Արշալույս (Արմավիրի մարզ)

Արշալույս
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Արմավիրի
Շրջան	Վաղարշապատի տարծաշրջան
Հիմնադրված է	1828-1830թթ թ.
Այլ անվանումներ	նախկինում Քյորփալու
Մակերես	17.56 կմ²
ԲԾՄ	865 մ
Կլիմայի տեսակ	Չոր, Խիստ ցամաքային
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	4136 մարդ (2008)
Խտություն	236 մարդ/կմ²
Ազգային կազմ	Հայեր, Եզդիներ
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	արշալույսցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Հեռախոսային կոդ	+374 (23)
Փոստային ինդեքս	1122
	Արշալույս Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արշալույս (այլ կիրառումներ)

Արշալույս (մինչև 1935թ․` Քյորփալու), գյուղ Հայաստանի Արմավիրի մարզում, Վաղարշապատի տարածաշրջանում։ Գյուղը 1828-1930թթ. հիմնադրվել է Քյորփալու անվամբ, 1935 թվականին այն վերանվանվել է Արշալույս։ Գտնվում է մարզկենտրոնից 14 կմ հյուսիս-արևելք։ Գտնվում է Քասաղ (գետ)-ից 6կմ հյուսիս արևմուտք ։ Քաղաքամայր Երևանից գտնվում է մոտավորապես 19կմ հեռավորության վրա։ Գտնվում է Վաղարշապատից քաղաքից 4.6 կմ հեռավորության վրա։ Բնակավայրը տեղակայված է ծովի մակերևույթից 860 մ բարձրության վրա։ Մայրուղով ունի ուղիղ ճանապարհ դեպի Վաղարշապատ, Երևան։ Ինչպես նաև Էջմիածնին միանում է 2-3 փոքր գյուղերով։

Արշալույսը մտնում է ՀՀ ամենախոշոր գյուղերի մեջ։[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակիչների նախնիները 1828-1829 թվականներին գաղթել են Խոյից, կան Երևանի շրջակայքից եկածներ։

Արշալույս գյուղի ազգաբնակչության փոփոխությունը^[2]։

Տարի	1831	1897	1926	1939	1959	1970	1979	2001	2004	2008
Բնակիչ	419	1275	1216	1206	2102	2945	3032	4162	4200	4136

Արշալույս գյուղը խիտ է բնակեցվաց։ Պատճառը մերձերևանյան և տրանսպորտային բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը, բերի հողերի և ջերմության առատությունը, ոռոգման հնարավորությունների, ազատ աշխատանքային ռեսուրսների առկայությունը, ինչպես նաև ճանապարհների և բնակավայրերի խիստ ցանկն են։

Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արշալույսում կա միջնակարգ դպրոց, մանկապարտեզ, 2 արվեստի դպրոց, երաժշտական դպրոց,2 սպորտ դպրոց, Քանդակի դպրոց, Մշակույթի տուն։

Սահմանակից գյուղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արշալույսին սահմանակից գյուղերն են – Տարոնիկ, Ակնալիճ, Հայթաղ

Արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արշալույսում ներկայումս գործում է <<Արփենիկ>> գինու գործարանը, Ցեմենտի գործարան։

Նախկին անվանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ տվյալները գյուղը նախկինում կոչվել է Քյորփալու։ Այն պատճառով որովհետև հին ժամանակներում այստեղ ապրել են ադրբեջանցիներ, անվանել են գյուղը Քյորփալու, այդտեղիցել անվանվել է Քյորփալու։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը զբաղվում է այգեգործությամբ, բանջարաբուծությամբ։ Տարածքում զարգացած է խաղողագործությունը, որը պայմանավորված է աշխարհագրական հարմար դիրքով, ինչպես նաև Արտիզանյան ջրով որը շատ է նպաստում նաև բանջարաբուծությանը։

Բանջարեղենից ամենա տարածվածը կարտոֆիլն է, որը համարվում է նաև «երկրորդ հաց», ամեն տարի այստեղից և այստեղի գյուղերից դեպի Վրաստան արտահանվում է ավելի քան 50 հազար տոննա կարտոֆիլ, ամբողջ Հայաստանից՝ ավելի քան 250 հազար տոննա, իսկ ոնջ Հայաստանում կարտոֆիլի համախառն բերքն անցնում է 600. հազար տոննան։

Աշխարհագրություն և կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղի համար շատ կարևոր հանգամանք է Մայրաքաղաք Երևանի հարևանությունը և Էջմիածնի հարևանությունը ։ Տարածքը Համարյա ամբողջովին հարթավայրային է։

Կլիման չոր, խիստ ցամաքային է։ Ձմեռները սկսվում են դեկտեմբերի կեսերին, ձմռանը միջին ջերմաստիճանը հասնում է -2-ից -6։ Ամառը մայիսից մինչև հոկտեմբեր, օդի միջին ջերմությունը հասնում է 24 °C-ից 26 °C, իսկ առավելագույնը՝ 42 °C, գրեթե նույն կլիման ինչ Վաղարշապատում։

Պատմական կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ունի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (կառուցվել է 1907 թվականին)։ Գյուղից մոտ 2 կմ հարավ գտնվում է Սուրբ Կարապետ սրբավայրը։Այստեղ է գտնվում Գերմանական պատը, որի ներսում որտեղ Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի ժամանակ պահվել են գերիները, նաև որպես բանտ, Ներկայումս պատերի ներսում գտնվում է նախկին գործարանը (ներկայումս պահեստ)։

Արմավիրի մարզի Արշալույս համայնքի ներկայիս տարածքի վրա անհիշելի ժամանակներից գտնվել է բնակավայր, որը ստեղծված չէ հնագետների կողմից, և այժմ նախկին բնակավայրի հետքերը ավերված են, ներկայումս պահպանվել են 4 դամբարանադաշտեր, որոնք նույնպես հնագիտական լուրջ ուսումնասիրություն են պահանջում։