվում էր հանրապետության ներկայացուցիչը Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության գավաթում։ Այս դիմակայությունում ավելի ուժեղ են գտնվել «Մոլնիայի» ֆուտբոլիստները՝ 4:1[6]։ 1941 թվականի ապրիլի 20-ին սպարտակիացիները ֆուտբոլային մրցաշրջանի բացման խաղում խաղացին «Դինամոյի» հետ և պարտվեցին ջախջախիչ 0:8 հաշվով[7]։ Երկու կոլեկտիվների հաջորդ հանդիպումը տեղի է ունեցել 1945 թվականի հուլիսի 22-ին և նվիրված է եղել ռազմածովային նավատորմի օրվան։ Դինամոյականները կրկին ապացուցեցին իրենց առավելությունը՝ 9:0[8]։ 1946 թվականի հուլիսին Ֆիզկուլտուրնիկի օրը Նալչիկի դինամոյականները հերթական անգամ ջախջախեցին «Սպարտակին»՝ 5:0[9]։
1948 թվականի հունիսի 27-ին Նալչիկի Հանրապետական մարզադաշտում տեղի ունեցավ Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության գավաթում հանդես գալու իրավունքի համար «Սպարտակի» և «Ցվետմետի» միջև հանդիպումը։ Հանդիպման արդյունքը՝ 2:1 հօգուտ Տիրնայաուզայի թիմի[10]։ 1949 թվականի աշնանը «Սպարտակն» իր պատմության մեջ երկրորդ անգամ դարձավ գանձապահի առաջնության չեմպիոն Կարելիայի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական հանրապետությանը[11]։ 1950 թվականի ապրիլին քաղաքի գավաթի եզրափակչում կրկին հանդիպեցին «Դինամոն» և «Սպարտակը»։ Կրկին դինամոյականներն ուժեղ գտնվեցին 5:1 հաշվով և դարձան գավաթակիր։ 1950 թվականի ապրիլի 12-ին Նալչիկի հանրապետական մարզադաշտում տեղի ունեցավ Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության առաջնությունում հանդես գալու իրավունքի համար խաղ, որում «Սպարտակը» հանդիպեց Տիրնիաուզի գունավոր մետաղների գործարանի կոլեկտիվի հետ։ Հանդիպումն ավարտվել է նալչիկցիների պարտությամբ՝ 1:2[12]։ 1951 թվականին «Սպարտակին» հաջողվեց ոսկե դուբլ նվաճել հանրապետական մակարդակի մրցումներում։ Գարնանը կոլեկտիվն իր պատմության մեջ առաջին անգամ դարձավ Կարելիայի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության գավաթակիր՝ եզրափակիչ մենամարտում գերազանցելով իր դարավոր մրցակիցներին՝ «Դինամոյին» (3:0), իսկ աշնանը գրանցեց երրորդ չեմպիոնությունը հանրապետության առաջնությունում։ Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության գավաթում թիմի նորամուտը անհաջող ստացվեց. սպարտակացիներն առաջին ռաունդում լրացուցիչ ժամանակում 1:2 հաշվով զիջեցին գրոզնիի «Դինամոյին» և դուրս մնացին պայքարից[13]։
1952 թվականին «Սպարտակը» Գեորգի Չումբուրիձեի գլխավորությամբ առաջին անգամ մասնակցեց Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության առաջնությանը։ Թիմի ելույթների արդյունքը տասնմեկ թիմերից 6-րդն էր։ Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության գավաթի խաղարկությունում սպարտակցիները հասել են քառորդ եզրափակիչ՝ 0:5 հաշվով զիջելով ստալինգրադի «Դինամոյին»[14]։
1953 թվականի մրցաշրջանում Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության առաջնությունը խաղարկվեց նոր համակարգով։ Առաջին փուլում մարզերը բացահայտում էին իրենց չեմպիոններին, որոնք այնուհետև մրցում էին առաջնության համար։ Հանրապետության չեմպիոն է դարձել «Սպարտակը», որը մասնակցել է Հարավային գոտուն, որտեղ զբաղեցրել է 7-րդ տեղը։ Հուլիսի 12-ին Նալչիկում ՌԽՖՍՀ գավաթի խաղարկությունում սպարտակցիները 0:1 հաշվով պարտվել են Ստավրոպոլի «Դինամոյին» և դուրս մնացել հետագա խաղարկությունից։ Կաբարդինո-Բալկարիայի գավաթի եզրափակչում սպարտակիացիները հանդիպեցին Դոկշուկինոյի (այժմ՝ Նարտկալա) «Պիշչևիկին»։ Խաղն ավարտվեց նալչիկցիների հաղթանակով՝ 3:1[15]։
1954 թվականի ՌԽՖՍՀ առաջնությունում «Սպարտակը» հանդես եկավ չափազանց անհաջող՝ մրցաշարի ընթացքում տանելով երկու հաղթանակ և երկու անգամ ոչ-ոքի խաղալով, թիմը զբաղեցրեց վերջին տեղը հարավային գոտում։ Կաբարդա-Բալկարիայի առաջնությունում «Սպարտակը» դարձել է արծաթե մեդալակիր՝ առաջին տեղը զիջելով Նալչիկի հրուշակեղենի ֆաբրիկայի կոլեկտիվին[16]։
1955 թվականին սպարտակցիները հանդես են եկել ՌԽՖՍՀ առաջնության հյուսիսկովկասյան գոտում։ Արդյունքը վեցերորդ տեղն է առաջնության ինը մասնակիցների մեջ։ Կամավոր մարզական ընկերության «Սպարտակ» մանկապատանեկան մարզադպրոցի թիմերի առաջնությունում դարձել են բրոնզե մեդալակիր՝ զիջելով Դոնի Ռոստովի և Ստավրոպոլի թիմակիցներին[17]։
1956 թվականին նալչիկցիները երկրորդն էին ՌԽՖՍՀ առաջնության հարավային գոտու երկրորդ ենթախմբում[18]։ 1957 թվականի սեզոնի մեկնարկից առաջ կոլեկտիվը հայտնվել էր անհետացման եզրին։ Շատ ֆուտբոլիստներ հեռացել են թիմից գլխավոր մարզիչից հետո, մի շարք խաղացողներ տեղափոխվել են հանրապետության այլ մարզական ընկերություններ։ «Սպարտակը» մասնակցել է առաջնության խաղարկությանը Կաբարդա-Բալկարյան Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն նույնանուն թիմերի միջև խաղարկությունում Նալչիկի կամավոր մարզական ընկերությունը գրավել է երկրորդ տեղը՝ առաջնությունը զիջելով Իվանովոյի մարզիկներին[19]։ 1958 թվականին Նալչիկի թիմը նույն մրցաշարում գրավեց վեցերորդ տեղը։ Սպարտակցիները դարձել են նաև հանրապետության ձմեռային առաջնության չեմպիոններ[20]։
ԽՍՀՄ առաջնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Բ» խումբ (1959-1965)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Բ» խմբի ֆուտբոլի վարպետների՝ «Սպարտակ» թիմը համալրվել է 1959 թվականի փետրվարին։ Թիմի կորիզը կազմել են տեղի ֆուտբոլիստները։ Խաղացողների միջին տարիքը 21 տարեկան է։ Թիմի ավագ մարզիչ նշանակվեց Վլադիմիր Ֆեոդորովիչ Սուետինը, նրա օգնականը ԽՍՀՄ սպորտի վարպետ Արտյոմ Աղալարի Մարկարովն էր[21]։
ԽՍՀՄ առաջնությունում իր նորամուտը թիմն անցկացրել է ապրիլի 18-ին՝ հարազատ տրիբունաների աջակցությամբ հաղթելով Լենինականի «Շիրակին» (2:1)[22]։ Նալչիկցիների առաջին գոլի հեղինակը երկրի առաջնություններում դարձել է Կազբեկ Տուաևը[23][24]։ Մրցաշրջանի ընթացքում ոչ մարզական պահվածքի և մարզատեխնիկական անպատրաստության համար թիմից հեռացվեցին Ադոլֆ Թումանյանը, Նիկոլայ Պոցխվերիան, Գենադի Միտրոֆանովը և Ռուսլան Ալիևը։ Այս միջոցը նպաստեց թիմի համախմբմանը և մարզիկների կարգապահության ամրապնդմանը։ Այս գործողությունների արդյունքում թիմի կազմում առաջին շրջանի ավարտին մնացել է տասներեք խաղացող։ Թիմը արտակարգ կարգով համալրվել է տեղի սաների հաշվին[21]։. Երկրի առաջնությունում կոլեկտիվի ելույթի արդյունքը տասնչորս մասնակիցներից 10-րդն էր[25]։ Թիմի լավագույն ռմբարկու է դարձել Ալեքսանդր Կոստինը, որի հաշվին կա 9 գնդակ[26][27]։
1960 թվականի մրցաշրջանում «Սպարտակը» գլխավորեց նոր ավագ մարզիչ։ Նա դարձավ սպորտի վարպետ Գեորգի Օկրոպիրովիչ Չումբուրիձեն։ Վլադիմիր Սուետինը մնաց թիմում և նշանակվեց նրա օգնական[28]։ ԽՍՀՄ առաջնությունում իր երկրորդ մրցաշրջանն թիմն ավարտեց տասնմեկերորդ տեղում[29]։ Մրցաշրջանի ավարտից հետո «Սպարտակը» պետք է «անցումային» հանդիպումներ անցկացներ «Բ» կարգի մրցաշարում Հանրապետությունը ներկայացնելու իրավունքի համար Դոկշուկինոյի «АБЗ» թիմի հետ։ Երկխաղյա դիմակայության արդյունքը նալչիկցիների վստահ հաղթանակն էր՝ 10:5 ընդհանուր հաշվով[30].
Նոր մրցաշրջանի մեկնարկից հետո «Սպարտակում» կրկին փոխվել է մարզչական շտաբը։ Թիմը գլխավորում էր ՌԽՖՍՀ վաստակավոր մարզիչ Ստանիսլավ Վիկենտևիչ Լեուտան, նրա օգնականը դարձավ Գրիգորի Նիկոլաևիչ Պետրովը։ Տարբեր պատճառներով թիմը լքել են Վլադիմիր Անդրիենկոն, Ալեքսանդր Կոստինը և այլք։ Նրանց փոխարինելու են եկել Մոսկվայի «Սպարտակի» երիտասարդ և ընդունակ ֆուտբոլիստներ Միխայիլ Բուբնովը, Էդուարդ Կվետինսկին և Բորիս Կազակովը[31]։ Այս տանդեմի ղեկավարությամբ «Սպարտակը» տասներկուերորդն էր ՌԽՖՍՀ «Բ» դասի չորրորդ գոտում[32]։
Մրցաշրջանի ավարտից հետո անբավարար արդյունքների պատճառով «Սպարտակում» կրկին մարզիչների փոփոխություն է տեղի ունեցել։ Ավագ մարզիչ է հրավիրվել ԽՍՀՄ սպորտի վաստակավոր վարպետ Վիկտոր Իվանովիչ Նովիկովը։ Երկրորդ մարզիչ է նշանակվել սպորտի վարպետ Բորիս Իվանովիչ Կուրնևը։ Նալչիկցիների կազմում իր նորամուտը նշեց երիտասարդ դարպասապահ Անատոլի Ալդիշևը, ով ժամանել էր Նովոսիբիրսկից։ Թիմ վերադարձան Յուրի Չիստոխվալովը և Ալեքսանդր Կոստինը։ Բայց այդ փոփոխությունները ամփոփիչ աղյուսակում արմատական փոփոխություն չեն բերել։ «Սպարտակը» 15 թիմերից 11-րդն է[33]։ Հուլիսի 26-ին սպարտակացիներն անցկացրին իրենց առաջին միջազգային հանդիպումը։ Նրանք սեփական հարկի տակ հյուրընկալել էին Բոլոնիայի «տրամվայների» իտալական ակումբի ֆուտբոլիստներին։ Հանդիպումն ավարտվել է նալչիկցիների հաղթանակով՝ 4:2 հաշվով։ Հեթ-տրիկով աչքի ընկավ Ալեքսանդր Կոստինը, ևս մեկ գոլ խփեց Յուրի Չիստոխվալովը[34][35]։
1963 թվականի մրցաշրջանը նալչիկցիների համար սկսվեց մարզչական կամրջի վրա հերթական վերադասավորումներով։ Ավագ մարզիչ է նշանակվել Անատոլի Յակովլևիչ Սվիրսկին, երկրորդ մարզիչ է դարձել Բորիս Անդրեևիչ Նիկիֆորովը, ով մինչ այդ մարզել է Բրյանսկի «Դինամո» թիմը։ Նալչիկցիների համար մրցաշրջանի արդյունքը տասնվեց թիմերի մեջ հիասթափեցնող տասնհինգերորդ տեղն էր և, որպես հետևանք, թիմի մարզչական շտաբում հերթական փոփոխությունները[36]։ Նալչիկից թիմի նոր ղեկավար է դարձել Դմիտրի Գեորգիևիչ Չիխաձեն, ով նախկինում արդեն մարզել էր թիմը, սակայն 1954 թվականին ՌԽՖՍՀ առաջնության Մախաչկալայի «Դինամոյի» դեմ խաղի ժամանակ թիմի ինքնակամ հեռանալուց հետո Չիխաձեն հեռացվել է մարզչական աշխատանքից։ Երկրորդ մարզիչ էր հրավիրվել Յուրի Խարլամպիևիչ Կոտովը։ Չիխրաձեի վերադարձը մարզչական կամուրջ գրեթե անմիջապես տվեց իր պտուղները, վերջին հինգ տարվա ընթացքում առաջին անգամ «Սպարտակը» առաջնության արդյունքներով հայտնվեց մրցաշարային աղյուսակի վերին հատվածում՝ զբաղեցնելով ամփոփիչ վեցերորդ տեղը և առաջին անգամ 44-41 գնդակների դրական մնացորդով[37]։ 1964 թվականի ապրիլի 26-ին Լենինականում «Շիրակի» հետ խաղում նալչիկցիների կազմում իր նորամուտը նշեց Վլադիմիր Էշտրեկովը[38], որը հետագայում դարձավ հանրապետական ֆուտբոլի նշանակալի գործիչ։
1965 թվականը նշանակալի էր Նալչիկի կոլեկտիվի համար։ Նալչիկցիները փայլուն անցկացրին մրցաշրջանը՝ հաղթելով զոնալ մրցաշարում՝ 5 միավորով առաջ անցնելով մոտակա մրցակցից՝ Բաքվի «Դինամոյից»։ Նալչիկում կայացած կիսաեզրափակիչ մրցաշարում սպարտակցիները 12:0 հաշվով 2-ական անգամ հաղթել են Օմսկի «Իրտիշին» և Տոմսկի «Տորպեդոյին»[39]։
Նալչիկում կայացել են նաև ՌԽՖՍՀ առաջնության եզրափակիչ խաղերը։ Սպարտակովցիները հաղթել են Սարատովի «Սոկոլին» և Ուֆայի «Ստրոիտելին» նույն հաշվով՝ 3:0, և արդեն հասնելով առաջնության "Ա" կարգի երկրորդ խմբի խաղերին մասնակցելու իրավունքին՝ հաղթել են Կազանի «Ռուբինին»՝ 3:1[40]։ Արդյունքում Կաբարդինո-Բալկարիայի ֆուտբոլիստները ՌԽՖՍՀ առաջնության եզրափակիչ խաղերում խփեցին 21 գնդակ, իսկ բաց թողեցին ընդամենը 1 գնդակ։
|
Եզրափակչում տարած հաղթանակները պատահական չէին։ Դուք կարող եք պատահաբար կոտրել ափսեը։ Ֆուտբոլում երջանիկ պատահականություն է նրանց կողմից, ովքեր սպորտային երջանկության համար անխորտակելի պայքար են մղում։ Եվ այդ պայքարում սպարտակցիներն իրենց լավագույն կողմն են ապացուցել։ Կա մի տեսակ ֆուտբոլային օրենք, հաջողության է հասնում այն թիմը, որը չի պարտվում իր դաշտում և իր տուգանքներում հանդես գալով հակառակորդից խլում է միավորների 50 տոկոսը։ Նալչիկի թիմը սեփական հարկի տակ գոտու խաղերում միայն մեկ միավոր կորցրեց՝ ոչ-ոքի խաղալով Սուխումի «Դինամոյի» հետ։ «Սպարտակը» հյուրընկալվելիս ստացել է հնարավոր միավորների գրեթե կեսը։ Կիսաեզրափակչում խաղալու իրավունքը նվաճվեց։ «Սպարտակը» հավատարիմ է մնացել իր ավանդույթին՝ լավ խաղալ սեփական հարկի տակ։ Երբ նայում ես «Սպարտակի» խաղին, ակամայից համեմատություն ես փնտրում բարձրագույն խմբի թիմի հետ։ Սպարտակյանները ինչ-որ բան ունեն կիևցիներից, ինչ-որ բան ռոստովցիներից և ինչ-որ բան մինչչաններից։ Բայց դա «ինչ-որ բան» է ոչ թե բարձր տեխնիկայի, այլ պայքարի մեթոդի մեջ։ Եվ վերջապես, դու սկսում ես հասկանալ, որ «Սպարտակն» ինքն իրեն է նման։ Իսկ ընդհանուրը միայն էնտուզիազմի, բարձր աշխատասիրության մեջ է, որը բնորոշ է նաև երկրի չեմպիոն Մոսկվայի «Տորպեդոյի» խաղին[41]։ | 
|
1966 թվականի մարտին լուր եկավ, որ ԽՍՀՄ ֆուտբոլի ֆեդերացիան սպորտի վարպետների կոչում է շնորհել Նալչիկի սպարտակացիներին՝ 1965 թվականի Ռուսաստանի Դաշնության չեմպիոններին։ Պատվավոր կոչում են ստացել՝ դարպասապահ Անատոլի Ալդիշև, պաշտպաններ՝ Բորիս Լիտվինով, Զաուր Գոգիբեդաշվիլի, Վլադիմիր Նիկոլաենկո, Վլադիմիր Մալյուտին, Անատոլի Կրիվոշեև, կիսապաշտպաններ՝ Հասանբի Տաշև, Վալերի Իլյին, հարձակվողներ՝ Վլադիմիր Ջիոև, Անատոլի Շապովալով, Վալերի Շերեմետև։ Պատվավոր կոչման են արժանացել նաեւ թիմից հեռացած Գենադի Կրասիկովը և Յուրի Իվանովսկին[42]։
«Ա» խումբ, երկրորդ գոտի (1966-1971)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1966 թվականի մրցաշրջանում ԽՍՀՄ երկրորդ լիգայի նորեկը հանդես եկավ նոր գլխավոր մարզչի՝ Յուրի Կոտովի ղեկավարությամբ։ Դմիտրի Չիխրաձեն նշանակվել է թիմի ղեկավար[43]։ Երկրորդ լիգայում իր համար առաջին մրցաշրջանում ելույթի արդյունքը տասներորդ տեղն էր[44], ինչը անկասկած հաջողություն էր Նալչիկի թիմի համար։ Նալչիկցիների հարձակվող Վլադիմիր Էշտրեկովն ընդգրկվել է մրցաշրջանի արդյունքներով Ռուսաստանի 11 լավագույն ֆուտբոլիստների թվում[45]։ 1966 թվականի մայիսին սպարտակցիները հանդիպեցին Մարոկկոյի արհմիութենական թիմի հետ և հաղթեցին՝ 2:0[46]։
1967 թվականի հունվարին հաղորդագրություն եկավ, որ Վլադիմիր Էշտրեկովին շնորհվել է ԽՍՀՄ սպորտի վարպետի կոչում[47]։ «Սպարտակի» ղեկավարությունում փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Թիմի ղեկավար է դարձել Օլեգ Վասիլևիչ Պոգոնյայլոն Գրոզնիի «Թերեկից»։ Ավագ մարզիչ է նշանակվել Սերաֆիմ Միխայլովիչ Խոլոդկովը։ Ալեքսանդր Ափշևը վերադարձավ թիմ[48]։ Այս վերադասավորումների արդյունքը դարձավ մրցաշրջանի արդյունքներով թիմի տասներկուերորդ տեղը[49]։ Նալչիկի թիմի նման անհաջող ելույթին նպաստել են այն սխալները, որոնք թույլ են տվել մարզչական շտաբը աշուն-ձմեռ ժամանակահատվածում թիմը համալրելիս.հրավիրված խաղացողներից 6-ը չեն կարողացել ամրապնդվել կազմում, ինչն ազդել է վերջնական արդյունքի վրա։
Նոր մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ «Սպարտակը» տեղափոխվել էր «Ա» դասի երկրորդ ենթախումբ, որտեղ հիմնական մասը կազմում էին ուկրաինական թիմերը, որոնց հետ նալչիկցիները նախկինում չէին հանդիպել[50]։ Մրցաշրջանի առաջին օրերից թիմը ոչ մի կերպ չէր կարողանում դուրս գալ հետնապահների խմբից։ 26 խաղում նրանք կարողացել են վաստակել ընդամենը 16 միավոր՝ խփելով ընդամենը 20 գնդակ, թիմը բաց է թողել 44-ը և զբաղեցրել է 20-րդ հորիզոնականը[50]։ Թիմի գլխավոր դժբախտությունը խիստ կարգապահության բացակայությունն էր։ Այն ամրապնդելու համար թիմի ղեկավար է հրավիրվել Կարաչայ Կիշուկովը, թիմի ավագ մարզիչ է նշանակվել Յուրի Կոտովը։ Այս միջոցը օգտակար էր։ Մնացած 14 խաղերում «Սպարտակը» վաստակել է 16 միավոր, մրցակիցների դարպասը գրավել է 21 գնդակ՝ բաց թողնելով 16-ը[50]։ Նալչիկցիների առաջնությունն ավարտվեց տասնվեցերորդ տեղում[51]։ Սպարտակովցիներն այս տարի «հեղինակությունների փոթորիկ» են անվանել՝ չորսից երեքական միավոր խլելով երկու առաջատարներից՝ Նիկոլաևի «Նավաշինարարից» և Խարկովի «Մետալիստից»[52]։
