Շառլ Ազնավուր

Շառլ Ազնավուր
Հիմնական տվյալներ
Բնօրինակ անուն	Charles Aznavour
Ի ծնե անուն	Շահնուր, Վաղինակ Ազնավուրյան
Ծնվել է	մայիսի 22, 1924; Փարիզ, Ֆրանսիա
Երկիր	Ֆրանսիա; Հայաստան; Շվեյցարիա
Մահացել է	հոկտեմբերի 1, 2018 (94 տարեկանում); Մուրիես
Ժանրեր	փոփ երաժշտություն, շանսոն և ջազ
Մասնագիտություն	երգիչ
Գործիքներ	վոկալ
Գործունեություն	1936–2018
Լեյբլ	EMI; MusArm Records, Barclay, Polydor, MGM
Կայք	aznavourfoundation.org

Արեւմտահայերէն տարբերակ՝ Շարլ Ազնաւուր

Շառլ Ազնավուր (իսկական անունը՝ Շահնուր Վաղինակ Ազնավուրեան, մայիսի 22, 1924(1924-05-22)^[1]^[2]^[3]^[4]^[5], Փարիզ, Ֆրանսիա^[1] - հոկտեմբերի 1, 2018(2018-10-01)^[6]^[7]^[5], Մուրիես^[6]^[8]), ֆրանսահայ նշանավոր երգիչ, երգահան, բանաստեղծ, գրող, կինոդերասան և հասարակական գործիչ։

Իր երաժշտական կարիերայի ընթացքում (սկսած 1940 թվականից)^[10] նա ձայնագրել է մոտ 1200 երգ տարբեր լեզուներով՝ ֆրանսերեն, անգլերեն, իտալերեն, իսպաներեն, գերմաներեն, հայերեն(Իս Քու Ղիմէթըն Չիմ Գիտի), նեապոլիտաներեն (Napule amica mia): Նա հեղինակել և համահեղինակել է ավելի քան 1000 ստեղծագործություն և իր և այլ երաժիշտների համար։

Նա ֆրանսալեզու ամենահայտնի երգիչներից մեկն է, որը ըստ Ստեֆան Օլդենի «ֆրանսիական փոփ երաժշտության արքան» է։

Չմոռանալով ֆրանսիական մշակույթը նա 1995 թվականից սկսած ներկայցրել է Հայաստանը բազմաթիվ միջազագային դիվանագիտական ատյաններում^[11]։

2008 թվականին նա ստացել է Հայաստանի հանրապետության քաղաքացիություն և 2009 թվականի մայիսից Շվեյցարիայում Հայաստանի դեսպանն էր և Ժնևի ՄԱԿ-ի գրասենյակում և այլ միջազգային կազմակերպություններում Հայաստանի մշտական ներկայացուցիչը^[12]:

Բովանդակություն

1 Կենսագրություն
- 1.1 Մանկություն
- 1.2 Մահ
2 Անձնական կյանք և մշակութային ազդեցություն
3 Ֆիլմեր
4 Ալբոմներ
- 4.1 DAD-ներ
5 Շառլ Ազնավուրը հայերեն
- 5.1 Գրքեր
- 5.2 Մամուլ
6 Պարգևներ և ճանաչում
7 Ծանոթագրություններ
8 Արտաքին հղումներ

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շառլ Ազնավուրը ծնվել է 1924 թվականի մայիսի 22-ին Փարիզի Սեն Ժերմեն դե Պրե թաղամասում, հայ գաղթականներ Միշա և Քնար Ազնավուրյանների ընտանիքում, ծննդյան անունը՝ Շահնուր^[13] Վաղինակ Ազնավուրյան^[14]: Ազնավուրի հայրը ծնվել էր Ախալցխայում^[15]^[16], արմատներով Էրզրումից էր, իսկ մայրը՝ Քնար Բաղդասարյանը, Իզմիրից էր^[17], Հայոց ցեղասպանության ականատես փրկվածներից^[18]: Շառլի հայրը երիտասարդ տարիներին ապրել էր Թբիլիսիում, ուր աշխատանքի համար տեղափոխվել էր նրա ընտանիքը (Շառլի պապը Թբիլիսիի գլխավոր կառավարչի անձնական խոհարարն էր)^[19]: Հետագայում Ֆրանսիա տեղափոխվելուց հետո Միշա Ազնավուրյանը երգում էր ռեստորաններում, մինչ կհիմներ իր սեփական կովկասյան ռեստորանը՝ կոչելով այն Le Caucase («Կովկաս»)։

