Ֆրիդա Կալո

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Jump to navigation Jump to search
Picto infobox artiste.png
Ֆրիդա Կալո
իսպ.՝ Frida Kahlo
Frida Kahlo, by Guillermo Kahlo.jpg
Ի ծնե Magdalena Carmen Frieda Kahlo Calderón
Ծնվել է հուլիսի 6, 1907(1907-07-06)[1][2][3][4]
Ծննդավայր Կոյոական, Մեխիկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ[5]
Վախճանվել է հուլիսի 13, 1954(1954-07-13)[1][2][3][4] (47 տարեկանում)
Մահվան վայր Կոյոական, Մեխիկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
Քաղաքացիություն Flag of Mexico.svg Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
Դավանանք աթեիզմ
Մասնագիտություն նկարչուհի, կենսագիր, փորագրիչ և գրող
Ոճ սյուրռեալիզմ
Ժանր գեղանկարչություն և printmaking
Ուշագրավ աշխատանքներ Պիտաիա և Երկու Ֆրիդաները
Հայր Գիլիերմո Կալո
Ամուսին Դիեգո Ռիվերա
Կայք fkahlo.com
ստորագրություն
Frida Kahlo signature firma.svg
Frida Kahlo Վիքիպահեստում

Ֆրիդա Կալո դե Ռիվերա (իսպ.՝ Frida Kahlo de Rivera, Իսպաներեն արտասանություն՝ [ˈfɾiða ˈkalo], ծնունդով՝ Մագդալենա Կարմեն Ֆրիդա Կալո ի Կալդերոն, իսպ.՝ Magdalena Carmen Frida Kahlo y Calderón, հուլիսի 6, 1907(1907-07-06)[1][2][3][4], Կոյոական, Մեխիկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ[5] - հուլիսի 13, 1954(1954-07-13)[1][2][3][4], Կոյոական, Մեխիկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ), մեքսիկացի նկարիչ առավել հայտնի իր բազմաթիվ դիմապատկերներով, ինքնապատկերներով և Մեքսիկայի բնությամբ, արտեֆակտներով (գտածո) ոգեշնչված աշխատանքներով[6]: Երկրի ժողովրդական մշակույթով ոգեշնչված, նա աշխատել է նաիվ ժողովրդական արվեստի ոճով` Մեքսիկայում հասարակության ինքնության, գենդերի, դասակարգերի և ռասայի հարցերը ուսումնասիրելու համար[7]: Նրա նկարները հաճախ ունեցել են խիստ ինքնակենսագրական տարրեր և ռեալիզմը ֆանտազիային միաձուլումներ:

Հայրը գերմանացի էր, մայրը՝ մետիս, Կալոն մանկության և դեռահասության մեծ մասն անցկացրել է իր ընտանիքի հետ Կոյոական շրջանում, Կապույտ տանը (La Casa Azul), այժմ հանյտնի որպես Ֆրիդա Կալոյի կյանքին և գործունեությանը նվիրված թանգարան: Մանուկ հասակից վարակված է եղել պոլիոմիելիտով: Մինչ 18 տարեկան հասակում ճանապարհատրանսպորտային պատահարը, որը պատճառ է հանդիսացել ողջ կյանքը ցավով և բժշկական խնդիրներով անցկացնելուն, նա խոստումնալից ուսանող էր, որը դիմել էր բժշկական կրթություն ստանալու: Հիվանդությունից հետո ամբողջ կյանքում մնացել է կաղ: Նրա աջ ոտքն ավելի բարակ էր ձախից, ինչն իր ողջ կյանքի ընթացքում թաքցրել է երկար շրջազգեստների միջոցով [8][9]: Երկարատև բուժումների ընթացքում, վերադառցել է արվեստի նկատմամբ ունեցած իր մանկության հոբբիին, նկարիչ դառնալու մտքին:

Կալոյի հետաքրքրությունը քաղաքականությամբ և արվեստով իրենց ազդեցությունն են ունեցել նրա կյանքի հաջորդ փուլում: 1927 թվականին նա միացել է Մեքսիկական կոմունիստական կուսակցությանը[10], որտեղ հանդիպել է նշանավոր մուրալիստ Դիեգո Ռիվերային, որի հետ ամուսնացել է 1982 թվականին: Ամուսնական փոխհարաբերությունները կայուն չեն եղել և ընթացել են մեկ տարի ամուսնալուծությամբ, երկուսն էլ ունեցել են արտաամուսնական կապեր: Կալոն, 1920-ական թվականների վերջին և 1930-ական թվականների սկզբին Ռիվերայի հետ ճամփորդել է Մեքսիկայում և ԱՄՆ-ում: Այդ ընթացքում զարգացրել է իր նկարչական ոճը, նկարել է հիմնականում ոգեշնչվելով մեքսիկական ժողովրդական մշակույթով և հաճախ պատկերել է փոքրիկ դիմանկարներ, որնք նախակոլումբական և կաթոլիկ դիցաբանության տարրերի միախառնումներ էին: Նրա նկարները հետաքրքրություն են առաջացնում սյուրռեալիստ նկարիչ Անդրե Բրետոնի մոտ, որը 1938 թվականին Նյու Յորքի Ժուլյեն Լևի պատկերասրահում կազմակերպում է Կալոյի առաջին անհատական ցուցահանդեսը: Ցուցահանդեսը հաջողություն է ունենում, որին հաջորդում է մյուսը՝ Փարիզում 1939 թվականին: Մինչ ֆրանսիական ցուցահանդեսն առավել քիչ հաջողված էր, Լուվրը գնում է Կալոյի «Շրջանակը» կտավը, դարձնելով նրան առաջին մեքսիկացի նկարիչը, որի աշխատանքները ներառվել են իրենց հավաքածուում: 1940-ական թվականների ընթացքում Կալոն մասնակցում է Մեքսիկայում և Միացյալ Նահանգներում կազմակերպված ցուցահանդեսներին: Նա դասավանդել է Լա Էսմերալդայում (Escuela Nacional de Pintura, Escultura y Grabado "La Esmeralda") և դարձել Seminario de Cultura Mexicana-ի հիմնադիր անդամ: Նույն տասնամյակում Կալոյի մշտապես փխրուն առողջությունը սկսում է վատթարանալ: Մեքսիկայում իր առաջին անհատական ցուցահանդեսն ունեցել է 1953 թվականին՝ մահից կարճ ժամանակ առաջ: Մահացել է 1954 թվականին, 47 տարեկան հասակում:

Կալոն հիմնականում հայտնի էր որպես Ռիվերայի կին մինչև 1970-ական թվականների վերջը, երբ նրա աշխատանքները վերանայվեցին արվեստագետների և քաղաքական գործիչների կողմից: 1990-ական թվականների սկզբին նա դարձավ ոչ միայն ճանաչված գործիչ արվեստի պատմության մեջ, այլև չիքանոների, ֆեմինիստական շարժման և ԼԳԲՏ շարժման պաշտանմունքի առարկա: Կալոյի աշխատանքները միջազգայնորեն ճանաչվել են որպես Մեքսիկայի ազգային ավանդույթների խորհրդանիշ[11]:

Մեքսիկական մշակույթը և Մինչկոլումբոսյան Ամերիկայի ժողովուրդների արվեստները նշանակալի ազդեցություն են ունեցել նրա ստեղծագործությունների վրա: Ֆրիդա Կալոյի գեղարվեստական ոճը երբեմն նկարագրում են ինչպես պարզամիտ կամ ժողովրդական արվեստ: Սյուրռեալիզմի հիմնադիրներից Անդրե Բրետոնը նրան դասել է սյուրռեալիստների շարքին:

Կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1907-1924 թվականներ: Ընտանիք և մանկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կալոն (աջից) քույրերի հետ, Քրիստինա, Մաթիլդե և Ադրիանա: Լուսանկարել է հայրը, 1916 թվական