1969 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմի ղեկավարությունն ստանձնեցին Հանրապետության ավտոտրանսպորտային ձեռնարկությունները։ «Սպարտակ»-ը վերանվանվել է «Ավտոմոբիլիստ»[53]։ Մարտին թիմը մասնակցել է Տիրնյաուզում անցկացված «Ձնծաղիկ» մրցաշարին և դարձել նրա հաղթողը։ Վիտալի Միրզոևը և Օլեգ Կուրաշինովը համալրել են Մոսկվայի «Դինամոյի» շարքերը, Կազբեկ Տլարուգովը և Ռուսլան Շաբատուկովը դարձել են Ռոստովի ԲՄԱ-ի խաղացողներ։ Նրանց փոխարինելու են եկել թիմի դուբլի հեղինակ դարձած երիտասարդ ֆուտբոլիստները՝ Անատոլի Զախարովը, Սերգեյ Դերևյանկինը և Ռուսլան Իվանովը։ ՍԿԱ-ի շարքերից Նալչիկ է տեղափոխվել փորձառու Եվգենի Դերեմովը։ «Ավտոմոբիլիստն» անհաջող է սկսել մրցաշրջանը՝ առաջին հաղթանակը տանելով միայն 6-րդ տուրում Ռոստովի «Ռոստսելմաշի» նկատմամբ՝ 3:1[54]։ 11-րդ տուրից հետո նալչիկցիները գտնվում էին մրցաշարային աղյուսակի վերջին հորիզոնականում[54]։ Մրցաշրջանի ընթացքում թիմում փոխվել է գլխավոր մարզիչը։ Վիկտոր Վլադիմիրովիչ Կիրշը կոչ է արել թիմին դուրս բերել մրցաշարային ծանր իրավիճակից[55]։ Սկզբում թվում էր, որ մարզչի փոփոխությունը որևէ կերպ չի ազդել թիմի արդյունքների վրա, և միայն քսաներկուերորդ տուրից հետո «Ավտոմոբիլիստը» առաջին անգամ բարձրացավ ավելի բարձր՝ հետ մղելով Պյատիգորսկի «Մաշուկը», այնուհետև ամեն ինչ շատ ավելի լավ անցավ, և մրցաշրջանի ավարտին թիմը ամուր ամրապնդվեց տասնհինգերորդ տեղում[56]։
1970 թվականի սեզոնը կարելի է ապահով համարել հաջող Նալչիկի թիմի համար։ «Ավտոմոբիլիստ»-ն առաջին շրջանն ավարտեց առաջին տեղում[57]։ Երկրորդ շրջանում թիմի վրա անհաջողությունների շարք է սկսվել։ Ողբերգականորեն մահացավ թիմի լավագույն պաշտպաններից մեկը՝ Ստանիսլավ Աֆոնինը, վնասվածքների պատճառով երկար ժամանակ դուրս մնաց Ռաֆիկ Բատրաևը, Քրիստափոր Քսանդոպուլոն, Անատոլի Շապովալովը, հիվանդացավ թիմի հիմնական դարպասապահ Վլադիմիր Սմոլեևը։ Արդյունքում նալչիկցիները առաջին տեղը զիջեցին իրենց հիմնական մրցակից Յարոսլավլի «Շիննիկին»։ Երեսունչորսերորդից քառասունմեկերորդ տուրերից նալչիկցիները ոչ մի գնդակ բաց չթողեցին սեփական դարպասը՝ գրավելով ուրիշի 17-ը։ Այնուամենայնիվ, առաջին տեղը մնացել է «Շիննիկին», որը երեք միավորով առաջ է անցել «Ավտոմոբիլիստից»[57]։ Առաջնության ավարտից հետո Ռուսաստանի երկու գոտիների չորս ուժեղագույն թիմերը Նալչիկում «յուրաքանչյուրը յուրաքանչյուրի հետ» սկզբունքով մրցաշար անցկացրին ՌԽՖՍՀ առաջնության համար։ Նալչիկցիներն իրենց պատմության մեջ երկրորդ անգամ նվաճեցին չեմպիոնների կոչումը[58][59]։ ՌԽՖՍՀ չեմպիոնների ոսկե նշաններին և կարմիր ժապավեններին «Ավտոմոբիլիստը» ավելացրել է նաև «Արդար խաղի» մրցանակը[58], որով պարգևատրվում է հանրապետության ամենաճիշտ թիմը։
1971 թվականի մրցաշրջանի առաջին իսկ տուրերից «Ավտոմոբիլիստը» գլխավորեց մրցաշարային աղյուսակը և արդեն 9-րդ տուրից հետո 5 միավորով առաջ անցավ «Վոլգայից» և Բալակովի «Կորդից»[60]։ Այս բացը հասավ յոթ միավորի տասնվեցերորդ տուրում՝ Սարատովում «Սոկոլի» նկատմամբ նալչիկցիների հաղթանակից հետո՝ 3:1 և Մախաչկալայում «Վոլգայի» պարտությունից հետո՝ 0:1: Նալչիկի թիմն առաջին շրջանը անցկացրեց առանց պարտության, երեք ոչ-ոքիով՝ ապահովելով գնդակների գերազանց տարբերություն՝ 37-8[60]։ «Ավտոմոբիլիստը» երկրորդ շրջանը սկսեց 35 միավորով, մինչդեռ մոտակա հետապնդողը՝ «Վոլգան», ուներ 26 միավոր։ Անվտանգության այս ամուր սահմանը թույլ տվեց նալչացիներին ժամանակից շուտ դառնալ գոտու հաղթող՝ 55 միավորով։ Առաջին պարտությունը կրել են միայն քսաներկուերորդ տուրում, Յոշկար Օլեում՝ 0:1[60]։ Առաջնության հաջող ավարտից հետո «Ավտոմոբիլիստը» պետք է մասնակցեր առաջին լիգայում խաղալու իրավունքի համար մրցաշարին, որն անցկացվեց Սոչիում։ Նալչիկի թիմը գրավել է երկրորդ տեղը՝ առաջնությունը զիջելով Պերմի «Զվեզդային», որից հետ է մնացել երկու միավորով[61][62]։ Առաջին լիգայի ուղեգիրը հաջողությամբ նվաճվեց։ 1971 թվականին «Ավտոմոբիլիստը» մի շարք միջազգային ընկերական հանդիպումներ է անցկացրել Լեհաստանի և Դանիայի կոլեկտիվների հետ[63]։ Մրցաշրջանի արդյունքներով Ռուսլան Աշիբոկովը ընդգրկվել է Ռուսաստանի 22 լավագույն ֆուտբոլիստների կազմում[64], միջազգային խաղերում պաշտպանել Է ՌԽՖՍՀ հավաքականի պատիվը։ Ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի զարգացման գործում ձեռք բերված հաջողությունների համար Նա պարգևատրվել է Կաբարդինո-Բալկարյան Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության Գերագույն Խորհրդի Նախագահության պատվոգրով[64]։
Առաջին լիգա (1972-1976)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1972 թվականի մրցաշրջանը Նալչիկի թիմի համար դեբյուտային էր խորհրդային ֆուտբոլի առաջին լիգայում։ Թիմի խաղացվածությունը պետք է դառնար թիմի գլխավոր հաղթաթուղթը, բայց ստացվեց այնպես, որ մրցաշրջանի սկզբում թիմը կազմալուծվեց։ Կույբիշևում աշխատանքի է մեկնել ավագ մարզիչ Վիկտոր Կիրշը, նրա տեղը զբաղեցրել է, նախկինում թիմի հետ աշխատած Դմիտրի Չիխրաձեն։ Ըստ էության, մարզիչները ստիպված էին ստեղծել նոր խաղային անսամբլ։ Առաջին շրջանի սկզբում ծանր հիվանդացավ ավագ մարզիչ Դմիտրի Չիխաձեն, և նրա պաշտոնին հրավիրվեց Պյոտր Շչերբատենկոն[65], որը նախկինում ԲԿՄԱ-ի հայտնի հարձակվող էր։ Մրցաշրջանի սկզբում դեբյուտանտի դիրքը նախանձելի չէր, առաջին շրջանի կեսին Վիկտոր Տլարուգովը ստացավ չորրորդ նախազգուշացումը և ԽՍՀՄ ֆուտբոլի ֆեդերացիայի որոշմամբ որակազրկվեց մինչև մրցաշրջանի ավարտը[65]։ Չնայած կազմի հետ կապված բոլոր դժվարություններին, Նալչիկի թիմն 9-րդ տուրի դրությամբ զբաղեցնում էր մրցաշարային աղյուսակի 6-րդ հորիզոնականը։ Առաջին շրջանը «Ավտոմոբիլիստը» ավարտեց տասներեքերորդ տեղում[66]։ Մրցաշրջանն թիմն ավարտել է տասնհինգերորդ տեղում՝ 76 հնարավորից վաստակելով 33 միավոր[67]։ 8 հաղթանակ է տարել, որոնցից մեկը տեղի է ունեցել առաջնության արծաթե մեդալակիր Դոնեցկի «Շախտյորի» հետ խաղում՝ 1: 0[68]։
1973 թվականի սկզբին ավտոտրանսպորտային վարչությունը, որը թիմը ներկայացնում էր չորս տարի շարունակ, «որոշեց դուրս գալ խաղից»։ Թիմին վերադարձվեց իր նախկին անվանումը՝ «Սպարտակ»[69]։ Սպարտակովցիները հաջող են սկսել մրցաշրջանը։ Հինգ տուրից հետո նրանք զբաղեցրել են չորրորդ տեղը։ Հետագայում թիմը խաղում էր փոփոխական հաջողություններով և առաջին շրջանի ավարտին զբաղեցնում էր տասնմեկերորդ տեղը[70]։ Երկրորդ շրջանում սպարտակցիները մի փոքր զիջեցին իրենց դիրքերը։ Արդյունքը տասնվեցերորդ տեղն է[71]։
1974 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից հետո «Սպարտակ» եկան նոր մարզիչներ։ Ավագ մարզիչ է նշանակվել սպորտի վաստակավոր վարպետ Անատոլի Ֆյոդորովիչ Կրուտիկովը, 1962 թվականին Մոսկվայի «Սպարտակի» կազմում ԽՍՀՄ չեմպիոն, 1960 թվականին Եվրոպայի չեմպիոն։ Երկրորդ մարզիչն էր սպորտի վաստակավոր վարպետ Գալիմզյան Սալիխի Հուսաինովը, ով ԽՍՀՄ չեմպիոն էր 1962 և 1969 թվականներին։ Ելույթներն ավարտեցին Անատոլի Ալդիշևը և Վլադիմիր Լիևը, իսկ Կիևի «Դինամոյի» շարքերը համալրեց Ռուսլան Աշիբոկովը[72][73]։ Մրցաշրջանը Նալչիկի թիմն սկսել է Մոսկվայի «Լոկոմոտիվից»[74] և Մինսկի «Դինամոյից»[75] սեփական դաշտում երկու պարտությամբ, սակայն հետո յոթ տուրերի ընթացքում նրանք չեն զիջել իրենց մրցակիցներին։ Առաջին շրջանի արդյունքը տասներորդ տեղն է։ «Կռիլյա Սովետովի» առաջատարներից մեկին։ Հաղթանակի դեպքում «Թևերը» կարող էին ապահովել իրենց տեղը բարձրագույն խմբում, սակայն հաղթանակը Պետք էր նաև նալչացիներին, որոնք պարտության դեպքում կարող էին վաղաժամ լքելառաջին լիգան։ Հանդիպման նկատմամբ լրացուցիչ հետաքրքրություն էր առաջացնում այն փաստը, որ «Կռիլյոշիկների» մարզիչը Վիկտոր Կիրշն էր, ով դեռ նախորդ մրցաշրջանում աշխատում էր Նալչիկում։ Հանդիպումն ավարտվել է նալչիկցիների հաղթանակով՝ 1:0 հաշվով[76]։ Հանդիպման առաջին խաղակեսում հաղթական գնդակը խփեց Եվգենի Դերեմովը։ «Սպարտակի» համար մրցաշրջանի արդյունքը տասնչորսերորդ տեղն էր։
1975 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմ են վերադարձել Վիտալի Միրզոևը և Օլեգ Կուրաշինովը։ Յուրի Պիլիպկոն տեղափոխվել է մոսկովյան ակումբակիցներ։ Առաջնության մեկնարկը սպարտակցիների համար չափազանց անհաջող ստացվեց։ Մայիսի վերջին ավտովթարից երկար ժամանակով շարքից դուրս են եկել ակումբի առաջատար ֆուտբոլիստները՝ Վիտալի Միրզոևը, Օլեգ Կուրաշինովը, Քրիստափոր Քսանդոպուլոն, Շամիլ Նարկևը[77]։ Ստիպված էի շտապ կարգով հիմնական կազմում ընդգրկել երիտասարդ, անփորձ ֆուտբոլիստների, ինչն անմիջապես ազդեց թիմի արդյունքների վրա։ Ակումբը վայրկենապես զիջեց իր դիրքերը՝ հայտնվելով հետնապահների թվում։ Հուլիսի 15-ին նալչիկցիները կրել են իրենց պատմության ամենակործանարար պարտությունը՝ Կուիբիշևում պարտվելով «Կռիլյա Սովետովին»՝ 0:8 հաշվով[78]։ Երկրորդ շրջանում թիմն աստիճանաբար սկսեց ուշքի գալ։ Նրան հաջողվեց գեղեցիկ ավարտ։ Առաջնության վերջին յոթ հանդիպումներում թիմը տասնչորսից վաստակել է տասնմեկ միավոր՝ տանելով չորս հաղթանակ և երեք անգամ ոչ-ոքի խաղալով, Նալչիկի թիմը մրցաշրջանն ավարտել է տասնչորսերորդ տեղում։ Ահա թե ինչ բնութագիր է տվել «Սպարտակին» այդ մրցաշրջանում «ֆուտբոլ-հոկեյ» շաբաթաթերթի սյունակագիր Իլյա Բարուն։
|
|
… Ես հեռու եմ այն մտքից, որ Նալչիկի «Սպարտակն» այսօր հասունացած ֆուտբոլային կոլեկտիվ է։ Թիմն անցնում է պատանեկան խզման շրջան։ Բայց այս կոտրումը կապված է հասունացման գործընթացի հետ։ Չեմ մտածում, թե երբ է հասունությունը գալու «Սպարտակին» և ինչ որակով, բայց, կարծես, այն երկար ժամանակով հեռու չէ ներկայիս ժամանակից…[77] |
|
1976 թվականի մրցաշրջանը «Սպարտակը» դիմավորել է նոր գլխավոր մարզչի հետ։ Անատոլի Կրուտիկովը լքել է թիմը՝ տեղափոխվելով Մոսկվայի «Սպարտակ»։ Ավագ մարզիչ է նշանակվել Յուրի Համզետովիչ Նաուրզոկովը[79], ով նախկինում հանդես էր գալիս ակումբում։ Թիմը լքել է վերջին տարիների առաջատարներից մեկը՝ Քրիստափոր Քսանդոպուլոն, կարիերան ավարտելու մասին հայտարարել Է Եվգենի Դերեմովը։ Թիմում հայտնվել է հանրապետության թիմերից երիտասարդ խաղացողների մի ամբողջ գալակտիկա՝ Ռուսլան Պակ, Գենադի Վիտկովսկի, Շամիլ Սաբլիրով, Ռուսլան բեկով, Վլադիմիր բալով և Վլադիմիր Գրիգորև։ Կիևի «Դինամոյից» թիմ է վերադարձել Ռուսլան Աշիբոկովը։ Նալչիկցիները չափազանց անհաջող են սկսել մրցաշրջանը։ Առաջին հաղթանակը տոնվեց տասներեքերորդ տուրում Կազանի «Ռուբինի» հետ խաղում (2:0)[80]։ Մրցաշրջանի ընթացքում թիմը փոխեց իր անունը «Էլբրուս»[81], բայց այդ փոփոխությունները չեն նպաստել թիմի արդյունքների բարելավմանը։ Թիմի անբավարար կատարողականի պատճառով, մրցաշրջանի վարագույրի ներքո, ՌԽՖՍՀ վաստակավոր մարզիչ Իվան Վասիլևիչ Զոլոտուխինը հրավիրվել է ավագ մարզչի պաշտոնին։ Նա նաև աշխատել է որպես ավագ մարզիչ։ Մրցաշրջանը Նալչիկի թիմն ավարտեց վերջին (քսաներորդ) տեղում և լքեց ԽՍՀՄ առաջնության առաջին լիգայի շարքերը[82]։
Վերադարձ և մեկնում (1977-1980)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Թիմի կազմը 1977 թվականի մրցաշրջանում |
1977 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ կոլեկտիվին խնդիր է դրվել ամենակարճ ժամկետում վերադարձնել Նալչիկի ֆուտբոլի տեղը առաջին լիգայում[83][84]։ Թիմին վերադարձվել է «Սպարտակ» հին անվանումը[83][84]։ Ավագ մարզիչ Իվան Վասիլևիչ Զոլոտուխինն ամբողջությամբ թարմացրել է կազմը։ ԽՍՀՄ ֆուտբոլի ֆեդերացիայի նոր պահանջների համաձայն, երկրորդ լիգայի թիմերն իրավունք ունեին առաջնությանը մասնակցելու համար պահանջել ոչ ավելի, քան 23 տարեկանից բարձր վեց խաղացող։ Մոսկվայի «Սպարտակից» հարձակման գիծ է վերադարձել Յուրի Պիլիպկոն նրա զույգը կազմել է Ռուսլան Բեկովը։ Կիսապաշտպանությունում առանցքային մնաց փորձառու Վիկտոր Բատարինը, իսկ պաշտպանությունում բոլոր դերերը հատկացվեցին փորձառու Ռուսլան Աշիբոկովին, Նիկոլայ Դուցևին, Վալերի Վաշչենկովին և Ալեքսանդր Մորոզովին։ Ծանր վնասվածքից հետո թիմ է վերադարձել նաև Շամիլ Նաստևը։ Առաջին հանդիպումները ցույց տվեցին, որ Նալչիկի թիմը լուրջ մտադրություններ ունի։ Երեք խաղերում արտագնա խաղում նրանք վաստակել են 5 միավոր։ Յոթերորդ տուրից հետո «Սպարտակը» երեք միավորով առաջ է անցել մոտակա մրցակցից՝ դինամոյականներ Զուգդիդիից։ Առաջնության ավարտից մեկ տուր առաջ Նալչիկի թիմն ապահովել է առաջին տեղը լիգայում։ 42 խաղում գրանցվել է 25 հաղթանակ[85][86]։ Թիմի լավագույն ռմբարկու դարձավ Ռուսլան Բեկովը։ Խփելով 26 գնդակ՝ նա նոր ակումբային ռեկորդ է սահմանել մեկ մրցաշրջանում խփած գոլերի քանակով[86][87][88]։ Զոնալ մրցաշարի ավարտից հետո «Սպարտակը» պետք է խաղար լիտվական «Ժալգիրիսի» հետ Առաջին լիգայում հանդես գալու իրավունքի համար։ Հարազատ տրիբունաներում կայացած երկու հանդիպումներում մրցակիցները փոխանակվել են 1:0 հաշվով հաղթանակներով։ Վճռորոշ հանդիպումը կայացել է Քիշնևի չեզոք դաշտում և ավարտվել «Ժալգիրիսի» հաղթանակով՝ 2:1[89]։
Սերգեյ Պետրովը Սմոլենսկից տեղափոխվեց «Իսկրա», Նիկոլայ Պերչենկոն՝ Կալինինի «Վոլգա», Իսկ Վիկտոր Բատարինը համալրեց Կրասնոդարի «Կուբանի» շարքերը։ 1978 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմը լքեց մի շարք փորձառու խաղացողներ՝ Սերգեյ Պետրովը տեղափոխվեց «Իսկրա» Սմոլենսկից, Նիկոլայ Պերչենկոն՝ Կալինինի «Վոլգա», Իսկ Վիկտոր Բատարինը՝ Կրասնոդարի «Կուբան»։ Ամռան սկզբին Յուրի Պիլիպկոն մեկնել է Կույբիշև։ Մոսկվայի «Սպարտակից» Նալչիկ է տեղափոխվել Վիկտոր Նովիկովը։ Առաջնության մեկ երրորդից հետո Նալչիկի թիմն զբաղեցրել է 10-րդ տեղը՝ առաջատար «Ռոստսելմաշից» հետ մնալով 7 միավորով[90]։ Իսկական ամրություն դրսևորեցին թիմի ղեկավարները՝ հիմնական կազմում ընդգրկելով տեղի ֆուտբոլիստների մեծ խումբ, ինչպիսիք են Մուայեդ Ախոբեկովը, Գրիգորի Բոյկոն, Ռուսլան Կումախովը և Վիկտոր Կամարզաևը։ Նրանց առջև խնդիր է դրվել պայքարել առաջին խմբի ուղեգրի համար[90]։ Մեկնարկային տասնչորս տուրերում սպարտակիացիները կորցրեցին տասներեք միավոր՝ պարտվելով հինգ խաղում, սակայն հետագայում թիմի խաղը փոխվեց։ Հաջորդ երեսուներկու տուրերում սպարտակցիներն ընդամենը երեք պարտություն կրեցին՝ վաստակելով 52 միավոր։ Երեսունյոթերորդ տուրում նալչիկցիները հասան առաջատարին, այնուհետև շրջանցեցին նրան և մինչև առաջնության ավարտը ոչ ոքի չզիջեցին առաջին տեղը[90]։ Զոնալ մրցաշարի ավարտից հետո սպարտակցիները պետք է երկու հանդիպում անցկացնեին առաջին լիգայում հանդես գալու իրավունքի համար ֆրունզենի «Ալգա» ակումբի հետ։ Առաջին խաղում իրենց երկրպագուների աջակցությամբ նրանք հաղթել էին 2:0 հաշվով, իսկ Ֆրունզեում պարտվել էին 0:1 հաշվով։ Երկու խաղերի հանրագումարով «Սպարտակը» հաջորդ տարի իրավունք ստացավ խաղալ առաջին խմբում[91]։
1979 թվական «Սպարտակը» մեկնարկեց ԽՍՀՄ առաջնության Առաջին լիգայում։ Մախաչկալայի «Դինամո» տեղափոխված Իվան Զոլոտուխինի փոխարեն ավագ մարզիչ է հրավիրվել Անատոլի Կրուտիկովը[92], ով նախկինում աշխատել է թիմի հետ։ Զոլոտուխինի հետ միասին թիմը լքեց հիմնական կազմի խաղացողների մի մեծ խումբ՝ Վալերի Վաշչենկով, Սերգեյ Անոխին, Նիկոլայ Դուցև, Դմիտրի Դիմիտրիադի, Վիկտոր Նովիկովին, Նիկոլայ Ժուլկով և Վասիլի Միլես։ Դա նպաստեց երիտասարդների ներգրավմանը թիմում։ Հանրապետության մանկապատանեկան դպրոցներից թիմ են եկել Յուրի Ապանասովը, Սերգեյ Տրուբիցինը և Ասլանբեկ Խանցևը, թիմը համալրել են նաև Բորիս Սինիցինը «Ռոստսելմաշից», Նիկոլայ Ալյոշինը՝ Խարկովի «Մետալիստից», Վալենտին Սուրովը՝ Վորոնեժի «Ֆակել»-ից, Վալերի Սավոսինը՝ Օռլից և Մախաչկալայի ֆուտբոլի երիտասարդ Սան Ռավիլ Շարիպովը։ Նալչիկի թիմն առաջնության առաջին կեսն ավարտվել է 19-րդ տեղում[93]։ Եթե առաջին տասներեք խաղերում սպարտակիացիները վաստակել են տասնչորս միավոր, ապա մնացած տասը՝ միայն հինգ։ Ընդհանուր առմամբ, առաջնության ընթացքում նալչիկցիները տարել են տասնվեց հաղթանակ[94], որոնցից յոթը արտագնա են։ Կրասնոդարի «Կուբանի» առաջնության արծաթե մեդալակիր սպարտակովցիները երեք միավոր են խլել[95][96]։ Երկրի առաջնությունում թիմի ելույթների արդյունքը դարձավ տասնվեցերորդ տեղը։ Թիմի կազմում ամենավառ խաղացողներից մեկը Ռավիլ Շարիպովն էր, որը մրցաշրջանի ավարտին արժանացավ սպորտի վարպետի կոչմանը՝ որպես ԽՍՀՄ ժողովուրդների սպարտակիադայի ՌԽՖՍՀ հավաքականի կազմում չորրորդ տեղի սեփականատեր[97]։