Միսաք Մանուշյանը՝ Ֆրանսիական դիմադրության շարժման առաջնորդը, ով մահապատժի ենթարկվեց ֆաշիստների կողմից 1944 թվականին, Ազնավուրյանների տան մշտական հյուրն էր, և Ազնավուրյաններն աջակցում էին նրան և կնոջը՝ Մելինեին, երբ նրանք թաքնվում էին։ Իր կնոջ հետ միասին, ով դերասանուհի էր, Միշան ծանոթացրեց Շառլին թատրոնի աշխարհի հետ վաղ տարիքից։ Շառլը թողեց դպրոցը 9 տարեկանում՝ արդեն տարված լինելով արտիստի կյանքով։ Նա սկսեց հանդես գալ այդ ժամանակից և շուտով վերցրեց «Ազնավուր» բեմական անվանումը։ 1940-ական թվականներին Պիեռ Ռոշի հետ հանդես եկավ Կաբարեում։ Առաջին երգը՝ «Ես խմել եմ» (1944), Ժորժ Ուլմերի կատարմամբ, արժանացել է «Տարվա ձայնապնակ» մրցանակին, սակայն Ազնավուր-կատարողին հանդիսատեսը երկար ժամանակ չէր ընդունում։ Շառլի աստեղային ժամը եկավ 1946 թվականին, երբ Էդիթ Պիաֆը, լսելով նրա երգեցողությունը, պայմանավորվեց տանել նրան իր հետ Ֆրանսիայում և ԱՄՆ-ում շրջագայությունների^[20]:

Համաշխարհային հռչակ է ստացել 1956 թվականին, Փարիզի «Օլիմպիա» դահլիճում հաջող ելույթից հետո։ «Ֆրանսիան ազնավուրացված է»,- գրել է ֆրանսիական մամուլը։

Դուք կնվաճեք աշխարհը, որովհետև կարողանում եք հուզել։

- Շառլ դը Գոլ

1974 թ. Ազնավուրը մեծ հաջողություն ունեցավ Մեծ Բրիտանիայում, երբ նրա «Նա» երգը չորս շաբաթվա ընթացքում գլխավորում էր հիթ-շքերթը: Հազարից ավելի երգի հեղինակ է (մի մասը՝ երգահան Ժորժ Կառվարենցի հեղինակցությամբ), այդ թվում՝ բազմաթիվ միջազգային հիթերի՝ «Մաման», «Բոհեմը», «Դեռ երեկ», «Երիտասարդություն», «Պետք է գիտնալ», «Նա», «Երկու կիթառ», «Ինչպես ասում են», «Հավերժական սեր», «Ավե Մարիա» և այլն։ Դրանց կատարողներից են՝ Էդիթ Պիաֆը, Լայզա Մինելլին, Մստիսլավ Ռոստրոպովիչը, Պլասիդո Դոմինգոն, Խուլիո Իգլեսիասը, Շերը, Ջո Դասենը, Ռեյ Չարլզը և այլք։ Ցայսօր վաճառվել է Ազնավուրի շուրջ հարյուր միլիոն ձայնապնակ։ Ամերիկյան «Թայմ» հանդեսի հարցման համաձայն Ազնավուրը ճանաչվել է «Դարի արվեստագետ»՝ 149 հազար ձայնով։ Արժանացել է Հայաստանի և Ֆրանսիայի բարձրագույն պետական պարգևներին, «Պատվո սեզարի» (1997)։

Նկարահանվել է կինոյում՝ «Գլուխը պատին» (1958), «Կրակե՛ք դաշնակահարի վրա» (1960), «Սատանան և տասը պատվիրանները» (1962), «Արարատ» (2002) և այլն։ Ազնավուրը հպարտանում էր իր հայկական ծագմամբ, մշտապես սատար էր կանգնում Հայաստանին։ Հայկական թեմաներով են նրա «Քեզ համար, Հայաստան», «Նրանք ընկան» (Ցեղասպանության վաթսունամյակին), «Ինքնակենսագրություն», «Քնքուշ Հայաստան» երգերը։ Դստեր՝ Սեդա Ազնավուրի հետ հայերեն կատարել է Սայաթ-Նովայի «Աշխարհումս» երգը։ 1988 թվականի սպիտակյան ավերիչ երկրաշարժից անմիջապես հետո հիմնադրել է «Ազնավուրը Հայաստանին» բարեգործական հիմնադրամը։ 2017 թ. Շառլ Ազնավուրն ու նրա որդի Նիկոլան ստեղծեցին «Ազնավուր» հիմնադրամը, որի նպատակն է շարունակել կրթական, սոցիալական և մշակութային ծրագրերի նախագծումն ու իրականացումը: «Ազնավուր» հիմնադրամի առաջին նախագիծը Երևանում «Ազնավուր» կենտրոնի ստեղծումն է:

Հայաստանի մշտական դեսպանն էր ՅՈւՆԵՍԿՕ-ում։ 1964, 1996, 2006 և 2014 թվականներին համերգներ է տվել Հայաստանում։ Գյումրիում կանգնեցված է Ազնավուրի արձանը, նրա անունով է կոչվում Երևանի հրապարակներից մեկը։

2009 թվականի մայիսի 4-ին Հայաստանի նախագահի հրամանագրով նշանակվել էր Ժնևի ՄԱԿ-ի գրասենյակում և այլ միջազգային կազմակերպություններում Հայաստանի մշտական ներկայացուցիչ^[21]: 2009 թվականի մայիսի 5-ին ՀՀ Նախագահի հրամանագրով համատեղության կարգով նշանակվել է Շվեյցարիայի Համադաշնությունում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան^[22]:

2011 թվականից սկսվեց Ազնավուրի նոր համաշխարհային շրջագայությունը՝ Aznavour en Toute Intimité խորագրով։ Նույն թվականին թողարկված նոր՝ "Aznavour toujours" ալբոմը Ֆրանսիայի և Բելգիայի հիթ-շքերթներում զբաղեցրեց 4-րդ հորիզոնականը։^[23]

Երբ ռադիոընդունիչի կոճակը կսեղմեմ և հեռու-հեռուներեն կլսեմ Ազնավուրի երգերը, միտքես կըսեմ. «Ապրիս, եղբա'յր, դուն ալ հաղթեցիր, դուն մեծ ու տոկուն հայ մըն ես...»:

- Վիլյամ Սարոյան

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շառլ Ազնավուրը մահացել է 2018 թվականի հոկտեմբերի 1-ին իր Մուրիեսում (Բուշ դյու Ռոն) գտնվող տանը։ Դիահերձումից հետո պարզ դարձավ, որ մահվան պատճառը թոքերի այտուցն է։ Հոկտեմբերի 5-ին Ազնավուրի հիշատակին ազգային տուրք մատուցվեց Փարիզի «Հաշմանդամների տուն» ռազմական համալիրում, երկրի նախագահ Էմանուել Մակրոնի մասնակցությամբ, որը նրան անվանեց «Ֆրանսիայի ամենակարեւոր դեմքերից մեկը»:

Շառլ Ազնավուրը մեզ ապրեցրել է իր երգերով։ Հայկական ծագում ունեցող ներգաղթյալի որդին պետություն էր պետության մեջ, հայրենիք՝ հայրենիքի մեջ։

- Էմանուել Մակրոն, Հոկտեմբերի 5, 2018թ․

Հրաժեշտի արարողությանը ներկա էին Ֆրանսիայի վարչապետ Էդուարդ Ֆիլիպը, նախկին նախագահներ Նիկոլա Սարկոզին եւ Ֆրանսուա Օլանդը, ինչպես նաև ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանը, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, նրանց կանայք և Ամենայն հայոց կաթողիկոսը: Հոկտեմբերի 6-ին Փարիզի Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցում տեղի ունեցավ Ազնավուրի հուղարկավորության արարողությունը։ Ազնավուրը թաղված է Մոնֆոր Լամորի համայնքի 12-րդ դարի վանքի տարածքում գտնվող ընտանեկան դամբարանում^[24]։

Անձնական կյանք և մշակութային ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազնավուրն ունի մեկ քույր՝ Աիդա Ազնավուրը (ծն. 1923 թ. հունվարի 13):

«Ազնավուր» կենտրոնը Երևանում

Ազնավուրը ամուսնացել է երեք անգամ. առաջին անգամ տասնյոթամյա Միշելին Ռյուգելի հետ (1946 թվականի մարտի 16), երկրորդ անգամ Էվելին Պլեսիսի հետ (1955 թվականի հոկտեմբերի 28) և երրորդ անգամ շվեդուհի Ուլլա Տորսելի հետ (1967 թվականի հունվարի 11)։ Այս ամուսնությունների արդյունքում ունեցել է 5 երեխա՝ Սեդան, ^[25] Պատրիկը, Կատյան, Միշան և Նիկոլան։ Լրատվամիջոցներում շրջանառվող «Շառլ» անունով զավակ չունի Ազնավուրը, դա ապատեղեկատվություն է։

1990 թվականին նա գրող-ռեժիսոր Մայքլ Ֆինի Կալանին առաջարկեց անդրադառնալ իր կյանքին հեռուստատեսային My Riviera շարքում, որի նկարահանումները տեղի ունեցան Հարավային Ֆրանսիայի Պորտ Գրիմո վայրում գտնվող Ազնավուրի տանը։ Նա բնակվում էր Սբ. Սյուլպիսում, Վո, Շվեյցարիա։

Նրա երաժշտականությունը և փառքը արտերկրում առկա է փոփ մշակույթի շատ այլ ոլորտներում ևս։ Ազնավուրի անունը ընկած է Յոշիյուկի Տոմինոյի 1979 թվականի մեխա անիմե Mobile Suit Gundam սերիալի Char Aznable հերոսի անվան հիմքում։ Նրա "Parce Que Tu Crois" երգը նմուշօրինակ է եղել հիփ-հոփ պրոդյուսեր Dr. Dre-ի "What's the Difference" երգի համար (մասնակցությամբ Էմինեմի և Xzibit-ի) 2001 թվականի ալբոմից։ Ազնավուրի անունը հիշատակվում է The Psychedelic Furs անգլիական ռոք խմբի "Sister Europe" («Քույր Եվրոպա») երգում ("The radio upon the floor/ is stupid, it plays Aznavour" «Ռադիոն հատակին է/Հիմարություն է, նա Ազնավուր է երգում»)։

Ազնավուրը հաճախ էր կատակում իր ֆիզիկական թերությունների վերաբերյալ, հատկապես իր առանձնահատկության՝ կարճ հասակի, որը կազմում է 160 սմ։

Մոմավառություն Ազնավուրի հիշատակին Ազնավուրի հրապարակում, Երևան

Ֆիլմեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շառլ Աիզնավուր, Հայաստան 1989 (1989) ռեժիսոր Լևոն Մկրտչյան «Հայֆիլմ» կինոստուդիա, գունավոր՝ 35mm (Ֆիլմը պատմում է նշանավոր երգչի երկրաշարժից տուժած Հայաստան, իր այցելության մասին։ Շառլ Ազնավուրը այս ֆիլմում հիմնականում խոսում է հայերեն)
Տաքսի Տոբրուկում
Կրակե՛ք դաշնակահարի վրա
Արարատ
«Ցտեսություն, սիրելիս»
«Թակարդ» (1963)
«Հայր Գորիո»

Ալբոմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջեզեբել
Ֆետր տոպե
Կյանքովս
Մյուզիք հոլլի բրավոները
Այդպես է
Ես արդեն ինձ տեսնում էի
Պետք է գիտենալ
Ով
Մամա
Դեռ երեկ-65
Բոհեմ
Քեզ սիրել
Սիրո դեմքերը
Ահա դու վերադառնում ես
Չտեսա ժամանակն ինչպես անցավ
Ինքնակենսագրություն
Առաջին պար
Շառլը երգում է Ազնավուր և Դիմեյ
Դու և ես
Ազնավուր-92
Խմում եմ
Համբուրիր ինձ
Ազնավուր 2000
Էականը
Լինել
Իմ սերերը
Պիեռ Ռոշ/Շառլ Ազնավուր
Առավել կապույտ
20 ոսկե երգ
40 ոսկե երգ
Համագումարների պալատի մենահամերգ 87 (լիակատար)
Օլիմպիա 1978
Համագումարների պալատի 97/98
Համագումարների պալատի 2000
Կենդանի Օլիմպիայում
Ազնավուր/Մինելլի

DAD-ներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազնավուր/Մինելլի, Համագումարների պալատում-1994
Ազնավուրը համագումարների պալատում-2000
Շառլ Ազնավուրը Կարնեգի հոլում
Քեզ համար, Հայաստան
Կենդանի համագումարների պալատում-1997/1998
Օլիմպիա - 1968, 1972, 1978, 1980