Մագդալենա Կարմեն Ֆրիդա Կալո ի Կալդերոնը[Ն 1] ծնվել է 1907 թվականի հուլիսի 6-ին Մեխիկոյի Կոյոական արվարձանում[13] (հետագայում նա փոխել է իր ծննդյան տարեթիվը, որպեսզի այն համընկնի Մեքսիկական հեղափոխության տարեթվի հետ՝ 1910 թվական[14]): Կալոն հայտարարել է, որ ծնվել է հայրական տանը (La Casa Azul) (Կապույտ տուն), սակայն ըստ ծննդյան գրանցման պաշտոնական տվյալների ծնվել է մայրական տատիկի հարևանի տանը[15]: Կալոյի հայրը լուսանկարիչ Գիլերմո Կալոն էր (1871–1941), մայրը՝ Մաթիլդ Կալդերոն ի Գոնսալեսը (1876–1932): Հայրը ծնունդով գերմանացի էր, 1891 թվականին դժբախտ պատահարի հետևանքով ստացած էպիլեպսիայի պատճառով, որը վերջ է դրել նրա համալսարանական հետազոտություններին, ներգաղթել է Մեքսիկա[16]: Չնայած նրան, որ Ֆրիդան պնդում էր, որ իր հայրը հրեա է, սակայն ըստ վերջին ուսումնասիրությունների` նա ծագումով գերմանական լյութերական ընտանիքից էր, որը սերում էր դեռևս XVI դարից[17][18]: Մայրը՝ Մաթիլդ Կալդերոնը ծնվել է Օախակայում (հայրը բնիկ մեքսիկացի էր, մայրը իսպանական ծագում ուներ)[19][20]: Բացի Ֆրիդայից նրանց ամուսնությունից ծնվել են ևս երեք դուստր՝ Մաթիլդը (1898–1951), Ադրիանան (1902–1968) և Քրիստինան (1908–1964)[21]: Կալոն ունեցել է ևս երկու քույր հոր առաջին ամուսնությունից՝ Մարիան և Մարգարիտան, սակայն նրանք միասին են մեծացել[22]:

Հետագայում, Կալոն իրենց տան մթնոլորտը, որտեղ անցել է մանկությունը, հաճախ նկարագրել է «շատ, շատ տխուր»[23]: Ծնողները հաճախ են հիվանդացել[24] և նրանց ամուսնությունը զուրկ է եղել սիրուց[25]: Մաթիլդի հարաբերությունները դուստրերի հետ չափազանց լարված են եղել[26]: Կալոն մորը նկարագրել է որպես «բարի, ակտիվ և խելացի, բայց նաև հաշվենկատ, դաժան և ֆանատիկ կրոնասեր»[26]: Բացի դա, Գիլերմոյի լուսանկարչական գործը մեծապես տուժել է Մեքսիկայի հեղափոխության ժամանակ, քանի որ տապալված կառավարությունն իր մոտ պատվերներ է ունեցել և երկար քաղաքացիական պատերազմը սահմանափակել է մասնավոր հաճախորդների թիվը[24]:

Ֆրիդա Կալոն վեց տարեկանում վարակվել է պոլիոմիելիտով, որի հետևանքով նրա աջ ոտքն ավելի բարակ էր ձախից[27] [Ն 2] ինչն իր ողջ կյանքի ընթացքում թաքցրել է երկար շրջազգեստների միջոցով: Հիվանդության պատճառով, նա մի քանի ամիս ստիպված մեկուսացել է իր հասակակիցներից և նրան սկսել են ծաղրել[30]: Թեև հիվանդությունը նրան լռակյաց ինտրովերտ էր դարձրել[23], նա դառնում է Գիլերմոյի սիրելի դուստրը հաշմանդամության իրենց ընդհանուր փորձառության շնորհիվ[31]: Կալոն նրան է վերագրում, որ իր մանկությունը դարձրել է «հրաշալի ... նա մի մեծ օրինակ էր ինձ համար քնքշության և աշխատանքի (լուսանկարիչ նաև նկարիչ) այդ թվում նաև հասկանում էր իմ բոլոր խնդիրները»[32]: Հայրը նրա հետ զրուցում էր գրականության, բնության և փիլիսոփայության մասին և քաջալերում էր նրան զբաղվել սպորտով ուժերը վերականգնելու համար, չնայած այն բանին, որ ֆիզիկական վարժությունների մեծ մասը հարմար չէին աղջիկների համար[33]: Նաև սովորեցրել է լուսանկարել և Ֆրիդան օգնել է հորը շտկել, ռետուշ անել, երևակել և գունավորել լուսանկարները[34]:

Պոլիոմիելիտի պատճառով, ավելի ուշ է գնացել դպրոց քան իր հասակակիցները[35]: Կրտսեր քրոջ՝ Քրիստինայի հետ հաճախել է Կոյոականի տեղական մանկապարտեզ և տարրական դպրոց, հինգերորդ և վեցերորդ դասարանների կրթությունն ստացել է տնային ուսուցմամբ[36]: Մինչ Քրիստինան հետևելով քույրերին գնացել է ավետարանչական դպրոց, Կալոն, հոր ցանկությամբ ընդունվել է գերմանական դպրոց[37]: Շուտով, անհնազանդության պատճառով նրան հեռացրել են դպրոցից և ուղարկել ուսուցիչների մասնագիտական դպրոց[36]: Դպրոցում մնալը կարճ է տևել, քանի որ սեռական ոտնձգության է ենթարկվել ուսուցչուհու կողմից[36]:

1922 թվականին Կալոն ընդունվել է «Պերպատորիա»՝ Ազգային նախապատրաստական ավագ դպրոց (Escuela Nacional Preparatoria), որը Մեխիկոյի լավագույն դպրոցներից մեկն է համարվել: Ընտրել է բնագիտական հոսքը՝ նպատակ ունենալով հետագայում բժիշկ դառնալ[38]: Կրթական հաստատությունը այդ ժամանակ նոր էր սկսել ընդունել աղջիկների և 2000 սովորողներից ընդամենը 35-ն էին աղջիկ[39]: Ֆրիդան միանգամից մեծ հեղինակություն է ձեռք բերել, նրա պահվածքը հաճախ անվանել են էպատաժային, լավ է սովորել[40], եղել է անհագ ընթերցող և դարձել է «Մեքսիկական մշակույթի նվիրյալ, քաղաքական ակտիվիստ և սոցիալական արդարության հարցերի ջատագով»[41]: Այդ ժամանակահատվածում Կալոյի վրա մասնավորապես մեծ ազդեցություն են ունեցել դասընկերներից ինը հոգի, որոնց հետ կազմավորել է «Կաչուչաս» անվամբ ոչ ֆորմալ փակ խումբը, նրանցից շատերը դառնալու էին մեքսիկացի մտավորական էլիտայի առաջատար գործիչներ[42]: Նրանք եղել են ապստամբներ և դեմ էին այն ամենին, ինչը պահպանողական էր՝ ծաղրում էին, ներկայացումներ էին բեմադրում, բանավիճում էին փիլիսոփայությունց և ռուսական դասականներից[42]: Որպեսզի քողարկեր, այն փաստը, որ նա տարիքով ավելի մեծ էր և հայտարարեր իրեն «հեղափոխության դուստր», ասում է, որ ծնվել է 1910 թվականի հուլիսի 7-ին, երբ սկսվել էր Մեքսիկական հեղափոխությանը[43]:

Կալոն վայելում էր արվեստը վաղ տարիքից, հոր ընկերոջ՝ տպագրիչ Ֆերնանդո Ֆերնանդեսի[44] կողմից ստանալով նկարչությանը վերաբերվող խորհուրդներ նաև էսքիզներով նկարազարդված նոթատետրեր[45]: 1925 թվականին, ուսմանը զուգահեռ սկսել է նաև աշխատել, որպեսզի օգնի ընտանիքին[46]: Կարճ ժամանակ որպես սղագիր աշխատելուց հետո նա Ֆերնանդեսի համար դառնում է վարձատրվող ենթավարպետ փորագրիչ[40]: Ֆերդինանտը տպավորված էր Կալոյի տաղանդով[47], չնայած, որ այդ ժամանակ Կալոն արվեստն իր համար կարիերա չէր համարում[45]:

11925-1930 թվականներ: Ավտովթար, առաջին նկարներ և Դիեգո Ռիվերայի հետ ամուսնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրիդա Կալո, լուսանկարել է հայրը 1926 թվականին