1980 թվականի մրցաշրջանը «Սպարտակը» սկսել է նոր ավագ մարզչի ղեկավարությամբ։ Նա դարձավ ակումբի նախկին խաղացող, սպորտի վարպետ, Թբիլիսիի «Դինամոյի» կազմում ԽՍՀՄ 1964 թվականի չեմպիոն Ալեքսանդր Ապշևը[98]։ Այս մասին հայտնի է դարձել հունվարի կեսերին, երբ պարզվել է, որ Անատոլի Կրուտիկովն այլևս չի վերադառնա Նալչիկ։ Այս պահի դրությամբ թիմը կրել է զգայուն կորուստներ՝ զրկվելով հիմնական կազմի մի շարք խաղացողներից։ Թիմը լքել է Ստավրոպոլի «Դինամո» տեղափոխված Բորիս Սինիցինը, Նիկոլայ Ալյոշինը համալրել է Սիմֆերոպոլի «Տավրիայի» շարքերը, Վալենտին Սուրովը տեղափոխվել է Լիպեցկի «Մետալուրգ», իսկ Ռավիլ Շարիպովը՝ Զապորոժիեի «Մետալուրգ։ Ալեքսանդր Ապշևը ստիպված էր դիմել վետերան պաշտպաններ Ռուսլան Աշիբոկովի և Ալեքսանդր Մորոզովի ծառայություններին, որոնք մինչ այդ լքել էին թիմը, քանի որ երկուսն էլ արդեն երեսուն տարեկան էին։ Մոսկվայի նախամրցաշրջանային մրցաշարում թիմ են հրավիրվել «Ամուր»-ից կիսապաշտպան Վլադիմիր Շարպան բլագովեշչենսկին և օրջոնիկիձեից հարձակվող Ալեքսանդր Մանաչինսկին։ Մարզչական շտաբը մեծ հույսեր էր կապում տեղի Մանկապատանեկան մարզական դպրոց «Էլբրուս»-ի մի խումբ երիտասարդ սաների՝ Գենադի Վիտկովսկու, Սերգեյ Տրուբիցինի, Վալերի Մազանկոյի և Վյաչեսլավ Գուբժևի հետ։ Մի փոքր ավելի ուշ թիմում հայտնվեցին Բասիր Նաուրուզովը և Վալերի Կուշխաթուևը, որոնց խորհուրդ տվեցին Հանրապետության ֆիզկուլտուրայի կոլեկտիվներից։ Թիմը մրցաշրջանը սկսել է «Ժալգիրիսի» (1:0)[99], Սմոլենսկի «Իսկրայի» (3:0)[100], Իվանո-Ֆրանկովսկի թիմակիցների (3:0)[101] նկատմամբ հաղթանակներով և հաստատվել առաջատար խմբում։ Բայց հետո պարզվեց, որ նալչացիներն իրենց շատ անհարմար են զգում օտար դաշտերում, նրանց յուրաքանչյուր մեկնում ուղեկցվում էր պարտությամբ։ Արդյունքում, տնից դուրս անցկացրած 12 խաղերում միայն Կույբիշևում սպարտակցիները մեկ միավոր են վաստակել[102]։ Առաջին շրջանի արդյունքներով «Սպարտակը» 46 հնարավորից վաստակել է 17 միավոր և հասել է մրցաշարային աղյուսակի 22-րդ հորիզոնականին։ Երկրորդ շրջանից առաջ թիմում հայտնվեցին պաշտպաններ Ալեքսանդր Պոպովիչը Պյատիգորսկի «Մաշուկից» և Ալեքսանդր Նիկիտինը Էլիստայից, կիսապաշտպան Ալեքսանդր Բորզենկոն Ստավրոպոլից։ Թիմի կազմում իր նորամուտը նշեց տեղի Սան Յուրի Կրասնոժանը։ Սակայն դա չի փոխել մրցաշարային աղյուսակի իրավիճակը։ Ամբողջ մրցաշրջանում Նալչիկի թիմն ընդամենը ութ հաղթանակ է տարել առաջնության քառասունվեց խաղում[103] և, զբաղեցնելով 23-րդ (նախավերջին) տեղը, լքել է առաջին լիգայի շարքերը[104]։
Երկրորդ լիգա (1981—1991)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաջորդ տասնմեկ տարիներին՝ 1981-1991 թվականներին, Նալչիկի «Սպարտակը» ԽՍՀՄ առաջնության անփոփոխ մասնակից էր երկրորդ լիգայի թիմերի միջև։
Թիմում բազմաթիվ փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Ակումբից հեռացել են Լեոնիդ Դվորկինը, Վիկտոր Կամարզաևը, Վլադիմիր Շարպան, Շոթա Սոմխիշվիլին, Ալեքսանդր Պոպովիչը, Կամիլ Ռեզեպովը, Ալեքսանդր Բորզենկոն, Ալեքսանդր Մանաչինսկին, Գենադի Վիտկովսկին և Վլադիմիր Բալովը։ Ելույթներն ավարտեցին Ռուսլան Աշիբոկովը և Ալեքսանդր Մորոզովը։ Նրանց փոխարինելու են եկել հանրապետության տարբեր կոլեկտիվների երիտասարդ սաները՝ Ռաշիդ Աթաբիևը, Գեորգի Լոբժանիձեն, Յուրի Վյունովը, Կազբեկ Նահուշևը և Ալեքսեյ Զախարովը։ 1981 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ «Կաբարդինո-Բալկարսկայա պրավդայի» թղթակցին տված հարցազրույցում «Սպարտակի» ավագ մարզիչ Ալեքսանդր Ապշևը հայտնել է հետևյալը․
|
|
Նախ, մենք կպայքարենք գոտում հաղթանակի համար։ Այդ խնդիրն ինքնին բարդ է, իսկ եթե լուծենք այն, բոլոր ուժերը կդնենք, որպեսզի վերադառնանք առաջին խմբի ընկերություն։ Բանն այն է, թե արդյոք երիտասարդները ֆիզիկական ուժ կունենան գոտու մրցաշարի հեռավորության վրա, և նա խաղում է ակնհայտ հաճույքով[105]։ |
|
«Սպարտակը» զոնալ մրցաշարն ավարտել է 8-րդ տեղում՝ հաղթողից՝ Վոլգոգրադի «Ռոտորից» հետ մնալով 17 միավորով[106]։ 1981 թվականի սեպտեմբերի 23-ին Բելգորոդի «Սալյուտ»-ի դեմ տնային խաղում (3:0) նալչիկցիների հարձակվող Վյաչեսլավ Գուբժևը խփեց թիմի հազարերորդ գոլը երկրի ֆուտբոլի առաջնության խաղարկություններում[107]։
1982 թվականին «Սպարտակում» շարունակվեց սերնդափոխության գործընթացը։ Թիմ էին հրավիրվել հանրապետության մանկապատանեկան դպրոցների սաների մի մեծ խումբ՝ Զաուր Խապովը, Ալիմ Տաուկենովը, Գենադի Դմիտրովը, Ալի Ալչագիրովը, Յուրի Սերկինը, Լիուան Մակսիդովը և Անդրեյ Մորսկովը։ Ալեքսանդր Բոգաչովը թիմ է վերադարձել «Պախտաչիից»։ Ելույթներն ավարտել է Շամիլ Նաստևը։ Նալչիկցիների համար մրցաշրջանն անհաջող ստացվեց։ Թիմը զբաղեցրեց 15-րդ տեղը տասնյոթից[108]։ Երկրորդ լիգայում սպարտակովցիները երբեք այսքան ցածր չեն իջել։ Վերջին անգամ օգոստոսի 31-ին 3:2 հաշվով հաղթելով Ռոստովի «Ռոստսելմաշին»[109], Նալչիկի թիմը մնացած 9 խաղերում մեկ հանդիպում ավարտեց ոչ-ոքի և ութ անգամ պարտված հեռացավ խաղադաշտից, այդ ընթացքում խփվեց 7 գնդակ և բաց թողեց 24-ը։ 7 անգամ նալչիկցիները զիջել են մրցակիցներին երեք և ավելի գնդակների տարբերությամբ[110]։ Սեպտեմբերի 23-ին Նալչիկի «Հանրապետական» մարզադաշտում կայացավ միջազգային ընկերական հանդիպում տեղի սպարտակցիների և Լաոսի հավաքականի միջև։ Հանդիպումն ավարտվել է դաշտի տերերի հաղթանակով՝ 2:0 հաշվով[111]։
1983 թվականը սպարտակացիները դիմավորեցին նոր ղեկավարությամբ և կազմի մեծ փոփոխություններով։ Թիմը գլխավորում էր ակումբի սան, միջազգային կարգի սպորտի վարպետ Վլադիմիր Էշտրեկովը[112], ով ֆուտբոլիստ եղած ժամանակ հանդես էր գալիս Մոսկվայի «Սպարտակ», «Դինամո» և «Լոկոմոտիվ» թիմերում և զորակոչվում էր ՌԽՖՍՀ և ԽՍՀՄ հավաքականների շարքերը։ Թիմ էր հրավիրվել տեղի օլիմպիական հերթափոխի դպրոցի սաների մի մեծ խումբ՝ Խասանբի Բիջիևը, Ասլանբեկ Խանցևը, Իգոր Սոլոբաևը, Արսեն Սեկրեկովը և Ազնաուր Կոձոկովը։ Եղել են նաև կորուստներ։ Ակումբի գտնվելու վայրը լքել են Զաուր Հապովը, Վալերի Մազանկոն, Յուրի Վյունովը, Ալբերտ Խաչատրյանը, Ալեքսանդր Բոգաչովը, Յուրի Պազովը, Կազբեկ Նահուշևը և Նիկոլայ Վասիլևը։ Նիկոլայ Կոկորինը ավարտեց կարիերան։ Նալչիկի թիմը մրցաշրջանը սկսել է Տագանրոգի տորպեդոյականների նկատմամբ 2:1 հաշվով տնային հաղթանակով, սակայն արդեն հաջորդ տուրում նրանք տանը 0:2 հաշվով պարտվել են «Ռոստսելմաշին»[113]։ Թիմի ակտիվում կարելի է վերագրել զոնալ մրցաշարի հաղթող «Սպարտակի» նկատմամբ երկու հաղթանակ Օրջոնիկիձեից։ Թիմի ելույթների արդյունքը տասնմեկերորդ տեղն էր։
1984 թվականի մրցաշրջանը նալչիկցիները սկսեցին երկու տնային հաղթանակներով՝ Վոլգայի «Տորպեդո»՝ 3:1 և Աստրախանի «Վոլգար»՝ 3:0, բայց Թիմի առաջին իսկ ելքը բերեց երկու պարտություն՝ 1-7 գնդակների հիասթափեցնող տարբերությամբ[114][115]։ ռաջին շրջանի արդյունքներով «Սպարտակը» զբաղեցնում էր 5-րդ տեղը[116]։ Երկրորդ շրջանը Նալչիկի թիմն ավելի թույլ է անցկացրել՝ տանելով ընդամենը չորս հաղթանակ։ Մրցաշրջանի արդյունքը երկրորդ լիգայի գոտու մրցաշարում 6-րդ տեղն էր[117]։ Մրցաշրջանի ավարտից հետո առաջին անգամ Կաբարդինո-Բալկարիայում «Սովետական երիտասարդական» թերթի նախաձեռնությամբ անցկացվել է «Սպարտակի» լավագույն ֆուտբոլիստին որոշելու հարցում։ Այս հարցման արդյունքում լավագույնն է ճանաչվել 30-ամյա հարձակվող Բասիր Նաուրուզովը[118][119]։
1985 թվականի առաջնությունում Նալչիկի «Սպարտակի» կոլեկտիվը գոտու մրցաշարում ամենաերիտասարդն էր (խաղացողների միջին տարիքը 22 տարեկան էր)[120]։ Առաջին շրջանից հետո նալչիկցիները զբաղեցրել են 5-րդ տեղ[121]։ Երկրորդ շրջանում սպարտակցիները զգալիորեն ավելացրեցին խաղը՝ տանելով տասներկու հաղթանակ, երկու հանդիպում ավարտվեց ոչ-ոքի, և մեկ հանդիպում պարտվեց առաջատար «Ռոստսելմաշին»՝ 0:1[122]։ Երկրորդ շրջանի արդյունքներով նալչիկցիները երեք միավորով առաջ են անցել «Ռոստսելմաշ» զոնալ մրցաշարի հաղթողից և արդյունքում գրավել են երկրորդ տեղը՝ առաջատարից հետ մնալով 5 միավորով։ Նալչիկի թիմը սեփական դարպասն է ընդունել ընդամենը 16 գնդակ, ինչը մրցաշարի լավագույն ցուցանիշն է[123][124]։ 1985 թվականի օգոստոսի 22-ին Մայկոպի «Բարեկամության» դեմ արտագնա խաղում (2:1) Ռուսլան Բեկովը յուրահատուկ նվաճում սահմանեց ակումբի պատմության մեջ։ Նա նալչիկցիների կազմում իր 100-րդ գնդակը խփեց մրցակիցների դարպասը[121][125]։ Նալչիկի «Սպարտակի» ֆուտբոլիստներ Ռուսլան Բեկովը, Վյաչեսլավ Գուբժեևը, Բասիր Նաուրուզովը, Զաուր Հապովը, Սերգեյ Տրուբիցինը, Վալերի Զաբոլոտնին, Շամիլ Իսաեւը և Ասլանբեկ Խանցեևը ՌԽՖՍՀ հավաքականի կազմում հանդես են եկել Անգոլայի մրցաշարում[126]։ Թիմի ղեկավարության, ֆիզիկական կուլտուրայի և սպորտի պրոպագանդայի Ֆեդերացիայի հանրապետական մարզական կոմիտեի, չորս հանրապետական թերթերի, ռադիոյի և հեռուստատեսության մարզական լրագրողների միասնական կարծիքով, «Սովետական երիտասարդություն» թերթի մրցանակը տարվա լավագույն ֆուտբոլիստին շնորհվեց Զաուր Հապովին[127][128]։
1986 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ նալչիկցիների կոլեկտիվը համալրվեց հանրապետության տարբեր ֆուտբոլային դպրոցների սաների մեծ խմբով։ Կարիերան ավարտել է ակումբի պատմության ամենահաջողակ հարձակվողներից մեկը՝ Ռուսլան Բեկովը։ Առաջին շրջանի արդյունքներով «Սպարտակը» շատ հետ է մնացել առաջատարներից։ 16 խաղում՝ 6 հաղթանակ և նույնքան պարտություն՝ 4 ոչ-ոքիի դեպքում[129]։ Երկրորդ շրջանում Նալչիկի թիմը բարելավել է խաղը՝ տոնելով 9 հաղթանակ, 4 խաղ ավարտելով ոչ-ոքի և կրելով 3 պարտություն։ Սպարտակցիները մրցաշարն ավարտեցին 7-րդ տեղում[130]։ «Սովետսկայա մոլոդյոժ» թերթի արդեն ավանդական դարձած տարվա լավագույն ֆուտբոլիստի մրցանակն այս անգամ բաժին հասավ Վյաչեսլավ Գուբժևին[131][132]։
1987 թվականի առաջնությունում «Սպարտակի» մարզչական շարքերը որոշակի փոփոխությունների են ենթարկվել։ Նուրբի Խակունովի փոխարեն նա դարձավ սպորտի վարպետ Հասանբի Տաշևը, երկրորդ մարզիչ Յուրի Պավլենկոյին փոխարինեց Սերգեյ Պոնոմարյովը[133]։ Թիմի կազմում հայտնվել է խաղացողների մեծ խումբ, որոնք վերջերս ծառայել են խորհրդային բանակում՝ Վիկտոր Կումիկով, Ալի Ալչագիրով, Էդուարդ Կուգոտով և Յուրի Սերկին։ Տեղափոխվել է Մոսկվայի ակումբակից Զաուր Հապովի ճամբար։ Ֆուտբոլիստների մի մեծ խումբ հեռացվել է թիմից մարզչական շտաբի կողմից։ Նրանց թվում էին ինչպես փորձառու խաղացողներ՝ Վյաչեսլավ Աբազեխովը, Մուայեդ Ախոբեկովը, Լիուան Մակսիդովը, Վալերի Կուշխատուևը, այնպես էլ երիտասարդ ֆուտբոլիստներ՝ Մուրադ Զեկոխը, Ալեքսանդր Զուբկոն, Վալերի Կարդանգուշևը և Ալեքսանդր Սոլոբաևը։ Նալչենցիները հաջող են սկսել մրցաշրջանը՝ տանը երկու հաղթանակ տանելով «Ուրալանի» և «Վոլգարի» նկատմամբ, իսկ արտագնա խաղում սպարտակցիներն ընդամենը մեկ միավոր են բերել։ Առաջին շրջանի արդյունքներով նալչիկցիները զբաղեցրել են 5-րդ տեղը՝ իրենց հաշվին ունենալով 9 հաղթանակ, 3 ոչ-ոքի և 4 պարտություն։ Առաջին շրջանում Նալչիկի թիմը երեք հաղթանակ է տարել արտագնա խաղում՝ Վոլգոդոնսկում հաղթելով «Ատոմմաշին»՝ 2:1, Վոլգայի «Տորպեդոյում»՝ 1:0, իսկ Նովոռոսիյսկում՝ «Ցեմենտին»՝ 2:1: Երկրորդ շրջանը սպարտակցիները սկսեցին «Սոկոլի» նկատմամբ տարած հաղթանակով, Բայց հետո միավորների կորուստը տանը և արտագնա խաղում թույլ չտվեց նրանց միջամտել առաջին տեղի համար պայքարին[134]։ Արդյունքում «Սպարտակը» դարձավ երրորդը՝ երկրորդ տեղը զիջելով սարատովցիներին առաջնության հաղթանակների ընդհանուր թվով[135]։ Հանրապետության լավագույն ֆուտբոլիստի մրցանակը երկրորդ տարին անընդմեջ բաժին է հասել Վյաչեսլավ Գուբժևի[134][136]։
1988 թվականի առաջնության մեկնարկից առաջ նալչիկցիների կազմը մեծ փոփոխությունների չի ենթարկվել։ Թիմում իրենց նորամուտը նշեցին հանրապետության մանկապատանեկան հաստատությունների երիտասարդ սաները՝ Սերգեյ Կրաշչենկոն և Ասլան Գոպլաչովը։ Ալի Ալչագիրովը համալրել է Մոսկվայի «Սպարտակի» շարքերը։ Իսկ ահա երկրորդ լիգայի երրորդ գոտում տեղի են ունեցել փոփոխություններ։ Խաղարկության մասնակիցների կազմին ավելացան 8 թիմեր Վրաստանից և Հայաստանից։ Մրցաշրջանը նալչիկցիները հաջող են սկսել, առաջին տասնմեկ տուրերում սպարտակցիները տարել են յոթ հաղթանակ, ևս երկու հանդիպում ավարտվել է ոչ-ոքի արդյունքով։ Բայց հետո առաջին շրջանի մնացած ութ խաղերում նալչիկցիները չորս անգամ պարտված լքեցին խաղադաշտը։ Երկրորդ շրջանում սպարտակցիներն ավելի հաջող հանդես եկան։ Մրցաշարի առաջատարների՝ Նովոռոսիյսկի «Ցեմենտ»-ի և Տագանրոգի տորպեդոների հետապնդումը չի դադարել մինչև առաջնության ավարտը։ Առաջնության վերջին խաղում սպարտակցիները Կիրովականում մրցում էին «Լոռիի» հետ։ Առաջատարներին հասնելու համար նրանց միայն հաղթանակ էր պետք, սակայն նալչիկցիները զիջեցին 2:3 հաշվով և խաղարկության արդյունքում գրավեցին երրորդ տեղը՝ առաջատարներից հետ մնալով երկու միավորով[137]։ Նոյեմբերին ընկերական հանդիպումներ անցկացնելու համար Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունից Նալչիկ էր ժամանել «Ստալ» թիմը։ Թիմերի միջև տեղի ունեցավ երկու հանդիպում։ Առաջին նալչիկցիները հաղթել են 2:1 հաշվով Ազնաուր Կոձոկովի դուբլի շնորհիվ, իսկ երկրորդն ավարտվել է գոլազուրկ ոչ-ոքի[138]։ Մրցաշրջանի արդյունքներով թիմի լավագույն խաղացողի մրցանակը բաժին է հասել Էդուարդ Կուգոտովին[139]։
1989 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ ԽՍՀՄ ֆուտբոլի ֆեդերացիայի նախագահությունը հաստատեց նոր կանոնակարգ համամիութենական մրցումների վերաբերյալ։ Ըստ կանոնակարգի, առաջնության արդյունքներով յուրաքանչյուր գոտու միայն վեց լավագույն թիմերը կարող էին հույս դնել երկրորդ լիգայի մրցումներին հետագա մասնակցության վրա։ Մյուսներն էլ կմասնակցեն հանրապետությունների առաջնությանը։ «Սպարտակի» համար նվազագույն խնդիրն էր հայտնվել ռուսական 26 թիմերի շարքում, որոնք ներկայացված կլինեն երկրորդ լիգայի այսպես կոչված «բուֆերային» գոտիներում։ Թիմի կազմը միջսեզոնում գրեթե չի փոխվել։ Առաջին շրջանը «Սպարտակի» ֆուտբոլիստներն ավարտել են 8-րդ տեղում՝ 10 հաղթանակ, 4 ոչ-ոքի և 7 պարտություն[140]։ Հունիսի սկզբին Նալչիկի թիմը խաղեր է անցկացրել Հորդանանում, որի ավարտից հետո թիմում փոխվել է գլխավոր մարզիչը։ Նա Անատոլի Աֆանասևիչ Ալդիշեևն էր, նալչիկցիների նախկին մարզիչ Վլադիմիր Հազրաիլովիչ Էշտրեկովը մնաց Հորդանանում աշխատելու համար[141]։ Երկրորդ շրջանը Նալչիկի թիմն ավելի ուժեղ է անցկացրել, հաղթանակներ են տարել վեցնյակում հայտնվելու համար անմիջական մրցակիցների նկատմամբ՝ Նովոռոսիյսկի «Ցեմենտ»՝ 2:0, Գրոզնիի «Թերեկ»՝ 4:2, Աստրախանի «Վոլգար»՝ 2:0 և Կիրովականի «Լոռի»՝ 3:1: Սակայն ավելի թույլ մրցակիցների հետ խաղում չափազանց հաճախակի խափանումները հանգեցրին նրան, որ մրցաշարի ավարտից հետո նալչացիներին չբավականացրեց երկու միավոր՝ առաջին վեցյակում հայտնվելու համար[140][142]։ Մրցաշրջանի արդյունքներով թիմի լավագույն խաղացողի մրցանակը երրորդ անգամ բաժին է հասել Վյաչեսլավ Գուբժևին[143]։
1990 թվականի առաջնության մեկնարկից առաջ Վրաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիան արգելեց իր թիմերին մասնակցել խաղարկությանը, իսկ դրա մեկնարկից անմիջապես հետո մասնակիցների կազմից դուրս եկան Լիտվայի ակումբները։ Այս իրադարձությունների կապակցությամբ «Սպարտակը» երկրորդ լիգայի Հանրապետական գոտուց տեղափոխվեց «բուֆերային»։ Նալչիկցիների մեկնարկը անհաջող ստացվեց. թիմը պարտվեց Չեռնովցիում և Վիննիցայում նույն 0:2 հաշվով, սակայն առաջին շրջանի ավարտին նալչիկցիներն առաջատարների թվում էին։ «Խիմիկի» (2:1), «Լոռիի» (2:1), «Անդրկարպատիեի» (1:0) և Լենինականի «Շիրակի» (5:0) նկատմամբ արտագնա հաղթանակները նպաստեցին թիմի առաջխաղացմանը մրցաշարային աղյուսակում։ Երկրորդ շրջանում թիմը կարճ ժամանակով առաջ անցավ գոտու առաջատարներից, որին հաջորդեց թիմի խաղի անկումը։ Մրցակիցների դաշտերում Նալչիկի թիմը միայն մեկ հաղթանակ է տարել Մոգիլյովի «Դնեպրի» նկատմամբ (3։ 1)[144]։ 1990 թվականի օգոստոսի 26-ին Ուժգորոդի «Անդրկարպատիայի» դեմ տնային խաղում «Սպարտակի» հարձակվող Վյաչեսլավ Գուբժևը խփեց իր 100-րդ գոլը ակումբի կազմում՝ կրկնելով Ռուսլան Բեկովի 6 տարվա վաղեմության նվաճումը[144]։ Նալչիկցիների ելույթի արդյունքը 8-րդ տեղն Է զբաղեցրել զոնալ մրցաշարում[145]։ Մրցաշրջանի արդյունքներով թիմի լավագույն խաղացողի մրցանակը երկրորդ անգամ բաժին է հասել Էդուարդ Կուգոտովին[146]։
