Հակ (գյուղ, Քաշաթաղի շրջան)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Հակ (գյուղ, Արցախ)ից)
Գյուղական համայնք
Հակ
ԵրկիրԱրցախ Արցախ
Շրջան Քաշաթաղ
Բնակչություն102 մարդ (2005)[1]
Ազգային կազմհայեր
Ժամային գոտիUTC+4
Հակ (գյուղ, Քաշաթաղի շրջան) (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)##
Հակ (գյուղ, Քաշաթաղի շրջան) (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)
Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ[2]

Հակ, գյուղ Արցախի Հանրապետության Քաշաթաղի շրջանում՝ շրջկենտրոնից 45 կմ հյուսիս-արևմուտք՝ Աղավնո գետի վերին հոսանքի ձախափնյա ձորալանջին։ Գտնվում է է հանրապետության արևմտյան հատվածում, մայրաքաղաք Ստեփանակերտից` 105 կմ հեռավորության վրա։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղը տեղակայված է Արցախի Հանրապետության արևմտյան հատվածում՝ Քաշաթաղի շրջանում՝ նախկինում՝ Սյունիքի Աղահեճք գավառում։ Հակը տեղաբաշխված է Աղավնո գետի ակունքներում՝ Սյունիքի Աղահեճք գավառում։ Հակը տեղաբաշխված է Աղավնո գետի ակունքներում, ձախակողմյան բարձրավանդակում՝ ծովի մակերևույթից 1780 մետր բարձրության վրա։ Գետի հարավարևմտյան մասում վեր է խոյանում Իշխանասարը, իսկ հյուսիսարևմտյան մասում՝ Ծղուկ լեռը[3]։

Համայնքը լեռնային է, ունի 5419,9 հա տարածք, որից 2232,7 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 3027,9 հա անտառային հողեր։ Հակ համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Հագարի գետը։

Համայնքի տարածքում առկա են խմելու ջրի բազմաթիվ բնական աղբյուր-առվակներ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակը Արցախի հնագույն բնակավայրերից է։ Գյուղի շրջակայքում պահպանված ժայռապատկերները հավաստում են, որ բնակավայրը մի քանի հազար տարվա պատմություն ունի։

Հակ գյուղի մասին ներկայացված է 13-րդ դարի պատմիչ Ստեփանոս Օրբելյանի աշխատության մեջ։ Պատմիչը հաստատում է, որ Հակը եղել է Տաթև վանքի հարկատու գյուղերից մեկը։

1675 թվականին գյուղամիջում կառուցված Սբ. Մինաս եկեղեցու շինարարության արձանագրության մեջ հիշատակված է բնակավայրի Հակ անունը[3]։

Աղվեսահաքի գյուղը գտնվում էր Հակի հարևանությամբ, որից մնացել են եկեղեցու և գերեզմանոցի մնացորդները։

18-րդ դարի երկրորդ կեսին քրդերը սկսեցին թափանցել հայոց երկրի այս հատվածը, և Հակը սկսեց հայաթափվել։ Թրքախոս քրդերը Հակը վերափոխեցին Մինքենդի։ Այն անվան ծագման վերաբերյալ մի ավանդություն է պահպանվել, ըստ որի Լենկթեմուրի հրոսակախմբերը, մտնելոց Հայաստան,  քանդելով բնակավայրերը հասան Հակին և նույնպես կործանեցին։ Հակը Լենկթեմուրի ավերած 1000-րդ բնակավայրն էր։ Այստեղից էլ Մինքենդ կամ Մինքանդ[3]։

Քանի որ գյուղի մոտակայքում շարունակում էին գոյատևել հայկական բնակավայրերը, այստեղ 1841 թվականին և դրան հաջորդած տարիներին Խմձորեսկից հայ ընտանիքներ են տեղափոխվում և հաստատվում հին հայկական բնակավայրերում։