1925 թվականի սեպտեմբերի 17-ին, երբ Ֆրիդան և իր ընկերը՝ Ալեխանդրո Գոմես Արիասը, համալսարանից տուն էին վերադառնում քաղաքային ավտոբուսով, այն հանկարծակի բախվում է տրամվայի: Վթարը մի քանի մարդու կյանք է խլում, Կալոն հազիվ է փրկվում համարյա մահացու վնասվածքներից, ստանում է բազմաթիվ ոսկրերի կոտրվածքներ, կողերի, ոտքերի ու ձեռքերի վնասվածքներ, անրակների կոտրվածք, ջարդված էր կողը, եռակի կոտրված էր կոնքը, աջ ոտքի 11 ոսկորները ջարդվածքներ էին ստացել։ Բացի դրանից` վնասվել էին նրա որովայնն ու արգանդը, ինչը ազդեց նրա վերարտադրողական ֆունկցիայի վրա։ Երկաթյա ձողը մխրճվում է կոնքը` կոտրելով կոնքի ոսկրերը, պատառոտելով կոնքի օրգանները[48][49]: Հիվանդանոցում մեկ ամիս անցկացնելուց և հետո ևս երկու ամիս տանը վերականգնողական բուժում ստանալուց հետո[50] նոր կարողանում է վերադառնալ աշխատանքի[51]: Հետագայում, երբ նա շարունակում է հոգնածություն և մեջքի ցավեր զգալ, նրա բժիշկները ռենտգեն հետազոտություն են նշանակում և պարզվում է, որ վթարի ժամանակ ողնաշարը ևս վնասվել էր. 3 ող էր տեղաշարժվել[52]: Կալոն բուժման ընթացքում գիպսե սեղմիրան է կրում, որը 3 ամիս շարունակ նրան գամում է անկողնում և նա չի կարողանում քայլել[52]: Հետագայում նա տասնյակ վիրահատություններ է տարել և ամիսներով դուրս չի եկել հիվանդանոցից։ Նա, չնայած իր մեծ ցանկությանը, այդպես էլ չի կարողացել մայրանալ։

Ավտովթարը վերջ է դնում Կալոյի բժիշկ դառնալու երազանքին: Այդ պատահարի հետևանքով ամբողջ կյանքի ընթացքում տառապում է ցավից ու հիվանդություններից[53]: Վերականգնողական բուժման ժամանակ սկսում է խորհել բժշկական պատկերազարդող դառնալու կարիերայի մասին, որը կհամակցեր իր հետաքրքրությունները գիտության և արվեստի նկատմամբ և սկսում է նկարել: Սկզբում ձևավորում է բժշկական ամսագրեր ու այլ պարբերականներ: Անատոմիայի իմացությունը հետագայում էլ արտացոլվում է նրա կտավներում: Պառկած վիճակում նկարելու համար հատուկ հարմարանքներ էին պատրաստվել` հայելին ամրացված էր գլխավերևում, որպեսզի Ֆրիդան տեսնի իրեն[54]: Նկարչությունն ուղի էր Կալոյի համար հասկանալու իր ինքնությոնն ու գոյությունը[55] և հետագայում նա ասում է, որ «Ավտովթարը և նրան հաջորդած վերականգման շրջանի մեկուսացումը ցանկություն առաջացրին նորից վերանայել առարկաներն ու երևույթները և նկարել նրանք այնպես, ինչպես ես տեսնում եմ իմ սեփական աչքերով և ոչ ավելին»[56]:

Նկարներից շատերը, որ Կալոն նկարել էր այդ ժամանակահատվածում, իր, քույրերի և ուսանողական ընկերների դիմանկարներ էին[57]: Նրա վաղ նկարները և նամակագրությունը ցույց են տալիս, որ նա ոգեշնչվել է հատկապես եվրոպացի նկարիչների կողմից, մասնավորապես Վերածննդի այնպիսի վարպետներից, ինչպիսիք են Սանդրո Բոտիչելլին և Անոլո Բրոնզինոն[58] նաև ավանգարդիստական շարժումներից, ինչպիսիք են Նոր նյութականությունը (Neue Sachlichkeit) և կուբիզմը[59]:

Կալոյի անկողնային բուժումն ավարտվում է 1927 թվականի վերջին, և նա սկսում է շփվել իր նախկին դպրոցական ընկերների հետ, որոնք այժմ համալսարանի ուսանողներ էին և զբաղվում էին քաղաքականությամբ: Նա միանում է Մեքսիկական կոմունիստական կուսակցությանը (ՄԿԿ) և համալրում քաղաքական ակտիվիստների և արվեստագետների շարքերը, որոնց թվում էին կուբացի տարագիր կոմունիստ Խուլիո Անտոնիո Մելլան և իտալացի ամերիկացի լուսանկարիչ Տինա Մոդոտտիին[60]:

1928 թվականի հունիսին Մոդոտտիի կազմակերպած երեկույթներից մեկի ժամանակ Կալոյին ներկայացնում են համաշխարհային համբավ ունեցող, Մեքսիկայի ամենահաջողված արվեստագետներից մեկին՝ ՄԿԿ նշանավոր գործիչ Դիեգո Ռիվերային[61]: Նրանց առաջին կարճատև հանդիպումը տեղի էր ունեցել Պերպատորիայում, ավագ դպրոցում, որտեղ Դիեգոն 1921-1923 թվականներին աշխատել է «Արարում» որմնանակարի վրա[62]: 1928 թվականի իրենց ծանոթացումից կարճ ժամանակ անց Կալոն խնդրում է Դիեգոյին գնահատել, թե արդյոք իր նկարները բավականաչափ տաղանդով են արված, որ նա հավակնի արվեստագետի կարիերայի[63]: Ռիվերան հիշում էր, որ Կալոյի ստեղծագործությունները մեծ տպավորություն էին թողել իր վրա, նշելով, որ նրանք ցույց էին տալիս «արտասովոր էներգիայի արտահայտություն, բնավորության հստակ սահմանում և իրական խստություն... Նրանցում կար հիմնարար պլաստիկ ազնվություն և գեղարվեստական անհատականություն... Ինձ համար ակնհայտ էր, որ այս աղջիկը իսկական արվեստագետ էր»[64]:

Ֆրիդա Կալոն ամուսնու՝ Դիեգո Ռիվերայի հետ, 1932 թ.

Շուտով, 1932 թվականին, Կալոն նշանադրվում է Դիեգոյի հետ, չնայած, որ Դիեգոն 20 տարի մեծ էր իրենից, Ֆրիդան 22 տարեկան էր, իսկ Դիեգոն` 42, նախկինում երկու ամգամ օրինական ամուսնացած էր եղել և հայտնի կնամոլ էր[65]: Նա կանանց կողմից գրավիչ էր համարվում, քանի որ, գոնե արտաքնապես զսպվածություն էր ցուցաբերում, որին կանայք տեղի էին տալիս և «տրվում» էին տղամարդկանց, դա համարվում էր մեքսիկական առնականության հիմնական գրավականը[66]: Կալոն և Ռիվերան քաղաքացիական արարողությամբ ամուսնանում են 1929 թվականի օգոստոսի 21-ին Կոյոականի քաղաքապետարանում [67]: Ֆրիդայի մայրը դեմ էր ամուսնությանը, և երկուսի ծնողներն էլ այն անվանում էին «ամուսնություն փղի և աղավնու միջև»՝ նկատի ունենալով զույգի հասակների չափերի տարբերությունը. Ռիվերան բարձրահասակ էր և ավելորդ քաշով, իսկ Կալոն վայելչակազմ էր և նրբագեղ[68]: Անկախ այդ ամենից, Ֆրիդայի հայրը հավանություն էր տվել Ռիվերայի հետ ամուսնությանը, որը հարուստ էր և հետևաբար կարողանում էր աջակցել Կալոյին, որը չէր կարողանում աշխատել և ստիպված էր թանկ բուժում ստանալ[69]: Հարսանիքի մասին գրում են մեքսիկական և միջազգային մամուլում[70] և առաջիկա տարիներին այդ ամուսնությունը Մեքսիկայում մնում է լրատվամիջոցների մշտական ուշադրության կենտրոնում՝ զույգին վերաբերվող հոդվածներով, որոնք վերնագրվում էին պարզապես «Դիեգո և Ֆրիդա»[71]:

Ամուսնությունից հետո, 1929 թվականի վերջին, Դիեգոն և Ֆրիդան տեղափոխվում են Կուեռնավակա, Մորելոսի ազատ և ինքնիշխան նահանգ, որտեղ Ռիվերան պատվեր է ստանում ամերիկայի դեսպան Դվայթ Մորոուից, Կորտեսի պալատի ֆրեսկոն նկարելու համար[72]: Գրեթե նույն ժամանակահատվածում Կալոն հրաժարվում է ՄԿԿ անդամակցությունից, որպես աջակցություն Ռիվերային, որն ամուսնությունից կարճ ժամանակ առաջ վտարվել էր կուսակցությունից, Կոմունիստական ինտերնացիոնալի շրջանակներում ձախ ընդդիմադիր շարժմանն աջակցության համար[73]:

Քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Մորելոսում տեղի են ունենում ամենածանր մարտերից մի քանիսը և ապրելով իսպանական ոճով, Կուեռնավական սաստկացնում է Կալոյի զգացումները մեքսիկայի ինքնության և պատմության հանդեպ[74]: Նա փոխում է իր գեղարվեստական ոճը և ավելի շատ է ոգեշնչվում մեքսիկական ժողովրդական արվեստով[75]: Այդ ժամանակի մեքսիկացի շատ այլ կին արվեստագետների և մտավորականներ նման[76], Կալոն սկսում է կրել մեքսիկական գավառական ավանդական հագուստ՝ երկար և նախշազարդ կիսաշրջազգեստներ, բազմազան գլխաշորեր, արդուզարդեր՝ ընդգծելով իր մետիսական ծագումը[77]: Նա հատկապես նախընտրում էր Թեհուանտեպեկի ենթադրյալ մայրիշխանության կանանց զգեստները, որոնք ներկայացնում էին «իրական և բնիկ մեքսիկական մշակութային ժառանգությունը» հետհեղափոխական Մեքսիկայում[78]: Թեհուանտեպեկի հանդերձանքը թույլ է տալիս Կալոյին արտահայտել իր ֆեմինիստական և հակագաղութային կատարելատիպերը[79]՝ ծածկելով իր մարմնի պոլիոմելիտի և վիրահատության հետքերը և գոհացնելով Ռիվերային, որը հավատում էր, որ «մեքսիկացի կանայք, որոնք չեն հագնում մեքսիկական հագուստ... հոգեպես և դյուրահույզ կախված են այն օտար դասին, որին ցանկանում են պատկանել»[80][Ն 3]: Նրա նույնականացումը մեքսիկական Լա Ռազա ժողովրդին և նրանց մշակույթի հանդեպ ունեցած խորը հետաքրքրությունը մնացին իր արվեստի կարևոր կողմերը ողջ կյանքի ընթացքում[83]:

11931-1933 թվականներ: Միացյալ Նահանգներ ճամփորդություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրիդան 1932 թվականին, լուսանկարել է հայրը, Գիլերմո

1930 թվականի վերջին, երբ Ռիվերան ավարտում է իր պատվերը Կուեռնավակայում, նա և Կալոն տեղափոխվում են Սան Ֆրանցիսկո, որտեղ Ռիվերան ֆրեսկոներ է նկարում Սան Ֆրանցիսկոյի ֆոնդային բորսայի ակումբի և Կալիֆոռնիայի գեղարվեստի դպրոցի համար[84]: Քաղաքում, իրենց կեցության ժամանակ, ամուսնական զույգը «ֆետիշացվում, մեծարվում և շփանում» էր ազդեցիկ կոլեկցիոներների և հաճախորդների կողմից[85]: Կալոն ներկայացվում է ամերիկյան այնպիսի արվեստագետների, ինչպիսիք են Էդվարդ Ուեսթոնը, Ռալֆ Ստակպոլը, Թիմոթի Պֆլուջերը և Նիկոլաս Մուրեյը[85]: Մուրեյի հետ նրա երկարատև սիրային հարաբերությունները, ամենայն հավանականությամբ, սկսվում է այդ ժամանակ[86]:

Սան Ֆրանցիսկոյում անցկացրած վեց ամիսը Կալոյի համար արդյունավետ ժամանակաշրջան էր[87], այն հետագայում զարգացրեց ժողովրդական արվեստի ոճը, որը նա ընդունել էր Կուեռնավակաում[88]: Բացի մի քանի նոր ծանոթների դիմանկարները նկարելուց[89], նա կերտում է Ֆրիդա և Դիեգո Ռիվերա կտավը (1931), կրկնակի դիմանկար՝ հիմնված իրենց հարսանյաց լուսանկարի[90] և Լյութեր Բյորբանկի դիմանկարի վրա (1931), որը պատկերում էր համանուն այգեգործին որպես մարդու և բույսի հիբրիդ[91]: Թեև նա հրապարակավ դեռևս ներկայանում էր որպես Ռիվերայի կին, այլ ոչ թե որպես նկարիչ[92], նա առաջին անգամ մասնակցում է ցուցահանդեսին, երբ «Ֆրիդա և Դիեգո Ռիվերան» ընդգրկվում է Սան Ֆրանցիսկոյի կանանց նկարիչների վեցերորդ ամենամյա ցուցահանդեսում, Պատվավոր լեգիոնի կալիֆոռնիական պալատում (Գեղեցիկ արվեստների թանգարան)[93][94]:

Ռիվերա, Կալո և Անսոն Գուդյեր

1931 թվականի ամռանը Կալոն և Ռիվերան վերադառնում են Մեքսիկա, իսկ աշնանը մեկնում են Նյու Յորք՝ ժամանակակից արվեստի թանգարանում (MoMA) Ռիվերայի հետահայաց ցուցադրության բացմանը: 1932 թվականի ապրիլին նրանք ուղևորվում են Դետրոյթ, որտեղ Ֆորդ ավտոմեքենաշինական ընկերության կողմից Ռիվերան պատվեր է ստանում ֆրեսկոներ նկարել Դետրոյթի արվեստի ինստիտուտի համար[95]: Այդ ժամանակահատվածում, Կալոն ավելի համարձակ էր դառնում մամուլի հետ շփումներում՝ լրագրողներին տպավորելով անգլերենի իր իմացությամբ, և քաղաք իր ժամանումով նշում էր, որ նա մեծագույն նկարիչներից մեկն է[96]:

Դետրոյթում անցկացրած տարին Կալոյի համար դժվար ժամանակ էր: Չնայած որ նրան դուր էր գալիս Սան Ֆրանցիսկո և Նյու Յորք այցելությունները, նա չէր սիրում ամերիկյան հասարակության տեսակետները, որը նա համարում էր գաղութարարական, ինչպես նաև ամերիկացիների մեծ մասին, որոնց նա համարում էր «ձանձրալի»[97]: Նրան դուր չեր գալիս ընկերակցությունը այնպիսի կապիտալիստների հետ, ինչպիսիք են Հենրին և Էդսել Ֆորդը, և զայրանում էր, որ Դետրոյթում գտնվող հյուրանոցներից շատերը հրաժարվում էին ընդունել հրեա հյուրերի[98]: Ընկերոջն ուղղված նամակում նա գրում է, որ «չնայած որ ինձ շատ են հետաքրքրում Միացյալ Նահանգների բոլոր արդյունաբերական և մեխանիկական զարգացումները», նա զգում էր «մի քիչ բարկություն բոլոր հարուստների դեմ, քանի որ ես տեսնում եմ հազարավոր մարդիկ, ամենսարսափելի դժբախտությունների մեջ, առանց ուտելիքի ու կեցավայրի, այդ ամենը ինձ շատ է տպավորվել, ահավոր է տեսնել, որ հարուստները օր ու գիշեր տոնակատարություններ են անում, այն ժամանակ, երբ հազարավոր և հազարավոր մարդիկ սովից մահանում են»[99]: Դեյտրոյթում, Կալոն նաև բարդություններ է ունենում հղիության պատճառով: Նրա բժիշկը համաձայնվում է ընդհատել հղիությունը, բայց օգտագործված դեղամիջոցը անարդյունավետ է լինում[100]: Կալոն խորապես երկմտում է երեխա ունենալու մասին և մինչ այս, ամուսնության վաղ շրջանում, կրկին ընդհատել էր հղիությունը[100]: Կատարված անհաջող աբորտից հետո, նա դժկամությամբ պայմանավորվում է շարունակել հղիությունը, սակայն հուլիսին վիժում է, որը լուրջ արյունահեղություն է առաջացում և նա երկու շաբաթվ հոսպիտալացվում է[101]: Երեք ամիս անց, Մեքսիկայում, վիրահատությունների բարդություններից մահանում է մայրը[102]:

Nuvola apps kview.png Արտաքին պատկերներ
Searchtool.svg «Հենրի Ֆորդի հիվանդանոց» (1932)
Searchtool.svg «Դիմանկար Մեքսիկայի և ԱՄՆ-ի սահմանին» (1932)
Searchtool.svg «Իմ զգեստը կախված է այնտեղ» (1932)
Searchtool.svg «Իմ ծնունդը» (1932)

Չնայած, իր առողջական խնդիրներին և Դետրոյթին ունեցած անբարեհաճությանը, Նահանգներում անցկացրած ժամանակահատվածը նպաստավոր էր Կալոյի նկարչական արվեստի արտահայտչության համար: Այդ հարկադրված երկար կեցությունն արտերկրում՝ զարգացած արդյունաբերական երկրում, ստիպում են Կալոյին ավելի սուր զգալ ազգային տարբերությունները: Նա տարբեր տեխնիկաներով փորձարկումներ էր անում, ինչպիսիք են փորագրանկարները և ֆրեսկոները[103], և նրա նկարները սկսում էին ավելի ուժեղ ի տես հանել պատմողական ոճը[104]: Նա նաև սկսեց հատուկ ուշադրության արժանացնել «ահաբեկչություն, տառապանք, վերքեր և ցավ» թեմաներին[103]: Չնայած, այդ ժամանակի մեքսիկական որմնանկարչության ժովովրդականությանը, նա ընդունում է հակառակ ուղղվածություն՝ ռետաբլոներ, սիրողական նկարիչների կողմից փոքր մետաղական թերթիկների վրա կերտված կրոնական նկարներ, որոնք շնորհակալություն էին հայտնում սրբերին աղետների ժամանակ իրենց օրհնության համար[105]: Դետրոյթում ռետաբլո ոճով կատարած իր աշխատանքներից են «Հենրի Ֆորդի հիվանդանոցը» (1932), «Իմ ծնունդը» (1932) և «Դիմանկար Մեքսիկայի և ԱՄՆ-ի սահմանին» (1932)[103]: Չնայած, Դետրոյթի ցուցահանդեսներում Կալոյի աշխատանքներից ոչ մեկը չի ցուցադրվել, նա, իր արվեստի մասին հարցազրույց է տալիս Դետրոյթի նորություններ ամսագրին. հոդվածը քամահրանքով վերնագրվում է «Wife of the Master Mural Painter Gleefully Dabbles in Works of Art»[106]:

Կալոն և Ռիվերան վերադառնում են Նյու Յորք 1933 թվականի մարտին, քանի որ Ռիվերան պատվեր է ստանում որմնանկարներ նկարելու Ռոքֆելլեր կենտրոնում[107]: Այդ ընթացքում Կալոն միայն մեկ նկարի վրա է աշխատում՝ «Իմ զգեստը կախված է այնտեղ» (1932)[107]: Հետագայում, նա նաև հարցազրույցներ է տալիս ամերիկյան մամուլին[107]: Մայիսին, Ռիվերան հեռացվում է Ռոքֆելլեր կենտրոնի նախագծից՝ միջազգային սկանդալի պատճառով, քանի որ որմնանկարում պատկերել էր Վլադիմիր Լենինին և հրաժարվում էր այն փոփոխել[108]: Փոխարենը նա պատվեր է ստանում Նոր Աշխատավորների Դպրոցի որմնանկարները նկարելու համար[107]: Թեև Ռիվերան ցանկանում էր շարունակել մնալ Միացյալ Նահանգներում, Կալոն կարոտում էր հայրենի տունը, և նրանք 1933 թվականի դեկտեմբերին, ֆրեսկոյի բացման արարողությունից հետո, վերադառնում են Մեքսիկա[109]:

11934-1939 թվականներ: Սան Անջել և միջազգային ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կալոյի և Ռիվերայի տունը Սան Անջելում: Նրանք այդ տանն ապրում են 1934 թվականից մինչև 1939 թվականը՝ մինչ բաժանումը, որից հետո այն դառնում է Ռիվերայի արվեստանոցը:

Վերադառնալով Մեքսիկա, Կալոն և Ռիվերան տեղափոխվում են նոր տուն, որը գտնվում էր Սան Անջելի հարուստ թաղամասերից մեկում[110]: Տան ճարտարապետն էր Շառլ Կորբյուզիեի աշակերտ Խուան Օ՛Գորմանը, որը տունը կառուցել էր երկու մասից` միավորելով խորհրդանշական կամուրջով, Կալոյի մասնաշենքը ներկված էր կապույտ, իսկ Ռիվերայինը՝ վարդագույն և սպիտակ[111]: Բոհեմական ոճով բնակատեղին դառնում է մեքսիկացի և արտերկրից ժամանած արվեստագետների և քաղաքական գործիչների համար հանդիպման վայր[112]:

1934 թվականին Կալոն ոչ մի նոր նկար չի նկարում, հաջորդ տարում՝ միայն երկուսը[113]: Նա կրկին առողջական խնդիրներ է ունենում, ենթարկվում է վիրահատության: Հղիության երկու ընդհատում, գանգրենայով վարակված մատների անդամահատում[114][29]  և Ռիվերայի հետ ամուսնությունը լարվում է: Ռիվերան ուրախ չէր Մեքսիկա վերադարձով և դրա համար մեղադրում է Կալոյին[115]: Ռիվերան նախկինում ևս անհավատարիմ էր Կալոյին, իսկ այժմ սկսում է հարաբերություններ Կալոյի կրտսեր քրոջ, Քրիստինայի հետ, ինչն էլ խորապես վիրավորում է Կալոյի զգացմունքները[116]: Այդ մասին իմանալով 1935 թվականի սկզբին, Կալոն տեղափոխվում է Մեխիկոյի կենտրոնում գտնվող բնակարան և խորհում ամուսնալուծության մասին[117]: Այդ ժամանակ նա նույնպես արտաամուսնական կապ է ունեում՝ ամերիկացի արվեստագետ Իսամու Նոգուչիի հետ[118]:

1935 թվականին Կալոն հաշտվում է Ռիվերայի և Քրիստինայի հետ և վերադառնում Սան Անջել[119]: Նա դառնում է Քրիստինայի երեխաների՝ Իսոլդայի և Անտոնիոյի սիրելի մորաքույրը[120]: Չնայած հաշտեցմանը՝ Ռիվերան և Կալոն շարունակում են իրենց ամուսնալուծության գործընթացը[121]: 1936 թվականին Կալոն վերսկսում է իր քաղաքական գործունեությունը՝ միանալով Չորրորդ Միջազգայինին և դառնում համերաշխության կոմիտեի հիմնադիր անդամ, Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմում հանրապետականներին օգնություն ցուցաբերելու համար[122]: Նա և Ռիվերան հաջողությամբ դիմում են Մեքսիկայի կառավարությանը՝ նախկին խորհրդային առաջնորդ Լև Տրոցկիին ապաստան տրամադրելու համար և Տրոցկիին և կնոջը` Նատալյա Սեդովային, որպես բնակության վայր, առաջարկում են Կապույտ տունը (La Casa Azul)[123]: Ամուսիններն ապրում են այնտեղ 1937 թվականի հունվարից մինչև 1939 թվականի ապրիլը, այդ ժամանակահատվածում Կալոն և Տրոցկին ոչ միայն լավ ընկերներ են դառնում, այլև կարճ աշխատանք են անում միասին[124]:

Nuvola apps kview.png Արտաքին պատկերներ
Searchtool.svg Մի քանի փոքր խայթոց (1935)
Searchtool.svg Իմ բուժքույրը և ես (1937)
Searchtool.svg Մեխիկոյի չորս բնակիչ (1938)