1991 թվականի մրցաշրջանի սկիզբը «Սպարտակին» նման ֆիասկո չէր կանխագուշակում։ Առաջին երեք խաղերում երեք միավոր վերցնելով՝ Նալչիկցիները Լուգանսկում հերթական տուրում հանդիպել են տեղի «Զարյայի» հետ և 0:5 հաշվով ջախջախիչ պարտություն կրել։ Դա կոտրեց թիմին, և նա սկսեց միավորներ կորցնել ոչ միայն արտագնա խաղում, այլև տանը։ Առաջին շրջանի արդյունքը՝ 20-րդ տեղ՝ 6 հաղթանակ, 3 ոչ-ոքի, 12 պարտություն։ Անբավարար արդյունքների պատճառով հրաժարական է տվել գլխավոր մարզիչ Անատոլի Աֆանասևիչ Ալդիշևը։ Երկրորդ շրջանում թիմը գլխավորում էր Իվան Իվանովիչ Նիկոլաևը, որը մինչ այդ աշխատում էր Բլագովեշչենսկի «Ամուր» ակումբում։ Նալչիկցիները շարունակում էին միավորներ կորցնել արտագնա խաղում, սակայն երեսուներեքերորդ տուրում սպարտակցիները 2:1 հաշվով հաղթեցին զոնալ մրցաշարի առաջատար Լվովի «Կարպատներին»։ Սրանք միակ երկու միավորներն էին, որոնք թիմը բերեց արտագնա խաղից։ Սեպտեմբերին հրաժարական է տվել նաև Նիկոլաևը։ Գլխավոր մարզիչ է նշանակվել նրա օգնական, ակումբի սան Ռուսլան Բեկովը։ Բայց դա էլ արդյունք չտվեց։ Մրցաշրջանի արդյունքը 22 թիմերից 17-րդն էր[147][148]։ Օգոստոսի 22-ին Պոլտավայում կայացած «Որսկլայի» դեմ խաղում Բասիր Նաուրուզովի խփած գոլերից մեկը նրա համար դարձավ 100-րդը «Սպարտակի» կազմում։ Այսպիսով, Բասիրը դարձել է Նալչիկի ակումբի պատմության մեջ երրորդ ֆուտբոլիստը, որին նվաճել է այդ սահմանը[149][147]։ «Սպարտակի» լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Յուրի Սերկինը[149]։
Ընդհանուր առմամբ, 1959-1991 թվականներին Նալչիկի ակումբը մասնակցել է ԽՍՀՄ ֆուտբոլի առաջնության 33 խաղարկությունների, որոնցից 15-ը (1959-1962, 1966-1969, 1972-1976, 1979-1980) նալչիկցիներն անցկացրել են երկրորդ լիգայում[150]։ Նրանց համար Այստեղ լավագույն նվաճումը 1959 և 1966 թվականներին 10-րդ տեղն էր։ Մյուս 18 մրցաշրջանները սպարտակացիներն անցկացրել են խորհրդային ֆուտբոլի երրորդ լիգայում։ Այստեղ լավագույն նվաճումը գոտու մրցաշարի առաջին տեղերն էին 1965, 1971, 1977 և 1978 թվականներին, ինչպես նաև երկրորդ տեղերը՝ 1970 և 1985 թվականներին։ Երկու անգամ սպարտակցիները դարձել են երրորդը երկրորդ լիգայի առաջնությունում՝ 1987 և 1988 թվականներին։
Ռուսաստանի առաջնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վաղ տարիներ (1992—1995)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1991 թվականին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո նրա կազմի մեջ մտնող նախկին հանրապետությունները սկսեցին անցկացնել սեփական անկախ ֆուտբոլային մրցումները։ Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնությունը ստեղծվել է գրեթե զրոյից։ Նալչիկի «Սպարտակն» ընդգրկվել է առաջին խմբի արևմտյան գոտու առաջնության մասնակիցների կազմում[151]։ Մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմի գլխավոր մարզիչ է նշանակվել Կազբեկ Տլարուգովը, ով ֆուտբոլիստ եղած ժամանակ հանդես էր գալիս ակումբում։ Մարզչի հետ միասին թիմը համալրել է բակսանի «Էտալոնի» մի շարք խաղացողներ՝ Թիմուր Շիպշևը, Ռուսլան Կագերմազովը, Կազբեկ Նահուշևը և Մուխարբիյ Ալկաշևը։ Թիմում են հայտնվել նաև Ալբերտ Սարգսյանը և Օլեգ Կիրիմովը՝ Պրոխլադնիից։ Ռուսաստանի առաջին առաջնությունում Նալչիկի թիմն զբաղեցրել է 8-րդ տեղը՝ իրեն ցուցադրելով առաջնության «տնային» թիմ։ Տանը անցկացրած 17 հանդիպումներում Նալչիկի թիմը 30 հնարավորից վաստակել է 29 միավոր։ Տնային հանդիպումներում նք պարտվել է ընդամենը երկու անգամ՝ առաջնության առաջատար Սոչիի «Ժեմչուժինայի» և Ազովի «ԱՊԿ»-ի հետ խաղերում, մեկ հանդիպում ավարտվել է ոչ-ոքի արդյունքով՝ առաջնության բրոնզե մեդալակիր Նովոռոսիյսկի «Հեկրիսի» հետ խաղը։ Մրցաշրջանի արդյունքներով երրորդ անգամ լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Էդուարդ Կուգոտովը։ Նա, իր ակտիվում ունենալով 19 գնդակ, առաջնության արդյունքներով դարձել է թիմի լավագույն ռմբարկուն[152]։
1993 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ հայտարարվեց, որ լիգաների համակարգի վերակազմավորման և 1994 թվականից երրորդ լիգայի ձևավորման պատճառով 1993 թվականին Առաջին լիգայի թիմերի երկու երրորդը դուրս է մնացել երկրորդից։ Արդյունքում, արևմտյան գոտում մեկնման գոտին սկսվեց իններորդ տեղից։ Նալչիկցիները անհաջող հանդես եկան և ամփոփիչ աղյուսակում զբաղեցնելով տասնվեցերորդ տեղը[153]՝ լքեցին առաջին լիգայի շարքերը։ Մրցաշրջանի արդյունքներով թիմի լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Օլեգ Կիրիմովը[154]։
1994 թվականի մրցաշրջանում «Սպարտակը» գլխավորել Է Յուրի Համզետովիչ Նաուրզոկովը[155], որը թիմի հետ արդեն աշխատել էր 1979 թվականին։ Մարտի 28-ին առաջին անգամ կայացավ «Սպարտակ» ֆուտբոլային ակումբի շնորհանդեսը[155]։ Այն ներկայացվել է յուրօրինակ հեռուստաշոուի տեսքով։ Հավաքվածների առջև ելույթ ունեցան թիմի ղեկավար, ակումբի նախագահ Նիկոլայ Կոկորինը։ Թիմի գլխավոր մարզիչը ներկաներին ծանոթացրեց իր օգնականների և ֆուտբոլիստների հետ։ Ներկայացված ֆուտբոլիստների թվում չի հայտնվել Բասիր Նաուրուզովը, ով որոշում է կայացրել ֆուտբոլիստի կարիերան ավարտելու մասին։ «Սպարտակում» անցկացրած 17 մրցաշրջաններում Բասիրն անցկացրել է մոտ 500 հանդիպում, որոնցում խփել է 123 գնդակ[155]։ Թիմում իրենց նորամուտը նշեցին երիտասարդ խաղացողներ Ալեքսանդր Զարուցկին և Կոնստանտին Դեմենկոն։ Մեկ մրցաշրջանում տասնհինգ խոշոր հաղթանակ տանելով, որոնցից չորսը վաստակվեցին արտագնա խաղում, նալչիկցիները գրավեցին վերջնական երրորդ տեղը[156], բայց դա սպարտակցիներին թույլ չտվեց բարձրանալ ավելի բարձր լիգա։ Այս մրցաշրջանում տեղի ունեցավ նաև առաջին հանրապետական դերբին Ռուսաստանի ֆուտբոլի առաջնության խաղարկությունների շրջանակներում։ «Սպարտակը» երկու անգամ խաղացել է «Կավկազկաբել» թիմի հետ և երկու անգամ էլ հաղթել է՝ 3:1 հյուրընկալվելիս և 4:0 Նալչիկում։ Մրցաշրջանի արդյունքներով թիմի լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Ասլան Գոպլաչովը[157], ով 29 գնդակով գլխավորել է զոնալ մրցաշարի լավագույն ռմբարկուների ցուցակը[157]։ Մրցաշրջանի ընթացքում Ասլանին երեք անգամ հաջողվել է ձևակերպել «պոկեր» (մեկ խաղում խփել է չորս գնդակ)։ Ընդ որում, նրանցից երկուսը տեղի են ունեցել սեպտեմբերի 27-ին և 30-ին համապատասխանաբար Տվերի «Տրիոն-Վոլգայի» (1:4) և Կոլոմնայի «Ավանգարդ-Կորտեկի» (1:6) հետ արտագնա մենամարտերում։ Հասնելով մեկ մրցաշրջանում խփած 29 գոլի ցուցանիշին՝ Ասլանը այդպիսով երեք գնդակով բարելավել է Ռուսլան Բեկովի նվաճումը, որը տևել է 17 տարի[155]։
1995 թվականին «Սպարտակը» գլխավորեց Բորիս Սինիցինը, ում առջև հստակ խնդիր դրվեց՝ թիմին դուրս բերել առաջին լիգա։ Առաջին իսկ տուրերից նալչիկցիները նշել են իրենց մտադրությունների լրջությունը՝ մեկնարկին անընդմեջ տանելով վեց հաղթանակ[158]։ Մրցաշրջանի ընթացքում թիմը տարել է երեսուն հաղթանակ։ Նրանցից երկուսը՝ 7:0 հաշվով։ (Տներ Վլադիկավկազի «Ավտոդորի» և Բելգորոդի «Սալյուտ»-ի վերևում), և չորս հաղթանակ՝ 6:1 հաշվով, բայց ոչ առանց խոշոր պարտության։ Հունիսի 18-ին սպարտակցիները Կրասնոդարում 0:6 հաշվով պարտվել էին «Կուբանին»։ Հանրապետության ակումբների հետ հանդիպումներում «Սպարտակը» հաջող է հանդես եկել. պրոխոդնոյի «Կավկազկաբելը» տանը հաղթել է 3:1, իսկ հյուրընկալվելիս՝ 4:3, իսկ բակսանի «Ավտոպահեստամասը»՝ համապատասխանաբար 2:1 և 1:0: Մրցաշրջանի արդյունքներով ակումբի լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Ալեքսանդր Զարուցկին[159]։
Կրկնօրինակ կազմ (ֆարմ ակումբ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1995 թվականին երրորդ լիգայի մրցումներում իր նորամուտը նշեց Նալչիկի ակումբի դուստր թիմը՝ Նարտկալի «Սպարտակ-2»-ը, որի գլխավոր մարզիչ նշանակվեց բոլորովին վերջերս հիմնական թիմում խաղացողի կարիերան ավարտած Բասիր Նաուրուզովը։ «Սպարտակ-2»-ը սկզբում ներկայացվել է որպես հիմնական թիմի ֆարմ-ակումբ, սակայն առաջնության ընթացքում Նարտկալա քաղաքի ղեկավարությունը որոշում է կայացրել թիմն ինքնուրույն դարձնել[160]։ 1996 և 1997 թվականների մրցաշրջաններում երրորդ լիգայում խաղացել է «Սպարտակ»-դ Նալչիկ թիմը[161]։
Առաջին դիվիզիոն (1996—2005)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1996 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմի մարզիչ է հրավիրվել Վիկտոր Կումիկովը, ով անցյալ տարի աշխատել է Բակսանի «Ավտոպահեստամասերի» հետ[162]։ Նախկին մարզչի հետ տարաձայնությունների պատճառով թիմը լքել են հիմնական կազմի մի խումբ խաղացողներ՝ Շամիլ Իսաևը, Վյաչեսլավ Գուբժևը, Էդուարդ Կուգոտովը, Վլադիմիր Դոտկուլովը։ Նրանց փոխարինելու են եկել փորձառու խաղացողներ Ալի Ալչագիրովը, Սերգեյ Գազդանովը, Մարատ Ձոբլաևը։ Թիմը համալրվել է նաև մի շարք երիտասարդ ֆուտբոլիստներով։ «Սպարտակի» վերադարձը առաջին լիգա սկսվել է Նալչիկում Նիժնեկամսկի «Նեֆտեխիմիկի» դեմ խաղից։ Հանդիպմանը հավաքվել էր 12 000 հանդիսական[163], և սպարտակցիները չխաբեցին իրենց երկրպագուների ցանկությունները՝ հաղթանակ 2:1։ Նալչիկցիների համար մրցաշրջանի արդյունքը 9-րդ տեղն էր։ Ընդհանուր առմամբ մրցաշրջանի ընթացքում թիմը տարել է տասնյոթ հաղթանակ, որից հինգը՝ խոշոր հաշվով։ Սպարտակցիների համար հաջող ստացվեց առաջնության ավարտը։ Եզրափակիչի 10 հանդիպումներից «Սպարտակը» հաղթել է 7-ում, ևս 2 հանդիպում Նալչիկի թիմն ավարտել է ոչ-ոքի արդյունքով[164]։ Երկրորդ տարին անընդմեջ ակումբի լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Ալեքսանդր Զարուցկին[165]։
Նոր մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմում աննշան փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Նալչիկցիների կազմում իր նորամուտը նշեց երիտասարդ դարպասապահ Ալեքսանդր Չիխրաձեն։ Ակումբ են վերադարձել անզոր Ձամիխովը և Կոնստանտին Դեմենկոն։ Ելույթներն ավարտեց Ասլան Գոպլաչովը։ Մրցաշարի արդյունքներով դասային բարձրացում էր ստանում միայն հաղթող թիմը, և առաջնության համար ծավալվեց համառ պայքար։ Նալչիկցիներն ընթանում էին լավագույն եռյակում՝ հերթափոխով փոխելով տեղերը «Ուրալանի», «Սոկոլ»-ի և Լիպեցկի «Մետալուրգի» հետ։ Պայքարի ապոթեոզը 18-րդ տուրում Էլիստայում կայացած հանդիպումն էր։ Առաջատար 1:0 և 2:1 հաշվով՝ սպարտակացիներն ի վերջո զիջեցին «Ուրալանին»՝ 2:3[166]։ Առաջին շրջանը թիմն ավարտել է երկրորդ տեղում։ Երկրորդ կեսին խաղի Նալչիկի թիմն անկում ապրեց։ Արտագնա 11 հանդիպումներից 10-ը պարտվել են։ Եվ միայն վերջին արտագնա խաղում պարտություն կրեց Լենինսկ-Կուզնեցկի «Զարյան»՝ 3:1: Սեփական հարկի տակ «Սպարտակը» հաղթել է երկրորդ շրջանի բոլոր խաղերում, այդ թվում՝ «Ուրալանի» հաղթողին (1:0)։ Երրորդ տարին անընդմեջ մրցաշրջանի արդյունքներով թիմի լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Ալեքսանդր Զարուցկին։ Նա դարձավ թիմի լավագույն ռմբարկուն առաջնության արդյունքներով[167]։
1998 թվականին թիմում կատարվել է կազմի երիտասարդացում, «Սպարտակը» մնացել է առանց երկու խարիզմատիկ առաջատարների՝ Ալբերտ Սարգսյանը տեղափոխվել է Մոսկվայի «Լոկոմոտիվ», իսկ Ալեքսանդր Զարուցկին՝ «Ալանիա»։ Թիմը համալրել են Լեոնիդ Կուդաևը, Մուրատ Իսկակովը, Վասիլի Սեպաշվիլին։ Ամռանը հայրենի ակումբ վերադարձան Էդուարդ Կուգոտովը և Վլադիմիր Դոտկուլովը[168]։ Չիտայի «Լոկոմոտիվի» նկատմամբ մրցաշրջանի առաջին խաղում 2:1 հաշվով[169] հաղթանակից հետո «Սպարտակը» չկարողացավ հաղթել 12 հանդիպում անընդմեջ[170]։ Դրան հաջորդեց խոշոր հաշվով հաղթանակը «Անժիի» հետ խաղում (5։ 0)[171]։ Առաջնության 17-րդ տուրում սպարտակցիները խոշոր հաշվով պարտություն կրեցին Ռուսաստանի պատմության մեջ՝ Տոմսկում 0:8 հաշվով զիջելով տեղի «Տոմ»-ին[172]։ Առաջին շրջանի ավարտից հետո ակումբի ղեկավարությունը հայտարարեց Վիկտոր Կումիկովի հրաժարականի մասին՝ այլ աշխատանքի անցնելու կապակցությամբ։ Գլխավոր մարզիչի պաշտոնին հրավիրվել է Վիկտոր Զեռնովը, ով նախկինում աշխատել է Մոսկվայի «Սպարտակի» դուբլի հեղինակ։ Սպարտակցիների խաղում երկու «Լադերի»[173][174] նկատմամբ տնային հաղթանակներից հետո կրկին անկում գրանցվեց, և նույնիսկ Լիպեցկի «Մետալուրգի»[175] և Վորոնեժի «Ֆակելի»[176] նկատմամբ արտագնա հաղթանակները չփրկեցին իրավիճակը.թիմը հաստատապես հաստատվեց մրցաշարային աղյուսակի նախավերջին՝ 21-րդ տեղում։ Սեպտեմբերի 16-ին 33-րդ տուրի խաղում սպարտակցիները սեփական հարկի տակ ընդունել էին Տուլայի «Արսենալին» (1:1)[177]։ Հանդիպումն ավարտվել է աղմկահարույց սկանդալով. հենց հոնքի վրա անհայտ երկրպագուի և նալչիկցիների դարպասապահ Ալեքսանդր Չիխրաձեի կողմից ծեծի է ենթարկվել կողային մրցավար Սերգեյ Ֆուրսան Սանկտ Պետերբուրգից։ Դատավճիռը Ռուսաստանի ֆուտբոլային միության կողմից խիստ էր. ցմահ որակազրկում Ալեքսանդր Չիխաձեի համար (հանվել է երկու տարի անց) և որակազրկում Նալչիկի մարզադաշտից մինչև մրցաշրջանի ավարտը։ Տնային հանդիպումները թիմը պետք է անցկացներ չեզոք դաշտերում, որոնք դարձան Ստավրոպոլի և Մայկոպի մարզադաշտերը։ «Տոմի» հետ ոչ-ոքի արդյունքից հետո (1:1)[178] հեռացվել է Վիկտոր Զերնովը։ Թիմի ղեկավարությունը ժամանակավորապես վստահվել է Ասլանբեկ Խանցևին, ով դեռ ոչ վաղ անցյալում կրել է «Սպարտակի» մարզաշապիկը։ Առաջին դիվիզիոնում մնալու համար սպարտակցիներին անհրաժեշտ էր հաղթել մնացած բոլոր խաղերում՝ ինչպես տնային, այնպես էլ արտագնա։ Նալչիկցիները մրցաշրջանի վերջին յոթ խաղերում վաստակել են 19 միավոր 21-ից և առաջնության ավարտից մեկ տուր առաջ ապահովել են իրենց գրանցումը լիգայում հաջորդ տարի[179]։ Նալչիկցիների համար մրցաշրջանի արդյունքը տասնհինգերորդ տեղն էր[180]։ Թիմի լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Ալի Ալչագիրովը[181]։
Արտամրցաշրջանային ժամանակահատվածում թիմից հեռացել են մի շարք ֆուտբոլիստներ։ Սերգեյ Գազդանովը «Ավտոդոր» է տեղափոխվել Վլադիկավկազից, Գեդրյուս Զուտաուտասը «Մետալուրգ» է տեղափոխվել Լիեպայայից։ Երիտասարդ ֆուտբոլիստների մի մեծ խումբ համալրել է հանրապետության մյուս ակումբների՝ նարտկալինի «Նարտի» և «Սպարտակ-2»-ի շարքերը։ Նալչիկցիների կազմը համալրել են Կարեն Գրիգորյանը և Արմեն Կարապետյանը «Երևան» ֆուտբոլային ակումբից։ Մրցաշարի ընթացքում թիմն իրեն դրսևորեց որպես ամուր հավաքական։ Տանը հաղթանակները փոխարինվեցին արտագնա պարտություններով։ Առաջնության առաջին շրջանի միջնամասում Մախաչկալայի «Անժիի» դեմ տնային խաղում (1:1)[182] վնասվածք է ստացել թիմի հիմնական դարպասապահ Սերգեյ Կրաշչենկոն, ինչից հետո նկատվել է թիմի արդյունքների անկում։ Բայց Վոլգոգրադի «Ռտորից» նոր դարպասապահ Հայրատ Քարիմովի թիմ ժամանելուն պես նալչիկցիները վերագտնում են կորցրած կայունությունը։ Թիմն առաջնությունն ավարտեց տասներեքերորդ տեղում[183]։ Երկրորդ տարին անընդմեջ թիմի լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Ալի Ալչագիրովը[184]։
2000 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմը լքեցին մի քանի առաջատար խաղացողներ՝ Ալի Ալչագիրովը, Թամերլան Սիկոևը, Ռոբերտ Բիտարովը, Գեորգի Բոցիևը և Վասիլի Սեպաշվիլին։ Նրանց փոխարինելու են եկել Կապլան Հուակոն և Մաքսիմ Աութլևը Մայկոպի «Դրուժբա»-ից, Եվգենի Կալեշինը՝ «Շիննիկից», Անատոլի Սկվորցովը՝ Սիմֆերոպոլի «Տավրիայից», Սերգեյ Ցիբուլը՝ Մոսկվայի «Լոկոմոտիվից» և անզոր Կունիժևը՝ նարտկալինի «Նարտից»։ Առաջնության առաջին շրջանից հետո սպարտակցիները զբաղեցնում էին մրցաշարային աղյուսակի 8-րդ հորիզոնականը, սակայն հաջորդեց յոթ հանդիպումներից բաղկացած առանց հաղթանակների շարքը[185]։ Սեպտեմբերի սկզբին թիմում փոխվել է գլխավոր մարզիչը։ Նոր մարզիչ է նշանակվել Սերգեյ Պոնոմարյովը։ Բայց դա առանձնապես փոփոխություն չի մտցրել թիմի արդյունքների մեջ։ Եվ միայն վերջին տուրում Տոմսկում «Տոմիի» դեմ խաղում նալչիկցիների ոչ-ոքիից (0:0)[186] և «Ամկարից» նովոտրոիցկայա «Նոստայից» 1:3[187] հաշվով կրած պարտությունից հետո սպարտակցիները պահպանեցին իրենց գրանցումն առաջին դիվիզիոնում՝ զբաղեցնելով եզրափակիչ տասնհինգերորդ տեղը[188]։ Մրցաշրջանի արդյունքներով թիմի լավագույն ֆուտբոլիստ է ճանաչվել Լեոնիդ Կուդաևը[189]։
2001 թվականի մրցաշրջանին նախապատրաստվելը «Սպարտակը» սկսել է շատ շուտ։ Առաջին ստուգողական հանդիպումներն անցկացվել են արդեն հունվարի 9-ին, իսկ ավարտվել են մարտի 16-ին։ Այդ ընթացքում սպարտակցիները երեք լայնամասշտաբ հավաք են անցկացրել։ Առաջինը՝ Կիսլովոդսկում՝ Սերգեյ Պոնոմարյովի ղեկավարությամբ։ Բայց մի քանի խաղերից հետո նա անսպասելիորեն հրաժարական տվեց առողջական խնդիրների պատճառով։ Գլխավոր մարզչի ժամանակավոր պաշտոնակատար է նշանակվել Վյաչեսլավ Գուբժևը[190]։ Նրա գլխավորությամբ թիմն անցկացրել է Կիսլովոդսկի հավաքի մնացած երեք խաղերը։ Փետրվարի սկզբին թիմին ներկայացվեց նոր մարզիչ՝ Սոֆերբի Եշուգովը[191], որը մինչ այդ աշխատում էր Մայկոպի «Դրուժբայի» և Կրասնոդարի «Կուբանի» հետ։ Հաջորդ երկու հավաքները Ղրիմում և Կիպրոսում «Սպարտակն» անցկացրել է նոր գլխավոր մարզիչի ղեկավարությամբ։ Բուծման աշխատանքների ընթացքում կոլեկտիվը համալրել են Ռուսլան Մոստովոյը, Ալեքսանդր Սիվերչուկը և Յուրի Գաբիսկերիան Կրասնոդարի «Կուբանից», ինչպես նաև Ազամատ Պաունեժևը և Թենգիզ Գատիկոևը «Դրուժբա»-ից։ Թիմի կազմում նորամուտը նշել են տեղի սաներ Մարատ Քսանաևը և Ռուսլան Նահուշևը։ Որակազրկման չեղարկումից հետո վերադարձել է Ալեքսանդր Չիխրաձեն։ Ղազախստանից Երկրի չեմպիոնի կոչումով թիմ է վերադարձել Ալեքսանդր Զարուցկին։ Նախամրցաշրջանային հավաքների ժամանակ խաղացվել է մի սխեմա, որում անվանական կիսապաշտպան Մաքսիմ Աութլևը կիսապաշտպանության ձախ եզրից տեղափոխվել է հարձակման։ Եվ դա տվեց իր պտուղները։ Առաջնության արդյունքներով Մաքսիմը դարձել է թիմի լավագույն ռմբարկուն՝ իր ակտիվում ունենալով 12 գնդակ։ «Սպարտակն» ամբողջ մրցաշարի ընթացքում մնացել է առաջատարների խմբում։ Նալչիկցիների աքիլեսյան գարշապարը արտագնա հանդիպումներն էին։ Ամբողջ մրցաշրջանի ընթացքում սպարտակցիները հյուրընկալվելիս վաստակել են ընդամենը 6 միավոր։ Բայց տանը՝ 16 հաղթանակ 17 խաղում, 2 բաց թողած գոլ[192] և միակ ոչ-ոքին առաջնության նախավերջին տուրի՝ Կրասնոդարի «Կուբանի» հետ խաղում՝ 0:0[193]։ Մրցաշրջանի արդյունքներով «Սպարտակը» զբաղեցրել է մրցաշարային աղյուսակի 5-րդ հորիզոնականը։
2002 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմի առջև դրվեց պրեմիեր լիգա դուրս գալու խնդիր[194]։ Մրցաշրջանի համար թիմի բյուջեն կազմել է տասնհինգ միլիոն ռուբլի[195]։ Հարձակման մեջ Մաքսիմ Աութլևի զույգը կազմել է Ռոման Ուզդենովը։ Արտագնա խաղում թիմն ավելի շատ միավոր է հավաքում, քան նախորդ տարի՝ 15։ Իսկ տնային խաղերում հնարավոր չէ հասնել առավելագույն արդյունքի[196]։ Հազիվ մոտեցնելով առաջատար խմբին՝ «Սպարտակը» տանը զիջում է Նովոռոսիյսկի «Չեռնոմորեցին»՝ 0:2[197]։ Այս պարտությունից հետո ընդհատվեց նալչիկցիների անպարտելի տնային շարքը, որը կազմում էր 30 հանդիպում[198]։ Մրցաշրջանն թիմն ավարտել է մրցաշարային աղյուսակի 6-րդ հորիզոնականում։ Ռուսաստանի գավաթի խաղարկությունում թիմին հաջողվել է հասնել 1/8 եզրափակիչ փուլ, ինչը երկու տարվա վաղեմության հաջողության կրկնությունն էր, երբ խաղարկության նույն փուլում սպարտակցիները լրացուցիչ ժամանակում նվազագույն հաշվով զիջեցին Մոսկվայի «Դինամոյին»[199]։ Այս անգամ դինամոյականները 1/16 եզրափակչում հաղթել են Ռոման Ուզդենովի դուբլի շնորհիվ[200]։ Նալչիկի թիմը 1/8 փուլում իրենց 16 հազար երկրպագուների աջակցությամբ 0:1 հաշվով պարտվել են Սամարայի «Կռիլյա Սովետովին»՝ երկրորդ խաղակեսի միջնամասում գոլ բաց թողնելով Վլադիսլավ Ռադիմովի կատարած տուգանային հարվածից[201]։
2003 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմը լքեցին հիմնական կազմի մի շարք խաղացողներ. Մուրատ Իսկակովը և Ալեքսանդր Զարուցկին տեղափոխվեցին ղազախական «Ելիմայ», Մաքսիմ Աութլևը՝ «Տոմ», Ռուսլան Նահուշևը համալրեց Մոսկվայի ԲԿՄԱԴոնեցկ-ի շարքերը, իսկ Ռոման Ուզդենովը՝ «Դինամո»։ Ֆուտբոլիստի կարիերան ավարտել է Ալի Ալչագիրովը։ Թիմի կազմում նորամուտը նշել են ակումբի երիտասարդ սաներ Ասլան Մաշուկովը և Ռուստամ Բալովը։ Առաջնության մեկնարկին հաջորդել է չորս անընդմեջ պարտությունների անհաջող շարքը[202]։ Մրցաշարի ընթացքում փրկիչ տասնյոթերորդ տեղից հետ մնալը հասավ տասը միավորի, բայց թարմ արյան հոսքը՝ ի դեմս Սերգեյ Օվչիննիկովի և Վլադիմիր Կուզմիչևի, և առաջնության ավարտին մի շարք հաղթանակներ թույլ տվեցին սպարտակացիներին հաջորդ տարի պահպանել իրենց գրանցումը առաջին լիգայում՝ ի վերջո զբաղեցնելով տասնհինգերորդ տեղը մրցաշարային աղյուսակում։
2004 թվականին թիմը գլխավորել է ռուսական ֆուտբոլային հանրությանը անհայտ ակումբի սան, թիմի դուբլի նախկին մարզիչ Յուրի Կրասնոժանը։ Մարզչական կամրջի վրա նորամուտի տարում թիմը նրա գլխավորությամբ զբաղեցրել է մրցաշարային աղյուսակի տասներկուերորդ հորիզոնականը։ Առաջնության մեկնարկից առաջ թիմը լքել են հիմնական կազմի մի շարք խաղացողներ. Սերգեյ Կրաշչենկոն տեղափոխվել է Գրոզնիի «Թերեկ», Կապլան Հուակոն՝ Խաբարովսկի ԲՄԱ, իսկ Կոնստանտին Դեմենկոն համալրել է Նաբերեժնիե Չելնիի «ԿամԱԶ»-ի շարքերը։ Մոսկվայի «Լոկոմոտիվից» թիմ են եկել Թիմուր Բիտոկովն ու Անդրեյ Պորոշինը։ Նալչիկցիների կազմում նորամուտը նշել է Մարատ Ձահմիշևը։ Թիմը հաջող է մեկնարկել և տասը խաղում անընդմեջ չպարտվելով[203]՝ գլխավորել է մրցաշարային աղյուսակը։ Դրանից հետո «Սպարտակը» սկսեց հաղթել տանը և պարտվել արտագնա խաղում՝ աստիճանաբար հետ մնալով մրցանակակիրների եռյակից։ Առաջնության ավարտին նալչիկցիներն ընթանում էին առաջատարների խմբում, սակայն առաջնության ավարտին միավորների կորուստը «Տոմի» (1:2), Վլադիվոստոկի «Լուչի» (0:0) և Խաբարովսկի ԲՄԱ-ի (1:2) հետ խաղերում թիմին թույլ չտվեց պայքարել դասում առաջխաղացման համար։ Նալչիկցիների համար մրցաշրջանի արդյունքը դարձավ մրցաշարային աղյուսակի 12-րդ հորիզոնականը։ 5-րդ տեղից «Սպարտակ» հետ մնաց երեք միավոր։
2005 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ նալչիկցիների կազմը մեծ փոփոխությունների չի ենթարկվել։ Թիմ են վերադարձել Սերգեյ Կրաշչենկոն և Ալեքսանդր Զարուցկին։ Մախաչկալայի «Դինամոյից» տեղափոխվել է Նալչիկցիների ստան Համլետ Սիուկաևը, թիմում են հայտնվել նաև երիտասարդ խաղացողներ Ռոման Կոնցեդալովը և Սերգեյ Պիլիպչուկը՝ համապատասխանաբար Մոսկվայի «Լոկոմոտիվից» և Խարկովի «Մետալիստից»։ Գլխավոր տնօրեն Վլադիմիր Բալովի կողմից ակումբի ֆինանսավորման աղբյուր են համարվել քաղաքային բյուջեի միջոցները և «Սինդիկա» հոլդինգը, որը գլխավոր հովանավորն էր[204][205]։
Թիմը հաջող է մեկնարկել և Նովոկուզնեցկի «Մետալուրգի» ու Կուրսկի «Ավանգարդի», ինչպես նաև Լիպեցկի «Մետալուրգի» ու Վորոնեժի «Ֆակելի» նկատմամբ տնային հաղթանակներից հետո Նալչիկի թիմը գլխավորել է մրցաշարային աղյուսակը։ Հեռավորության առաջին կեսի ընթացքում թիմը Մախաչկալայի «Դինամոյի» և Նաբերեժնի Չելնովի «Կամազի» հետ միասին կայուն մնաց առաջնության առաջատարների եռյակում, սակայն տնային հանդիպումներում միավորների համակարգված կորուստները և «Անժիից» ու «Կուբանից» կրած պարտությունները հանգեցրին նրան, որ առաջին շրջանը «Սպարտակն» ավարտեց յոթերորդ տեղում։ Մախաչկալայի «Դինամոյի» առաջին կեսի արդյունքներով առաջատարից նալչիկցիների հետ մնալը կազմել է 6 միավոր։ Երկրորդ շրջանը նալչիկցիների համար սկսվեց երկու արտագնա ոչ-ոքիով Լիպեցկի «Մետալուրգի» և Վորոնեժի «Ֆակելի» հետ։ Դրան հաջորդեց չորս անընդմեջ հաղթանակների շարքը, այդ թվում՝ տանը առաջատարներից մեկի՝ Մախաչկալայի «Դինամոյի» նկատմամբ։ Չիտայի «Լոկոմոտիվից» նալչիկցիների կրած պարտությունից հետո թիմը երկրորդ տեղից հետ է մնացել 8 միավոր, առաջինից՝ 12: Դրան հաջորդում են Բրյանսկի «Դինամոյի», «Պետրոտրեստի», Խաբարովսկի ԲՄԱ-ի, Չելյաբինսկի «Սպարտակի», Եկատերինբուրգի «Ուրալի», Աստրախանի «Վոլգարի», Սարատովի «Սոկոլի» նկատմամբ տարած հաղթանակները և Վլադիվոստոկում «Լուչից» կրած պարտությունը։ Դա թույլ է տվել նալչացիներին զբաղեցնել մրցաշարային աղյուսակի երկրորդ հորիզոնականը՝ մեկ միավորով առաջ անցնելով մոտակա հետապնդող Մախաչկալայի «Դինամոյից»։ Դրան հաջորդեցին Մախաչկալայի «Անժիի», Կրասնոդարի «Կուբանի» և «Կամազի» նկատմամբ տարած հաղթանակները։ Քառասուներկու տուրի խաղում սպարտակցիները Խիմկիում հանդիպել էին համանուն թիմի հետ և հաջողության դեպքում կարող էին ժամանակից շուտ ձևակերպել ռուսական ֆուտբոլի էլիտայի ուղեգիր, սակայն հանդիպումն ավարտվեց ոչ-ոքի՝ 2:2 հաշվով։ Արդեն հաջորդ տուրում Նովոսիբիրսկի «Չկալովեց-1936»-ի դեմ տնային մրցավեճում Նալչիկի թիմը նվազագույն հաշվով հաղթանակի հասավ[206][207], իսկ դրա հետ մեկտեղ նաև հաջորդ տարի Պրեմիեր լիգայում հանդես գալու իրավունք ստացավ[208]։ Հաղթական գոլի հեղինակ դարձավ Ռոման Կոնցեդալովը։
Պրեմիեր լիգա (2006—2012)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Նալչիկցիների մեկնարկային կազմը պրեմիեր լիգայի մեկնարկային խաղում |
.svg){kind=small}
2006 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմը լքեցին նախորդ տարիների առաջատարներ Անատոլի Ռոմանովիչը, Վլադիմիր Կուզմիչևը և Սերգեյ Օվչիննիկովը, ինչպես նաև թիմի մի խումբ երիտասարդ սաներ։ Նալչիկցիների կազմում հայտնվել են փորձառու պաշտպաններ Միոդրագ Ջուդովիչը «Վոլինից» և Դենիս Եվսիկովը Գրոզնիի «Թերեկից», կիսապաշտպաններ Դմիտրի Միչկովը, Վիտալի Լանկոն, Գոգիտա Գոգուան, Ջեֆթոնը, հարձակվողներ Սերգեյ Սերդյուկովը և Էդուարդ Կորչագինը։ Թիմում են մնացել նաև դարպասապահներ Ալեքսանդր Չիխրաձեն և Սերգեյ Կրաշչենկոն, պաշտպաններ Անատոլի Սկվորցովը, Ռուսլան Մոստովոյը և Լեոնիդ Կուդաևը, ինչպես նաև հարձակման գծի խաղացողներ Ռոման Կոնցեդալովը, Սերգեյ Պիլիպչուկը և Անդրեյ Պորոշինը։ Մայիսին Ալեքսանդր Զարուցկին ավարտեց կարիերան՝ անցնելով ակումբում վարչական աշխատանքի։ Թիմի կազմում ընդգրկվել է հանրապետության մանկապատանեկան դպրոցների երիտասարդ սաների մեծ խումբ՝ հիմնականում կրկնօրինակ կազմերի առաջնությանը մասնակցելու համար։ Մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ «Սպարտակ» Հանրապետական մարզադաշտում կատարվել է վերակառուցում։ Տրիբունաներում հայտնվել են պլաստիկ նստատեղեր, ինչի հետևանքով մարզադաշտի տարողունակության կրճատումը 18 հազարից հասել է 14 հազար 150 նստատեղի[209]։ Դուբլների առաջնության հանդիպումները թիմն անցկացրել է Բակսանի «Յունոստ» մարզադաշտում։ Մոսկվայի գործող չեմպիոն ԲԿՄԱ-ի դեմ առաջնության առաջին տուրի խաղին Նալչիկում մասնակցել է 14 400 հանդիսական։ Հանդիպման առաջին րոպեներից բանակայինները տիրեցին տարածքային առավելությանը, սակայն Ալեքսանդր Չիխրաձեի դարպասի մոտ քիչ վտանգավոր պահեր առաջացան։ Վստահորեն գործում էր նալչիկցիների պաշտպանական գիծը։ Հանդիպման գագաթնակետը եղավ երկրորդ խաղակեսում մրցավարի կողմից ավելացված ժամանակում։ Սկզբում Սերգեյ Պիլիպչուկը դիպուկ կրակոցով հարվածային դիրք դուրս բերեց Էդուարդ Կորչագինին, բայց նա հարվածեց ծանրաձողին։ Իսկ մեկ րոպե անց Վասիլի Բերեզուցկին Գուսևի տուգանային հարվածից մոտ տարածությունից գնդակը ուղարկեց ցանց[210][211]։ Մոսկովյան ակումբակիցների դեմ երկրորդ տուրի հանդիպումն ավելի հաջող ստացվեց սպարտակցիների համար և ավարտվեց ոչ-ոքի արդյունքով։ Թիմն ակտիվորեն սկսեց խաղը և խաղի քսաներորդ րոպեին անկյունայինի հարվածից հետո չեռնոգորցի լեգեոներ Միոդրագ Ջուդովիչը բացեց իր թիմի գոլերի հաշիվը ռուսական ֆուտբոլի էլիտար դիվիզիոնում։ Առաջին խաղակեսի վերջնամասում հյուրերը պատասխանեցին Մաքսիմ Կալինիչենկոյի տուգանայինից կատարած հարվածի շնորհիվ։ Երկրորդ խաղակեսի մեկնարկին նախաձեռնությունն ամբողջությամբ անցավ մոսկվացիների ձեռքը։ Նալչիկցիները հյուրերի հարձակումներին պատասխանում էին միայն հազվագյուտ հակագրոհներով։ Այդ հարձակումներից մեկում Սերգեյ Պիլիպչուկը դիպուկ հարվածով առաջ մղեց իր թիմին, իսկ քիչ անց Էդուարդ Կորչագինը, մեն-մենակ դուրս գալով Վոյցեխ Կովալևսկու հետ, չկարողացավ գերազանցել դարպասապահին։ Հանդիպման ավարտից 5 րոպե առաջ Միխայլո Պյանովիչն օգտվեց Ալեքսանդր Չիխրաձեի սխալից և գնդակն ուղարկեց դարպասի ցանց։ Այսպիսով, նալչիկցիների առաջին միավորը ձեռք բերվեց Ռուսաստանի պրեմիեր լիգայի խաղարկություններում[212][213]։ Երրորդ տուրի խաղում սպարտակցիները 3:2 հաշվով[214] առավելության հասան Մոսկվայի «Լոկոմոտիվի» նկատմամբ՝ այդպիսով հասնելով պատմության մեջ առաջին հաղթանակին նման բարձր մակարդակով։ Կազանի «Ռուբինի»[215], Մոսկվայի «Դինամոյի»[216], «Շիննիկի»[217], «Ռոստովի»[218], «Տոմի»[219] և Ռամենսկի «Սատուրնի»[220] նկատմամբ տարած հաղթանակների շարքը, ինչպես նաև «Մոսկվայի»[221] և «Զենիթի»[222] հետ հանդիպումներում ոչ-ոքիները թույլ տվեցին նալչացիներին գլխավորել առաջնության մրցաշարային աղյուսակը[223]։ Սակայն Ռոստովում[224] և Վլադիվոստոկում[225] կրած հետագա պարտությունները, ինչպես նաև Սամարայի «Կռիլյա Սովետովի»[226] հետ տնային ոչ-ոքին հանգեցրին նրան, որ առաջին շրջանը թիմն ավարտեց երրորդ տեղում՝ իր ակտիվում ունենալով 28 միավոր և առաջնության առաջատար Մոսկվայի ԲԿՄԱ-ից հետ մնալով երեք միավորով[227]։ Նալչիկցիների խաղի երկրորդ շրջանում ուժեղ անկում է գրանցվել։ Ընդամենը երեք հաղթանակ է տարել Յարոսլավլի «Շիննիկի»[228], «Սատուրնի»[229] և Սամարայի «Թևերի»[230] նկատմամբ, ինչը թիմին թույլ չի տվել պայքարել մրցաշարային աղյուսակի վերին հատվածի տեղերի համար։ Սպարտակցիների համար մրցաշրջանի արդյունքը 9-րդ տեղն էր։
2007 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմը ստիպված էր զրոյից կառուցել խաղը։ Ակումբը լքել են հիմնական կազմի միանգամից տասը խաղացողներ։ Ալեքսանդր Չիխաձեն մեկնել է Վլադիվոստոկ, Անատոլի Սկվորցովը և Անդրեյ Պորոշինը համալրել են Յարոսլավլի «Շիննիկի» շարքերը, Ռուսլան Մոստովոյը, Դմիտրի Միչկովն ու Սերգեյ Սերդյուկովը տեղափոխվել են Տոմսկի «Տոմի» ճամբար, Ռոման Կոնցեդալովն ու Էդուարդ Կորչագինը դարձել են Մոսկվայի «Լոկոմոտիվի» խաղացողներ, Տիմուր Բիտոկովը տեղափոխվել է Սամարայի «Թևեր», իսկ Գոգիտա Գոգուան՝ մերձմոսկովյան «Սատուրն»։ Փետրվարին Լեոնիդ Կուդաևը որոշում է կայացրել ավարտել ֆուտբոլիստի կարիերան[231]։ Թիմը համալրել են Դեյան Ռադիչը Վլադիկավկազի «Ալանիայից», Ալեքսանդր Ամիսուլաշվիլին՝ «Շիննիկից», Վալենտին Ֆիլատովը՝ ռումինական «Ունիրիից», Դմիտրի Յատչենկոն՝ Մոսկվայի «Դինամոյից», Վլադիմիր Կիսենկովը՝ Պոդոլսկի «Վիտյազից», Վիկտոր Վասինը, Վիկտոր Ֆայզուլինը՝ Խաբարովսկի ԲՄԱ-ից, Օլեգ Սամսոնովը՝ Սանկտ Պետերբուրգի «Զենիթից», Կազբեկ Գետերիևը՝ Շախտիի «Բուրևեստնիկից», Ռիկարդու Ժեզուսը և Վիտալի Շումեյկոն։ Թիմ են վերադարձել ակումբի սաները՝ Ռոման Ուզդենովը, Մարատ Ձախմիշևը և Նազիր Կաժարովը։ Թիմի կազմում նման նշանակալի փոփոխությունները հանգեցրին նրան, որ առաջին շրջանը թիմն անցկացրեց անորոշ և, տանելով ընդամենը երեք հաղթանակ տնային խաղերում Կազանի «Ռուբինի»[232], «Մոսկվայի»[233] և Վլադիվոստոկի «Լուչ-Էներգիայի» հետ[234], հեռավորության առաջին կեսի արդյունքներով նրանք գտնվում էին մեկնման գոտում՝ մեկ միավորով հետ մնալով տասնչորսերորդ տեղից[235]։ Թիմի խաղում բացակայում էր կայունությունը, պարտությունները փոխարինվում էին ոչ-ոքի արդյունքով առաջնության երկու երրորդի ընթացքում նալչիկցիները մշտապես գտնվում էին վտանգավոր գոտում։ Միայն առաջնության վերջնամասում «Սպարտակին» հաջողվեց ավելացնել խաղը և Մոսկվայի «Դինամոյի»[236], «Ռոստովի»[237] և «Տոմի»[238] նկատմամբ տարած հաղթանակների շնորհիվ առաջնությունն ավարտել տասներկուերորդ տեղում։
