Արճիս
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արճիս (այլ կիրառումներ)
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Արճիս | ||
 Արճիսի համայնապատկերը | ||
| Երկիր |  Հայաստան | |
| Մարզ | Տավուշ | |
| Մակերես | 13,72 կմ² | |
| ԲԾՄ | 740 մ | |
| Կլիմայի տեսակ | մերձարևադարձային | |
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | |
| Բնակչություն | 1125[1] մարդ (2011) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | |
| Տեղաբնականուն | արճիսցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| Փոստային ինդեքս | 4103 | |
| ||
Արճիս, գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Տավուշի մարզի Նոյեմբերյանի տարածաշրջանում, Նոյեմբերյան քաղաքից մոտ 9 կմ արևմուտք, Դեբեդ գետի աջափնյակում` նրա փոքրիկ վտակի ափին։ Հարուստ է բերքատու այգիներով, շրջակայքում կան անտառներ։ Կլիման մեղմ է, լեռնային[2][3]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ ՀՀ 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների` Արճիսի մշտական բնակչությունը կազմել է 1125, առկա բնակչությունը` 1075 մարդ[1], բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև[4].
| Տարի | 1831 | 1897 | 1926 | 1959 | 1964 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 178 | 530 | 842 | 1193 | 1500 | 1333 | 1220 | 1519 | 1287 | 1125[1] |
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, պտղաբուծությամբ և ծխախոտի մշակությամբ։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արճիս գյուղի տարածքում մինչև ներկայիս գյուղի հիմնադրումը տարբեր դարերում հիմնադրվել են բնակավայրեր։ Այդ մասին են վկայում շրջակայքում հայտնաբերված դեռևս 8-րդ դարի գերեզմանների հետքերը, գյուղի «Աղաքարի ղաշ» կոչվող վայրում և «Մատուռի ձոր» անվամբ հայտնի մառուռի ճանապարհի վրա հայտնաբերված ձուլարանները, գերեզմանները և բրուտագործության հետքերը։ Հայտնի են պաշտպանական ամրոցներ, բերդատեղեր և կիկլոպյան ամրոց։ Գյուղիից 1.5 կմ հեռու պահպանվել են կիկլոպյան հսկայական ամրոցի հետքերը։
Ըստ ավանդազրույցների՝ Արճիս գյուղը հիմնադիրը ծնվել է Վանա լճի մոտ գտնվող Արճեշ քաղաքում և այնտեղ մասնագիտացել է պղնձագործության մեջ։ Արճեշը հայտնի եղել իր բարձրորակ և ստեղծագործ վարպետներով, որտեղ Արճիս գյուղի հիմնադիրը, ում անունը հայտնի չէ, երիտասարդ հասակում սովորել է պղնձագործի մասնագիտությունը և դարձել հանրահայտ վարպետ։ Արճիս գյուղի հիմնադիրը Վանի Արճեշ քաղաքից տեղափոխվում է Սանահին և աշխատանքի անցնում Մանեսի պղնձամշակման գործարանում։ Այնտեղ նա իր վարպետության, պղնձագործի բազմազան գաղտնիքների գիտակության շնորհիվ դառնում է առաջատար, բոլորի կողմից հարգված արժանապատիվ վարպետ։ Սանահինում, գործարանում և ամենուր անվանում են Արճեշցի Վարպետ Միսկար, որը դառնում է նրա համար անուն։ Արդեն մեծ տարիքում նա իր տղաների հետ տեղափոխվում և տուն է սարքում ներկայիս Արճիս գյուղի տարածքում։ Բացելով պղնձագործական արհեստանոց, որի հաճախորդները այդ տարածքը սկսում են անվանել Արճեշ։ Հետագայում հիմնականում Արցախից տեղափոխված հայեր բնակություն հաստատելու նպատակով փոխադրվում են այնտեղ։ Մինչև 1900 թվականը բնակավայրը կոչվել է Արճեշ։ Հետագայում գյուղի Արճեշ անվանումը տարածքի ժողովրդի խոսակցական լեզվի առանձնահատկություններից ելնելով, ձևափոխվում է և դառնում Արճիս։
Արճիս սովխոզի զարգացման տարիներին կառուցվում է բնակարաններ, որոնք տրամադրվում են Ծալկայի շրջանից տեղափոխված հայ ընտանիքներով, որի հիմքի վրա 1978 թվականին ստեղծվում է Դեղձավան գյուղը։
Պատմամշակութային կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղում կա 18-ից 19-րդդարերով թվագրվող եկեղեցի, գերեզմանոց և մատուռ։ Գյուղից 1 կմ հարավ պահպանվել է մ.թ.ա. 2-րդից 1-ին հազարամյակով թվագրվող «Արճիս» անունը ստացած դամբարանադաշտը։
Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արճիս գյուղն ունի մեկ դպրոց։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
հուշարձան-կոթող
Քարայր կացարան
Արճիսի միջնակարգ դպրոց
Սուրբ Հակոբ եկեղեցի
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 2011 թ ՀՀ մարդահամարի արդյունքները
- ↑ Ա. Ա. Ասլանյան, Հ. Ղ. Գրգեարյան (1981)։ Հայկական ՍՍՀ աշխարհագրական անունների համառտ բառարան։ Երևան: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն։ էջ 33
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 463 — 992 էջ։
- ↑ «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 35»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին։ Վերցված է 2014 Մայիսի 22
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