1937 և 1938 թվականները չափազանց արդյունավետ տարիներ են լինում Կալոյի համար, և նա նկարում է ավելի շատ «քան իր ողջ ամուսնության ութ տարվա մեջ»՝ ստեղծելով այնպիսի աշխատանքներ, ինչպիսիք են «Իմ բուժքույրը և ես» (1937), «Հիշողություն, սիրտը» (1937), «Մեխիկոյի չորս բնակիչ» (1938 թ.) և «Ինչ տվեց ինձ ջուրը» (1938)[125]: Չնայած նրան, որ նա իր աշխատանքների հանդեպ դեռևս վստահություն չուներ, Մեքսիկայի ազգային ինքնավար համալսարանը, 1938 թվականի սկզբին, ցուցադրում է իր որոշ նկարները[126]: Նա իր առաջին նշանակալից վաճառքը կատարում է 1938 թվականի ամռանը, երբ կինոյի աստղ և արվեստի կոլեկցիոներ Էդվարդ Ռ. Ռոբինսոնը գնում է չորս նկար՝ 200-ական դոլարով[126]: Դրան ավելի մեծ ճանաչում է հետևում այն ժամանակ, երբ ֆրանսիացի սյուրռեալիստ Անդրե Բրետոնն այցելում է Ռիվերային՝ 1938 թվականի ապրիլին: Նա տպավորվում է Կալոյով՝ անմիջապես պնդում է, որ Կալոն սյուրռեալիստ է և նրա աշխատանքը բնորոշում է որպես «ժապավեն՝ ռումբի շուրջ»[127]: Նա ոչ միայն խոստանում է կազմակերպել Կալոյի նկարների ցուցադրությունը Փարիզում, այլ նաև գրում է իր ընկեր և արվեստի գործակալ Ջուլեն Լևիին, որը Կալոյին հրավիրում է իր առաջին անհատական ցուցահանդեսն անցկացնել Մանհեթենի Արևելքի 57-րդ փողոցում գտնվող իր պատկերասրահում[128]:

Ֆրիդան 12 տարեկան հասակում

Այդքան վաղ տարիքից նրա պայքարը լիարժեք կյանքի համար կոփել է Ֆրիդային:

Նրա առաջին նկարը ինքնանկարն էր, որը պիտի կանխորոշեր նրա հետագա ստեղծագործական կյանքը.

Aquote1.png Ես նկարում եմ ինքս ինձ, քանի որ ժամանակիս մեծ մասը անցկացնում եմ մենության մեջ, և ես այն թեման եմ, որին ամենից լավ եմ ճանաչում[129]: Aquote2.png


Երկու նկարիչներին ոչ միայն արվեստն էր կապում, այլև քաղաքական՝ կոմունիստական հայացքները: Նրանց բուռն համատեղ կյանքը դարձել է լեգենդ: Տարիներ անց Ֆրիդան ասել է.

Aquote1.png Իմ կյանքում եղել է երկու իրադարձություն. մեկը՝ երբ ավտոբուսը բախվեց տրամվային, մյուսը՝ Դիեգոն: Aquote2.png


Այդ ժամանակից ի վեր Ֆրիդան առանձնահատուկ սիրով էր վերաբերվում մեքսիկական ազգային մշակույթին[130], նա սկսեց հավաքել հին կիրառական արվեստի գործեր և նույնիսկ առօրյա կյանքում սկսեց կրել ազգային հագուստ: 1939 թվականին Փարիզ նրա ուղևորությունը, որտեղ Ֆրիդան դարձավ սենսիացիա մեքսիկական թեմատիկ ցուցահանդեսին (նրա նկարներից մեկը ձեռք բերեց Լուվրի թանգարանը), ավելի զարգացրեց հայրենասիրության զգացումը:

1937 թվականին Դիեգոյի և Ֆրիդայի տանը կարճ ժամանակով ապաստան գտավ խորհրդային հեղափոխական գործիչ Լև Տրոցկին, որի հետ Ֆրիդան սիրավեպ է ունեցել[131][132]:

1940-ական թվականներին Ֆրիդայի նկարները հայտնվում են մի շարք հայտնի ցուցահանդեսներում: Միևնույն ժամանակ սրվում է նկարչուհու առողջական վիճակը: Դեղորայքը և թմրանյութերը, որոնք կոչված էին նվազեցնելու ֆիզիկական տառապանքը, ազդում են նրա հոգեկան վիճակի վրա, ինչը վառ արտացոլված է նրա օրագրում, որը դարձել է պաշտամունքի առարկա իր երկրպագուների շրջանում:

1953 թվականին տեղի ունեցավ Ֆրիդայի առաջին անհատական ցուցահանդեսն իր հայրենիքում՝ Գեղարվեստի պալատում: Այդ ժամանակ Ֆրիդան արդեն չէր կարողանում վեր կենալ անկողնուց և ցուցահանդեսի բացմանը նրան բերեցին հիվանդանոցային մահճակալի վրա[133]: Շուտով նրա մոտ սկսեց զարգանալ փտախտ, որի պատճառով անդամահատեցին նրա աջ ոտքը՝ ծնկից ներքև [134]:

Ֆրիդա Կահլո (մեջտեղում), Դիեգո Ռիվերայի հետ (աջից) 1932 Կարլ վան Վեխթենի լուսանկարը Կոնգրեսների գրադարանի Վան Վեխթեն կոլեկցիայից

Ֆրիդա Կալոն մահացել է 1954 թվականի հուլիսի 13-ին թոքերի բորբոքումից: Իր մահից կարճ ժամանակ առաջ նա իր վերջին գրառումն էր թողել իր օրագրում. «Հուսով եմ, որ հեռացումս հաջող կլինի, և ես այլևս չեմ վերադառնա»: Ֆրիդա Կալոյի ընկերներից մի քանիսը ենթադրում են, որ նա մահացել է գերդոզավորումից, և որ նրա մահը կարող է պատահական չլինել[131]: Սակայն այս տարբերակը ապացուցված չէ, քանի որ դիահերձում տեղի չի ունեցել:

Ֆրիդա Կալոյի հրաժեշտի արարողությունը տեղի է ունեցել Գեղարվեստի պալատում: Արարողությանը բացի Դիեգոյից ներկա էին նաև Մեքսիկայի նախագահ Կարդենաս ի դել Ռիոն և բազմաթիվ արվեստագետներ:

1955 թվականից սկսած` Ֆրիդա Կալոյի «Կապույտ տունը» դարձավ թանգարան:

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Կալոյին իր առաջին երկու անունները տրվել է, որ նա կարողանա մկրտվել ըստ կաթոլիկ ավանդույթների, բայց նրան միշտ դիմել են Ֆրիդա: Մինչ 1930-ական թվականների վերջ նախընտրել է, որ իրեն կոչեն Ֆրայդա (Frieda), հետո անունից հանել է «e» տառը, չցանկանալով ասոցացվել Հիտլերյան Գերմանիայի հետ[12]
  2. ↑ Հաշվի առնելով Կալոյի հետագա խնդիրները կապված սկոլիոզի, ազդրերի և վերջույթների հետ, նյարդաբան Բադրիս Վալմանտասը պնդել է, որ նա ունեցել է ողնաշարային ճեղքվածքի բնածին արատ, որը ախտորոշել է դոկտոր Լեո Էլլեսերը՝ երբ Կալոն դեռահաս էր[28]: Հոգեբան և արվեստի պատմաբան դոկտոր Սալոմոն Գրիմբերգը չի համաձայնվել այդ պնդմանը և հայտարարել է, որ Կալոյի խնդիրները առաջացել են, երբ նա իր վնասված աջ ոտքին չի հագել օրթոպեդիկ կոշիկ, ինչն էլ հանգեցրել է նրա ազդրերի և ողնաշարի վնասմանը[29]
  3. ↑ Կալոն իր արտաքին տեսքը միշտ օգտագործել է քաղաքական հայտարարություններ անելու համար, նախապես «հագնվելով սափրված դեմքով պատանու նման. տաբատով, կոշիկներով և կաշվե բաճկոնով» և նույնիսկ ընտանեկան լուսանկարի համար բնորդել է տղամարդու կոստյումով[81], իսկ Կոմունիստական կուսակցությունում եղած ժամանակ ներկայացել է «աշխատավորների վերնաշապիկներով և գծավոր կիսաշրջազգեստներով... ինչը հարիր էր կոմունիսնտներին»:[82]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 CLARA — 2008.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 RKDartists
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Discogs — 2000.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 http://www.britannica.com/EBchecked/topic/309679/Frida-Kahlo
  6. ↑ name="БРЭ"Кало, Фрида // Большая российская энциклопедия. — 2008. — Т. 12. — С. 545. — ISBN 978-5-85270-343-9
  7. ↑ Christiane. Weidemann, (2008)։ 50 women artists you should know։ Larass, Petra., Klier, Melanie, 1970-։ Munich: Prestel։ ISBN 978-3-7913-3956-6։ OCLC 195744889 
  8. ↑ Andrea Kettenmann (1993)։ Frida Kahlo: Pain and Passion։ Köln: Benedikt Taschen Verlag GmbH։ էջ 3։ ISBN 3-8228-9636-5 
  9. ↑ Budrys Valmantas (February 2006)։ «Neurological Deficits in the Life and Work of Frida Kahlo»։ European Neurology 55 (1): 4–10։ ISSN (print), ISSN 1421-9913 (Online) 0014-3022 (print), ISSN 1421-9913 (Online) ։ PMID 16432301։ doi:10.1159/000091136։ Վերցված է 2008-01-22 
  10. ↑ Lozano, Luis-Martín (2007), стр. 236(իսպ.)
  11. ↑ Broude, Norma, Garrard, Mary D (1992)։ The Expanding Discourse: Feminism and Art History։ էջ 399 
  12. ↑ Burrus 2005, p. 202; Herrera 2002, pp. 10–11.
  13. ↑ Burrus 2005, p. 199; Herrera 2002, pp. 3–4; Ankori 2002, p. 17.
  14. ↑ Hayden Herrera: Frida. Biographie de Frida Kahlo. Übersetzt aus dem Englischen von Philippe Beaudoin. Editions Anne Carrière, Paris 1996, S. 20.
  15. ↑ Zamora, 1990, էջ 15
  16. ↑ Herrera 2002, pp. 4–9; Ankori 2002, p. 17.
  17. ↑ Deffebach, 2015, էջ 52
  18. ↑ Ronnen Meir (2006-04-20)։ «Frida Kahlo's father wasn't Jewish after all»։ The Jerusalem Post։ Վերցված է 2018-07-07 
  19. ↑ Herrera 2002, pp. 4–9; Ankori 2002, pp. 17–18; Burrus 2005, p. 199.
  20. ↑ «Frida Kahlo (1907–1954), Mexican Painter»։ Biography։ Արխիվացված օրիգինալից-ից 2013-04-14-ին։ Վերցված է 2013-02-19 
  21. ↑ Herrera 2002, pp. 10–11; Ankori 2002, p. 18.
  22. ↑ Herrera 2002, pp. 10–11; Ankori 2002, p. 18; Zamora 1990, pp. 15–16.
  23. ↑ 23,0 23,1 Ankori, 2002, էջ 18
  24. ↑ 24,0 24,1 Ankori 2002, p. 18; Herrera 2002, pp. 10–12.
  25. ↑ Beck, 2006, էջ 57
  26. ↑ 26,0 26,1 Kettenmann 2003, pp. 8–10; Zamora 1990, p. 16; Ankori 2002, p. 18; Burrus 2005, p. 199.
  27. ↑ Herrera 2002, pp. 10–20; Ankori 2013, p. 44.
  28. ↑ Budrys, 2006, էջեր 4–10
  29. ↑ 29,0 29,1 Collins Amy Fine (September 3, 2013)։ «Diary of a Mad Artist»։ Vanity Fair։ Վերցված է July 17, 2016 
  30. ↑ Herrera 2002, pp. 10–20; Ankori 2013, pp. 44–47.
  31. ↑ Burrus 2008, pp. 13–15; Herrera 2002, pp. 10–21.
  32. ↑ Kettenmann, 2003, էջեր 9–10
  33. ↑ Herrera 2002, pp. 10–20; Burrus 2005, p. 199; Ankori 2013, p. 45; Burrus 2008, p. 16.
  34. ↑ Herrera 2002, pp. 10–20; Burrus 2005, p. 199; Zamora 1990, p. 18.
  35. ↑ Zamora, 1990, էջ 18
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Ankori, 2013, էջ 58
  37. ↑ Ankori, 2002, էջ 19
  38. ↑ Kettenmann 2003, p. 11; Herrera 2002, pp. 22–27; Ankori 2002, p. 19.
  39. ↑ Kettenmann 2003, p. 11; Herrera 2002, pp. 22–27.
  40. ↑ 40,0 40,1 Herrera, 2002, էջեր 26–40
  41. ↑ Ankori, 2013, էջեր 60–62
  42. ↑ 42,0 42,1 Herrera 2002, pp. 26–40; Barson 2005, p. 59; Burrus 2005, p. 199; Ankori 2002, p. 19.
  43. ↑ Herrera 2002, p. 5; Dexter 2005, p. 13; Zamora 1990, pp. 19–20.
  44. ↑ Ankori 2002, p. 20; Burrus 2005, p. 200.
  45. ↑ 45,0 45,1 Zamora, 1990, էջ 20
  46. ↑ Zamora, 1990, էջ 21
  47. ↑ Kettenmann, 2003, էջ 12
  48. ↑ Herrera 2002, pp. 47–50; Zamora 1990, pp. 23–26; Burrus 2005, pp. 200–201; Ankori 2002, p. 19.
  49. ↑ Zamora, 1990, էջ 26
  50. ↑ Kettenmann, 2003, էջեր 17–18
  51. ↑ Herrera 2002, pp. 57–60; Burrus 2005, p. 201; Ankori 2002, pp. 20–21.
  52. ↑ 52,0 52,1 Kettenmann 2003, pp. 17–18; Herrera 2002, pp. 62–63.
  53. ↑ Ankori 2002, p. 101; Ankori 2013, p. 51.
  54. ↑ Kettenmann 2003, pp. 17–18; Herrera 2002, p. 62–63; Burrus 2005.
  55. ↑ Burrus 2005, p. 201; Ankori 2002, pp. 101–102.
  56. ↑ Herrera, 2002, էջ 75
  57. ↑ Kettenmann 2003, p. 21; Herrera 2002, p. 64.
  58. ↑ Dexter 2005, p. 14; Barson 2005, p. 58.
  59. ↑ Ankori 2002, pp. 105–108; Burrus 2005, p. 69.
  60. ↑ Kettenmann 2003, pp. 20–22; Herrera 2002, pp. 78–81; Burrus 2005, p. 201; Zamora 1990, p. 31.
  61. ↑ Marnham 1998, p. 220; Zamora 1990, pp. 33–34; Ankori 2002, p. 20, 139.
  62. ↑ Marnham 1998, p. 220; Zamora 1990, pp. 33–34; Ankori 2002, p. 20.
  63. ↑ Zamora 1990, pp. 33–35; Burrus 2005, p. 201; Ankori 2002, p. 20.
  64. ↑ Herrera, 2002, էջեր 86–87
  65. ↑ Herrera 2002, pp. 79–80, 87–93; Ankori 2002, pp. 20–21; Zamora 1990, p. 37.
  66. ↑ Herrera 2002, p. 86; Beck 2006, p. 56.
  67. ↑ Zamora, 1990, էջ 35
  68. ↑ Herrera 2002, pp. 93–100; Ankori, pp. 70–73.
  69. ↑ Herrera, 2002, էջեր 93–100
  70. ↑ Zamora 1990, p. 40; Herrera 2002, p. Preface xi.
  71. ↑ Herrera, 2002, էջեր Preface xi
  72. ↑ Zamora 1990, p. 42; Herrera 2002, pp. 101–105; Burrus 2005, p. 201.
  73. ↑ Burrus 2005, p. 201; Herrera 2002, pp. 101–105; Tibol 2005, p. 191 for time for Rivera's expulsion.
  74. ↑ Udall, 2003, էջ 11
  75. ↑ Dexter 2005, pp. 15–17; Kettenmann 2003, pp. 20–25.
  76. ↑ Kettenmann 2003, pp. 26–27; Albers 1999, p. 223; Block and Jeep 1998–1999, pp. 8–10; Ankori 2002, p. 144.
  77. ↑ Herrera 2002, pp. 109–113; Zamora 1990, pp. 78–80.
  78. ↑ Herrera 2002, pp. 101–113; Marnham 1998, p. 228; Block and Jeep 1998–1999, pp. 8–10; Dexter 2005, pp. 12–13; Baddeley 1991, pp. 12–13.
  79. ↑ Baddeley, 1991, էջ 13-14
  80. ↑ Kettenmann 2003, pp. 26–27; Herrera 2002, pp. 109–113; Ankori 2002, pp. 144–145.
  81. ↑ Kettenmann, 2003, էջեր 11, 26
  82. ↑ Albers, 1999, էջ 191
  83. ↑ Herrera 2002, pp. 109–113; Zamora 1990, pp. 78–80; Ankori 2002, pp. 144–145.
  84. ↑ Herrera 2002, pp. 114–116; Kettenmann 2003, p. 31; Marnham, pp. 231–232.
  85. ↑ 85,0 85,1 Herrera 2002, pp. 117–125; Zamora 1990, pp. 42–43; Block and Jeep 1998–1999, p. 8.
  86. ↑ Panzer 2004, pp. 40–41; mentions 1931 letter from Kahlo to Muray, but not entirely sure if this was the beginning of affair; Marnham 1998, pp. 234–235; interprets letter as evidence of the beginning of affair.
  87. ↑ Herrera 2002, pp. 117–125; Zamora 1990, pp. 42–43; Kettenmann 2003, p. 32.
  88. ↑ Burrus, 2005, էջ 203
  89. ↑ Herrera 2002, pp. 118–125; Kettenmann 2003, p. 27.
  90. ↑ Herrera 2002, pp. 124–127; Kettenmann 2003, p. 31; Ankori 2002, pp. 140–145.
  91. ↑ Herrera, 2002, էջեր 123–125
  92. ↑ Herrera 2002, pp. 117–125; Marnham 1998, pp. 234–235.
  93. ↑ «SFWA History Timeline»։ San Francisco Women Artists։ Արխիվացված օրիգինալից-ից August 4, 2014-ին։ Վերցված է July 20, 2016 
  94. ↑ «Timeline»։ Public Broadcasting Service։ March 2005։ Վերցված է July 20, 2016 
  95. ↑ Herrera 2002, pp. 125–130; Zamora 1990, p. 43.
  96. ↑ Herrera, 2002, էջեր 133–160
  97. ↑ Herrera 2002, pp. 117–125; Zamora 1990, pp. 42–43; Burrus 2005, pp. 202–203; Kettenmann 2003, p. 36 for quote.
  98. ↑ Burrus 2005, p. 202; Herrera 2002, pp. 133–160.
  99. ↑ Kettenmann, 2003, էջ 36 for quote
  100. ↑ 100,0 100,1 Ankori, 2013, էջեր 87–94
  101. ↑ Herrera 2002, pp. 133–160; Burrus 2005, pp. 201; Zamora 1990, p. 46; Kettenmann 2003, p. 32; Ankori 2013, p. 87–94.
  102. ↑ Herrera 2002, pp. 133–160; Zamora 1990, p. 46.
  103. ↑ 103,0 103,1 103,2 Zamora, 1990, էջ 46
  104. ↑ Tuchman Phyllis (November 2002)։ «Frida Kahlo»։ Smithsonian Institution։ Վերցված է July 20, 2016 
  105. ↑ Burrus 2005, p. 202; Kettenmann 2003, pp. 35–36.
  106. ↑ Bilek, 2012, էջ 14
  107. ↑ 107,0 107,1 107,2 107,3 Herrera, 2002, էջեր 161–178
  108. ↑ Zamora 1990, p. 46; Herrera 2002, pp. 161–178; Kettenmann 2003, p. 38.
  109. ↑ Kettenmann 2003, p. 38; Herrera 2002, pp. 161–178.
  110. ↑ Herrera 2002, pp. 179–180; Zamora 1990, pp. 46–47; Burrus 2005, p. 203.
  111. ↑ Herrera 2002, pp. 179–180; Zamora 1990, pp. 46–47; Kettenmann 2003, p. 38.
  112. ↑ Burrus 2005, p. 203; Herrera 2002, pp. 192–196.
  113. ↑ Ankori, 2002, էջ 160
  114. ↑ Herrera 2002, pp. 180–190; Kettenmann 2003, pp. 38–39; Burrus 2005, p. 219.
  115. ↑ Herrera 2002, pp. 180–182; Zamora 1990, pp. 46–47.
  116. ↑ Herrera 2002, pp. 180–182; Zamora 1990, pp. 46–47; Burrus 2005, p. 203; Ankori 2002, pp. 159–160.
  117. ↑ Burrus 2005, p. 203; Herrera 2002, pp. 180–190; Kettenmann 2003, p. 39.
  118. ↑ Herrera 2002, pp. 180–190; Kettenmann 2003, pp. 38–40; Zamora 1990, pp. 50–53; Burrus 2005, p. 203; Ankori 2002, p. 193.
  119. ↑ Burrus 2005, p. 203; Herrera 2002, pp. 190–191; Zamora 1990, p. 50.
  120. ↑ Herrera, 2002, էջեր 192–196
  121. ↑ Herrera 2002, pp. 192–201; Zamora 1990, pp. 50–53; Kettenmann 2003, p. 40.
  122. ↑ Kettenmann 2003, pp. 40–41; Burrus 2005, p. 203.
  123. ↑ Herrera 2002, pp. 192–215; Zamora 1990, pp. 52–54; Kettenmann 2003, pp. 40–41; Burrus 2005, p. 203.
  124. ↑ Herrera 2002, pp. 192–215; Zamora 1990, pp. 52–54; Kettenmann 2003, pp. 40–41.
  125. ↑ Herrera 2002, p. 215 for quote; Zamora 1990, p. 56; Kettenmann 2003, p. 45.
  126. ↑ 126,0 126,1 Herrera, 2002, էջ 226
  127. ↑ Mahon, 2011, էջեր 33–34
  128. ↑ Kettenmann 2003, p. 45; Mahon 2011, pp. 33–34.
  129. ↑ Andrea Kettenmann, Frida Kahlo. Frida Kahlo, 1907—1954: pain and passion page 27
  130. ↑ Karl Ruhrberg; Manfred Schneckenburger; Christiane Fricke; Klaus Honnef (2000)։ Frida Kahlo: Art of the 20th Century: Painting, Sculpture, New Media, Photography։ Köln: Benedikt Taschen Verlag GmbH։ էջ 745։ ISBN 3-8228-5907-9 
  131. ↑ 131,0 131,1 Herrera Hayden (1983)։ A Biography of Frida Kahlo։ New York: HarperCollins։ ISBN 978-0-06-008589-6 
  132. ↑ Мексика сохранила ценный ресурс для сериала о любви, обреченного на успех в России - ЭкоГрад, 02.12.2016
  133. ↑ Hayden Herrera: Frida. Biographie de Frida Kahlo. Übersetzt aus dem Englischen von Philippe Beaudoin. Editions Anne Carrière, Paris 1996, S. 9.
  134. ↑ Herrera, Hayden (1983). A Biography of Frida Kahlo. New York: HarperCollins. ISBN 978-0-06-008589-6