2008 թվականի մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ ակումբը լքել են հիմնական կազմի 8 ֆուտբոլիստներ։ Սերգեյ Պիլիպչուկը տեղափոխվեց մերձմոսկովյան «Խիմկի», Վիկտոր Ֆայզուլինը նալչիկցիներից գնվեց Սանկտ Պետերբուրգի «Զենիթի» կողմից։ Վիտալի Լանկոն և Լևանի Գվազավան համալրել են «Լուչի» շարքերը Վլադիվոստոկից, իսկ նախորդ մրցաշրջանում թիմի լավագույն ռմբարկու Ռիկարդու Ժեզուսը տեղափոխվել է Մոսկվայի ԲԿՄԱ։ Կոլեկտիվից հեռացել են նաև Դարյան Մատիչը, Յուրի Ռոդենկովը և Ռոման Ուզդենովը։ Թիմի կազմում են հայտնվել դարպասապահ Դմիտրի Խոմիչը Մոսկվայի «Սպարտակից» և կիսապաշտպան Մարատ Բիկմաևը Կազանի «Ռուբինից»։ Նալչիկցիների կազմ է վերադարձել Ռամենսկի «Սատուրն» Գոգիտա Գոգուայից։ Հարձակման գծում զույգ են կազմել Ռուստեմ Կալիմուլինը՝ չելնինի «Կամազից» և վրացի լեգեոներ՝ գերմանական «Պադերբորնից» Դավիթ Սիրաձեն։ Նալչիկցիների կազմում նորամուտը նշեց տեղացի սան Արսեն Գոշոկովը։ Մրցաշարի ողջ ընթացքում նալչիկցիները կայուն գտնվել են մրցաշարային աղյուսակի միջնամասում։ «Սպարտակը» որակազրկվեց, արտագնա հաղթանակ տարավ Մոսկվայի ԲԿՄԱ-ի (1:0)[239] և Սանկտ Պետերբուրգի «Զենիթի» (4:3) նկատմամբ[240]։ Տանը հաղթել է նաև Կազանի «Ռուբինը» (2:0)[241]։ Երկրորդ շրջանի հանդիպումներում բանակայինների և պետերբուրգցիների հետ խաղերն ավարտվել են համապատասխանաբար 0:0[242] և 2:2[243] հաշվով։ Բայց ավելի թույլ մրցակիցների հետ խաղերում անկայուն ելույթը հանգեցրեց նրան, որ Նալչիկի թիմի մրցաշրջանն ավարտվեց տասներկուերորդ տեղում։ Երկրի գավաթում թիմին հաջողվել է հասնել քառորդ եզրափակիչ փուլ, ինչը ռեկորդային արդյունք է մրցաշարում նալչիկցիների ելույթի ողջ պատմության ընթացքում։ Այդ նվաճման ճանապարհին պարտվեցին Յարոսլավլի «Շիննիկը» (2:1[244]) և Կազանի «Ռուբինը» (3:2)[245]։ Պրեմիեր լիգայում նալչիկցիների 100-րդ գոլի հեղինակ Կազբեկ Հետերիևը]] 2008/2009 մրցաշրջանում թիմի կազմում տեղի են ունեցել մի շարք փոփոխություններ։ Նազիր Կաժարովը համալրել է Մախաչկալայի «Անժիի» շարքերը, հեռացել է նաև Օլեգ Սամսոնովը»՝ տեղափոխվելով «Խիմկի»։ Խաղացողի կարիերան ավարտելու մասին հայտարարել Է Սերգեյ Կրաշչենկոն։ Թիմը համալրվել է բրազիլացի լեգեոներներ Անտոնիո Ֆերեյրայով և Լեանդրո դա Սիլվայով լատվիականն «Յուրմալա» և Վլադիվոստոկի «Լուչ» ակումբներից համապատասխանաբար։ Ռոման Կոնցեդալովը վերադարձել է թիմ։ Թիմը համալրել են նաև արգենտինացի Ֆրանկո Պարադին «Դեֆենսորես դե Բելգրանո» ակումբից և Արտյոմ Կոնցևոյը բելառուսական «Պարտիզանից»։ Առաջնության մեկնարկը անհաջող ստացվեց նալչիկցիների համար։ Չնայած երկրի գործող չեմպիոն Կազանի «Ռուբինի»[246] հետ խաղում գոլազուրկ ոչ ոքիին, թիմին հաջողվել է առաջին հաղթանակը տոնել միայն 6-րդ տուրի՝ Պերմի «Ամկարի» հետ խաղում[247]։ Դրան հաջորդեց տասներկու անընդմեջ առանց հաղթանակների շարքը։ Նրանց թվում էին ոչ-ոքիներ «Խիմկիի»[248], «Ռոստովի»[249], «Զենիթի»[250], «Կուբանի»[251], «Մոսկվայի»[252] և ԲԿՄԱ-ի հետ[253]։ Չնայած առաջնության առաջատարների հետ խաղերում թիմի հաջող ելույթին, այլ թիմերի հետ խաղերում միավորների մեծ կորուստները հանգեցրին նրան, որ տասնութ խաղից հետո նալչիկցիները զբաղեցնում էին մրցաշարային աղյուսակի տասնհինգերորդ հորիզոնականը՝ չորս միավորով հետ մնալով Կրասնոդարի «Կուբանից»[254]։ Սակայն առաջնության վերջնամասում հաղթանակների շարքը և առաջատարների հետ խաղերում հաջող ելույթը թույլ տվեցին նալչացիներին զբաղեցնել մրցաշարային աղյուսակի տասնմեկերորդ հորիզոնականը։ Թիմի իսկական Ջոկերը դարձել է Շամիլ Ասիլդարովը, ով ամառային տրանսֆերային պատուհանի ժամանակ ակումբ է տեղափոխվել «Մախաչկալա» սիրողական ակումբից։ Տասնչորս հանդիպումներում ութ գոլ խփելուց հետո Շամիլը ոչ միայն դարձավ թիմի լավագույն ռմբարկուն, այլև շատ օգնեց նալչացիներին խուսափել ռուսական ֆուտբոլի առաջին լիգա դուրս գալուց։ Առաջնության ընթացքում միանգամից երկու նշանակալի իրադարձություն տեղի ունեցավ ակումբի պատմության մեջ։ Սամարայի «Կռիլյա Սովետովի» դեմ 10-րդ տուրի խաղը Ռուսաստանի Պրեմյեր լիգայի խաղարկություններում 100-րդն էր թիմի համար[255]։ Իսկ արդեն հաջորդ տուրի՝ Սանկտ Պետերբուրգի «Զենիթի» դեմ խաղում նալչացիներին հաջողվել է խփել իր 100-րդ գոլը երկրի էլիտար դիվիզիոնում, որի հեղինակը Կազբեկ Գետերիևն է[256]։
Ինչպես նաև հարձակման գծի խաղացողների մեծ խումբ՝ Դեյան Ռուսիչը ռումինական «Տիմիշոարայից», Կոնգոյի հարձակվող Պատրիկ Էթչինին և Վլադիմիր Դյադյունը «Ռուբինից»։ Վերադարձել է Գոգիտա Գոգուայի Գրոզնիի «Թերեկ» վարձակալությունից։ Նալչիկի թիմը հաջող մեկնարկ ունեցավ և արդեն առաջնության երրորդ տուրից հետո, հաղթելով «Ալանիային»[257] և «Սիբիրին»[258], թիմը գլխավորեց մրցաշարային աղյուսակը[259]։ Դրան հաջորդեց տնային խոշոր հաղթանակը «Ռոստովի»[260] նկատմամբ, ինչպես նաև հաղթանակներ Սամարայի «Թևերի»[261] և Մոսկվայի «Դինամոյի» նկատմամբ[262]։ Սանկտ Պետերբուրգի «Զենիթի» դեմ 9-րդ տուրի խաղին թիմը մոտեցել է առաջնության առաջատարի կարգավիճակով՝ իր մրցակիցներից առաջ անցնելով միայն երկրորդական ցուցանիշներով[263]։ Սանկտ Պետերբուրգում կայացած խաղում թիմը պարտվեց[264] և զիջեց առաջնության առաջատարին։ Առաջնության ողջ ընթացքում թիմը գտնվել է առաջնության առաջատարների անմիջական հարևանությամբ։ Առաջին շրջանը թիմն ավարտել է մրցաշարային աղյուսակի չորրորդ հորիզոնականում՝ երկրորդ տեղում գտնվող մոսկովյան բանակայիններից հետ մնալով երկու միավորով[265]։ Չափաբաժինների ընթացքում թիմը համալրել են Ալեքսանդր Կոլինկոն լատվիական «Վենտսպիլսից», Միլան Յովանովիչը Վիեննայի «Ռապիդից» և Յովան Գոլիչը Սերբական «Ինջիա» ակումբից։ Վարձակալական հիմունքներով թիմ է վերադարձել բրազիլացի լեգեոներ Ռիկարդու Ժեզուսը։ Եղել են նաև կորուստներ։ Թիմը լքեց Ալեքսանդր Ամիսուլաշվիլին, ով համալրեց թուրքական «Կայսերիսպոր» շարքերը, Վլադիմիր Կիսենկովը դարձավ Մոսկվայի «Դինամոյի» խաղացող, իսկ Մարատ Բիկմաևը տեղափոխվեց «Ալանիա»։ Հեռավորության երկրորդ կեսի ընթացքում թիմը պայքար էր մղում եվրագավաթներում հայտնվելու համար։ Սակայն առաջնության վերջնամասում Մոսկվայի «Լոկոմոտիվից»[266], ինչպես նաև Պերմի «Ամկարից»[267] և «Անժիից»[268] կրած պարտությունները հանգեցրել են նրան, որ առաջնության արդյունքներով Նալչիկի թիմն զբաղեցրել է մրցաշարային աղյուսակի 6-րդ հորիզոնականը՝ չորս միավորով հետ մնալով մոսկովյան երկաթուղայիններից[269]։ Սա հավաքականի լավագույն ցուցանիշն է երկրի ֆուտբոլի առաջնության խաղարկություններում։ Թիմի լավագույն ռմբարկու է դարձել Վլադիմիր Դյադյունը՝ իր ակտիվում ունենալով 10 գնդակ՝ այդպիսով սահմանելով մեկ մրցաշրջանի արդյունավետության թիմային ռեկորդ պրեմյեր լիգայի շրջանակներում։
2010 թվականի առաջնության ավարտից հետո հայտարարվեց, որ Յուրի Կրասնոժանը պայմանագիր է կնքել Մոսկվայի «Լոկոմոտիվի» հետ[270]։ Ընտրելով Սերգեյ Տաշուևի և Վլադիմիր Էշտրեկովի[271] միջև ակումբի ղեկավարությունը որոշում է կայացրել վերջինիս նշանակել թիմի գլխավոր մարզչի պաշտոնում, ինչի մասին հայտարարվել էր դեկտեմբերի սկզբին[272]։ Արտամրցաշրջանում թիմի կազմը զգալի փոփոխությունների է ենթարկվել։ Թիմը համալրել են դարպասապահ Եվգենի Պոմազանը Մոսկվայի ԲԿՄԱ-ից, պաշտպաններ Միխայիլ Բագաևը՝ «Կրասնոդարից», Եվգենի Օվսիենկոն՝ Օմսկի «Իրտիշից» և բոսնիացի լեգիոներ Ադնան Զախիրովիչը՝ «Չելիկից»։ Թիմը համալրվել է նաև Ալեքսանդր Կուլիկովով և Իգոր Պորտնյագինով Կազանի «Ռուբինից», Յուրի Լեբեդևով Կալինինգրադի «Բալթիկայից» և Դանիիլ Գրիդնևով՝ Սամարայի «Կռիլյա Սովետով»։ Թիմը լքեց խաղացողների մեծ խումբ։ Գոգիտա Գոգուան համալրել է Նիժնի Նովգորոդի «Վոլգայի» շարքերը, Վլադիմիր Դյադյունը վերադարձել է «Ռուբին», Վիկտոր Վասինը դարձել Է Մոսկվայի ԲԿՄԱ-ի խաղացող, Կազբեկ Հետերիևը համալրել է Սոչիի «Ժեմչուժինայի» շարքերը, իսկ Ալեքսանդր Կոլինկոն դարձել է Կալինինգրադի «Բալթիկայի» խաղացող։ Մրցաշրջանի սկզբում թիմը պետք է տնային հանդիպում անցկացներ Սամարայի «Թևերի» դեմ, սակայն այդ ժամանակ ակումբի մարզադաշտը չէր անցել լիցենզավորում, և թիմը ստիպված էր խաղալ Գրոզնիի Սուլթան Բիլիմխանովի անվան մարզադաշտում[273]։ Հանդիպումն ավարտվեց նալչիկցիների հաղթանակով՝ 1:0[274]։ «Զենիթի»[275] և «Ռուբինի» հետ հանդիպումներում հաջորդեցին ոչ-ոքիներ[276]։ Բայց դրան հաջորդում է անկումը, և թիմը տասնմեկ հանդիպում է անցկացնում առանց հաղթանակների։ Ֆուտբոլիստների փորձի բացակայությունը, խաղամակարդակը և որոշիչ պահին խաղն իր վրա վերցնելու ունակ հարձակվողը հանգեցրել են նրան, որ առաջին շրջանից հետո թիմը զբաղեցրել է մրցաշարային աղյուսակի վերջին հորիզոնականը՝ չորս միավորով հետ մնալով տասնչորսերորդ տեղում գտնվող «Ռոստովից»[277]։ Այս պահին թիմում փոխվել է գլխավոր մարզիչը։ Հեռավորության առաջին երրորդի ավարտից երկու տուր առաջ այդ պաշտոնում նշանակվել է Սերգեյ Տաշուևը[278]։ Տաշուևի գալուստով թիմի գործերը մի փոքր ավելի լավ անցան, գրանցվեց հինգ հաղթանակ, որոնցից մեկը խոշոր հաշվով հաղթեց Գրոզնիի «Թերեկին»[279]։ Թիմում հարձակվողների բացակայության հետ կապված խնդիրը մասամբ հաջողվել է լուծել թիմի հիմնական կազմում ակումբի երիտասարդ Սան Մագոմեդ Միտրիշևի ներգրավման հաշվին։ Ձմեռային արձակուրդներին թիմը հեռացել է՝ մեկ միավորով հետ մնալով տասնչորսերորդ տեղում գտնվող Նիժնի Նովգորոդի «Վոլգայից»[280]։ Առաջնության վերսկսումից հետո թիմի խաղը չստացվեց։ Նալչիկցիները 6 խաղում անընդմեջ զիջել են իրենց մրցակիցներին, ինչը հանգեցրել է գլխավոր մարզչի հրաժարականին[281] և նվազագույնի հասցրել թիմի՝ պրեմիեր լիգայում տեղը պահպանելու հնարավորությունները։ 2012 թվականի ապրիլի 27-ին առաջնության ավարտից երեք տուր առաջ ակումբը կորցրել է պրեմիեր լիգայում տեղը պահպանելու շանսերը[282]։ Նալչիկի թիմն առաջնությունն ավարտվել է մրցաշարային աղյուսակի վերջին հորիզոնականով։
Ֆուտբոլի ազգային լիգա (2012-2014)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նոր մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ ակումբը լքել է խաղացողների մեծ խումբ։ Միլան Յովանովիչը համալրել է սերբական «Ցրվենա Զվեզդայի» շարքերը[283], Յովան Գոլիչը տեղափոխվել է ռումինական «Տուրնու-Սեվերին» ակումբ[284], Ռոման Կոնցեդալովը դարձել է Սարանսկի «Մորդովիայի» խաղացող[285][286], Սեմյոն Ֆոմինը տեղափոխվել է «Ռոտոր»[287][288], Մագոմեդ Միտրիշևը համալրել է Գրոզնիի «Թերեկը», իսկ Ալեքսանդր Շչանիցինը վերադարձել է «Ուրալ»[289][290]։ Թիմը համալրել են դարպասապահ Անտոն Կոչենկովը[291], պաշտպաններ Ասլան Զասեևը[292] և Նաիլ Զամալիևը[293][294], ինչպես նաև միջին գծի խաղացողներ Իգոր Կորոնովը[295], Վլադիմիր Տատարչուկը[296][297] և Մարատ Շողենովը[298][299]։ Չնայած դասի իջեցմանը, թիմին հաջողվել է պահպանել թիմի ողնաշարը։ Թիմի գլխավոր մարզիչ Թիմուր Շիպշևի և խաղացողների առջև խնդիր է դրվել վերադառնալ պրեմիեր լիգա[300]։ Նալչիկի թիմը մեկնարկել է առաջնության նորեկ «Ուֆայի» նկատմամբ տնային հաղթանակով[301]։ Հեռավորության առաջին կեսի ընթացքում թիմը կայուն գտնվել է առաջնության առաջատարների խմբում։ Բայց թիմում գոլ խփած հարձակվողների բացակայությունը, պաշտպանական շարքերում չխաղալը և տարեվերջին միավորների կորուստը հանգեցրին նրան, որ թիմը ձմեռային արձակուրդներին մնաց մրցաշարային աղյուսակի յոթերորդ հորիզոնականում՝ հինգ միավորով հետ մնալով երրորդ տեղում գտնվող Խաբարովսկի ԲՄԱ-ից։ Ձմեռային տրանսֆերային պատուհանի ժամանակ թիմը լքել են Վլադիմիր Տատարչուկն[302] ու Մարատ Շողենովը[303], իսկ Ադնան Զախիրովիչը վարձավճարով տեղափոխվել է Մինսկի «Դինամո»[304]։ Առաջնության երկրորդ հատվածին նախապատրաստվելիս թիմը համալրվեց ստորին լիգաների մի շարք խաղացողներով[305], թիմում հայտնվեցին նաև կոլումբիացի Կառլոս Ռուան[306] և Ալեքսեյ Մեդվեդևը «Սիբիրից»[307], թիմ վերադարձավ Ռոման Կոնցեդալովը։ Թիմը մասնակցել է ֆուտբոլի ազգային լիգայի գավաթի խաղարկությանը, որտեղ զբաղեցրել է չորրորդ տեղը[308]։ Առաջնության վերսկսումից հետո Նալչիկի թիմը կրել է ընդամենը երկու պարտություն և, վաստակելով 53 միավոր, ամփոփիչ աղյուսակում զբաղեցրել է երրորդ հորիզոնականը, ինչը թիմին թույլ է տվել մասնակցել Սամարայի «Կռիլյա Սովետովի» դեմ պրեմյեր լիգայում հանդես գալու իրավունքի անցումային խաղերին[309]։ Հանդիպումներն ավարտվեցին պարտությամբ։ Նալչիկցիները պարտվել են ընդհանուր 2:7 հաշվով և չեն կատարել բարձրագույն դիվիզիոն դուրս գալու խնդիրը։
Անտոն Կոչենկովը դարձավ Սարանսկի «Մորդովիայի» խաղացող[310], Միխայիլ Բագաևը տեղափոխվեց Մոսկվայի «Տորպեդո»[311], իսկ Ռոման Կոնցեդալովը դարձավ Նիժնի Նովգորոդի «Վոլգայի» խաղացող[312]։ Նրանց փոխարինելու են հրավիրվել ակումբի մի շարք երիտասարդ սաներ (Զալիմ Մակոև)։ 2013/14 մրցաշրջանի առաջին կեսը թիմն անցկացրել է իր հնարավորություններից ցածր։ Ոչ-ոքի արդյունքները փոխարինելով պարտություններով՝ սպարտակովցիները երկար ժամանակ գտնվում էին վտանգավոր հեռավորության վրա, և միայն վերջին խաղերում հաջող խաղը նրանց թույլ տվեց առաջնության աշնանային հատվածն ավարտել տասներկուերորդ տեղում։
2014 թվականի հունվարի 9-ին հայտարարվեց, որ ակումբը դուրս է գալիս Ռուսաստանի առաջին դիվիզիոնի առաջնությունից ֆինանսական դժվարությունների պատճառով[313], սակայն ավելի ուշ թիմի երկրպագուների և հանրապետության ղեկավարության շնորհիվ ստեղծված իրավիճակից ելք գտնվեց[314]։ Կադրային փոփոխություններ՝ կառավարությունում։ Խմբի նոր գլխավոր տնօրեն և գլխավոր մարզիչ են նշանակվել համապատասխանաբար Վլադիմիր Բալովը և Հասանբի Բիջիևը[315]։ ռաջնության գարնանային հատվածում թիմը վաստակել է 21 միավոր և առաջնությունում զբաղեցրել է 10-րդ հորիզոնականը։ Թիմի լավագույն ռմբարկու, ինչպես նաև լիգայի լավագույն երիտասարդ ֆուտբոլիստ է ճանաչվել հարձակողական ոճի կիսապաշտպան Ալիխան Շավաևըը[316]։
2014 թվականի մայիսի 29-ին ակումբը դիմել է ֆուտբոլի ազգային լիգա՝ խնդրելով թիմին հեռացնել մրցաշարի մասնակիցներից՝ ռուսական ֆուտբոլի առաջին լիգայում հանդես գալու համար բավարար ֆինանսավորման հնարավորության բացակայության պատճառով[1]։
2010-2014 թվականներին թիմի տիտղոսային հովանավորը եղել է «Սինդիկա» հոլդինգային ընկերությու[317]. Կոլեկտիվին ֆինանսական աջակցություն է ցուցաբերում հանրապետության նախկին ղեկավար Արսեն Կանոկովը[318]։
Պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլային լիգա (2014 թվականից)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դասի իջեցման պատճառով թիմը լքել են հիմնական կազմի գրեթե բոլոր խաղացողները։ Մարզչական շտաբը խաղադրույք է կատարել հանրապետական ֆուտբոլի սաների վրա։ Նովոկուբանի «Կենսաբանից» թիմը համալրել են Ասլանբեկ և Զաուրբեկ Կոնով եղբայրները, ինչպես նաև Ալեքսեյ Նաումենկոն։ Խաղացողների մեծ խումբ է եկել Անգուշտից՝ Գրիգորի Գուզ, Զալիմ Կիշև, Ասլան Դիշեկով, Ալիմ Կարկաև և Մագոմեդ Գուգուև։ Ալեքսեյ Գորոդովան ժամանել է «Յակուտիայից», Անտոն Վասիլևը՝ Բլագովեշչենսկի «Ամուր»-ից, Հասան Ահրիևը՝ «Կրասնոդարից», ինչպես նաև երիտասարդական թիմի մի խումբ խաղացողներ։ Թիմում են մնացել Ամիր Բաժեւը և Ազամաթ Գուրֆովը։ Մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ երկրորդ լիգայի հարավային գոտու թիմերը բաժանվեցին երկու ենթախմբերի։ Առաջին փուլում սպարտակցիները տարել են ինը հաղթանակ, որոնցից հինգը խոշոր հաշվով երկու անգամ հաղթել են Վլադիկավկազի «Ալանիային», ինչպես նաև տանը՝ Մախաչկալայի «Անժի-2»-ի, Նազրանի «Անգուշտի» և «Տագանրոգի» նկատմամբ։ Միևնույն ժամանակ թիմը չափազանց անհաջող է խաղացել Պյատիգորսկի «Մաշուկի» հետ խաղերում։ Երկու հանդիպումներն էլ պարտվել են ընդհանուր 0:5 հաշվով։ Իրենց ենթախմբում զբաղեցնելով չորրորդ տեղը՝ նալչիկցիները դուրս եկան գոտու լավագույն թիմերի եզրափակիչ մրցաշար։ Գարնանը ակումբը համալրեց երիտասարդ ֆուտբոլիստների շարքը։ «Ուրալից» վարձավճարով է վերադարձել Արսեն Գոշոկովը։ Այս փուլում սպարտակցիներն անհաջող հանդես եկան՝ տանելով ընդամենը երեք հաղթանակ։ Պարտվեցին «Աֆիպսը», նովոկուբանսկի «Կենսաբանը» և «Չեռնոմորեցը»։ Սպարտակցիների համար մրցաշրջանի արդյունքը 8-րդ տեղն էր։ Թիմի լավագույն հարձակվող է ճանաչվել Մագոմեդ Գուգուևը, ով 14 գնդակով գլխավորել է երկրորդ լիգայի հարավային գոտու ռմբարկուների մրցավազքը։