Հայկական բնօրրանում հաստատված հայ ընտանիքները նոր շունչ են հաղորդում հնագույն գյուղին։ Գյուղի հարավային կողմում ձևավորվել է հայկական թաղամաս[3]։

20-րդ դարի սկզբին Հակի հայերը «ունէին լաւ տներ՝ յաճախ երկու յարկանի և թիթեղեայ տանիքով։ Նրանք պարապում էին երկրագործութեամբ, անասնապահութեամբ, մասամբ էլ առևտրով։ Ունէին 21 խանութ զանազան տեսակի ապրանքներով։ Ունէին նաև դպրոց, իր յատուկ շէնքով, ուր սովորում էին նոյն իսկ թուրք մանուկներ…»: 

Հայ ազգաբնակչության կոտորած, 1905[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թուրքերի կողմից Հակ գյուղի հայ ազգաբնակչության կոտորածը սկսվում է 1905 թվականի օգոստոսի 20-ի գիշերը և տևում մինչև օգոստոսի 23-ը[4][5]։ 696 հայ բնակիչներից սպանվեց 198-ը, իսկ 42-ը գերեվարվեցին։ Հակի ջարդերի կազմակերպիչն էր ոստիկանական պրիստավ Սադխ բեկ Մելիք Ասլանովը[3]։

1913 թվականին Գանձակի նահանգային դատարանը Հակի հայերի ցեղասպանությունը իրագործած 29 մարդասպաններին պատժում է։

Չնայած այդ դժվարություններին՝ գյուղի բնակչությունը վերադառնում և նորից շենացնում է հայրենի օջախը[3]։   

Արցախյան ազատամարտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազատագրվել է 1992 թվականի մայիսի 19-ին, բնակեցվել է 1995 թվականին՝ Ադրբեջանից բռնագաղթած հայ փախստականներով։

Հայ-ադրբեջանական պատերազմ, 2020[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2020 թվականի Արցախյան երկրորդ պատերազմի հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի հսկողության տակ[6]։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը 2003 թվականի տվյալներով 80 մարդ է։ 2015 թվականին Հակ համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում էր 86 մարդ, կար 24 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[7].

Տարի 2008 2009 2010
Բնակիչ 70 41 46

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ`անասնապահությամբ և հողագործությամբ։

Պատմամշակութային կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղում պահպանվել է Ս. Մինաս եռանավ բազիլիկ եկեղեցին (1698 թ.), ուշ միջնադարյան արձանագրությամբ տապանաքարեր, շրջակայքում՝ միջնադարյան Աղբաթխերտ բնակավայրի եկեղեցու և գերեզմանադաշտի մնացորդները՝ XIV-XX դարերի խաչքարերով, Ս. Աստվածածին եկեղեցու (XVI դար) ավերակները, խաչքար (XIII դ.), կամուրջ (X-XIX դդ.):

Հասարարակական կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր գյուղապետարան, Լեռնահովիտ համայնքի միջնակարգ դպրոցի Հակի մասնաճյուղը, որտեղ սովորում էին 2 աշակերտներ[8]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. http://census.stat-nkr.am/nkr/1-1.pdf
  2. Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Բալայան, Վահրամ (2020). ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՈՒՐՎԱԳԾԵՐ. Երևան: Զանգակ. էջեր 660–661.
  4. «Մինքէնդի (Հակ) կոտորածը» հոդված Սյունիքի հայագիտական հետազոտությունների sarc.am կայքում Արխիվացված 2022-11-07 Wayback Machine, (արխիվացված 6․11․2022թ․)։
  5. Նօէմիս[Սիմեոն Տեր-Մինասյան], Մինքէդի կոտորածը, «Մշակ», Թիֆլիս, 1905, սեպտեմբերի 14, N 184:
  6. «Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը». Ազատություն Ռադիոկայան. 2020 թ․ դեկտեմբերի 10.
  7. «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
  8. Ղահրամանյան, Հակոբ (2015). Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի. Երևան. էջ 359.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ (1988—1994) հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո ։