Մասնակից:MarSed55/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից


Թոմաս Ալվա Էդիսոն (անգլ.՝ Thomas Alva Edison փետրվարի 11, 1847 Միլան, Օհայո, ԱՄՆ - հոկտեմբերի 18,1931, Ուեսթ Օրենջ, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ), ամերիկացի գյուտարար և գործարար, Ամերիկայի լավագույն գյուտատարարներից մեկը[1][2][3]։ Նա համարվում է էլեկտրաէներգիայի, ձայնագրիչների, շարժական նկարների և մի շարք այլ գյուտերի հեղինակ[4]։ Այս հայտնագործությունները՝ ներառյալ ձայնագրիչը, կինոնկարահանման ապարատը, շիկացման էլեկտրական լամպը, լայն տարածում ունեն ժամանակակից արդյունաբերական հասարակության մեջ[5]։ Նա եղել է առաջին գյուտարարը, որը կիրառել է զանգվածային արտադրության օրենքները՝ աշխատելով բազմաթիվ հետազոտողների և աշխատողների հետ[6]: Նա համարվում է առաջին արդյունաբերական գիտահետազոտական ինստիտուտի հիմնադիրը[6]:


Էդիսոնը մեծացել է ԱՄՆ-ի Միջին Արևմուտքում և կարիերայի սկզբում աշխատել է որպես հեռագրիչ օպերատոր, որը ոգեշնչման աղբյուր է հանդիսացել իր գյուտերի համար[4]: 1876 թվականին ստեղծել է իր առաջին լաբորատորիան Նյու Ջերսիի Մենլո Փարքում, որտեղ ստեղծել է վաղ գյուտերից շատերը: Հետագայում գործարարներ Հենրի Ֆորդի և Հարվի Ֆայերսթոունի հետ համագործակցությամբ ստեղծել է բուսաբանական լաբորատորիա Ֆլորիդա նահանգի Ֆորտ Մայերս բնակավայրում և լաբորատորիա՝ Նյու Ջերսի նահանգի Ուեսթ Օրենջ արվարձանում։ Վերջինում հիմնում է աշխարհի առաջին կինոստուդիան՝ «Սև Մարիա»-ն (անգլ․՝ Black Maria): Նա հեղինակավոր գյուտարար է, արտոնագրել է 1093 գյուտ: Էդիսոնը ամուսնացել է երկու անգամ, վեց երեխաների հայր է: Մահացել է շաքարային դիաբետի բարդություններից 1931 թվականին:



Վաղ կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնը պատանեկության տարիներին

Թոմաս Էդիսոնը ծնվել է 1847 թվականին Օհայո նահանգի Միլան գյուղում, բայց մեծացել է Միչիգան Նահանգի Պորտ Գյուրոն քաղաքում: Նա եղել է Սամուել Օգդեն Էդիսոն կրտսերի (1804-1896թթ., ծնված՝ Նոր Շոտլանդիայի Մարշալթաուն բնակավայրում) և Նանսի Մեթյուզ Էլիոթի (1810-1871թթ., ծնված Նյու-Յորք նահանգի Չենանգո շրջանում) յոթերորդ երեխան[7][8]: Հայրը՝ լոյալիստական փախստականի որդին, մանկության տարիներին (1811թ.) ընտանիքի հետ Նոր Շոտլանդիայից տեղափոխվել էր Հարավային Օնտարիո (ավելի ուշ՝ Վերին Կանադա) շրջանի Շեյվսբերի գյուղը, ավելի ուշ՝ Վիեննա: Ի վերջո, Սամուել կրտսերը փախել է Օնտարիոյից, քանի որ մասնակցել է 1837 թվականի Մակենզիի անհաջող ապստամբությանը[9]: Ավելի վաղ նրա հայրը կռվել է 1812 թվականի պատերազմում, եղել է առաջին Միդլսեքս գնդի հրամանատար: Սակայն նրա պայքարը ձախողվել է և նա փախել է Սարնիա (ԱՄՆ) քաղաք: Հասնելով սահման՝ նա տեխափոխվել է Օհայո նահանգի Միլան գյուղ: Նրա հորական կողմի նախնիները եղել են հոլանդացիներ Նյու Ջերսիից[10]՝ «Էդեսոն» (Edeson) ազգանվամբ[11]:

Էդիսոնը միայն մի քանի ամիս է դպրոց հաճախել, դրանից հետո նրան ուսուցանել է մայրը[12]: Նա իր կրթության մեծ մասը ստացել է՝ կարդալով Ռ.Գ. Պարկերի «Բնական փիլիսոփայության դասընթաց» գիրքը և հաճախելով Քուպեր Յունիոն քոլեջը[13]:


Էդիսոնի մոտ վաղ տարիքում լսողական խնդիրներ են առաջանում: Նրա խլության պատճառը եղել է մանկության տարիների քութեշը և կրկնվող, չբուժված միջին ականջի վարակները: Իր կարիերայի ընթացքում Էդիսոնն ականջի խլությունը բացատրել է ասելով, թե իր քիմիական լաբորատորիան վագոնում հրկիզվել է, գնացքի վագոնավարը հարվածել է իր ականջին և նա իր գործիքների և քիմիական նյութերի հետ միասին դուրս է շպրտվել գնացքից Միչիգան նահանգում: Հետագայում փոխել է իր պատմությունը՝ ասելով, որ վնասվածքը ստացել է, երբ վագոնավարը, բարձրացնելով ականջներից, օգնել է նրան նստել շարժվող գնացքը[14][15]:

Վաղ գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնի ընտանիքը տեղափոխվեց Միչիգան նահանգի Պորտ Գյուրոն քաղաք, այն բանից հետո, երբ 1854 թվականին ջրանցքի սեփականատերերը արգելեցին Օհայո նահանգի Միլան գյուղի երկաթգծի գործունեությունը և տապալեցին բիզնեսը[16]: Էդիսոնը Պորտ Գյուրոնից Դետրոյթ գնացող գնացքներում քաղցրավենիք, թերթեր և բանջարեղեն էր վաճառում: 3-ամյա Ջիմմի Մակենզիի կյանքը փրկելուց հետո դարձավ հեռագրիչ օպերատոր: Ջիմմի հայրը՝ Ջ. Ու. Մակենզին Միչիգան նահանգի Մաունթ Քլեմենս քաղաքի կայարանապետը, այնքան շնորհակալ էր, որ Էդիսոնին նշանակեց հեռագրիչ օպերատոր: Էդիսոնի առաջին հեռագրական աշխատանքը Օնտարիո նահանգի Գրենդ Թրանկ Ռեյլվեյում էր[17]: Նա պատասխանատու էր գնացքների համարյա բախման համար: Մինչ աշխատանքից հեռանալը, նա գնացքում որակական վերլուծություններ, ինչպես նաև քիմիական փորձեր էր կատարում[18][19]:

Էդիսոնը բացառիկ իրավունք ստացավ ճանապարհին թերթ վաճառել և չորս օգնականների օգնությամբ տպագրեց և հրապարակեց «Գրենդ Թրանկ Հերլդ» թերթը (Grand Trunk Herald), որը վաճառում էր մյուս թերթերի հետ[19]: Այս ամենը սկիզբ դրեց Էդիսոնի երկարատև ձեռնարկատիրական հաջողություններին, քանի որ սրանով նա բացահայտեց գործարարի իր տաղանդը: Այս տաղանդի օգնությամբ նա հիմնադրեց տասնչորս ընկերություն, ներառյալ «Ջեներալ էլեկտրիկ»-ը, որը մինչև այժմ աշխարհի ամենամեծ բաց բաժնետիրական ընկերություններից է[20][21]:

1866 թվականին 19 տարեկան հասակում Էդիսոնը տեղափոխվեց Կենտուկի նահանգի Լուիսվիլ քաղաք և դարձավ Վեսթերն Յունիոն ընկերության աշխատակից: Նա աշխատել է Ասսոշեյթեդ պրես բյուրոյի տեղեկատվական գործակալությունում: Էդիսոնը խնդրեց աշխատել գիշերային հերթափոխով՝ հնարավորություն ստեղծելով ժամանակի մեծ մասն անցկացնել իր սիրած զբաղմունքների՝ կարդալու և գիտափորձերի վրա: Հետագայում ցրվածության պատճառով կորցնում է այդ աշխատանքը: 1867 թվականին՝ մի գիշեր, կապարաթթվային մարտկոցով աշխատելիս Էդիսոնը պատահաբար ծծմբական թթուն լցնում է հատակին: Ծծմբական թթուն անցնելով հատակատախտակի միջով թափվում է ղեկավարի՝ ներքևում գտնվող գրասեղանի վրա: Հաջորդ առավոտ Էդիսոնը աշխատանքից ազատվում է[22]:

Նրա առաջին արտոնագիրը էլեկտրական ձայնագրիչն էր (անգլ.՝ U.S. Patent 90,646), որը տրվեց 1869 թվականի հունիսի 1-ին[23]: Սարքի համար փոքր պահանջարկի պատճառով Էդիսոնը կարճ ժամանակ անց տեղափոխվում է Նյու Յորք: Այդ տարիներին նրա ուսուցիներիից մեկը եղել է հեռագրիչ և գյուտարար Ֆրանկլին Լեոնարդ Փոփը, որը թույլ տվեց աղքատացած երիտասարդին ապրել և աշխատել Նյու Ջերսի նահանգի Էլիզաբեթ քաղաքում գտնվող իր տան նկուղում, այն ժամանակ, երբ Էդիսոնը աշխատում էր Սամուել Լոուսի «Գոլդ Ինդիքեյթր» ընկերությունում: Փոփը և Էդիսոնը 1869 թվականի հոկտեմբերին ստեղծեցին իրենց սեփական ընկերությունը՝ աշխատելով որպես էլեկտրիկ ինժեներ և գյուտարար: Էդիսոնը 1874 թվականին սկսեց աշխատել միաժամանակ երկու հաղորդագրություն ուղարկող հեռագրային համակարգի վրա[24]:

Մենլո Պարկի լաբորատորիա (1876-1886թթ.)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտության և զարգացման կենտրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]


Էդիսոնի Մենլո Պարկի լաբորատորիան: Վերակառուցվել է Գրինֆիլդ գյուղում Հենրի Ֆորդ թանգարանում (Դիրբորն, Միչիգան):

Էդիսոնի գլխավոր նորարարությունը 1876 թվականին արդյունաբերական հետազոտության լաբորատորիայի ստեղծումն էր: Այն կառուցվել էր Նյու Ջերսի նահանգի Միդլսեքս շրջանի Մենլո Պարկում` Էդիսոնի քառակողմ հեռագրիչների վաճառքի դրամական միջոցներով: Իր հեռագրիչի ցուցադրությունից հետո Էդիսոնը վստահ չէր, որ այն 4000-5000 դոլարով վաճառելը ճիշտ է, որի պատճառով Վեսթերն Յունիոնին խնդրեց գին առաջարկել: Նա զարմացավ, երբ իմացավ, որ 10000 դոլար են առաջարկում (այժմ՝ 221.400 դոլար) և մեծ սիրով համաձայնվեց[25]: Քառակողմ հեռագրիչը Էդիսոնի առաջին մեծ ֆինանսական հաջողությունն էր․ Մենլո Պարկը դարձավ առաջին ընկերությունը, որը հիմնադրվեց մնայուն տեխնոլոգիական նորարարության և կատարելագործման արտադրության հատուկ նպատակով: Իրավաբանորեն Էդիսոնի հետ է կապվում այնտեղ արտադրված գյուտերի մեծամասնությունը, չնայած շատ աշխատողներ ուսումնասիրություններ և բարելավումներ էին կատարում նրա ղեկավարության ներքո: Հետազոտություններ անցկացնելիս անձնակազմին հրահանգում էր կատարել իր հրամանները և ջանք չէր խնայում, որ նրանք արդյունքի հասնեն:

1879 թվականի դեկտեմբերին Ուիլյամ Ջոզեֆ Հեմմերը՝ խորհրդատու էլեկտրիկ ինժեները, սկսեց աշխատել Էդիսոնի մոտ և կատարել լաբորատորիայի օգնականի իր պարտականությունները: Նա մասնակցել է հեռախոսի, ձայնագրիչի (ֆոնոգրաֆ), էլեկտրական երկաթուղու, շիկացման լամպի և այլ գյուտերի փորձարկմանը: Հեմմերը հիմնականում աշխատել է շիկացման էլեկտրական լամպի վրա և պատասխանատու էր այդ սարքի փորձարկումների և արձանագրումների համար: 1880 թվականին նա նշանակվել է Էդիսոնի լամպերի գործարանի գլխավոր ինժեներ: Առաջին տարվա ընթացքում գլխավոր ղեկավար Ֆրենսիս Ռոբինս Ափթոնը արտադրել է 50.000 լամպ[26]: Ըստ Էդիսոնի կարծիքի` Հեմմերը շիկացման էլեկտրական լամպի ռահվիրան էր: Էդվարդ Ջոնսոնը աշխատանքի է ընդունել մաթեմատիկոս և նախկին ռազմածովային սպա Ֆրենկ Ջուլիան Սպրեյգին և 1883 թվականին դարձել՝ Էդիսոնի կազմակերպության անդամ: Սպրեյգի ներդրումներից մեկը Էդիսոնի Մենլո Պարկի լաբորատորիայում Էդիսոնի մաթեմատիկական համակարգերի զարգացումն էր: Չնայած տարածված հասարակական այն կարծիքին, թե Էդիսոնը չի կիրառել մաթեմատիկան, նրա տետրերի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ հնարամիտ ձևով օգտագործել է մաթեմատիկան՝ առաջնորդվելով իր օգնականների (օրինակ՝ Ֆրենսիս Ռոբբինս Ափսթոնի) օրինակից՝ որոշելով իր շիկացման էլեկտրական լամպի վտանգավոր հատկանիշերը, ինչպես նաև լամպի դիմադրողականությունը՝ օգտվելով Օհմի և Ջոուլի օրենքներից և տնտեսագիտությունից[27]:

Էդիսոնի գրեթե բոլոր արտոնագրերը «օգտակար մոդելների արտոնագրեր» էին՝ 17 տարի պահպանվում էին և ներառում՝ գյուտեր և մեթոդներ, որոնք էլեկտրական, մեխանիկական կամ քիմիական բնույթ ունեին: Մոտ տասնյակը եղել են ձևվորման արտոնագրեր, որոնք արտաքին տեսքի իրավունքը պահպանել են 14 տարի: Ինչպես շատ արտոնագրերում, նրա նկարագրած գյուտերը եղել են տեխնիկայի մակարդակի կատարելագործումներ: Ձայնագրիչը (ֆոնոգրաֆ) աննախադեպ սարքավորում էր, քանի որ համարվում էր առաջին սարքը, որը ձայնագրում և վերարտադրում էր ձայնը[28]:

Տասնամյակների ընթացքում Էդիսոնի Մենլո Պարկի լաբորատորիան ընդլայնվեց՝ զբաղեցնելով քաղաքի երկու թաղամասերը: Էդիսոնը ասում էր, որ ցանկանում է լաբորատորիայում ունենա համարյա բոլոր հնարավոր նյութերի պահեստներ[29]: 1887 թվականին թերթում տպագրված հոդվածը բացահայտում է նրա պահանջների լրջությունը՝ հաղորդելով, որ լաբորատորիան պարունակում է. «ութ հազար տեսակի քիմիական տարրեր, տարբեր տեսակի պտուտակներ, տարբեր չափսի ասեղներ, տարբեր տեսակի լարեր և մետաղալարեր, մարդու մազ, ձի, խոզ, կով, նապաստակ, այծ, ուղտ... ամեն տեսակի մետաքսյա գործվածքներ, բոժոժ, տարբեր տեսակի սմբակներ, շնաձկան ատամներ, եղնիկի եղջյուրներ, կրիայի խեցի... խցան, բուսախեժ, սպիրտային լաք և յուղ, ջայլամի փետուրներ, սիրամարգի պոչ, գիշերաքար, սաթ, ռետին, զանազան հանքանյութեր...» և այսպես շարունակ[30]:

Իր սեղանին Էդիսոնը դրել էր Ջոշուա Ռեյնոլդսի հայտի մեջբերման ցուցանակը. «Մարդը կդիմի բոլոր միջոցներին՝ մտածողության իրական դժվարությունից խուսափելու համար»[31]: Այս կարգախոսը փակցվեց ընկերության տարբեր մասերում:

Մենլո Պարկում Էդիսոնը ստեղծեց առաջին արդյունաբերական լաբորատորիան, որը զբաղվում էր գիտելիքների ստեղծմամբ և հետագայում դրանց կիրառության վերահսկմամբ[32]: Էդիսոնի անվան տակ գրանցված է 1093 գյուտ[33]:

Ձայնագրիչ (ֆոնոգրաֆ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնը և իր ձայնագրիչը (2-րդ նմուշ): Նկարահանվել է Մեթյու Բրեդի կողմից 1878 թվականի ապրիլին՝ Վաշինգտոնում:
description=Thomas Edison reciting "Mary Had a Little Lamb" in 1929.

Էդիսոնը որպես գյուտարար իր գործունեությունը սկսել է Նյու Ջերսի նահանգի Նյուարկ քաղաքում, ավտոմատ ձայնային կրկնօրինակիչի և այլ հեռագրային սարքերի միջոցով, բայց նրան ճանաչում բերողը 1877 թվականին ստեղծված ֆոնոգրաֆն էր[34]: Այդ հայտնագործությունը հանրության համար այնքան անսպասելի էր, որ կախարդական էր թվում: Էդիսոնը Նյու Ջերսիում ճանաչվեց որպես Մենլո Պարկի «հրաշագործ»[5]:


Նրա առաջին ձայնագիչը ձայնագրում էր անագե ակոսավոր փայլաթիթեղի վրա: Չնայած նրան, որ ձայնի որակը սահմանափակ էր և ձայնագրությունները միայն մի քանի անգամ կարելի էր գործարկել, Էդիսոնը հեղինակություն դարձավ: Գիտությունների ազգային ակադեմիայի նախագահ և Ամերիկայի ամենահռչակավոր գիտնականներից մեկը՝ Ջոզեֆ Հենրին, Էդիսոնին նկարագրել է որպես երկրի ամենահնարամիտ գիտնական[35]: 1878 թվականի ապրիլին Էդիսոնը մեկնեց Վաշինգտոն` Գիտությունների ազգային ակադեմիային, կոնգրեսի անդամներին, սենատորներին և ԱՄՆ-ի նախագահ Հեյսին ցուցադրելու ֆոնոգրաֆը[36]: «Վաշինգտոն Փոստը» Էդիսոնին «հանճար», իսկ նրա ներկայացումը անվանեց «տեսարան, որ կմնա պատմության էջերում»[37]: Թեև 1878 թվականին Էդիսոնը ֆոնոգրաֆի համար արտոնագիր ստացավ[38], նա գրեթե ոչինչ չէր արել այն զարգացնելու համար, մինչև 1880-ական թվականներին Ալեքսանդր Բելլը, Չիչիսթեր Բելլը, Չարլզ Թեյները արտադրեցին ֆոնոգրաֆին նման սարք, որը օգտագործում էր մոմապատ ստվարաթղթե գլաններ:

Հեռախոսային հաղորդիչ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1876 թվականին Էդիսոնը սկսեց աշխատել հեռախոսների խոսափողների բարելավման վրա՝ ստեղծելով ածխային խոսափողը, որը բաղկացած էր ածխի հատիկներով առանձնացված երկու մետաղյա թիթեղներից, որոնքձայնային ալիքների ճնշման միջոցով փոխում էին դիմադրությունը:

Մինչ այդ խոսափողները (ստեղծված Յոհան Ֆիլիպ Ռեյսի և Ալեքսանդր Բելլի կողմից) աշխատել են՝ առաջացնելով թույլ էլեկտրական հոսանք: Էդիսոնը այն գյուտարարներից մեկն էր, որն աշխատում էր հեռախոսի համար խոսափող ստեղծելու խնդրի շուրջ՝ փորձելով փոփոխված էլեկտրական հոսանքը անցկացնել դրա միջով[39]:

1877 թվականին Էդիսոնը օգտագործեց ածխային խոսափող հասկացությունը` Ուեսթերն Յունիոնի համար բարելավված հեռախոս ստեղծելու նպատակով[40]: 1886 թվականին Էդիսոնը «Bell Telephone» խոսափողի բարելավելու եղանակ հայտնաբերեց[40] և որը սկսեց օգտագործվել օգտագործվել մինչև 1980-ական թվականները:

Շիկացման էլեկտրական լամպ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Շիկացման լամպ

1878 թվականին Էդիսոնը, հույս ունենալով մրցել գազի և նավթի լուսավորության հետ, սկսեց աշխատել էլեկտրական լուսավորության համակարգի վրա[41]: Նա սկսեց ջանքեր գործադրել դիմացկուն շիկացման լամպերի ստեղծման խնդիրը լուծելու համար. մի բան, որը պետք կգար տան ներում օգտագործելու համար: Վաղ շրջանում գործող գյուտարարներից շատերը նախկինում հնարել էին շիկացման լամպեր, ինչպես օրինակ՝ 1800 թվականին Ալեսանդրո Վոլտաի շիկացած մետաղալարի ցուցադրումը և Հենրի Վուդվրդի և Մեթյու Էվանսի գյուտերը: Մյուսները՝ Հեմֆրի Դևին, Բոուման Լինդսեյը, Մոսես Ֆարմրը[42], Ուիլյամ Սոյերը, Ջոզեֆ Սվոնը, Հենրիխ Գեբելը ստեղծել էին առևտրային անպետք շիկացման էլեկտրական լամպեր: Այդ լամպերը շատ սխալներ ունեին՝ կարճ կյանք, արտադրական բարձր գին, բարձր էլեկտրական հոսանք, որը մեծ մաշտաբի առևտրային միջավայրում դժվար էր դարձնում դրանց կիրառումը[43]:217–218: Էդիսոնը հասկացավ, որ էլեկտրական լամպերի խնայող տեսակը միացնելու և անհրաժեշտ հաստությամբ պղնձե լար օգտագործելու համար, նա պետք է ստեղծի մի լամպ, որը ցածր քանակով հոսանք կօգտագործի: Այդ լամպը պետք է ունենա բարձր դիմադրողականություն և օգտագործի ցածր էլեկտրական լարում (մոտ 110 վոլտ)[44]:

Սկզբում ածխածնային շիկացման թելով և հետո պլատինե և այլ մետաղներով փորձեր անելուց հետո Էդիսոնը վերադարձավ ածխածնային շիկացման թելի գաղափարին[45]: Առաջին հաջող փորձը 1879 թվականի հոկտեմբերի 22-ին էր[43]:186[46][47][33], այն դիմացավ 13.5 ժամ[48]: Էդիսոնը շարունակեց բարելավել այս ծրագիրը և 1879 թվականի նոյեմբերի 4-ին փաստաթուղթ ներկայացնում ԱՄՆ-ի 223.893 արտոնագրի համար (շնորհվել է 1880 թվականի հունվարի 27-ին) և էլեկտրական լամպին ածխածնային լար կամ նեղ գալար կամ պլատինե մետաղալարեր օգտագործելու համար[49]: Սա առաջին գործնական շիկացման լամպն էր[50]:

Չնայած արտոնագրում ներկայացված է ածխածնային շիկացման թել ստեղծելու տարբեր միջոցներ, ինչպես օրինակ՝ բամբակի կամ գործվածքի թել, փայտյա տածեղ, տարբեր ձևով փաթափված թղթեր[49], մինչև արտոնագրի շնորհվելը՝ մի քանի ամիս հետո, Էդիսոնը և նրա թիմակիցները բացահայտեցին բամբուկի այրված թել, որը կարող էր դիմանալ 1.200 ժամ: Այս բացառիկ նյութը օգտագործելու գաղափարը Էդիսոնի մոտ ծագել է, երբ վերհիշել է բամբուկի մի քանի ձողերի ուսումնասիրությունը Վայոմինգ նահանգում Բատտլ լճի մոտ հանգստանալու ժամանակ, որտեղ նա և թիմի նյուս անդամները 1879 թվականի հուլիսի 29-ին գնացել էին արևի լրիվ խավարումը տեսնելու համար[51]:

1878 թվականին Նյու-Յորքում մի քանի ֆինանսիստների՝ Ջոն Մորգանի, Սպենսեր Թրասկի[52] և Վենդրբիլթ Ֆեմիլիի անդամների հետ Էդիսոնը հիմնեց «Ջեներալ էլեկտրիկ» ընկերությունը: 1879 թվականի դեկտեմբերի 31-ին Մենլո Պարկում Էդիսոնը կազմակերպեց շիկացման էլեկտրական լամպի առաջին ցուցադրությունը: Այդ ժամանակ նա ասաց. «Մենք էլեկտրաէներգիան այնքան կէժանացնենք, որ միայն հարուստները մոմ կվառեն»[53]:




Օրեգոնի երկաթուղու և նավարկության ընկերության նախագահ Հենրի Վիլարդը այցելեց Էդիսոնի 1879 թվականի ցուցադրությանը: Վիրալդը տպավորված էր և Էդիսոնին խնդրեց իր շիկացման լամպը անցկացնել Վիլարդի ընկերության՝ Կոլումբիա շոգենավի երկայնքով: Չնայած սկզբում Էդիսոնը երկմտում էր, բայց հետո համաձայնվեց: Աշխատանքի մեծ մասը ավարտվեց 1880 թվականի մայիսին և Կոլումբիա նավը գնաց Նյու-Յորք, որտեղ Էդիսոնը իր անձնակազմի հետ կարգավորեցին Կոլումբիա շոգենավի նոր լուսային համակարգը: Կոլումբիան առաջինն էր, որի վրա Էդիսոնը կիրառեց շիկացման լամպը: Էդիսոնի սարքավորումը Կոլումբիա նավից հեռացվեց 1895 թվականին[54][55][56][57]:

1884 թվականին Լյուիս Հովարդ Լաթիմերը միացավ Էդիսոնի «Ջեներալ էլեկտրիկ» ընկերությանը: 1881 թվականի հունվարին Լաթիմերը արտոնագիր ստացավ ածխածնի մշակման արդյունաբերության համար, որը էլեկտրական լամպերի ածխածնային լարերի արտադրության համար բարելաված մեթոդ էր: Լատիմերը աշխատում էր որպես ինժեներ, գծագրիչ և էլեկտրական լամպերի արտոնագրերի փորձագետ[58]:




1882 թվականին Ջորջ Վեսթինգհաուսի ընկերությունը 25.000 դոլարով գնեց Ֆիլիպ Դելի մրցակցային արտոնագրերի իրավունքը՝ ստիպելով Էդիսոնի արտոնագրի վարձակալներին ավելի ցածր տոկոս առաջարկել և իջեցնել շիկացման լամպի գինը[59]:

1883 թվականի հոկտեմբերի 3-ին ԱՄՆ-ի արտոնագրերի գրասենյակը վճռեց, որ Էդիսոնի արտոնագիրը հիմնված է Ուիլյամ Սոյերի աշխատանքի վրա և համարվեց անվավեր: Դատը շարունակվեց վեց տարի, մինչև 1886 թվականի հոկտեմբերի 6-ը, երբ դատավորը վճռեց, որ Էդիսոնի շիկացման լամպի բարելավման պահանջը բարձր դիմադրողականության ածխածնային մետաղալարի համար վավեր է համարվում[60]: Ջոզեֆ Սվանի հետ դատական վեճից խուսափելու համար (մեկ տարի առաջ նրա Բրիտանական արտոնագիրը տրվել էր Էդիսոնին) նա և Սվանը հիմնեցին համատեղ ընկերություն «Էդիսվան» անունով, որը Բրիտանիայում գյուտերի արտադրությամբ և վաճառքով զբաղվող ընկերություն էր:




1882 թվականին Բռնո քաղաքում բացված Մագենի թանգարանը առանձին հասարակական կառույց էր աշխարհում, որ օգտագործեց Էդիսոնի շիկացման լամպը: Էդիսոնի լամպերի գյուտերի օգնական Ֆրենսիս Ջելը տեղադրեց սարքավորումը[61]: 2010 թվականի սեպտեմբերին Բռնոյում՝ թատրոնի դիմաց, կանգնեցվեց երեք հսկա քանդակագործ էլեկտրական լամպեր[62]:

Թոմաս Էդիսոնի առաջին հաջող շիկացման էլեկտրական լամպը, որը հրապարակավ ցուցադրվել է 1879 թվականի դեկտեմբերին՝ Մենլո Պարկում:


ԱՄՆ արտոնագիր #223898՝ էլեկտրական լամպ: Թողարկվել է 1880 թվականի հունվարի 27-ին:


The Oregon Railroad and Navigation Company's new steamship, the Columbia, was the first commercial application for Edison's incandescent light bulb in 1880.