Հաջորդ մրցաշրջանի մեկնարկից առաջ թիմը լքեցին Ասլանբեկ և Զաուրբեկ Կոնով եղբայրները, ինչպես նաև Անտոն Վասիլևը, Ալեքսեյ Նաումենկոն, Գրիգորի Գուզը և Զալիմ Կիշևը։ Եկատերինբուրգի «Ուրալ» է վերադարձել Արսեն Գոշոկովը։ Նրանց փոխարինելու են հրավիրվել Անտոն Անտիպովը, Մարատ Ձախմիշևը, Տիմուր Տեբերդիևը և Ալբերտ Բոգատիրևը Պյատիգորսկի «Մաշուկից», Նիկիտա Դրոզդովը «Սախալինից» և Սերգեյ Կրամարենկոն Նովոչերկասկի «Միտոսից»։ Ապաքինվել է ծանր վնասվածքից Իսլամ Տլուպով։ 2015/2016 թվականների մրցաշրջանում սպարտակովցիներն առաջին տուրերից առաջատարի դիրքը գրավեցին՝ մեկնարկին տալով տասնմեկ հանդիպումներից բաղկացած շարք՝ առանց պարտությունների անընդմեջ։ Առաջին անհաջողությունը թիմը կրել է միայն հոկտեմբերի 4-ին՝ «Աֆիպսի» հետ արտագնա խաղում։ Մայիսի 10-ին «Կրասնոդար-2»-ի հետ արտագնա խաղում գոլազուրկ ոչ-ոքիից հետո Նալչիկի թիմը ժամանակից շուտ երաշխավորել է չեմպիոնությունն ու դասի առաջխաղացումը։
Ռուսաստանի առաջին դիվիզիոնի 2016/17 մրցաշրջանի արդյունքներով թիմը 38 միավորով 19-րդ տեղում է՝ վերադառնալով ՊՖԼ[319]։
Նախկին անուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1935-1968՝ «Սպարտակ»
- 1969-1972՝ «Վարորդ»
- 1973-1976՝ «Սպարտակ»
- սեպտեմբեր-դեկտեմբեր 1976՝ «Էլբրուս»
- 1977-2007՝ «Սպարտակ»
- 2007 թվականի ապրիլի 7-ից՝ «Սպարտակ-Նալչիկ»[320]
Ակումբի գույներն ու ձևը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Սպարտակի» ավանդական գույներն են կարմիրն ու սպիտակը, համազգեստի դասական գունավորումն իրենից ներկայացնում է կարմիր շապիկներ, սպիտակ կիսավարտիք և կարմիր սռնապաններ։ Այստեղից գալիս է թիմի մականունը՝ «կարմիր-սպիտակ»։ Թիմի արտագնա համազգեստը ներկայացնում է տան հայելային պատկերը։ Նախկինում երբեմն օգտագործվում էր կանաչ շապիկներով համազգեստի տարբերակ[321]։ Վերջին տարիներին ակումբի տեխնիկական հովանավորը բրիտանական Umbro ընկերությունն է, բացառություն էր 2006 թվականի մրցաշրջանը, երբ թիմի համազգեստի մատակարարը գերմանական Adidas ընկերությունն էր[322]։ 2012 թվականի կեսերին ակումբի ղեկավարությունը jako ընկերության հետ պայմանավորվել էր խաղային համազգեստի մատակարարման մասին[323], սակայն պայմանագրի ուժի մեջ մտնելը ստիպված էր հետաձգել տեխնիկական պատճառներով արտադրողի կողմից[324]։ Մինչև 2010 մրցաշրջանը խումբը չուներ տիտղոսային հովանավոր։ 2010 թվականից 2014 թվականներին այդպիսին էր «Սինդիկա» հոլդինգային շինարարական ընկերությունը[317]։ Ակումբին աջակցում են տեղի անհատ ձեռներեցները, ինչպես նաև հանրապետության նախկին ղեկավար Արսեն Կանոկովը[318]։
Ձեռքբերումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ազգային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուսաստանի առաջնություն
- 6-րդ տեղ․ 2010 թվական։
Ռուսաստանի գավաթ
- 1/4 եզրափակիչ․ 2007/08 թվականներ։
ՖԱԼ
- Արծաթե մեդալակիր․ 2005 թվական։
- Բրոնզե մեդալակիր․ 2012/13։
ՊՖԼ
- Հաղթող (2)․ 1995, 2015/16 թվականներ։
ՌԽՖՍՀ առաջնություն
- Չեմպիոն (2)․ 1965, 1970 թվականներ։
ԿԲԻԽՍՀ առաջնություն
- Չեմպիոն (5): 1938, 1949, 1951, 1953, 1958 թվականներ (ձմեռ)։
ԿԲԻԽՍՀ գավաթ
- Սեփականատեր (2): 1951, 1953 թվականներ։
- Ամենամեծ հաղթանակ[325]
- ԽՍՀՄ առաջնություն․
- 7:0՝ «Փոլադ» (Սումգայիթ) (1970 թվական)։
- Ռուսաստանի առաջնություն․
- 8:1՝ «Հասկ» (Կրասնոդար) (1994 թվական),
- 7:0՝ «Պսակ» (Գուլկևիչի) (1994 թվական),
- 7:0՝ «Ավտոդոր» (Վլադիկավկազ) (1995 թվական),
- 7:0՝ «Հրավառություն» (Բելգորոդ) (1995 թվական),
- 7:0՝ «Ուրալմաշ» (Եկատերինբուրգ) (1997 թվական)։
- Ամենամեծ պարտություն
- ԽՍՀՄ առաջնություն․
- 0:8՝ «Կռիլյա Սովետով» (Կույբիշև) (1975 թվական)։
- Ռուսաստանի առաջնություն․
- 0:8՝ «Տոմ» (Տոմսկ) (1998)։
- 0:8՝ «Ալանիա» (Վլադիկավկազ) (2019 թվականի նոյեմբերի 3)։
Ելույթների վիճակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ԽՍՀՄ-ում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուսաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռեկորդակիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Սպարտակ-Նալչիկ» ֆուտբոլային ակումբի խաղացողների ամբողջական ցանկը, որոնց մասին հոդվածներ կան Վիքիպեդիայի ռուսերեն բաժնում, տես այստեղ:
Ողջ պատմության ընթացքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս բաժնում ներկայացված են ակումբի ռեկորդակիրները ԽՍՀՄ և Ռուսաստանի առաջնություններում և գավաթներում անցկացրած հանդիպումների և խփած գոլերի քանակով։
| Ակումբի ռեկորդակիրները ըստ խաղերի[326] | |||
|---|---|---|---|
| Խաղացող | Հանդիպումներ | ԽՍՀՄ և Ռուսաստանի առաջնություններում | ԽՍՀՄ և Ռուսաստանի գավաթներում |
 Բասիր Նաուրուզով
|
494 | 480 | 14 |
| Էդուարդ Կուգոտով
|
449 | 440 | 9 |
| Սերգեյ Տրուբիցին
|
428 | 414 | 14 |
| Վյաչեսլավ Գուբժև
|
418 | 415 | 3 |
| Սերգեյ Կրաշչենկո
|
347 | 336 | 11 |
| Ռուսլան Աշիբոկով
|
346 | 326 | 20 |
| Ռուսլան Բեկով
|
326 | 314 | 12 |
| Ասլանբեկ Խանցև
|
322 | 316 | 6 |
| Ալիմ Ջանսուև
|
309 | 300 | 9 |
| Գեորգի Լոբժանիձե
|
300 | 296 | 4 |
| Ակումբի լավագույն ռմբարկուներ[326] | |||
|---|---|---|---|
| Խաղացող | Գոլեր | ԽՍՀՄ և Ռուսաստանի առաջնություններում | ԽՍՀՄ և Ռուսաստանի գավաթներում |
| Վյաչեսլավ Գուբժև
|
137 | 136 | 1 |
| Էդուարդ Կուգոտով
|
128 | 122 | 6 |
| Բասիր Նաուրուզով
|
123 | 120 | 3 |
| Ռուսլան Բեկով
|
101 | 101 | — |
| Ասլան Գոպլաչև
|
74 | 73 | 1 |
| Վիկտոր Տլարուգով
|
61 | 55 | 6 |
| Եվգենի Դերեմով
|
56 | 54 | 2 |
| Օլեգ Կիրիմով
|
55 | 54 | 2 |
| Ալեքսանդր Զարուցկի
|
52 | 52 | — |
| Վիկտոր Բատարին
|
50 | 50 | — |
Տվյալները վերջնական չեն՝ կապված 1961, 1971, 1977 և 1978 թվականների առաջնությունների խաղերի, ինչպես նաև երկրի գավաթի որոշ հանդիպումների պաշտոնական արձանագրությունների բացակայության հետ։
Ռուսական ժամանակաշրջանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս բաժնում ներկայացված են ակումբի ռեկորդակիրները Ռուսաստանի առաջնություններում և գավաթներում անցկացրած հանդիպումների և խփած գոլերի քանակով։
| Ակումբի ռեկորդակիրները ըստ խաղերի[326] | |||
|---|---|---|---|
| Խաղացող | Հանդիպումներ | Ռուսաստանի առաջնություններում | Ռուսաստանի գավաթներում |
| Սերգեյ Կրաշչենկո
|
302 | 291 | 11 |
| Ալեքսանդր Զարուցկի
|
278 | 275 | 3 |
| Կոնստանտին Դեմենկո
|
261 | 250 | 11 |
| Լեոնիդ Կուդաև
|
246 | 238 | 8 |
 Անատոլի Սկվորցով
|
224 | 218 | 6 |
| Թիմուր Շիպշև
|
204 | 195 | 9 |
| Ռուսլան Մոստովոյ
|
202 | 196 | 6 |
| Ասլան Մաշուկով
|
197 | 193 | 4 |
 Միոդրագ Ջուդովիչ
|
190 | 186 | 4 |
| Օլեգ Կիրիմով
|
180 | 175 | 5 |
Առանձնացվել են ակումբի գործող խաղացողները։
| Ակումբի լավագույն ռմբարկուներ[326] | |||
|---|---|---|---|
| Խաղացող | Գոլեր | Ռուսաստանի առաջնություններում | Ռուսաստանի գավաթներում |
| Ասլան Գոպլաչով
|
67 | 67 | — |
| Էդուարդ Կուգոտով
|
67 | 65 | 2 |
| Օլեգ Կիրիմով
|
55 | 53 | 2 |
| Ալեքսանդր Զարուցկի
|
52 | 52 | — |
| Անդրեյ Պորոշին
|
27 | 27 | — |
| Ալի Ալչագիրով
|
26 | 25 | 1 |
| Վյաչեսլավ Գուբժև
|
26 | 26 | — |
| Կոնստանտին Դեմենկո
|
26 | 26 | — |
| Անզոր Ձամիխով
|
26 | 26 | — |
| Ռուսլան Իդիգով
|
26 | 26 | — |
Առանձնացվել են ակումբի գործող խաղացողները։
Մանկապատանեկան դպրոց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մանկապատանեկան դպրոցը կազմակերպվել է 2008 թվականին ակումբի ղեկավարության և այդ ժամանակ թիմի գլխավոր մարզիչ Յուրի Կրասնոժանի նախաձեռնությամբ։ Նույն թվականին դպրոցին պաշտոնապես շնորհվել է ֆուտբոլային թեքումով մասնագիտացված մանկապատանեկան հաստատության կարգավիճակ և հինգ տարի ժամկետով կրթական գործունեություն իրականացնելու լիցենզիա։ Ներկայումս մարզական մանկապատանեկան մարզադպրոցում ֆուտբոլով զբաղվող երեխաների թիվը կազմում է ավելի քան 140 մարդ։ Դասընթացներն անցկացվում են պրոֆեսիոնալ ակումբի գտնվելու վայրում[327]։ 2011/12 թվականներին առաջնության արդյունքներով Նալչիկցիների երիտասարդական թիմը Զաուր Կիբիշևի և Կազբեկ Նահուշևի գլխավորությամբ դարձել է Ռուսաստանի առաջնության Բ խմբի հաղթող և ստացել փոքր ոսկե մեդալներ[328][329]։ 2012 թվականից կոլեկտիվը հանդես է գալիս սիրողական ֆուտբոլային ակումբների մրցումներում[330], ինչպես նաև հանրապետական առաջնությունում[331]։
Մարզադաշտ և երկրպագուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարզադաշտը գտնվում է Նալչիկ, Շոհենցուկովի փողոց, 1-ին շենք հասցեում։ Կառուցվել է 1960 թվականին։ 2006 թվականին մարզադաշտը վերակառուցվել է։ Տարողունակությունը 14149 հանդիսական է, խաղադաշտի չափը 105 մ x 68 մ է։ Մարգագետինը բնական է, տաքացվող խոտածածկ։ Տրիբունաների քանակը 4 է («Արևմուտք», «Արևելք», «Հյուսիս» և«Հարավ»)։
Ակումբը մեծ աջակցություն է վայելում հանրապետության ֆուտբոլասերների շրջանում։ Գործում են Red-White Djigits (Կարմիր և սպիտակ ջիգիտներ) և REBELS (ապստամբներ) երկու երկրպագուների կազմակերպություններ։ 2012 թվականի կեսերին մարզադաշտի տարածքում բացվել է ակումբի ատրիբուտների խանութը[332]։ 2013 թվականի մարտին թիմի երկրպագուների կողմից կազմակերպվեց Southern Eagles (Հարավային արծիվներ) նոր երկրպագուների շարժումը, որին «Սպարտակ» մարզադաշտի Արևելյան տրիբունայում ամրացվեց քսանմեկերորդ հատվածը[333]։
Թիվ 12-ը նշանակվում է ակումբի երկրպագուներին[334]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 ««Спартак-Нальчик» покидает ФНЛ». Официальный сайт ФНЛ. 2014 թ․ մայիսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 25-ին.
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 9
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 10
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 11—12
- ↑ Шульга, 2001, էջ 3—5
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 13
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 16
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 18
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 19
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 24
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 26
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 27—29
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 30—32
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 33—37
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 38—40
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 41—42
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 43—44
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 45—46
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 47—48
- ↑ Морозов. Часть I, 2002, էջ 49—50
- ↑ 21,0 21,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 6—7
- ↑ «СССР. Сезон — 1959. Класс «Б». 3-я зона. Результаты матчей». Wildstat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 5
- ↑ Шульга, 2001, էջ 6
- ↑ Шульга, 2001, էջ 8
- ↑ Ещё один мяч Костин забил в поединке с махачкалинской командой «Темп». Матч завершился ничьей 1:1, но по итогам заседания президиума Федерации футбола РСФСР от 7 октября 1959 года результаты данной игры были аннулированы, а махачкалинцам было зачислено техническое поражение
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 8
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 10
- ↑ Шульга, 2001, էջ 12
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 13
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 15
- ↑ Шульга, 2001, էջ 15
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 19
- ↑ Шульга, 2001, էջ 16
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 22
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 23
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 28
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 32
- ↑ «СССР. Сезон — 1965. Класс «Б». РСФСР. Полуфинальный турнир». Wildstat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1965. Класс «Б». РСФСР. Финальный турнир». Wildstat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 37
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 41
- ↑ Шульга, 2001, էջ 36
- ↑ Шульга, 2001, էջ 37
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 48
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 45
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 49
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 52
- ↑ Шульга, 2001, էջ 40
- ↑ 50,0 50,1 50,2 Морозов. Часть II, 2006, էջ 58
- ↑ Шульга, 2001, էջ 44
- ↑ «СССР. Сезон — 1968. 2 группа класса «А». 2 подгруппа». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 25-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 65
- ↑ 54,0 54,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 68
- ↑ Шульга, 2001, էջ 48
- ↑ Шульга, 2001, էջ 47
- ↑ 57,0 57,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 76
- ↑ 58,0 58,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 76—77
- ↑ Шульга, 2001, էջ 51
- ↑ 60,0 60,1 60,2 Морозов. Часть II, 2006, էջ 85
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 85—86
- ↑ Шульга, 2001, էջ 57
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 87
- ↑ 64,0 64,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 89
- ↑ 65,0 65,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 90
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 94
- ↑ Шульга, 2001, էջ 60
- ↑ «СССР. Сезон — 1972. Первая лига. Матч №218». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 97
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 101
- ↑ Шульга, 2001, էջ 64
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 104
- ↑ Шульга, 2001, էջ 67—69
- ↑ «СССР. Сезон — 1974. Первая лига. Матч №5». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1974. Первая лига. Матч №14». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1974. Первая лига. Матч №367». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ 77,0 77,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 105
- ↑ «СССР. Сезон — 1975. Первая лига. Матч №177». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 107
- ↑ «СССР. Сезон — 1976. Первая лига. Матч №138». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 109
- ↑ Шульга, 2001, էջ 75
- ↑ 83,0 83,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 114
- ↑ 84,0 84,1 Шульга, 2001, էջ 76
- ↑ «СССР. Сезон — 1977. Вторая лига. 4 зона». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 25-ին.
