Չինարի

Չինարի
Գյուղ
	Չինարի
	Չինարիի Խորանաշատ վանքը
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Տավուշ
Այլ անվանումներ	Խորանաշատ
ԲԾՄ	750 մ
Կլիմայի տեսակ	մերձարևադարձային
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	1256 մարդ (2012)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	չինարեցի, չինրեցի
Ժամային գոտի	UTC+4

Չինարի, գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Տավուշի մարզում, նախկին Շամշադինի շրջանում, Բերդ քաղաքից 14 կմ հարավ-արևելք, Աղնջա գետի աջափնյակում։ Երևանից՝ 235 կմ, մարզկենտրոնից՝ 102 կմ, Հայաստանի պետական սահմանից՝ 1,5 կմ հեռավորության վրա։ Գարդմանի վերջին` արևմտյան լեռնաբազուկի արևմտահայաց լանջի ստորոտում։ Այդ վայրը եղել է Ղուլալուի (այժմ` Այգեձոր) ձմեռանոց-բնակատեղին, որն աստիճանաբար վերածվել է հիմնական բնակավայրի։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինարի անունը հավանաբար առաջացել է նրանից, որ այդ հանդամասը կիսող ձորն ի վեր բուսած են եղել հին ու վիթխարի չինարի մեծ ծառեր, որոնցից մի քանիսը մինչև օրս էլ կանգուն մնում են։ Այդ մասին կա ոչ շատ հնուց եկած մի ավանդություն, բայց և իրական փաստ^[1]։

Ղուլալվեցիները հնուց ի վեր այդ հողերում ցանել են հացահատիկային կուլտուրաներ և հունձը կատարել են մանգաղի հնագույն տեսակով, որը կոչվում էր «չին»։ Ի տարբերություն մյուս հողերի, որտեղ հացահատիկ չէին ցանում, այդ չինով հնձվող ամբողջ հանդամասը կոչում էին «Չների կամ Չիների հողեր», «Չների դյուզեր»։ Աստիճանաբար չներ անունը հանդամասի վրա հաստատվում է և որոշ ձևափոխության ենթարկվելով բարբառի մեջ, դառնում է «չիների», ապա «չինարի», ու այդպես այդ բառը մնում է որպես անուն` նոր հիմնադրած գյուղի վրա` Չինարի։

Պեղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղի արևելյան կողմի լեռնալանջի վերին մասում է գտնվում 13-րդ դարի նշանավոր վանքերից մեկը`Խորանաշատ վանքը, որը մինչ օրս կանգուն է։ Խաչի Չալա կողվող հանդամասի աղբյուրից կավե խողովակներով ու ջրհորդաններով կառուցվել է ավան, որը ձգվել է մինչև Պարթևաշեն (Պարթաղի քար) և այնտեղի հին բերդ- ամրոցը։ Այդ ջրմուղի երկարությունը մոտ 3 կիլոմետր է։ Պարթևաշեն ավանի տարածքում հողի տակ հայտնաբերվել են միջնադարից մնացած նյութական արժեքներ`գործիքներ, իրեր, ամանեղեն, զենքի նմուշներ։ Այս վայրում հայտնաբերվել է հազվագյուտ աղացաքար, որը նախատեսված էր հացահատիկ աղալու համար։ Այդ աղացաքարն այժմ գտնվում է Այգեձոր գյուղի ալրաղացի մոտ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինարին 19-րդ դարի կեսերից սկսել է առանձնանալ Ղուլալի (այժմ Այգեձոր) գյուղից։ Չինարի գյուղի բնակչությունը 1890 թվականին տեղափոխվել է Այգեձոր (նախկին Ղուլալու) գյուղ։ Մինչև 1930-ական թվականները երկու հողերն ու այգիները խառն են եղել և գյուղերի միջև սահմանագիծ չի եղել^[1]։

Որպես առանձին բնակավայր հիշատակվում է 1880 թվականից՝ լինելով Ղուլալիի համայնքի կազմում։ Ինքնուրույն համայնքի կարգավիճակ է ստացել 20-րդ դարի սկզբին։ Գյուղի վարչական տարածքում է գտնվում 13-րդ դարի սկզբին կառուցված նշանավոր Խորանաշատի վանքը։ Չինարիի կոլեկտիվ տնտեսությունը կազմավորվել է 1931 թվականին, հողի սեփականաշնորհման հետևանքով լուծարվել 1993 թվականին^[2]։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղը գտնվում է կլիմայական մերձարևադարձային գոտում, ամռանը միջին ջերմաստիճանը +25 C է, ձմռանը՝ 0 C ։ Գյուղը գտնվում է ծովի մակերևույթից 750 մ բարձրության վրա։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1890 թվականին Չինարի գյուղում կար 50 տնտեսություն, 210 բնակչով։ Առաջին անգամ Չինարի գյուղը, որպես առանձին վարչական միավոր, մարդահամարի է ենթարկվել 1908 թվականին, որի ժամանակ բնակչության թիվը կազմում էր 523 հոգի։ Այդ աճի մեծ տարբերությունը պայմանավորված էր Ղուլալուից բնակիչների Չինարի տեղափոխվելով^[1]։

1965 թվականին գյուղն ուներ 320 տնտեսություն 1661 բնակչով։ Ղուլալուից այդտեղ տեղափոխված հիմնադիր տոհմերն ու տոհմաճյուղերն էին Աղամանք կամ Միրզոյանները, Ջուլհականք, Գյորգունք կամ Պետրոսյանները (Իրիցանք), Չաղալանք, Ղասունք կամ Արզումանանք, Ապերանք, Ռստամանք (Բագրատունի Մելիք Առուստամի սերունդները,որոնք եկել են մայրաքաղաք Անիից և մելիքություն ունեին նաև Գարդմանում` նստավայրը Բարսում), Պրունանք (Հովակիմյանները), Մակառանք, Պետունք, Վըսկանանք^[1]։

Ըստ ՀՀ 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների` Չինարիի մշտական բնակչությունը կազմել է 887, առկա բնակչությունը` 814 մարդ^[3], բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև^[4].

Տարի	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2011	2012
Բնակիչ	614	707	1097	1464	1575	1473	1467	1253	887^[3]	1256

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, բուսաբուծությամբ, այգեգործությամբ, ծխախոտագործությամբ, հացահատիկի, կարտոֆիլի և կերային կուլտուրաների մշակությամբ

Համայնքն ունի դպրոց, բուժկետ, փոստի բաժանմունք, մշակույթի տուն, մանկապարտեզ։