էլեկտրաէներգիա բաշխող ընկերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1879 թվականի հոկտեմբերի 21-ին էլեկտրական լամպը նախագծելուց հետո Էդիսոնը ստեղծեց էլեկտրական ծառայություն գործող գազային լուսավորման ծառայության հետ մրցակցելու համար[63]: 1880 թվականի դեկտեմբերի 7-ին նա հիմնադրեց «Էդիսոն լուսավորության ընկերությունը» և 1880-ական թվականների ընթացքում նա արտոնագրեց էլեկտրաէներգիա բաշխող համակարգը: Ընկերությունը 1882 թվականին Նյու-Յորքի Փերլ Սթրիթ կայանում հիմնել է առաջին սեփական ծառայությունը: 1882 թվականի սեպտեմբերի 4-ին Մանհեթենում Փերլ Սթրիթ կայանում Էդիսոնը միացրեց իր էլեկտրաէներգիայի բաշխման համակարգը, որը 59 գնորդի ապահովվեց 110 վոլտ հաստատուն հոսանք[64]:




1882 թվականի հունվարին Լոնդոնի Հոլբորն Վայդաքթում հիմնադրեց առաջին ջերմաէլեկտրակայանը: Հաստատուն հոսանքի մատակարարման համակարգը ապահովում է փողոցների և տարբեր բնակարանների էլեկտրաէներգիան, որոնք գտնվում են կայանից քիչ հեռավորության վրա: 1883 թվականի հունվարի19-ին Նյու Ջերսի նահանգի Ռոսելլ համայնքում սկսեց առաջին միօրինականացված շիկացման էլեկտրական համակարգի կիրառման ծառայությունը:

Հոսանքների պայքար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլեկտրական լամպի ցուցադրումները հասարակության համար կարևոր իրադարձություն դարձավ, ինչպես 1897 թվականին Թենեսի հարուրամյա տարեդարձի ցուցահանդեսի այս նկարում:


Երբ Էդիսոնը զարգացրեց իր հաստատուն հոսանքի մատակարարաման համակարգը, նա ուժեղ մրցակցության մեջ մտավ փոփոխական հոսանք տեղադրող ընկերությունների հետ: 1880-ական թվականների սկզբին ԱՄՆ-ում ընդլայնված բիզնես էր փողոցների և մեծ տարածությունների աղեղավոր լամպի լուսավորության համակարգը: Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում 1885-1886թթ. Վեստինգհաուս էլեկտրիկի կողմից տրանսֆորմատորների զարգացման շնորհիվ հնարավոր դարձավ բարակ և էժան լարերով մեծ հեռավորության վրա փոփոխական հոսանք ուղարկել և դա օգտվողներին տվյալ վայրում բաշխելու համար իջեցնել էլեկտրական լարումը: Դա թույլ տվեց փոփոխական լամպերը օգտագործել փողոցների լուսավորության համար, փոքր բիզնեսի և ընտանեկան գնորդներին: Էդիսոնի արտոնագրած ցածր էլեկտրական լարմամբ շիկացման էլեկտրական լամպի հաստատուն հոսանքի համակարգը նախատեսված էր շուկային մատակարարելու համար[65]: Էդիսոնի հաստատուն հոսանքը մի թերություն ուներ: Այն միայն հարմար էր մեծ քաղաքներում բնակվող գնորդների համար: Էդիսոնի հաստատուն հոսանքի սարքավորումները դրանից մի մղոն հեռու գտնվող գնորդին չէին կարողանում էլեկտրաէներգիա մատակարարել: Փոքր քաղաքները և գյուղական համայնքները բոլորովին չունեին Էդիսոնի համակարգի միջոցները և շուկայի մեծ մասը թողնում էին առանց էլեկտրաէներգիայի: Փոփոխական հոսանք մատակարարող ընկերությունները լուծեցին այդ խնդիրը:

Էդիսոնը կարծում էր, որ փոփոխական հոսանքը անօգուտ է, իսկ բարձր էլեկտրական լարման օգտագործումը՝ վտանգավոր: Երբ 1886 թվականին Ջորջ Վեսթինգհաուսը սարքավորեց իր փոփոխական հոսանքը, Թոմաս Էդիսոնը դեմ էր իր գլխավոր մրցակցին. «Երբ Վեստինգհաուսը գործարկի իր համակարգը, վեց ամիս հետո կսպանի իր հաճախորդներին: Նա նոր բան է ստեղծել, բայց դա երկար փորձարկումներ է պահանջում գործնականում օգտագործելու համար»[66]: Էդիսոնը շատ պատճառներ ուներ այդ համակարգի մասին հակառակ կարծիք ունենալու համար: Առաջին տեսակետը այն էր, որ գյուտարարը չի հասկանում փոփոխական հոսանքի հետևում թաքնված երևույթներից և փորձել է խուսափել իր չհասկացված համակարգը զարգացնելուց: Էդիսոնը նաև անհանգստանում էր, որ չսարքավորված բարձր էլեկտրական լարմամբ փոփոխական հոսանքի համակարգը՝ սպանելով գնորդներին նաև կսպանի էլեկտրաէներգիայի համակարգի ամբողջ վաճառքը[67]: Գլխավոր փաստն այն էր, որ Էդիսոնի էլեկտրաէներգիայի նախագիծը կախված էր հաստատուն հոսանքի ցածր էլեկտրական լարումից և Էդիսոնի կարծիքով շուրջ 100 համակարգեր տեղադրելուց հետո կանգուն լամպեր միացնելու մասին խոսք լինել չի կարող: 1887 թվականի վերջին Էդիսոնի էլեկտրաէներգիայի ընկերությունը զրկվեց Վեստինգհաուսի շուկայական մասնաբաժնից, որը կառուցել էր 68 փոփոխական հոսանքի կայաններ Էդիսոնի 121 հաստատուն կայանների վրա: Էդիսոնի համար իրավիճակը ավելի վատացնելու նպատակով Մասսաչուսեթս նահանգի Լինն քաղաքում գտնվող Թոմսոն-Հուսթոն էլեկտրաէներգիա մատակարարող կազմակերպությունը կառուցեց 22 էլեկտրակայան[68]:

Էդիսոնի և փոփոխվող հոսանքի ընկերությունների միջև մրցակցությունը ընդլայնելուն զուգահեռ, 1888 թվականի գարնանը փոփոխվող հոսանքագծերի բարձր էլեկտրական լարման պատճառով մահացությունների թիվը հասարակության մեջ մեծ զայրույթ առաջացրեց: Սա հանգեցրեց շրջապատի կատաղության ընդդեմ փոփոխվող հոսանքի բարձր էլեկտրական լարման և ագահ ու անսիրտ էլեկտրաէներգիա արտադրող ընկերությունների, ովքեր այն օգտագործում էին[69][70]: Էդիսոնը օգտվելով նրանից, որ հասարակությունը հասկացել է հոսանքի վտանգի մասին, միացավ ինքնակոչ հակափոփոխական հոսանքի քարոզարշավով զբաղվով, խաչակիր Հարոլդ Բրաունին՝ օգնելով Բրաունին և աջակցելով օրենսդրությանը կարգավորել և խստորեն սահմանափակել փոփոխվող հոսանքի մատակարարումը և բարձր էլեկտրական լարումը(դարձնելով անարդյունավետ մատակարարման համակարգ), որը հիմա անվանվում է «հոսանքների պայքար»: Էլեկտրական աթոռը օգտագործվում էր մահապատժի համար ցույց տալով, որ փոփոխական հոսանքը ավելի մեծ մահաբեր ուժ ունի, քան հաստատուն հոսանքը: Միևնույն ժամանակ Թոմսոն- Հուսթոն ընկերությունը Հարոլդ Բրաունի աջակցությամբ փորձում էր արատավորել Վեսթինգհաուսին համոզելու համար, որ առաջին էլեկտրական աթոռը գործել է Վեսթինգհաուսի հոսանքի գեներատորով:




Թոմաս Էդիսոնի հավատարմությունը հակափոփոխական հոսանքի մարտավարությանը իր բաժնետերերին դուր չէր գալիս: 1890-ական թվականների սկզբին Էդիսոնի ընկերությունը ավելի քիչ շահույթ ուներ, քան փոփոխական հոսանքի մրցակիցները և 1892 թվականին «հոսանքների պայքարը» ավարտվում է, իսկ Էդիսոնը ստիպված է լինում հրաժարվել իր սեփական ընկերությունից: Այդ տարի ֆինանսիստ Ջ. Պ. Մորգանը նախագծում է Էդիսոնի «Ջեներալ էլեկտրիկի» միացումը Թոմսոն-Հուսթոն ընկերությանը, որը այդ ընկերությանը տվեց նոր կազմակերպության՝ «Ջեներալ էլեկտրիկի», պատասխանատվությունը: «Ջեներալ էլեկտրիկը» այժմ ղեկավարում է ԱՄՆ-ի էլեկտրաէներգիայի բիզնեսի երեք քառորդի կողմից և մրցակցում է Վեսթինգհաուսի էլեկտրաէներգիայի շուկայի հետ[71][72]:


Ուեսթ Օրենջ և Ֆորտ Մայերս (1886-1931 թթ.)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոմաս Ա. Էդիսոնի արդյունաբերության ցուցանմուշները: Գլխավոր մարտկոցների տեղամաս, 1915 թվական:


Էդիսոնը 1884 թվականին կնոջ՝ Մարիի մահից հետո տեղափոխվեց Մենլո Պարկ և 1886 թվականին Նյու Ջերսի նահանգի Ուեսթ Օրենիջի Լուելն Պարկում երկրորդ կնոջ՝ Մինայի համար, գնեց «Գլենմոնթ» անվամբ տունը: 1885 թվականին Ֆլորիդա նահանգի Ֆորտ Մայերսում Էդիսոնը սեփականություն գնեց և ձմեռային առանձնատուն կառուցեց, որը ավելի ուշ անվանվեց «Սեմինոլ Լոդջ»: Էդիսոնը և Մինան շատ ձմեռներ անցկացրին իրենց՝ Ֆորտ Մայերսում գտնվող տանը և Էդիսոնը փորձում էր բնական բնական ռետինի աղբյորի համար սպասավոր գտնել[73]:




Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝ անվտանգության նկատառումներից ելնելով, Էդիսոնը առաջարկեց ստեղծել գիտության և արդյունաբերության հանձնաժողով ԱՄՆ-ի զինված ուժերին խորհրդատվություն և ուսումնասիրություններ տալու նպատակով, և 1915 թվականին նա ղեկավարեց ռազմածովային խորհուրդը[74]:

Էդիսոնը մտահոգված էր օտար երկրներից Ամերիկային ռետին մատակարարելու համար և վճռեց գտնել ռետին մատակարարող տեղական արտադրանք: Էդիսոնի ռետինների հետ աշխատանքը տեղի ունեցավ Ֆորտ Մայերսում գտնվող իր փորձագիտական լաբորատորիայում, որը անվանվեց ազգային պատմաքիմիական ուղենիշ[75]:

Լաբորատորիան կառուցվել է Թոմաս Էդիսոնի, Հենրի Ֆորդի և Հարվի Ֆայերսթոնի հավաքած 75.000 դոլարով, որի շնորհիվ կառուցեցին Էդիսոն բուսաբանական հետազոտության ընկերությունը: Սկզբնական շրջանում Էդիսոնը կատարում էր բոլոր հետազոտությունները, իսկ ներդրումները միայն Ֆորդը և Ֆայերսթոնն էին անում: Այնուամենայնիվ, Էդիսոնը ցանկանում էր 25.000 դոլար ներդնել: Էդիսոնը արեց հետազոտությունների և բույսերի աճեցման մեծամասնությունը՝ ուղարկելով արդյունքները և ռետինի մնացորդների նմուշը Ուեսթ Օրենջի իր լաբորատորիա: Էդիսոնը օգտագործում էր երկակի թթվային հիմքի էքստրակտ, որ բուսանյութերից կաթնահյութ ստանար՝ դրա չորանալուց և փոշու վերածվելուց հետո[76]: 17.000 բույսերի նմուշները փորձելուց հետո նա վերջապես գտավ համապատասխանը ամրենու(ոսկեշիվ) մեջ: Էդիսոնը որոշեց փորձ կատարել ամրենու վրա, որը նաև հայտնի է որպես «Լիվենվորթիի ամրենի» անվամբ: Բույսը(որպես կանոն աճում է մոտ 3-4 ոտնաչափ բարձրությամբ, 5% կաթնանյութի արտադրությամբ) վերամշակվել է Էդիսոնի կողմից, ով հիբրիդներ է օգտագործել երկու անգամ մեծ բույսեր և 12% կաթնահյութ արտադրելու նպատակով[77]:

Այլ գյուտեր և նախագծեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռենտգենասկոպիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնին է վերագրվում կոմերցիոն նպատակով առկա առաջին ռենտգենասկոպիայի նախագծումը և արտադրումը: Սարք, որը օգտագործում է ռենտգենյան ճառագայթներ ռենտգենագրություն ստանալու նպատակով: Մինչև Էդիսոնը հասկացավ, որ շեելիտե ռենտգենասկոպիայի էկրանը ավելի պայծառ պատկեր է առաջացնում, քան պլատի-նացիանիտային բարիումի էկրանը,որը սկզբում օգտագործվել էր Վիլհելմ Ռենտգենի կողմից, տեխնոլոգիան միայն շատ աղոտ պատկեր կարող էր ցույց տալ:

Էդիսոնի ռենտգենասկոպիայի հիմնական նախագիծը այսօր էլ օգտագործվում է, չնայած Էդիսոնը թողել է նախագիծը իր տեսողությունը համարյա կորցնելուց և իր օգնականին՝ Քլերենս Դելլիին, լուրջ վնասվածք հասցնելուց հետո: Դելլին ռենտգենասկոպիայի նախագծի համար իրեն ծովախոզուկի տեղ դրեց և ենթարկվեց թունավոր դոզայով ճառագայթման: Հետագայում նա ստացած վնասվածքներից մահացավ: 1903 թվականին Էդիսոնը վախեցած ասաց. «Ինձ հետ մի խոսեք ռենտգենյան ճառագայթներից. ես դրանից վախենում եմ»[78]:

Ջերմահոլովաչափ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնը հնարեց բարձր զգայունությամբ սարք այն անվանելով՝ ջերմահոլովաչափ, որը չափում էր ինֆրակարմիր ճառագայթներ: Իր ստեղծագործության շարժիչ ուժը 1878 թվականի հուլիսի 29-ին արևի լրիվ խավարման ընթացքում արեգակնային թագի ջերմությունը չափելու ցանկությունն էր:

Հեռագրության կատարելագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնի հաջողության բանալին հեռագրությունն էր: Հեռագրիչ օպերատոր աշխատելու տարիներին ստացած գիտելիքներից՝ նա սովորել էր էլեկտրականության հիմունքները: Դա նրան թույլ տվեց առաջին էլեկտրական ռադիոհաղորդիչ համակարգի՝ հեռագրաժապավենի միջոցով մեծ հաջողությունների հասնել: 1892 թվականի օգոստոսի 9-ին Էդիսոնը արտոնագիր ստացավ երկկողմանի հեռագրիչի համար:

Կինոնկար (շարժանկար)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1895 թվականի հունիս՝ Լեոնարդ - Քուշինգ մենամարտ: Յուրաքանչյուր վեց րոպեանոց փուլը արձանագրվել է կինետոգրաֆիայով, որը ցուցադրվել է 22.50 դոլարով: Վերջին փուլը դիտած գնորդները տեսել են, որ Լեոնարդը տապալել է հակառակորդին:


Մի օր Թոմաս Էդիսոնի հետ (1922 թվական)

Էդիսոնին արտոնագիր է շնորհվել կինոնկարահանման ապարատի և շարժագրության համար: Նա կատարում էր էլեկտրամեխանիկական նախագծեր, իսկ իր աշխատող, լուսանկարիչ Վ.Ք. Դիկսոնը աշխատում էր լուսանկարչական և տեսողական բարելավումների վրա: Գյուտերի մեծ մասը Դիկսոնին է պատկանում[43]: 1891 թվականին Էդիսոնը աստեղծեց կաքավագրությունը(կինետոգրաֆիան): Այս սարքը տեղադրվել էր վեբ-կոմիքսներում, որտեղ մարդիկ կարող էին կարժ, հասարակ ֆիլմեր դիտել: Կինետոգրաֆիան և կաքավագրությունը առաջին անգամ հրապարակավ ներկայացվել է 1891 թվականի մայիսի 20-ին[79]:

1896 թվականի ապրիլին Թոմաս Արմաթի «Վիտասկոպ» ֆիլմը, որը մշակվել էր Էդիսոնի գործարանում և վաճառվում էր Էդիսոնի անվամբ, օգտագործվում էր Նյու-Յորքում հանրային վայրերում կինոնկարի ցուցադրման նախագծերի համար: Հետագայում նա ցուցադրվող կինոնկարի ձայնային սաունդթրեքը ձայնագրիչ գլանի միջոցով մեխանիկորեն միացված էր ֆիլմին:




Կաքավագրությունը պաշտոնապես Եվրոպա մտավ այն ժամանակ, երբ ամերիկացի հարուստ գործարար Իրվինգ Բուշը (1869-1948) Ֆրենկ Մարգվերի և Ջոզեժ Բաքսի Եվրոպական կոմերցիոն ընկերությունից տասնյակ սարքավորումներ գնեց: 1894 թվականի հոկտեմբերին Բուշը Լոնդոնում տեղադրեց առաջին կինետոգրաֆիան: Միևնույն ժամանակ ֆրանսիական «կինետոգրաֆիա» կազմակերպությունը գնեց այս սարքավորումները: 1894 թվականի վերջին երեք ամիսներին եվրոպական կոմերցիոն ընկերությունը Եվրոպայում վաճառեց հարյուրավոր կինետոգրաֆիա: Գերմանիայում և Ավստրո- Հունգարական կայսրությունում կինետոգրաֆիան ներկայացվեց Լյուդվիգ Սթոլլվերքի[80] կողմից հիմնադրված «Էդիսոնի կինետոգրաֆիա» ընկերության կողմից:

Էդիսոնի կինետոգրաֆիայի բելգիալան ընկերությունը հիմնադրվել է 1895 թվականի հունվարի 15-ին Բրյուսելում, որը իրավունք ուներ կաքավագրությունը վաճառել Մոնակոյում, Ֆրանսիայում և ֆրանսիական գաղութում: Այս ընկերության գլխավոր ավանդատուները բելգիացի գործարանատերեր էին[81]:

1895 թվականի մայիսի 14-ին Էդիսոնի կաքավագրությունը հիմնադրվեց Բրյուսելում: Լոնդոնում բնակվող գործարար Լադիսլաս Վիկտոր Լևիցկին, ով Բելգիայում և Ֆրանսիայում մեծ գործունեություն էր ծավալում, նախաձեռնեց գործ սկսել: Նա կապեր ուներ Լեոն Գումոնի և Ամերիկայի Մուտոսկոպ և Բիոգրաֆ ընկերության հետ: 1898 թվականին նա դարձավ Ֆրանսիայի Բիոգրաֆ և Մուտոսկոպ ընկերության բաժնետեր[82]:

Էդիսոնի կինոստուդիան մոտ 1200 ֆիլմ է նկարահանել: Նկարահանումերի մեծամասնությունը կարճ ֆիլմեր էին, որոնք ցուցադրում էին ամեն ինչ՝ ակրոբատներից մինչև զորահանդեսներ: Դրանցից են՝ «Ֆրեդ Օտտի փռշտոցը» (1894), «Համբույր» (1896), «Գնացքի մեծ կողոպուտը» (1903), «Ալիսը հրաշքների աշխարհում» (1910), և 1910 թվականի առաջին «Ֆրանկեշտեյն» ֆիլմը: 1903 թվականին, երբ Քոնի Այլենդ լունապարկի սեփականատերերը հայտարարեցին, որ նրանք Տոպսի փղին խեղդելով, թունավորելով և էլեկտրականությամբ մահապատժի կենթարկեն (էլկտրականությունը պետք է օգտագործվեր փղին վերջնականապես սպանելու համար), Էդիսոն ընկերությունը խումբ ուղարկեց այն նկարահանելու՝ ամեն տարի բաց թողնելով «Փիղը մահապատժի էլեկտրական աթոռին» վերնագրով:




Երբ ֆիլմի բիզնեսը ընդլայնվեց, մրցակից ցուցադրողները կրկնօրինակեցին և ցուցադրեցին միմյանց ֆիլմերը[83]: Իր ֆիլմերի հեղինակային իրավունքները ավելի լավ պաշտպանելու համար Էդիսոնը լուսանկարչական թղթի երկանքով ԱՄՆ-ի հեղինակային իրավունքների գրասենյակի հաստատումը տպագրել է տալիս: Այդ տպագրություններից շատերը ավելի լավ են պաշտպանվել և ավելի լավ վիճակում են, քան այդ ժամանակաշրջանի ժամանակակից ֆիլմերը[84]:

1908 թվականին Էդիսոնը սկիզբ դրեց «Կինոնկարների արտոնագրային ընկերությանը», որը 9 գլխավոր կինոստուդիաների կոնգլոմերատն էր: Էդիսոնը 1929 թվականին հիմնադրված Ամերիկայի ակուտիկ հասարակության առաջին պատվավոր մարդն էր:




Էդիսոնը ասում էր, որ իր սիրելի ֆիլմը «Ազգի ծնունդ»-ն էր: Նա կարծում էր, որ հնչուն կինոները իր համար փչացրին ամեն ինչ: «Էկրանին լավ խաղ ցույց չեն տալիս: Հիմա նրանք կենտրոնանում են ձայնի վրա և մոռանում են, ինչպես խաղալ: Ես ավելի շատ կարող եմ դա զգալ, քան դու, որովհետև ես խուլ եմ»[85]: Նրա սիրելի աստղերն էին Մերի Փիքֆորդը և Կլարա Բոուն[86]:


Հանքարդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1870-ական թվականին Թոմաս Էդիսոնը սկսեց հետաքրքրվել և ներգրավեց հանքարդյունաբերության մեջ: Բարձրորակ երկաթյա հանքանյութը հազվադեպ էր հանդիպում Ամերիկայի արևելյան մասում և Էդիսոնը փորձում էր ցածրորակ հանքանյութ մշակել: Էդիսոնը գործընթաց մշակեց՝ օգտագործելով գլանվակ և քարի ջարդիչներ, որը կարող էր փոշիացնել մինչև 10 տոննա քարեր: Հողը անցնում էր երեք հսկայական մագնիսների միջով, որոնք երկաթյա հանքանյութը քաշում էին հողի միջից: Չնայած իր հանքարդյունաբերության ընկերության ձախողմանը, Էդիսոնը նյութերի և սարքավորումների որոշ մասը օգտագործեց ցեմենտ արտադրելու նպատակով[87]:

1901 թվականին Էդիսոնը այցելեց Կանադայի Օնտարիո նահանգում գտնվող Սադբերի քաղաքի արտադրական ցուցադրությանը և մտածեց, որ այնտեղ գտնվող նիկելի և կոլբատի հանքավայրերը կարող են օգտագործվել իր էլեկտրական սարքավորումների արտադրության համար: Նա դարձավ հանքեր որոնող և համարվեց նիկելի կենտրոնի(Ֆալքոնբրիջ) յուրօրինակ հայտնաբերող: Հանքանյութեր մշակելու իր փորձերը հաջող չէին և նա լքեց իր հանքավայրը 1903 թվականին[88]: Ֆալքոնբրիջի փողցը, ինչպես նաև Էդիսոնի շենքը, որը ծառայում էր որպես Ֆալքոնբրիջ հանքերի գլխավոր ընկերություն կրում էր Էդիսոնի անունը:

Մարտկոց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնի մարտկոցի պահեստային ընկերության բաժնետոմսը: Թողարկվել է 1903 թվականի հոկտեմբերի 19-ին:

Էդիսոնի մարտկոցների պահեստային ընկերությունը հիմնադրվել է 1901 թվականին: Այս ընկերությունում Էդիսոնը մշակում էր իր գյուտը՝ ակումուլյատորը: 1904 թվականին 450 մարդ արդեն աշխատում էին ընկերությունում: Առաջին ակումլյատորը արտադրվել էր էլեկտրական մեքենաների համար, բայց բազմաթիվ թերություններ ուներ: Բազմաթիվ գնորդներ բողոքում էին արտադրանքից : Երբ ընկերության կապիտալը սպառվել էր, Էդիոնը ընկերության համար վճարում էր իր անձնական գումարից: Մինչև 1910 թվականը Էդիսոնը չցուցադրեց ժամկետանց արտադրանքները՝ նիկելապատ երկաթե մարտկոցը՝ էլեկտրոլիտը:

Քիմիական նյութեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին ամերիկյան քիմիական արդյունաբերությունը հասարակ էր: Շատ քիմիական նյութեր Եվրոպայից էին ներմուծվում: 1914 թվականի օգոստոսին պատերազմի բռնկումը ներկված քիմիական նյութերի պակասության հանգեցրեց: Էդիսոնի համար յուրահատուկ նշանակություն ուներ ֆենոլը, որը օգտագործվում էր ձայնագրիչի գրառումների համար, հավանաբար պաքալիտ տեսակի ֆենոլֆորմալդեհիդային խեժերի նման:

Այդ ժամանակ ֆենոլը ստեղծվում էր ածուխից՝ որպես կոքսի արտադրության կամ գազային լուսավորման համար մատակարարվող գազ: Ֆենոլը կարող էր նիտրատներ ստանալ տիրնիտրաֆենոլից և դունիտից. բարձր դիմացկունությամբ պայթուցիկ նյութ, որը հարմար էր թնդանոթի պարկուճների օգտագործման համար: Ֆենոլի մասին լավագույն պատմությունը հայտնաբերվել է «Ասպիրինի պայքար»-ում[89]: Ֆենոլի մեծ մասը ներկրվել էր Միացյալ Թագավորությունից, բայց պատերազմի ժամանակ խորհրդարանը խոչընդոտեց արտահանմանը և արտադրության մեծ մասը շեղեց դունիտի վրա: Բրիտանիան արգելափակեց նաև մատակարարումը Գերմանիայից:

Էդիսոնը փորձեց հակազդել իր Սիլվեր Լեյքում նախաձեռնեց ֆենոլի արտադրություն՝ օգտագործելով իր քիմիկոսների կողմից ստեղծված սարքավորումները[90]: Նա կառուցեց երկու սարք, որի շնորհիվ օրական վեց տոննա ֆենոլ կարելի էր ստանալ: Արտադրությունը սկսվեց սեպտեմբերի առաջին շաբաթվա ընթացքում՝ Եվրոպայում ռազմական գործողությունների սկսվելուց մեկ ամիս հետո: Նա Փենսիլվանիա նահանգի Ջոնսթաուն քաղաքում և Ալաբամա նահանգի Բեսսեմեր քաղաքում կառուցեց երկու սարք՝ բենզոլի հումք արտադրելու համար՝ փոխելով նախկինում Գերմանիայից ներմուծվող մատակարարումը: Էդիսոնը նաև արտադրեց անիլին, որը նախկինում մատակարարվում էր գերմանական կազմակերպության կողմից: Պատերազմի ժամանակ արտադրված այլ արտադրանքներն են՝ քսիլոլը, պենիլենդիամինը և շելլակը: Պատերազմի ժամանակ եղած պակասությունը այդ ընկերություններին շահավետ դարձրեց: 1915 թվականին կես տարվա ընթացքում նրա արտադրության կարողությունը ամբողջապես գործողության մեջ դրվեց:

Ֆենոլը քննադատվող նյութ էր, քանի որ երկու աղբյուրները զարգացման բարձր փուլում էին: Բակելիտը՝ պլաստմասսան, հնարվել էր 1909 թվականին: Ասպիրինը նույնպես ֆենոլի աղբյուրներից էր: Հնարվել է 1899 թվականին՝ դառնալով ջերմիջեցնող դեղահաբ: Բայեր ընկերությունը ԱՄՆ-ի Ռենսելեր շրջանում բույս էր ձեռք բերել արտադրելու համար, բայց պայքարում էր ֆենոլ գտնելու համար՝ պատերազմի ժամանակ իրենց ընկերությունը պահելու նպատակով: Էդիսոնը կարողացավ պարտավորեցնել:

Նյու Ջերսիի Պիսկաթվեյ քաղաքում Բայերը վստահում էր Հեյդենի քիմիական գործարանին, որը ֆենոլը փոխարինում էր սալիցիլաթթվով, ինչը նրանք դարձնում էին ասպիրին: Կարծիք կար, որ գերմանական ընկերությունները ֆենոլի հումք են գնել՝ դունիտի արտադրությունը արգելափակելու համար: Էդիսոնը նախընտրում էր ֆենոլը չվաճառել ռազմական կիրառության համար: Նա իր հումքի լրացուցիչ մասը վաճառում էր Բայեր ընկերությանը, որը Հեյդերը փոխարինում էր սալիցիլաթթվով, որի մի մասը արտահանվում էր:

Կյանքի վերջին տարիներ և մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կյանքի վերջին տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենրի Ֆորդը, Թոմաս Էդիսոնը և Հարվի Ֆայերսթոնը: Ֆորտ Մայերս, Ֆլորիդա, 1929 թ. փետրվարի 11:

Ավտոմեքենաների խոշոր կապիտալիստ Հենրի Ֆորդը ապրում էր Ֆորտ Մայերսրի ձմեռային առանձնատանը Էդիսոնից մի քանի հարյուր մետր հեռու: Ֆորդը մի ժամանակ Էդիսոնի էլեկտրաէներգիայի ընկերությունում ինժեներ էր աշխատել և 1896 թվականին Նյու-Յորքի Բրուքլին թաղամասում «Էդիսոնի էլեկտրական ընկերության» համագումարին մասնակցելիս նա հանդիպեց Էդիսոնին: Էդիսոնը տպավորված էր Ֆորդի ներքին այրման շարժիչով մեքենայից և աջակցեց դրա զարգացմանը: Մինչև Էդիսոնի մահը նրանք ընկերներ էին: 1914-1924 թվականներին Էդիսոնը և Ֆորդը նախաձեռնեցին միամյա ավտոմոբիլային զբոսախնջույքներ: Հարվի Ֆայերսթոնը և բնագետ Ջոն Բուրրոզը նույնպես մասնակցեցին:




1928 թվականին Էդիսոնը միացավ Ֆորտ Մայերս Սիվիտան ակումբին: Նա հավատում էր կազմակերպությանը գրելով. «Սիվիտան ակումբը մեծ բան է անում համայնքի, պետության և ազգի համար, և ես այդ շարքերում լինելը պատիվ եմ համարում»[91]: Նա մինչև իր մահը ակումբի ակտիվ անդամ էր և երբեմն Հենրի Ֆորդին բերում էր ակումբի ժողովներին:

Էդիսոնը մինչև վերջ ակտիվ էր բիզնեսի մեջ: Իր մահից ամիսներ առաջ Լակվաննա երկաթուղին սկսեց քաղաքամերձ էլեկտրական գնացքի ծատայությունը Նյու Ջերսի նահանգի Հոբոկն քաղաքից դեպի Մոնտկլեր, Դուվր և Գլեդսթոն քաղաքներ: Այս ծառայության համար էլեկտրաէներգիան փոխանցվում էր վերևում շղթայաձև համակարգի միջոցով՝ օգտագործելով Էդիսոնի հաստատուն հոսանքը: Չնայած իր վատառողջ լինելուն՝ 1930 թվականի սեպտեմբերին Էդիսոնը առաջին «Մալթիփլ Յունիթի» էլեկտրական գնացքի ուղևորն էր, որը մեկնում էր Լակվանա կայանից դեպի Հոբոկն՝ առաջին մղոնն անցնելով Հոբոկն կայանից դեպի Սաուս Օրենջ[92]:

Այս գնացքները հաջորդ 54 տարիների ընթացքում ծառայելու էին Նյու Ջերսիի հյուսիսում, մինչև 1984 թվականին իրենց գործից հեռանալը: Էդիսոնի առաջին երթևեկության հուշատախտակը այսօր կարելի է տեսնել Հոբկոնի Լակավաննա կայանի սպասասրահում, որը գործարկվել է Նյու Ջերսի Տրանզիտի կողմից[93]:

Էդիսոնը ասում էր, որ իր կյանքի վերջին մի քանի տարիներին նորագույն դիետաների ազդեցության տակ է եղել. միակ հեղուկը, որ նա ամեն երեք ժամը մեկ օգտագործել է, կաթն է եղել[94]: Նա պատմում էր, որ հավատում է՝ այդ դիետան կվերականգնի իր առողջությունը: Այնուամենայնիվ, այս պատմությունը կասկածելի է: 1930 թվականին՝ Էդիսոնի մահից մի տարի անց, Մինան նրա մասին խոսելիս ասել էր. «Ճիշտ սնվելը նրա ամենամեծ սիրած զբաղմունքներից մեկն էր»: Նա նաև ասել էր, որ իր մեծ գիտական արկածներից մեկի ժամանակ, Էդիսոնը արթնացել էր 7: 00-ին, նախաճաշել 8: 00-ին և հազվադեպ էր տանը լինում լանչի կամ ճաշի ժամանակ՝ ենթադրելով, որ երեքն էլ բաց չի թողել[95]:

1906 թվականին Էդիսոնը դարձավ Օհայո նահանգի իր ծննդավայր Միլանի սեփականատերը: 1923 թվականին՝իր վերջին այցելության ժամանակ, նա ցնցված էր նրանից, որ իր հին տանը դեռ լամպեր և մոմեր են վառվում:

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնը մահացել է 1931 թվականի հոկտեմբերի 18-ին շաքարախտի բարդացումներից Նյու Ջերսի նահանգի Ուեսթ Օրենջի իր տանը՝ Գլենմոնթում, որը նա գնել էր 1886 թվականին որպես հարսանեկան նվեր Մինայի համար: Թաղման արարողությունը անվկացրել է Ստեփան Հերբենը[96]: Էդիսոնը թաղված է իր տան հետնամասում[97][98]:

Հաղորդվում է, որ Էդիսոնի վերջին շունչը պահպանվում է Հենրի Ֆորդ թանգարանում փորձանոթի մեջ: Ֆորդը համոզել է Չարլզ Էդիսոնին իր մահից հետո փորձանոթը՝ որպես հուշանվեր փակել գյուտարարի սենյակում[99]: Նաև պատրաստվել է Էդիսոնի հետմահու դիմակը և ձեռքերի կրկնօրինակը[100]: Մինան մահացել է 1947 թվականին:

Ամուսնություն և ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]


Մինա Միլլեր Էդիսոնը 1906 թվականին

1871 թվականի դեկտեմբերի 25-ին 24 տարեկան հասակում ամուսնացել է Մարի Սթիլվելլի հետ, ում նա հանդիպել էր երկու ամիս առաջ. նա իր խանութներից մեկի աշխատողն էր: Նրանք երեք երեխա ունեին.

  • Մերիոն Էսթելլ Էդիսոն (1873-1965 թթ.), «Դոթ» մականվամբ[101]
  • Թոմաս Ալվա Էդիսոն Կրտսեր (1876-1935 թթ.) «Դաշ» մականվամբ[102]
  • Ուիլյամ Լեսլի Էդիսոն (1878-1937 թթ.): Գյուտարար, Շեֆիլդ գիտական դպրոցի շրջանավարտ (1900)[103]:

Մարի Էդիսոնը մահացել է 1884 թվականի օգոստոսի 9-ին 29 տարեկան հասակում, անհայտ պատճառներով. հնարավոր է գլխուղեղի ուռուցքից[104] կամ մորֆինի մեծ դոզայից: Այդ տարիներին բժիշկները հաճախ էին կանանց մորֆին նշանակում զանազան բուժումների համար, և գիտնականները կարծում էին, որ նրա հիվանդության ախտանիշները կարող է առաջացած լինել մորֆինի թունավորումից[105]:

Էդիսոնը հիմանականում նախընտրում էր ժամանակ անցկացնել լաբորատորիայում, քան ընտանիքի հետ[106]:

1886 թվականի հունվարի 24-ին 39 տարեկան հասակում, Օհայո նահանգի Ակրոն քաղաքում Էդիսոնը ամուսնացավ 20-ամյա Մինա Միլլերի հետ (1869-1947 թթ.)[107]: Նա գյուտարար, Շատաքուա հաստատության համահիմնադիր և Մեթոդիստ բարեգործական ընկերության բարերար Լևիս Միլլերի դուստրն էր: Նրանք նույնպես երեք երեխա ունեին.

Մինան Թոմաս Էդիսոնից երկար է ապրել: Մահացել է 1947 թվականի օգոստոսի 24-ին[111][112]:

Ցանկություն ունենալով դառնալ գյուտարար, բայց այդքան ընդունակություններ չունենալու պատճառով՝ Թոմաս Էդիսոնի որդին՝ Թոմաս Ալվա Էդիսոն Կրտսերը, խնդիր էր իր հոր և հոր բիզնեսի համար: Սկսած 1890-ական թվականներից Թոմաս Կրտսերը սկսեց զբաղվել օձի յուղի արտադրանքով, և կասկածելի ու խարդախ ձեռնարկությունները, որոնք դրանք արտադրում էին, հասարակությանը վաճառում էին որպես «Էդիսոնի վերջին հայտնագործություն»: Իրավիճակը այնքան վատացավ, որ Թոմասը ստիպված էր իր տղային դատարան տանել՝ սովորությունները դադարեցնելու համար՝ համաձայնելով շաբաթական վճարել 3500 դոլար՝ Էդիսոնի անունը չօգտագործելու համար: Որդին սկսեց ծածկանուններ օգտագործել, ինչպես օրինակ՝ Բրթոն Ուիլլարդ: Թոմաս Կրտսերը՝ տառապելով հարբեցողությամբ, դեպրեսիայով և վատ առողջության պատճառով նա տարբեր ստորաքարշ աշխատանքներ էր կատարում, բայց սկսած 1931 թվականից (իր կյանքի վերջում) իր եղբոր միջամտության շնորհիվ՝ նա պաշտոն ստացավ Էդիսոն ընկերությունում[113][114]:

Տեսակետներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեսակետներ քաղաքականության, կրոնի և մետաֆիզիկայի վերաբերյալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմաբան Փոլ Իսրայելը Էդիսոնին բնութագրել է «ազատամիտ» բառով[43]: Էդիսոնի վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել Թոմաս Փեյնի «Բանականության դարը» պամֆլետը[43]: Էդիսոնը համակարծիք էր Փեյնի «գիտական դեիզմ»-ին ասելով. «Նրան աթեիստ էին անվանում, բայց նա աթեիստ չէր: Փեյնը հավատում էր գերագույն բանականությանը, երբ գաղափարներ էր արտահայտում, որը այլ մարդիկ արտահայտում էին Աստծո անունով»[43]: 1878 թվականին Նյու Ջերսիում Էդիսոնը միացավ Թեոֆոնտական հասարակությանը[115], բայց համաձայն հիմնադիր Հելեն Բլավացկիի կարծիքի՝ նա ակտիվ անդամ չէր[116]: 1910 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Նյու-Յորք Թայմս օրաթերթի հարցազրույցի ժամանակ Էդիսոնը ասել է.




« Թե ինչ է բնությունը մենք գիտենք: Մեզ հատնի չէ Աստվածների կրոնները: Բնությունը բարի, բարեգութ և անձնվեր չէ: Եթե Աստված ստեղծել է ինձ (ես խոսում եմ բարեգութ, բարի և անձնվեր առասպելական Աստծո մասին), նա նաև ստեղծել է ձուկը, որ ես բռնեմ ու ուտեմ: Իսկ որտե՞ղ է նրա բարությունը, գթասրտությունը և սերը այդ ձկների հանդեպ: Ո՛չ, բնությունն է ստեղծել մեզ, ամենը բնությունն է արել, ոչ թե կրոնական աստվածները»[117]:

Էդիսոնին այդ տեսակետների պատճառով աթեիստ էին համարում, և չնայած նա իրեն թույլ չէր տալիս հրապարակավ վիճաբանության մեջ մտնել, նա անձնական նամակում պարզաբանել է.