- ↑ 86,0 86,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 118
- ↑ Шульга, 2001, էջ 81
- ↑ По данным книги Команды Кабардино-Балкарии в чемпионатах СССР и России Беков в сезоне 1977 года забил не 26, а 28 мячей.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 118—119
- ↑ 90,0 90,1 90,2 Морозов. Часть II, 2006, էջ 127
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 127—128
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 131
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 136
- ↑ «СССР. Сезон — 1979. Первая лига. Протоколы матчей». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1979. Первая лига. Матч №267». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1979. Первая лига. Матч №282». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 137
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 138
- ↑ «СССР. Сезон — 1980. Первая лига. Матч №8». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1980. Первая лига. Матч №19». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1980. Первая лига. Матч №64». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1980. Первая лига. Матч №258». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1980. Первая лига. Протоколы матчей». FC Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 21-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 93—95
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 141
- ↑ Шульга, 2001, էջ 97
- ↑ Григорий Андреев. (2012 թ․ փետրվարի 1). «Из истории нальчикского «Спартака»». Московский комсомолец в КБР. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 18-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 101
- ↑ Шульга, 2001, էջ 100
- ↑ «СССР. Сезон — 1982. Вторая лига. 3-я зона. Протоколы матчей». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 3-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 151
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 153
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 157—158
- ↑ Шульга, 2001, էջ 106—107
- ↑ «СССР. Сезон — 1984. Вторая лига. 3-я зона. Протоколы матчей». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 7-ին.
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 163
- ↑ Шульга, 2001, էջ 109
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 164
- ↑ Шульга, 2001, էջ 110
- ↑ «СССР. Сезон — 1985. Вторая лига. 3-я зона. Заявочные листы команд». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ 121,0 121,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 169
- ↑ «СССР. Сезон — 1985. Вторая лига. 3-я зона. Календарь соревнований». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ «СССР. Сезон — 1985. Вторая лига. 3-я зона». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 112
- ↑ По данным книги Команды Кабардино-Балкарии в чемпионатах СССР и России сотый гол был забит Русланом Бековым 5 октября 1984 года в домашнем матче против пятигорского «Машука» (1:1)
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 169—170
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 170
- ↑ Шульга, 2001, էջ 113
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 176—177
- ↑ Шульга, 2001, էջ 115
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 177
- ↑ Шульга, 2001, էջ 117
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 179
- ↑ 134,0 134,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 183
- ↑ Шульга, 2001, էջ 119
- ↑ Шульга, 2001, էջ 120
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 189
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 191
- ↑ Шульга, 2001, էջ 125
- ↑ 140,0 140,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 198
- ↑ Морозов. Часть II, 2006, էջ 198—199
- ↑ Шульга, 2001, էջ 128
- ↑ Шульга, 2001, էջ 130
- ↑ 144,0 144,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 206
- ↑ Шульга, 2001, էջ 132
- ↑ Шульга, 2001, էջ 134
- ↑ 147,0 147,1 Морозов. Часть II, 2006, էջ 221
- ↑ Шульга, 2001, էջ 142
- ↑ 149,0 149,1 Шульга, 2001, էջ 137
- ↑ «Профиль клуба». Wildstat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1992. Первая лига. Запад». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 144—157
- ↑ Шульга, 2001, էջ 175
- ↑ Шульга, 2001, էջ 176
- ↑ 155,0 155,1 155,2 155,3 Шульга, 2001, էջ 179—180
- ↑ «Россия. Сезон — 1994. Вторая лига. Запад». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
- ↑ 157,0 157,1 Шульга, 2001, էջ 194
- ↑ «Россия. Сезон — 1995. Вторая лига. Запад. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 214
- ↑ Шульга, 2001, էջ 197—212
- ↑ «Профиль команды «Спартак»-д Нальчик на сайте Footballfacts.ru, включая сезон-1995 клуба «Спартак-2»/«Нарт» Нарткала/Нарт». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 218
- ↑ «Россия. Сезон — 1996. Первая лига. Матч №2». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1996. Первая лига. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 234
- ↑ «Россия. Сезон — 1997. Первая лига. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 257
- ↑ «Спартаковцы ведут селекционную работу». «Спорт-Экспресс». 1998 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №4». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №153». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №174». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №246». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №235». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №321». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №331». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №342». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 1998. Первый дивизион. Матч №384». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 263—264
- ↑ Шульга, 2001, էջ 278—279
- ↑ Шульга, 2001, էջ 281
- ↑ «Россия. Сезон — 1999. Первый дивизион. Матч №131». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 300—301
- ↑ Шульга, 2001, էջ 302
- ↑ «Россия. Сезон — 2000. Первый дивизион. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 2000. Первый дивизион. Матч №371». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 2000. Первый дивизион. Матч №373». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ Шульга, 2001, էջ 305
- ↑ Шульга, 2001, էջ 320
- ↑ «Пономарёв подал в отставку». Spartak-nch.chat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
- ↑ «Софербий Ешугов назначен главным тренером «Спартака»». Spartak-nch.chat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 2001. Первый дивизион. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 2001. Первый дивизион. Матч №295». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Задача на сезон-2002 — выход в высший дивизион». Spartak-nch.chat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
- ↑ «У стадиона должен быть один хозяин». Spartak-nch.chat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 2002. Первый дивизион. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 2002. Первый дивизион. Матч №205». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Нальчикские домашние серии «Спартака»». Spartak-nch.chat.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
- ↑ «Кубок России 1999/2000. 1/8 финала. Матч №126». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Кубок России 2002/2003. 1/16 финала. Матч №122». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Кубок России 2002/2003. 1/8 финала. Матч №134». FC-Dynamo.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 2003. Первый дивизион. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ «Россия. Сезон — 2004. Первый дивизион. Календарь соревнований». КЛИСФ.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
- ↑ «Чемпионат России. Первый дивизион. Завтра 1-й тур». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
- ↑ «Пока в Нальчике правили бал вратари, «Динамо» ушло в отрыв». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
- ↑ «Отчёт о матче «Спартак» (Нальчик) — «Чкаловец-1936» 1:0». Официальный сайт ФК «Сибирь». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Чкаловец-1936» 1:0». Sportbox.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 25-ին.
- ↑ «Первый дивизион. 43-й тур: в премьер-лиге будет ещё один «Спартак»». Чемпионат.com. 2005 թ․ նոյեմբերի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 12-ին.
- ↑ Андрей Анфиногентов. (2006 թ․ մարտի 20). «150 вместо 800». «Спорт-Экспресс». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — ЦСКА 0:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ մարտի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 13-ին.
- ↑ Андрей Анфиногентов. (2006 թ․ մարտի 20). «В Нальчике ЦСКА вспомнил о Бухаресте». «Спорт-Экспресс». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Спартак» (Москва) 2:2». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ մարտի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 13-ին.
- ↑ Евгений Дзичковский. (2006 թ․ մարտի 27). «Старков вновь отыгрался под самый зановес». «Спорт-Экспресс». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Локомотив» (Москва) — «Спартак» (Нальчик) 2:3». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ ապրիլի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Рубин» (Казань) 3:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ ապրիլի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Динамо» (Москва) 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ մայիսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Шинник» (Ярославль) — «Спартак» (Нальчик) 0:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ մայիսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Ростов» (Ростов-на-Дону) 3:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ հուլիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Томь» (Томск) 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Сатурн» (Московская область) — «Спартак» (Нальчик) 1:4». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ հուլիսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Москва» (Москва) — «Спартак» (Нальчик) 1:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Зенит» (Санкт-Петербург) 1:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ ապրիլի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Лидер — «Спартак». Из Нальчика!». «Спорт-Экспресс». 2006 թ․ հուլիսի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
- ↑ «Протокол матча «Ростов» (Ростов-на-Дону) — «Спартак» (Нальчик) 2:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ հուլիսի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Луч-Энергия» (Владивосток) — «Спартак» (Нальчик) 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ օգոստոսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Крылья Советов» (Самара) 1:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ օգոստոսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Чемпионат России Премьер-лига. 15-й тур. Турнирная таблица». «Спорт-Экспресс». 2006 թ․ օգոստոսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Шинник» (Ярославль) 2:1». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ հոկտեմբերի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак» (Нальчик) — «Сатурн» (Московская область) 2:0». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ նոյեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Крылья Советов» (Самара) — «Спартак» (Нальчик) 1:2». Официальный сайт РФПЛ. 2006 թ․ նոյեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Леонид Кудаев завершил футбольную карьеру». Voon.ru. 2007 թ․ փետրվարի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Рубин» (Казань) 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2007 թ․ ապրիլի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Москва» 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2007 թ․ մայիսի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Луч-Энергия» (Владивосток) 2:0». Официальный сайт РФПЛ. 2007 թ․ հունիսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Чемпионат России Премьер-лига. 15-й тур. Турнирная таблица». «Спорт-Экспресс». 2007 թ․ հուլիսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Динамо» (Москва) 4:1». Официальный сайт РФПЛ. 2007 թ․ օգոստոսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Ростов» (Ростов-на-Дону) — «Спартак-Нальчик» 0:1». Официальный сайт РФПЛ. 2007 թ․ սեպտեմբերի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Томь» (Томск) 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2007 թ․ նոյեմբերի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча ЦСКА (Москва) — «Спартак-Нальчик» 0:1». Официальный сайт РФПЛ. 2008 թ․ ապրիլի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Зенит» (Санкт-Петербург) — «Спартак-Нальчик» 3:4». Официальный сайт РФПЛ. 2008 թ․ հուլիսի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Рубин» (Казань) 2:0». Официальный сайт РФПЛ. 2008 թ․ մայիսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — ЦСКА (Москва) 0:0». Официальный сайт РФПЛ. 2008 թ․ օգոստոսի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Зенит» (Санкт-Петербург) 2:2». Официальный сайт РФПЛ. 2008 թ․ հոկտեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Шинник» (Ярославль) — «Спартак-Нальчик» 1:2». Официальный сайт РФПЛ. 2007 թ․ հունիսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 27-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Рубин» (Казань) 3:2». Официальный сайт РФПЛ. 2007 թ․ օգոստոսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 27-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Рубин» (Казань) 0:0». Официальный сайт РФПЛ. 2009 թ․ մարտի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Амкар» (Пермь) 4:1». Официальный сайт РФПЛ. 2009 թ․ ապրիլի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Химки» 0:0». Официальный сайт РФПЛ. 2009 թ․ մայիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Ростов» (Ростов-на-Дону) — «Спартак-Нальчик» 1:1». Официальный сайт РФПЛ. 2009 թ․ մայիսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Зенит» (Санкт-Петербург) 2:2». Официальный сайт РФПЛ. 2009 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Кубань» (Краснодар) — «Спартак-Нальчик» 2:2». Официальный сайт РФПЛ. 2009 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Москва» 0:0». Официальный сайт РФПЛ. 2009 թ․ հուլիսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Протокол матча ЦСКА (Москва) — «Спартак-Нальчик» 0:0». Официальный сайт РФПЛ. 2009 թ․ հուլիսի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Чемпионат России Премьер-лига. 18-й тур. Турнирная таблица». «Спорт-Экспресс». 2009 թ․ օգոստոսի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
- ↑ «Команде нужна только победа». «Кабардино-Балкарская правда». 2009 թ․ մայիսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 17-ին.
- ↑ «Двухсотый гол отложили на весну». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հունվարի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Алания» (Владикавказ) 2:1». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ մարտի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Протокол матча «Сибирь» (Новосибирск) — «Спартак-Нальчик» 0:2». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ մարտի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Чемпионат России Премьер-лига. 3-й тур. Турнирная таблица». «Спорт-Экспресс». 2010 թ․ մարտի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 6. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Ростов» (Ростов-на-Дону) 5:2». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ ապրիլի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Крылья Советов» (Самара) 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ ապրիլի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Динамо» (Москва) 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ մայիսի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Чемпионат России Премьер-лига. 8-й тур. Турнирная таблица». «Спорт-Экспресс». 2010 թ․ մայիսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 6. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ «Протокол матча «Зенит» (Санкт-Петербург) — «Спартак-Нальчик» 3:1». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ մայիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Чемпионат России Премьер-лига. 15-й тур. Турнирная таблица». «Спорт-Экспресс». 2010 թ․ օգոստոսի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
- ↑ «Протокол матча «Локомотив» (Москва) — «Спартак-Нальчик» 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ հոկտեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Протокол матча «Амкар» (Пермь) — «Спартак-Нальчик» 3:1». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ նոյեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Анжи» (Махачкала) 1:3». Официальный сайт РФПЛ. 2010 թ․ նոյեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Росгосстрах — Чемпионат России. Премьер-Лига. 30-й тур». «Спорт-Экспресс». 2010 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
- ↑ «Юрий Красножан возглавил «Локомотив»». Официальный сайт ФК «Локомотив» (Москва). 2010 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 3-ին.
- ↑ «Красножан: «Нальчик выберет между Эштрековым и Ташуевым»». UA.футбол. 2010 թ․ դեկտեմբերի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
- ↑ «Футбольной общественности Кабардино-Балкарии представили нового главного тренера ПФК «Спартак-Нальчик»». Официальный сайт ФК «Спартак-Нальчик». 2010 թ․ դեկտեմբերի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
- ↑ Александр Служаков. (2011 թ․ հունվարի 3). «Нальчик и «Локомотив» сами себя наказали — они будут играть не на своих стадионах». Чемпионат.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 14-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Крылья Советов» (Самара) 1:0». Официальный сайт РФПЛ. 2011 թ․ մարտի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Зенит» (Санкт-Петербург) 2:2». Официальный сайт РФПЛ. 2011 թ․ ապրիլի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «Протокол матча «Рубин» (Казань) — «Спартак-Нальчик» 0:0». Официальный сайт РФПЛ. 2011 թ․ ապրիլի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «СОГАЗ-Чемпионат России Премьер-лига. 15-й тур. Турнирная таблица». «Спорт-Экспресс». 2011 թ․ հունիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
- ↑ Андрей Анфиногентов. (2011 թ․ հունիսի 16). «Сергей Ташуев: «Контракт подписал, готовлюсь к ЦСКА»». «Спорт-Экспресс». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Терек» (Грозный) 3:0». Официальный сайт РФПЛ. 2011 թ․ նոյեմբերի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.
- ↑ «СОГАЗ-Чемпионат России Премьер-лига. 32-й тур. Турнирная таблица». «Спорт-Экспресс». 2011 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
- ↑ «Главный тренер ПФК «Спартак-Нальчик» ушёл по собственному желанию». Официальный сайт ФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ ապրիլի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 2-ին.
- ↑ Олег Лысенко. (2012 թ․ ապրիլի 27). «Одним «Спартаком» меньше…». Чемпионат.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 2-ին.
- ↑ ««Црвена Звезда» пополнилась защитником Миланом Йовановичем». Goals.by. 2012 թ․ ապրիլի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 5-ին.
- ↑ «Профиль игрока» (անգլերեն). Transfermarkt.it. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 20-ին.
- ↑ «Роман Концедалов отправился в Саранск». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հունիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին.
- ↑ «Концедалов продолжит карьеру в «Мордовии»». Официальный сайт ФК «Мордовия» (Саранск). 2012 թ․ հունիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 28-ին.
- ↑ «Фомин отдан в аренду в «Ротор»». Официальный сайт ФК «Локомотив» (Москва). 2012 թ․ հունիսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 26-ին.
- ↑ ««Ротор» заключил соглашение с Семёном Фоминым». Официальный сайт ФК «Ротор». 2012 թ․ հունիսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 29-ին.
- ↑ «Щаницин покинул «Спартак-Нальчик»». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հունիսի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին.
- ↑ «Александр Щаницин вернулся в «Урал»». Официальный сайт ФК «Урал». 2012 թ․ հունիսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 28-ին.
- ↑ «ПФК «Спартак-Нальчик» подписал вратаря «Ростова»». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հուլիսի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 5-ին.
- ↑ «ПФК «Спартак-Нальчик» подписал Засеева». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հունիսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին.
- ↑ «Наиль Замалиев временно сменил клуб». Официальный сайт ФК «Шериф». 2012 թ․ սեպտեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
- ↑ ««Спартак-Нальчик» подписал участника еврокубков». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ սեպտեմբերի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
- ↑ ««Спартак-Нальчик» подписал двух игроков». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հուլիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 6-ին.
- ↑ ««Спартак-Нальчик» дозаявил Татарчука». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հուլիսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 20-ին.
- ↑ ««Краснодар» расстаётся с Владимиром Татарчуком». Официальный сайт ФК «Краснодар». 2012 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 25-ին.
- ↑ «В нальчикском «Спартаке» пополнение». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հունիսի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին.
- ↑ «Обращение Марата Шогенова». Официальный сайт ФК «Газовик» (Оренбург). 2012 թ․ հունիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
- ↑ Александр Латышев. (2012 թ․ հուլիսի 4). ««Спартак-Нальчик» должен вернуться в премьер-лигу!». Московский комсомолец в КБР. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 14-ին.
- ↑ «Протокол матча «Спартак-Нальчик» — «Уфа» 1:0». Официальный сайт ФНЛ. 2012 թ․ հուլիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 25-ին.
- ↑ «Четыре игрока покинули «Спартак-Нальчик»». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ դեկտեմբերի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ «Марат Шогенов покинул команду». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ դեկտեմբերի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ «Аднан Захирович пополнит ряды минского «Динамо»». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2013 թ․ փետրվարի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 9-ին.
- ↑ ««Спартак-Нальчик» подписал новичков». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2013 թ․ փետրվարի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին.
- ↑ ««Спартак-Нальчик» сделал первое приобретение в этом году». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2013 թ․ հունվարի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 13-ին.
- ↑ «Алексей Медведев: Никуда из «Сибири» не собирался». «Советский спорт». 2013 թ․ փետրվարի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 17-ին.
- ↑ «Нальчане уступили в матче за третье место». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2013 թ․ փետրվարի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին.
- ↑ ««Спартак-Нальчик» сыграет с «Крыльями Советов», «СКА-Энергия» — с «Ростовом»». Официальный сайт ФНЛ. 2013 թ․ մայիսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 31-ին.
- ↑ «Антон Коченков: Подписан двухлетний контракт». Официальный сайт ФК «Мордовия» (Саранск). 2013 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 14-ին.
- ↑ «Михаил Багаев в составе автозаводцев». Официальный сайт ФК «Торпедо» (Москва). 2013 թ․ հունիսի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 2-ին.
- ↑ «Концедалов – в «Волге»». Официальный сайт ФК «Волга» (Нижний Новгород). 2013 թ․ հունիսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 1-ին.
- ↑ «Руководство «Спартака-Нальчик» приняло решение о снятии команды с первенства ФНЛ». Чемпионат.com. 2014 թ․ հունվարի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 23-ին.
- ↑ ««Спартак-Нальчик» доиграет текущий сезон в ФНЛ». Чемпионат.com. 2014 թ․ հունվարի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 23-ին.
- ↑ «Назначены новый генеральный директор и главный тренер футбольного клуба «Спартак-Нальчик»». Республиканское информационное агентство Кабардино-Балкария. 2014 թ․ հունվարի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 23-ին.
- ↑ «Лучший тренер – Дмитрий Аленичев, игрок-открытие – Сейт-Даут Гаракоев». Официальный сайт ФНЛ. 2014 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 25-ին.
- ↑ 317,0 317,1 «Ход конём». Sports.ru. 2010 թ․ սեպտեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 27-ին.
- ↑ 318,0 318,1 «Партия аутсайдеров». Газета.Ru. 2007 թ․ օգոստոսի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
- ↑ «Луч-Энергия», «Мордовия», «Сокол», «Спартак-Нальчик» и «Нефтехимик» вылетели из ФНЛ Արխիվացված 2017-05-23 Wayback Machine «ТАСС», 20.05.2017
- ↑ «У своих ворот». «Спорт-Экспресс». 2007 թ․ ապրիլի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 18-ին.
- ↑ Андрей Анфиногентов (2007 թ․ մայիսի 18). «Присмотритесь. «Спартак» Нч». Sport-express.ru. «Спорт-Экспресс-Футбол». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 9-ին.
- ↑ «Spartak (Nalchik) Russian Soccer Shirt Images». Colours-of-football.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 5-ին.
- ↑ «JAKO AG — технический спонсор ПФК «Спартак-Нальчик»». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ ապրիլի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
- ↑ ««Спартак-Нальчик» пока будет экипирован в Umbro». Евро-Футбол.ру. 2012 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
- ↑ ««Арсенал» (Тула) — «Спартак» (Нальчик). Превью». Официальный сайт болельщиков ФК «Арсенал» (Тула). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ 326,0 326,1 326,2 326,3 Данные по количеству игр и голов приведены по совокупности из нескольких источников. Статистика по советскому периоду приведена в книге Игоря Морозова. Статистика за российский период составлена по данным сайта КЛИСФ Արխիվացված 2012-09-29 Wayback Machine и официальных протоколов РФПЛ Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine.
- ↑ «Спортшкола». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 1-ին.
- ↑ «Молодёжный состав ПФК «Спартак-Нальчик» занял первое место в группе Б». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ մայիսի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 1-ին.
- ↑ «Молодёжная команда «Спартака-Нальчик» стала чемпионами России». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 1-ին.
- ↑ «ЮФО/СКВО. Итоговая таблица». Федерация футбола Южного и Северо-Кавказского федеральных округов. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 1-ին.
- ↑ «Пока без побед». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ դեկտեմբերի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 1-ին.
- ↑ «Открыт магазин атрибутики». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ ապրիլի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 1-ին.
- ↑ ««Южные орлы» появятся на восточной трибуне». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2013 թ․ մարտի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին.
- ↑ «Благодарим 12-го игрока». Официальный сайт ПФК «Спартак-Нальчик». 2012 թ․ հունիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Шульга В. Д. Команды Кабардино-Балкарии в чемпионатах СССР и России. — Нальчик: Эль-Фа, 2001. — 396 с. — 3000 экз. — ISBN 5-88195-487-4
- Морозов И. А. История Кабардино-Балкарского футбола. Часть 1 (1921—1958). — Астрахань, 2002. — 74 с.
- Морозов И. А. История Кабардино-Балкарского футбола. Часть 2 (1959—1991). — Астрахань, 2006. — 278 с.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Глава КБР встретился с руководством ПФК «Спартак-Нальчик»». Республиканское информационное агентство Кабардино-Балкария. 2016 թ․ հունվարի 14.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սպարտակ-Նալչիկ» հոդվածին։ |
| ||||||||||