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • The diary of Frida Kahlo: an intimate self-portrait / H.N. Abrams. — N.Y., 1995.
  • Teresa del Conde Vida de Frida Kahlo. — Mexico: Departamento Editorial, Secretaría de la Presidencia, 1976.
  • Teresa del Conde Frida Kahlo: La Pintora y el Mito. — Barcelona, 2002.
  • Drucker M. Frida Kahlo. — Albuquerque, 1995.
  • Frida Kahlo, Diego Rivera and Mexican Modernism. (Cat.). — S.F.: San Francisco Museum of Modern Art, 1996.
  • Frida Kahlo. (Cat.). — L., 2005.
  • Леклезио Ж.-М. Диего и Фрида. — М.: КоЛибри, 2006. — ISBN 5-98720-015-6
  • Кеттенманн А. Фрида Кало: Страсть и боль. — М., 2006. — 96 с. — ISBN 5-9561-0191-1
  • Prignitz-Poda H. Frida Kahlo: Life and Work. — N.Y., 2007.
  • Эррера Х. Фрида Кало. Viva la vida!. — М., 2004. — ISBN 5-699-05484-7

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Commons-logo.svg
 Ֆրիդա Կալո
էջը Վիքիպահեստում
Դիտել այս կաղապարը
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNC: a10108142 · BNE: XX1119271 · BNF: 12515307z · CONOR: 6328419 · GND: 11855932X · ICCU: IT\ICCU\CFIV\091601 · ISNI: 0000 0001 2147 7893 · LCCN: n82031966 · NDL: 00469205 · NKC: mzk2003175441 · NLA: 36449257 · NLR: 000338004 · NTA: 069439052 · NUKAT: n00025034 · PTBNP: 1422608, 80781 · LIBRIS: 208820 · SUDOC: 027696707 · VIAF: 110981647 · ULAN: 500030701 · FAST: 88364
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆրիդա_Կալո&oldid=6066007» էջից