«Դուք ամբողջ հոդվածը սխալ եք հասկացել, որովհետև դուք եկել եք այն եզրակացության, որ դա ժխտում է Աստծո գոյությունը: Նման ժխտում չկա: Այն, ինչ դուք Աստված եք անվանում, ես անվանում եմ բնություն. գերագույն բանականություն, որը կառավարում է նշանակությանը: Ամբողջ հոդվածում ասվում է, որ իմ կարծիքով կասկածելի է՝ արդյո՞ք մեր բանականությունը կամ հոգին ( կամ ինչ էլ որ դրան անվանում եք) ապագայում ապրում է որպես էություն թե՞ ցրվում է այնտեղ, որտեղից եկել է, ցրվում է բջիջների միջից, որից մենք ստեղծվել ենք»[43]:

Նա նաև ասել է. « Ես չեմ հավատում աստվածաբանների Աստվածներին, բայց կասկած չունեմ, որ գոյություն ունի գերագույն բանականություն»[117]:

Ոչբռնությունը Էդիսոնի բարոյագիտական տեսակետի բանալին էր, և երբ նրան խնդրել էին Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ռազմածովային խորհրդատու լինել, նա մատնանշել էր, որ միայն կաշխատի պաշտպանական զենքերով և ավելի ուշ ասել է. « Ես հպարտ եմ, որ երբեք զենք չեմ ստեղծել»: Էդիսոնի փիլիսոփայությունը ոչբռնության վերաբերյալ վերաբերվում էր նաև կենդանիներին, ինչի մասին ասել է. «Ոչբռնությունը հանգեցնում է ամենաբարձր բարոյագիտությանը, որը բոլոր զարգացումների նպատակն է: Մինչև մենք չդադարենք վնասել բոլոր շնչող էակներին, մենք վայրենի կհամարվենք»[118][119]: Նա բուսակեր էր, բայց իրականում վեգան չէր[120], համենայնդեպս իր կյանքի վերջում[43]:




1920 թվականին Էդիսոնը սենսացիոն հայտարարություն է արել, երբ «Ամերիքան Մեգզինի» լրագրող Ֆորբսին ասել է, որ նա աշխատել է «հոգևոր հեռախոսի» վրա՝ թույլ տալով մարդկանց հաղորդակցվել մահացածների հետ. մի պատմություն, որը բոլոր թերթերը և ամսագրերը գրեցին[121]: 1926 թվականին Էդիսոնը ժխտեց իր միտքը՝ Նյու-Յորք Թամսին պատմելով. « Ես իսկապես ոչինչ չունեի նրան պատմելու և չէի ցանկանում նրան հիասթափեցնել և հորինեցի հոգիների հետ հաղորդակցվելու պատմությունը, բայց դա կատակ էր»[122]:



Տեսակետ դրամական համակարգի վերաբերյալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոմաս Էդիսոնը դրամական բարեփոխումների կողմնակից էր ԱՄՆ-ում: Նա դեմ էր ոսկու ստանդարտին և պարտքի վրա հիմնված թղթադրամներին: Նյու-Յորք Թայմսը մեջբերել է նրա խոսքերը . « Ոսկին Հուլիոս Կեսարի սրբությունն է, իսկ տոկոսը՝ սատանայի գյուտ»[123]:

Նույն հոդվածում նա բացատրել էր դրամական համակարգի անհեթեթությունը, որտեղ ԱՄՆ-ի հարկատուները (ովքեր փոխառության կարիք ունեն) ստիպված են վճարել երկու անգամ ավելի հարկ կամ նույնիսկ ավելի մեծ գումարներ իրենց հետաքրքրության պատճառով: Նրա հիմնական տեսակետն այն էր, որ եթե կառավարությունը կարող է թղթադրամ արտադրել, նաև կարող է գումար արտադրել, որը հարկատուին կծառայի որպես վարկ[124]:

1921-1922 թվականներին նա հանգամանորեն մտածել է դրամի թեմայի վերաբերյալ: 1922 թվականի մայիսին նա մի առաջարկ է տպագրել «Դաշնային պահուստային բանկային համակարգին առաջարկվող բարելավում» վերնագրով[125]: Դրա մեջ նա մանրամասնել էր ապրանքային շրջանառության դրամական համակարգի բացատրությունը, որտեղ նշված էր, որ Դաշնային պահուստային ընկերությունը գյուղացիներին կմատակարարի ազատ տոկոսադրույք՝ կախված նրանց արտադրած ապրանքների արժեքից: Գովազդային ճանապարհորդության ժամանակ նա իր հետ տարել էր իր ընկեր և գյուտարար Հենրի Ֆորդին, հրապարակավ խոսել էր դրամական համակարգի վերափոխման իր ցանկության մասին: Հասկանալու համար, նա թղթակցություն ունեցավ նշանավոր համալսարանականների և բանկային մասնագետների հետ: Վերջում Էդիսոնի առաջարկությունները աջակիցներ չունեցան և անուշադրության մատնվեցին[126][127]:


Մրցանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբրահամ Արչիբալդ Անդերսոնի նկարած դիմանկարը (1890), Ազգային դիմանկարների պատկերասրահ:

Տիտղոսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վայրեր Էդիսոնի անունով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոմաս Էդիսոնի հիշատակի նամականիշը: Թողարկվել է 1947 թվականին իր ծննդյան 100-րդ տարելիցին

Տարբեր վայրեր անվանվել են Էդիսոնի անունով, հատկապես Նյու Ջերսիի Էդիսոն քաղաքը: Թոմաս Էդիսոնի անվան պետական համալսարանը գտնվում է Նյու Ջերսի նահանգի Թրենթոն քաղաքում, որը մեծահասկ սովորողների շրջանում է հայտնի: Երկու համայնքային քոլեջներ անվանվել են նրա անունով՝ Ֆլորիդա նահանգի Ֆորտ Մայերսում գտնվող Էդիսոնի անվան պետական քոլեջը (այժմ Ֆլորիդայի Սաուսվեսթերն պետական քոլեջ) և Օհայո նահանգի Պիկվա քաղաքում գտնվող Էդիսոնի անվան համայնքնային քոլեջը[141]: Բազմաթիվ ավագ դպրողներ կան, որոնք կրում են Էդիսոնի անունը և այլ դպրոցներ, այդ թվում Թոմաս Էդիսոնի անվան միջնակարգ դպրոցը: Ֆուտբոլիս Պելեի հայրը նրան տվել է Էդսոն անունը՝ ի պատիվ էլեկտրական լամպը ստեղծողի, բայց անունը ծննդյան վկայականում որպես «Էդիսոն» սխալ է համարվել[142]:


Ֆորտ Մայերսի արևելքում գտնվող Ալվա փոքր քաղաքը անվանվել է Էդիսոնի անունով:

1883 թվականին Փենսիլվանիա նահանգի Սանբերի քաղաքում գտնվող քաղաքային հյուրանոցը առաջին կառույցն էր, որ օգտագործում էր Էդիսոնի գյուտը: Հյուրանոցը վերանվանվել է Էդիսոն հյուրանոց, երբ 1922 թվականին նա վերադարձել է քաղաք[143]:

Կալիֆոռնիայում գտվող Թոմաս Էդիսոն լիճը անվանվել է Էդիսոնի անունով շիկացման էլեկտրական լամպի 75-րդ տարելիցին[144]:

Էդիսոնը միացրել է Նյու-Յորքում գտնվող Էդիսոն հյուրանոցի լույսերը 1931 թվականին՝ բացման օրը[145]:

ԱՄՆ-ում գտնվող երեք կամուրջները կոչվել են ի պատիվ Էդիսոնի. Նյու Ջերսիի Էդիսոն Կամուրջը[146], Ֆլորիդայի Էդիսոն կամուրջը[147] և Օհայոում գտնվող Էդիսոն կամուրջը[148]:

Տիեզերքում նրա անունն է կրում (742) Էդիսոնա աստերոիդը:

Թանգարաններ և հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոմաս Էդիսոնի հուշարձանը Միչիգան նահանգի Պորտ Գյուրոնի երկաթգծում:

Նյու Ջերսի նահանգի Ուեսթ Օրենջում գտնվող 13.5 ակր (5.5 հեկտար) հողատարածքով Գլենմոնթ կալվածքը պահպանվում և գործում է Ազգային պարկի ծառայության կողմից որպես Էդիսոնի անվան ազգային- պատմական վայր, քանի որ մոտակայքում է գտնվում նրա լաբորատորիան և արտադրամասը, ինչպես նաև աշխարհի առաջին կինոստուդիան՝ «Սև Մարիան»[149]: Թոմաս Ալվա Էդիսոն աշտարակը և թանգարանը գտնվում է Նյու Ջերսի նահանգի Էդիսոն քաղաքում[150]: Տեխաս նահանգի Բիմոնտ քաղաքում է գտնվում Էդիսոն թանգարանը, չնայած նրան, որ Էդիսոնը այնտեղ երեք չի այցելել[151]: Մինչիգան նահանգի Պորտ Գյուրոն քաղաքում գտնվող Պորտ Գյուրոն թանգարանը վերականգնել է երկաթուղային կայարանը, որտեղ Էդիսոնը երիտասարդ տարիներին թերթավաճառ է աշխատել: Երկաթուղային կայարանը անվանվել է Թոմաս Էդիսոնի անվան երկաթուղի- թանգարան[152]: Քաղաքը ունի Էդիսոնի անունը կրող բազմաթիվ պատմական վայրեր ներառյալ՝ Էդիսոնի ծնողների գերեզմանը և Սենթ Քլեր գետի մոտ գտնվող հուշարձանը: Էդիսոնի ազդեցությունը կարելի է տեսնել ամենուրեք՝ 32.000 բնակիչների վրա:




Դեթրոյտում գտնվող կրկեսի այգում Էդիսոնի անվան հուշահամալիրը հիմնադրվել է ի պատիվ նրա հաջողությունների: 1929 թվականի հոկտեմբերի 21-ին էլեկտրական լամպի ստեղծման հիսուներորդ տարելիցին նվիրվել է կրաքարից շատրվանը[153]: Նույն գիշերը Դիրբոնում բացվել է Էդիսոնի անվան ինստիտուտը:

1969 թվականին հաստատվել է ավտոմոբիլային փառքի սրահում[փա՞ստ]:

2016 թվականին Կապիտոլում՝ Ազգային քանդակների սրահում տեղադրվել է Էդիսոնի բրոնզե արձանը: Այդ տարի՝ սեպտեմբերի 20-ին, տեղի է ունեցել նվիրատվության պաշտոնական արարաողություն: Էդիսոնի հուշարձանը փոխարինվել է 19-րդ դարում գործող նահանգապետ Ուիլյամ Ալենի արձանով, ով համարվում էր հավաքածուում տեղ ունեցող Օհայոի երկու թույլատրվող անձանցից մեկը[154]:


Էդիսոնի անունը կրող ընկերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիսոնը 1915 թվականին

Մրցանակներ՝ ի պատիվ Էդիսոնի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Էդիսոն» շքանշանը ստեղծվել է 1904 թվականի փետրվարի 11-ին Էդիսոնի ընկերների և ազգականների կողմից: Չորս տարի հետո Ամերիկայի էլեկտրատեխնիկական ինստիտուտը խմբի հետ համաձայնագիր ստորագրեց՝ մեդալը ներկայացնելու՝ որպես բարձրագույն կոչում: Առաջին մեդալը հանձնվել է Էլյուի Թոմսոնին 1909 թվականին: Դա Էլեկտրատեխնիկայի ոլորտի ամենահին մրցանակն էր և տրվում է էլեկտրագիտության, էլեկտրատեխնիկայի կամ էլեկտրական արվեստի գովելի հաջողությունների համար:

Նիդեռլանդներում հիմնական երաժշտական մրցանակաները անվանվել է Էդիսոնի անունով: Մրցանակը ամենամյա հոլանդական երաժշտության համար տրվող մրցանակ է, որը տրվում է երաժշտական արդյունաբերության կարկառուն հաջողությունների համար և համարվում է աշխարհի ամենահին երաժշտական մրցանակը, որը հանձնվել է սկսած 1960 թվականից:

Ամերիկայի մեխանիկ-ինժեներների ընկերությունը սկսած 2000 թվականից անհատներին շնորհել է Թոմաս Էդիսոն արտոնագրային մրցանակը[155]:


Էդիսոնի անունը կրող այլ հաստատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ի ռազմածովային ուժերը Գլիվզ կործանիչը՝ ՈւՍՍ Էդիսոն(ԴԴ-439) , 1940 թվականին անվանվեց՝ ի պատիվ նրա: Նավը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից մի քանի ամիս հետո հեռացվեց: 1962 թվականին ռազմածովային ուժերը շահագործման հանձնեց ՈւՍՍ Թոմաս Ա. Էդիսոն(ՍՍԲՆ- 6010)՝ հրթիռային բալաստիկ սուզանավը[156]:

Ժամանակակից մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Thomas Edison in popular culture

Թոմաս Էդիսոնը ժամանակակից մշակույթում նովելների, ֆիլմերի, կատակերգությունների և վիդեոխաղերի կերպար է: Նրա բազմազան գյուտերը նրան կերպար են դարձրել, և նա ժամանակակից մշակույթում հայտնվել և հայտնվում է իր ոմբողջ կյանքի ընթացքից մինչ օրս: Էդիսոնին ժամանակակից մշակույթում նաև ներկայացրել են որպես Նիկոլա Տեսլայի հակառակորդ[157]:

Մարկ Ժերմենի կողմից գրված «Ճանապարհորդություն Հենրիի և Թոմի հետ» գեղարվեստական ներկայացումը հիմնված է Էդիսոնի և Հենրի Ֆորդի ճանապարհորդության վրա: 1995 թվականի փետրվարի 20-ին այն առաջին անգամ ներկայացվել է Նյու- Յորքի Լյուսի Լորտել թատրոնում[փա՞ստ]:

2011 թվականի փետրվարի 11-ին Թոմաս Էդիսոնի 104-րդ տարելիցին Գուգլ պաշտոնական էջը Գուգլ-Դուդլ ցուցադրման միջոցով հիշատակել է նրա գյուտերը: Երբ կուրսորը մոտեցնում էիր դուդլին թվում էր՝ շատ մեխանիզմներ շաչժվում են՝ առաջացնելով լույս[158]:


Էդիսոնի համար աշխատած մարդիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետևյալ ցանկում ներկայացված են մարդիկ, ովքեր աշխատել են Թոմաս Էդիսոնի Մենլո Պարկի կամ Ուեսթ Օրենջի լաբորատորիաններում կամ նրա էլեկտրաէներգիայի բիզնեսների մասնաճյուղերում:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Adrian Wooldridge (September 15, 2016). «The alphabet of success». The Economist. Վերցված է September 16, 2016-ին.
  2. ↑ Sproule, Anna (2000). Thomas Alva Edison : The World's Greatest Inventor (1st U.S. ed.). Woodbridge, CT: Blackbirch Press. ISBN 978-1-56711-331-0.
  3. ↑ «Hangout – Thomas Edison». www.state.nj.us. State of New Jersey.
  4. ↑ 4,0 4,1 «Con Edison: A Brief History of Con Edison – electricity». Coned.com. January 1, 1998. Արխիվացված է օրիգինալից October 30, 2012-ին. Վերցված է October 11, 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  5. ↑ 5,0 5,1 Hackmann, Willem (1999). «The Wizard of Menlo Park». The Franklin Institute. 397 (6714): 34. Bibcode:1999Natur.397...34H. doi:10.1038/16186. Արխիվացված է օրիգինալից March 5, 2013-ին. Վերցված է February 24, 2013-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  6. ↑ 6,0 6,1 Walsh, Bryan (July 15, 2009). «The Electrifying Edison». Time.com. Վերցված է December 31, 2013-ին.
  7. ↑ «National Historic Landmarks Program (NHL)». Tps.cr.nps.gov. January 12, 1965. Արխիվացված է օրիգինալից August 8, 2011-ին. Վերցված է December 31, 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  8. ↑ Thomas Edison's Inventive Life; by Joyce Bedi Retrieved March 31, 2018
  9. ↑ «Samuel and Nancy Elliott Edison». National Park Service. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  10. ↑ The Yankee Road: Tracing the Journey of the New England Tribe that Created Modern America, Vol. 2: Domination. Wheatmark, Inc. 2018-03-07. էջ 146. ISBN 978-1-62787-519-6.
  11. ↑ Baldwin, Neal (1995). Edison: Inventing the Century. Hyperion. էջեր 3–5. ISBN 978-0-7868-6041-8.
  12. ↑ «Edison Biography». National Park Service. Վերցված է May 28, 2017-ին.
  13. ↑ Ong, Bao (November 30, 2009). «For Sesquicentennial, Cooper Union Puts Artifacts on View». The New York Times.
  14. ↑ Edison by Matthew Josephson. McGraw Hill, New York, 1959, 978-0-07-033046-7
  15. ↑ Edison: Inventing the Century by Neil Baldwin, University of Chicago Press, 2001, 978-0-226-03571-0
  16. ↑ Josephson, p 18
  17. ↑ Baldwin, p. 37
  18. ↑ «Stratford's Railway Industry» (PDF). Visit Stratford. Stratford Tourism. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017-03-07-ին. Վերցված է March 6, 2017-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  19. ↑ 19,0 19,1 Կաղապար:Cite CAB
  20. ↑ «GE emerges world's largest company: Forbes». Trading Markets.com. April 10, 2009. Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. Վերցված է February 7, 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  21. ↑ «GE emerges world's largest company: Forbes». Indian Express.com. April 9, 2009. Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. Վերցված է February 7, 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  22. ↑ Baldwin, pp. 40–41
  23. ↑ The Edison Papers, Rutgers University. Retrieved March 20, 2007.
  24. ↑ "Life of Thomas Alva Edison", Inventing Entertainment: The Early Motion Pictures and Sound Recordings of the Edison Companies, Library of Congress.
  25. ↑ Trollinger, Vernon (February 11, 2013). «Happy Birthday, Thomas Edison!». Bounce Energy. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  26. ↑ Biographiq (2008). Thomas Edison: Life of an Electrifying Man. Filiquarian Publishing, LLC. էջ 9. ISBN 978-1-59986-216-3.
  27. ↑ «The Thomas A. Edison Papers». Edison.rutgers.edu. Արխիվացված է օրիգինալից July 22, 2007-ին. Վերցված է January 29, 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  28. ↑ Evans, Harold, They Made America. Little, Brown and Company, New York, 2004. 978-0-316-27766-2. p. 152.
  29. ↑ Wilson, Wendell E. «Thomas Alva Edison (1847–1931)». The Mineralogical Record. Արխիվացված է օրիգինալից April 15, 2013-ին. Վերցված է February 24, 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  30. ↑ Shulman, Seth (1999). Owning the Future. Houghton Mifflin Company. էջեր 158–160.
  31. ↑ «AERONAUTICS: Real Labor». TIME Magazine. December 8, 1930. Վերցված է January 10, 2008-ին.
  32. ↑ Israel, Paul. «Edison's Laboratory». The Gilder Lehrman Institute of American History. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 «Business: The Quintessential Innovator». TIME.com. October 22, 1979. Վերցված է November 23, 2016-ին.
  34. ↑ «The Life of Thomas A. Edison». The Library of Congress. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  35. ↑ Edison, Thomas A. 1989. Menlo Park: The early years, April 1876 – December 1877. Edited by P. B. Israel, K. A. Nier and L. Carlat. Vol. 3, The papers of Thomas A Edison. Baltimore: Johns Hopkins University Press. Doc. 1117
  36. ↑ Baldwin, Neil. 2001. Edison: Inventing the century. Chicago: University of Chicago Press. pp. 97–98
  37. ↑ Washington Post. 1878. Genius before science. Washington Post, April 19.
  38. ↑ Edison, Thomas A. 1877. Telephones or speaking-telegraphs. US patent 203,018 filed December 13, 1877, and issued April 30, 1878.
  39. ↑ Adrian Hope, 100 Years of Microphone, New Scientist May 11, 1978 Vol. 78, No. 1102, p. 378 ISSN 0262-4079
  40. ↑ 40,0 40,1 IEEE Global History Network: Carbon Transmitter. New Brunswick, NJ: IEEE History Center «Carbon Transmitter». Արխիվացված է օրիգինալից March 18, 2010-ին. Վերցված է January 14, 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  41. ↑ Howard B. Rockman, Intellectual Property Law for Engineers and Scientists, John Wiley & Sons – 2004, p. 131
  42. ↑ «Moses G. Farmer, Eliot's Inventor». Արխիվացված է օրիգինալից June 19, 2006-ին. Վերցված է March 11, 2006-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 43,5 43,6 43,7 Israel, Paul (2000). Edison: A Life of Invention. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-36270-8.
  44. ↑ Jill Jonnes, Empires Of Light: Edison, Tesla, Westinghouse, And The Race To Electrify The World, Random House – 2004, p. 60
  45. ↑ Burns, Elmer Ellsworth (1910). The story of great inventions. Harper & Brothers. Վերցված է September 12, 2013-ին.
  46. ↑ «Edison's Electric Light». The New York Times. 1879. Վերցված է November 23, 2016-ին.
  47. ↑ Latson, Jennifer (October 21, 2014). «Thomas Edison Invents Light Bulb and Myths About Himself». TIME.com. Վերցված է November 23, 2016-ին.
  48. ↑ «Thomas Edison, Original Letters and Primary Source Documents». Shapell Manuscript Foundation.
  49. ↑ 49,0 49,1 U.S. patent 0223898
  50. ↑ «In Our Time Archive: Thomas Edison». BBC Radio 4.
  51. ↑ Flannery, L. G. (Pat) (1960). John Hunton's Diary, Volume 3. էջեր 68, 69.
  52. ↑ "Handbook of Research on Venture Capital". Colin Mason. Edward Elgar Publishing. January 1, 2012. pg 17
  53. ↑ «Keynote Address – Second International ALN1 Conference (PDF)». Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  54. ↑ Jehl, Francis Menlo Park reminiscences : written in Edison's restored Menlo Park laboratory, Henry Ford Museum and Greenfield Village, Whitefish, Mass, Kessinger Publishing, July 1, 2002, p. 564
  55. ↑ Dalton, Anthony A long, dangerous coastline: shipwreck tales from Alaska to California Heritage House Publishing Company, February 1, 2011 – 128 pp.
  56. ↑ Swann, p. 242.
  57. ↑ «Lighting A Revolution: 19th Century Promotion». Smithsonian Institution. Վերցված է July 23, 2013-ին.
  58. ↑ «Lewis Howard Latimer». National Park Service. Վերցված է June 10, 2007-ին.
  59. ↑ "Diehl's Lamp Hit Edison Monopoly," Elizabeth Daily Journal, Friday Evening, October 25, 1929
  60. ↑ Biographiq (2008). Thomas Edison: Life of an Electrifying Man. Filiquarian Publishing, LLC. էջ 15. ISBN 978-1-59986-216-3.
  61. ↑ «About the Memory of a Theatre». National Theatre Brno. Արխիվացված է օրիգինալից January 19, 2008-ին. Վերցված է December 30, 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  62. ↑ Michal Kašpárek (September 8, 2010). «Sculpture of three giant light bulbs: in memory of Thomas Alva Edison». Brnonow.com. Արխիվացված է օրիգինալից October 26, 2013-ին. Վերցված է December 31, 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  63. ↑ Ahmad Faruqui, Kelly Eakin, Pricing in Competitive Electricity Markets, Springer Science & Business Media – 2000, p. 67
  64. ↑ «A brief history of Con Edison:"Electricity"». Coned.com. January 1, 1998. Արխիվացված է օրիգինալից October 30, 2012-ին. Վերցված է December 31, 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  65. ↑ Jill Jonnes, Empires Of Light: Edison, Tesla, Westinghouse, And The Race To Electrify The World, Random House – 2004, pp. 54–60
  66. ↑ Maury Klein, The Power Makers: Steam, Electricity, and the Men Who Invented Modern America, Bloomsbury Publishing US – 2008, p. 257
  67. ↑ Empires Of Light: Edison, Tesla, Westinghouse, And The Race To Electrify The Country By Jill Jonnes p. 146
  68. ↑ Robert l. Bradley, Jr (2011). Edison to Enron. ISBN 978-1-118-19251-1.
  69. ↑ Jill Jonnes, Empires Of Light: Edison, Tesla, Westinghouse, And The Race To Electrify The World, Random House – 2004, p. 143
  70. ↑ Mark Essig, Edison and the Electric Chair: A Story of Light and Death, Bloomsbury Publishing US – 2009, pp. 139–140
  71. ↑ Mark Essig, Edison and the Electric Chair: A Story of Light and Death, Bloomsbury Publishing US – 2009, p. 268
  72. ↑ Robert L. Bradley Jr., Edison to Enron: Energy Markets and Political Strategies, John Wiley & Sons – 2011, pp. 28–29
  73. ↑ Reisert, Sarah (2016). «Home Away from Home». Distillations. Vol. 2, no. 2. էջեր 46–47. Վերցված է 22 March 2018-ին.
  74. ↑ «Thomas Edison's Vision». United States Navy. Վերցված է December 18, 2013-ին. «Secretary of the Navy Josephus Daniels seized the opportunity created by Edison's public comments to enlist Edison's support. He agreed to serve as the head of a new body of civilian experts – the Naval Consulting Board – to advise the Navy on science and technology.»
  75. ↑ «Edison Botanic Research Laboratory – Edison & Ford Winter Estates – (239) 334-7419». Արխիվացված է օրիգինալից February 3, 2017-ին. Վերցված է December 30, 2016-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  76. ↑ «Green Chemistry: The Nexus Blog: Thomas Edison'... | ACS Network». communities.acs.org. Վերցված է August 1, 2016-ին.
  77. ↑ Growing American Rubber by Mark Finlay
  78. ↑ Duke University Rare Book, Manuscript, and Special Collections Library: Edison fears the hidden perils of the x-rays. New York Worldb/, August 3, 1903, Durham, NC.
  79. ↑ «History of Edison Motion Pictures». Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. Վերցված է October 14, 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  80. ↑ «Martin Loiperdinger. Film & Schokolade. Stollwercks Geschäfte mit lebenden Bildern. KINtop Schriften Stroemfeld Verlag, Frankfurt am Main, Basel 1999 ISBN 3878777604 (Book and Videocassette)». Victorian-cinema.net. Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. Վերցված է January 29, 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  81. ↑ «Guido Convents, Van Kinetoscoop tot Cafe-Cine de Eerste Jaren van de Film in Belgie, 1894–1908, pp. 33–69. Universitaire Pers Leuven. Leuven: 2000. Guido Convents, "'Edison's Kinetscope in Belgium, or, Scientists, Admirers, Businessmen, Industrialists and Crooks", pp. 249–258. in C. Dupré la Tour, A. Gaudreault, R. Pearson (Ed.) Cinema at the Turn of the Century. Québec, 1999». Imdb.com. Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. Վերցված է January 29, 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  82. ↑ «Guido Convents, Van Kinetoscoop tot Cafe-Cine de Eerste Jaren van de Film in Belgie, 1894–1908, pp. 33–69. Universitaire Pers Leuven. Leuven: 2000. Guido Convents, "'Edison's Kinetscope in Belgium, or, Scientists, Admirers, Businessmen, Industrialists and Crooks", pp. 249–258. in C. Dupré la Tour, A. Gaudreault, R. Pearson (Ed.) Cinema at the Turn of the Century. Québec, 1999». Imdb.com. Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. Վերցված է January 29, 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  83. ↑ Siegmund Lubin (1851–1923), Who's Who of Victorian Cinema. Retrieved August 20, 2007.
  84. ↑ "History of Edison Motion Pictures: Early Edison Motion Picture Production (1892–1895)", Memory.loc.gov, Library of Congress. Retrieved August 20, 2007.
  85. ↑ Reader's Digest, March 1930, pp. 1042–1044, "Living With a Genius", condensed from The American Magazine February 1930
  86. ↑ "Edison Wears Silk Nightshirt, Hates Talkies, Writes Wife", Capital Times, October 30, 1930
  87. ↑ «Edison's Companies – The Edison Papers». Վերցված է December 30, 2016-ին.
  88. ↑ «Thomas Edison». Greater Sudbury Heritage Museums. Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. Վերցված է December 30, 2007-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  89. ↑ Mann, Charles C. And Plummer, Mark L (1991). The Aspirin Wars: Money, Medicine, and 100 Years of Rampant Competition. Alfred A. Knopf, NY, 0-394-57894-5, pp. 38–40
  90. ↑ Conot, Robert (1979), A Streak of Luck: The Life & Legend of Thomas Alva Edison, Seaview Books, NY, pp. 413–414
  91. ↑ Armbrester, Margaret E. (1992). The Civitan Story. Birmingham, AL: Ebsco Media. էջ 34.
  92. ↑ Կաղապար:Holland-Classic
  93. ↑ Կաղապար:Holland-Classic
  94. ↑ Israel, Paul (2000). Edison: A Life of Invention. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-36270-8.
  95. ↑ Reader's Digest, March 1930, pp. 1042–1044, "Living With a Genius", condensed from The American Magazine February 1930
  96. ↑ «Rev. S. Herben Dead at 75». Plainfield Courier-News. Plainfield, New Jersey. 23 February 1937. էջ 11 – via Newspapers.com. Կաղապար:Free access
  97. ↑ «Thomas Edison Dies in Coma at 84; Family With Him as the End Comes; Inventor Succumbs at 3:24 A.M. After Fight for Life Since He Was Stricken on August 1. World-Wide Tribute Is Paid to Him as a Benefactor of Mankind». New York Times. October 18, 1931. «West Orange, New Jersey, Sunday, October 18, 1931. Thomas Alva Edison died at 3:24 o'clock this morning at his home, Glenmont, in the Llewellyn Park section of this city. The great inventor, the fruits of whose genius so magically transformed the everyday world, was 84 years and 8 months old.»
  98. ↑ Benoit, Tod (2003). Where are they buried? How did they die?. Black Dog & Leventhal. էջ 560. ISBN 978-1-57912-678-0.
  99. ↑ "Is Thomas Edison's last breath preserved in a test tube in the Henry Ford Museum?", The Straight Dope, September 11, 1987. Retrieved August 20, 2007.
  100. ↑ Neil Baldwin, Edison: Inventing the Century, University of Chicago Press – 2001, 408
  101. ↑ Baldwin 1995, p.60
  102. ↑ Baldwin 1995, p.67
  103. ↑ «Older Son To Sue To Void Edison Will; William, Second Child Of The Counsel». New York Times. October 31, 1931. «The will of Thomas A. Edison, filed in Newark last Thursday, which leaves the bulk of the inventor's $12 million estate to the sons of his second wife, was attacked as unfair yesterday by William L. Edison, second son of the first wife, who announced at the same time that he would sue to break it.» {{cite news}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն)
  104. ↑ "The Life of Thomas Edison", American Memory, Library of Congress, Retrieved March 3, 2009.
  105. ↑ "Thomas Edison's First Wife May Have Died of a Morphine Overdose" Արխիվացված Նոյեմբեր 19, 2011 Wayback Machine, Rutgers Today. Retrieved November 18, 2011
  106. ↑ «Business: The Quintessential Innovator». TIME.com. October 22, 1979. Վերցված է November 23, 2016-ին.
  107. ↑ «Thomas Edison's Children». IEEE Global History Network. IEEE. December 16, 2010. Վերցված է June 30, 2011-ին.
  108. ↑ «Madeleine Edison a Bride. Inventor's Daughter Married to J. E. Sloan by Mgr. Brann». New York Times. June 18, 1914. {{cite news}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն)
  109. ↑ «Mrs. John Eyre Sloane Has a Son at the Harbor Sanitarium Here». New York Times. January 10, 1931. {{cite news}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն)
  110. ↑ «Charles Edison, 78, Ex-Governor Of Jersey and U.S. Aide, Is Dead». New York Times. August 1969.
  111. ↑ «Edison's Widow Very III». New York Times. August 21, 1947. {{cite news}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն)
  112. ↑ «Rites for Mrs. Edison». New York Times. August 26, 1947. {{cite news}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (օգնություն)
  113. ↑ René Rondeau (1997). «LOST IN HISTORY: Thomas A. Edison, Junior». Վերցված է December 30, 2017-ին.
  114. ↑ Կաղապար:Cit web
  115. ↑ «Theosophical Society Members 1875-1942 – Historical membership list of the Theosophical Society (Adyar) 1875-1942». tsmembers.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018-10-08-ին.
  116. ↑ Blavatsky, Helena Petrovna (1980). Collected Writings, Vol. XII. Wheaton, IL: Theosophical Publishing House. էջ 130.
  117. ↑ 117,0 117,1 The Freethinker (1970), G.W. Foote & Company, Volume 90, p. 147
  118. ↑ Cited in Innovate Like Edison: The Success System of America's Greatest Inventor by Sarah Miller Caldicott, Michael J. Gelb, p. 37.
  119. ↑ «Vegetarianism Quotes from Noteworthy People».
  120. ↑ «10 Genius Vegetarians». Mines Green Circle. 2011-04-20.
  121. ↑ «Edison's Forgotten 'Invention': A Phone That Calls the Dead». GE Reports. October 28, 2010. Արխիվացված է օրիգինալից November 11, 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  122. ↑ «Invention Geek – Edison Spirit Phone?».
  123. ↑ «Ford sees wealth in muscle shoals» (PDF). The New York Times. December 6, 1921. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  124. ↑ «Ford sees wealth in muscle shoals» (PDF). The New York Times. December 6, 1921. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  125. ↑ Edison, 1922
  126. ↑ Hammes, D.L.; Wills, D.T. (2006). «Thomas Edison's Monetary Option». Journal of the History of Economic Thought. 28 (3): 295.
  127. ↑ Hammes, David L. (2012). Harvesting Gold: Thomas Edison's Experiment to Re-Invent American Money. Mahler Publishing.
  128. ↑ NNDB online website. The same decree awarded German physicist Hermann von Helmholtz with the designation of Grand Officer of the Legion of Honor, as well as Alexander Graham Bell. The decree preamble cited "for services provided to the Congress and to the International Electrical Exhibition"
  129. ↑ Kennelly, Arthur E. (1932). Biographical Memoir of Thomas Alva Edison (PDF). National Academy of Sciences. էջեր 300–301.
  130. ↑ Kennelly, Arthur E. (1932). Biographical Memoir of Thomas Alva Edison (PDF). National Academy of Sciences. էջեր 300–301.
  131. ↑ «Franklin Laureate Database – Edward Longstreth Medal 1899 Laureates». Franklin Institute. Արխիվացված է օրիգինալից February 22, 2014-ին. Վերցված է November 18, 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  132. ↑ Kennelly, Arthur E. (1932). Biographical Memoir of Thomas Alva Edison (PDF). National Academy of Sciences. էջեր 300–301.
  133. ↑ Kennelly, Arthur E. (1932). Biographical Memoir of Thomas Alva Edison (PDF). National Academy of Sciences. էջեր 300–301.
  134. ↑ «Thomas Alva Edison – Acknowledgement». The Franklin Institute. Արխիվացված է օրիգինալից January 7, 2013-ին. Վերցված է February 24, 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  135. ↑ Kennelly, Arthur E. (1932). Biographical Memoir of Thomas Alva Edison (PDF). National Academy of Sciences. էջեր 300–301.
  136. ↑ Kennelly, Arthur E. (1932). Biographical Memoir of Thomas Alva Edison (PDF). National Academy of Sciences. էջեր 300–301.
  137. ↑ Kennelly, Arthur E. (1932). Biographical Memoir of Thomas Alva Edison (PDF). National Academy of Sciences. էջեր 300–301.
  138. ↑ Kennelly, Arthur E. (1932). Biographical Memoir of Thomas Alva Edison (PDF). National Academy of Sciences. էջեր 300–301.
  139. ↑ «Proclamation 5013 – National Inventors' Day, 1983». Ronald Reagan Presidential Library. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  140. ↑ «Great Floridian Program». Վերցված է April 2, 2012-ին.
  141. ↑ «Edison Community College (Ohio)». Edison.cc.oh.us. Արխիվացված է օրիգինալից February 25, 2009-ին. Վերցված է January 29, 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  142. ↑ Pelé; Orlando Duarte; Alex Bellos (2006). Pelé: The Autobiography. London: Simon & Schuster UK Ltd. էջ 14. ISBN 978-0-7432-7582-8. Վերցված է October 2, 2010-ին.
  143. ↑ «The Edison Hotel». City of Sunbury. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  144. ↑ «Description of the Big Creek System» (PDF). Southern California Edison. Վերցված է December 21, 2012-ին.(չաշխատող հղում)
  145. ↑ «Frequently Asked Questions». Hotel Edison. Արխիվացված է օրիգինալից April 24, 2013-ին. Վերցված է February 24, 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  146. ↑ «The History & Technology of the Edison Bridge & Driscoll Bridge over the Raritan River, New Jersey» (PDF). New Jersey Department of Transportation. 2003. Վերցված է February 24, 2013-ին.
  147. ↑ Solomon, Irvin D. (2001). Thomas Edison: The Fort Myers Connection. Arcadia Publishing. էջ 9. ISBN 978-0-7385-1369-0.
  148. ↑ «5533.18 Thomas A. Edison memorial bridge». Lawriter LLC. Վերցված է February 25, 2013-ին.
  149. ↑ «Thomas Edison National Historical Park (U.S. National Park Service)». Nps.gov. December 15, 2013. Վերցված է December 31, 2013-ին.
  150. ↑ Menlo Park Museum, Tower-Restoration Արխիվացված Սեպտեմբեր 23, 2010 Wayback Machine. Retrieved September 28, 2010.
  151. ↑ Biographiq (2008). Thomas Edison: Life of an Electrifying Man. Filiquarian Publishing, LLC. էջ 32. ISBN 978-1-59986-216-3.
  152. ↑ Thomas Edison Depot Արխիվացված Հունվար 21, 2012 Wayback Machine. Retrieved September 28, 2010.
  153. ↑ Edison Memorial Fountain Արխիվացված Սեպտեմբեր 27, 2010 Wayback Machine at Buildings of Detroit. Retrieved September 28, 2010.
  154. ↑ Wehrman, Jessica (September 21, 2016). «Thomas Edison statue dedicated in U.S. Capitol's Statuary Hall». The Columbus Dispatch. Վերցված է February 3, 2017-ին.
  155. ↑ «Thomas A. Edison Patent Award». American Society of Mechanical Engineers. Արխիվացված է օրիգինալից December 6, 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  156. ↑ «Thomas A. Edison». Naval History and Heritage Command. April 14, 2015. Վերցված է May 12, 2015-ին.
  157. ↑ Knapp, Alex (May 18, 2012). «Nikola Tesla Wasn't God and Thomas Edison Wasn't the Devil». Forbes. Վերցված է October 15, 2017-ին.
  158. ↑ «Google Doodle: February 11, 2011 – Thomas Edison's Birthday».

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին տեսաֆայլեր
Booknotes interview with Neil Baldwin on Edison: Inventing the Century, March 19, 1995, C-SPAN
Booknotes interview with Jill Jonnes on Empires of Light, October 26, 2003, C-SPAN
  • Albion, Michele Wehrwein. (2008). The Florida Life of Thomas Edison. Gainesville: University Press of Florida. ISBN 978-0-8130-3259-7.
  • Adams, Glen J. (2004). The Search for Thomas Edison's Boyhood Home. ISBN 978-1-4116-1361-4.
  • Angel, Ernst (1926). Edison. Sein Leben und Erfinden. Berlin: Ernst Angel Verlag.
  • Baldwin, Neil (2001). Edison: Inventing the Century. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-03571-0.
  • Clark, Ronald William (1977). Edison: The man who made the future. London: Macdonald & Jane's: Macdonald and Jane's. ISBN 978-0-354-04093-8.
  • Conot, Robert (1979). A Streak of Luck. New York: Seaview Books. ISBN 978-0-87223-521-2.
  • Davis, L. J. (1998). Fleet Fire: Thomas Edison and the Pioneers of the Electric Revolution. New York: Doubleday. ISBN 978-0-385-47927-1.
  • Essig, Mark (2004). Edison and the Electric Chair. Stroud: Sutton. ISBN 978-0-7509-3680-4.
  • Essig, Mark (2003). Edison & the Electric Chair: A Story of Light and Death. New York: Walker & Company. ISBN 978-0-8027-1406-0.
  • Israel, Paul (1998). Edison: A Life of Invention. New York: Wiley. ISBN 978-0-471-52942-2.
  • Jonnes, Jill (2003). Empires of Light: Edison, Tesla, Westinghouse, and the Race to Electrify the World. New York: Random House. ISBN 978-0-375-50739-7.
  • Josephson, Matthew (1959). Edison. McGraw Hill. ISBN 978-0-07-033046-7.
  • Koenigsberg, Allen (1987). Edison Cylinder Records, 1889–1912. APM Press. ISBN 978-0-937612-07-1.
  • Pretzer, William S. (ed). (1989). Working at Inventing: Thomas A. Edison and the Menlo Park Experience. Dearborn, Michigan: Henry Ford Museum & Greenfield Village. ISBN 978-0-933728-33-2.
  • Stross, Randall E. (2007). The Wizard of Menlo Park: How Thomas Alva Edison Invented the Modern World. Crown. ISBN 978-1-4000-4762-8.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 MarSed55/Ավազարկղ
էջը Վիքիպահեստում
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
MarSed55/Ավազարկղ հոդվածին
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանում կան նյութեր այս թեմայով՝
MarSed55/Ավազարկղ

Museums

Information and media

Edison, His Life and Inventions Գուտենբերգ նախագծի կայքում by Frank Lewis Dyer and Thomas Commerford Martin.


Պարգևներ և ձեռքբերումներ
Նախորդող:
Leon Trotsky 		Cover of Time magazine Հաջորդող:
Richard Swann Lull
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:MarSed55/Ավազարկղ&oldid=6215155» էջից