Jump to content

Արճիս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արճիս (այլ կիրառումներ)
Գյուղ
Արճիս
Արճիսի համայնապատկերը
ԵրկիրՀայաստան Հայաստան
ՄարզՏավուշ
ՀամայնքՏավուշի մարզ, Նոյեմբերյանի շրջան և Ղազախի գավառ
Մակերես13,72 կմ²
ԲԾՄ740 մ
Կլիմայի տեսակմերձարևադարձային
Պաշտոնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն1125[1] մարդ (2011)
Ազգային կազմՀայեր
Կրոնական կազմՀայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականունարճիսցի
Ժամային գոտիUTC+4
Փոստային ինդեքս4103
Արճիս (Հայաստան)##
Արճիս (Հայաստան)

Արճիս, գյուղ Հայաստանի Տավուշի մարզի Նոյեմբերյանի տարածաշրջանում, Նոյեմբերյան քաղաքից մոտ 9 կմ արևմուտք, Դեբեդ գետի աջափնյակում՝ նրա փոքրիկ վտակի ափին։ Հարուստ է բերքատու այգիներով, շրջակայքում կան անտառներ։ Կլիման մեղմ է, լեռնային[2][3]։

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների՝ Արճիսի մշտական բնակչությունը կազմել է 1125, առկա բնակչությունը՝ 1075 մարդ[1], բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում՝ ստորև[4].

Տարի 1831 1897 1926 1959 1964 1970 1979 1989 2001 2011
Բնակիչ 178 530 842 1193 1500 1333 1220 1519 1287 1125[1]

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, պտղաբուծությամբ և ծխախոտի մշակությամբ։

Արճիս գյուղի տարածքում մինչև ներկայիս գյուղի հիմնադրումը տարբեր դարերում հիմնադրվել են բնակավայրեր։ Այդ մասին են վկայում շրջակայքում հայտնաբերված դեռևս 8-րդ դարի գերեզմանների հետքերը, գյուղի «Աղաքարի ղաշ» կոչվող վայրում և «Մատուռի ձոր» անվամբ հայտնի մառուռի ճանապարհի վրա հայտնաբերված ձուլարանները, գերեզմանները և բրուտագործության հետքերը։ Հայտնի են պաշտպանական ամրոցներ, բերդատեղեր և կիկլոպյան ամրոց։ Գյուղիից 1.5 կմ հեռու պահպանվել են կիկլոպյան հսկայական ամրոցի հետքերը։

Ըստ ավանդազրույցների՝ Արճիս գյուղը հիմնադիրը ծնվել է Վանա լճի մոտ գտնվող Արճեշ քաղաքում և այնտեղ մասնագիտացել է պղնձագործության մեջ։ Արճեշը հայտնի եղել իր բարձրորակ և ստեղծագործ վարպետներով, որտեղ Արճիս գյուղի հիմնադիրը, ում անունը հայտնի չէ, երիտասարդ հասակում սովորել է պղնձագործի մասնագիտությունը և դարձել հանրահայտ վարպետ։ Արճիս գյուղի հիմնադիրը Վանի Արճեշ քաղաքից տեղափոխվում է Սանահին և աշխատանքի անցնում Մանեսի պղնձամշակման գործարանում։ Այնտեղ նա իր վարպետության, պղնձագործի բազմազան գաղտնիքների գիտակության շնորհիվ դառնում է առաջատար, բոլորի կողմից հարգված արժանապատիվ վարպետ։ Սանահինում, գործարանում և ամենուր անվանում են Արճեշցի Վարպետ Միսկար, որը դառնում է նրա համար անուն։ Արդեն մեծ տարիքում նա իր տղաների հետ տեղափոխվում և տուն է սարքում ներկայիս Արճիս գյուղի տարածքում։ Բացելով պղնձագործական արհեստանոց, որի հաճախորդները այդ տարածքը սկսում են անվանել Արճեշ։ Հետագայում հիմնականում Արցախից տեղափոխված հայեր բնակություն հաստատելու նպատակով փոխադրվում են այնտեղ։ Մինչև 1900 թվականը բնակավայրը կոչվել է Արճեշ։ Հետագայում գյուղի Արճեշ անվանումը տարածքի ժողովրդի խոսակցական լեզվի առանձնահատկություններից ելնելով, ձևափոխվում է և դառնում Արճիս։

Արճիս սովխոզի զարգացման տարիներին կառուցվում է բնակարաններ, որոնք տրամադրվում են Ծալկայի շրջանից տեղափոխված հայ ընտանիքներով, որի հիմքի վրա 1978 թվականին ստեղծվում է Դեղձավան գյուղը։

Պատմամշակութային կառույցներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղում կա 18-ից 19-րդդարերով թվագրվող եկեղեցի, գերեզմանոց և մատուռ։ Գյուղից 1 կմ հարավ պահպանվել է մ.թ.ա. 2-րդից 1-ին հազարամյակով թվագրվող «Արճիս» անունը ստացած դամբարանադաշտը։

Արճիս գյուղն ունի մեկ դպրոց։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
  2. Ա. Ա. Ասլանյան, Հ. Ղ. Գրգեարյան (1981). Հայկական ՍՍՀ աշխարհագրական անունների համառտ բառարան. Երևան: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն. էջ 33.
  3. Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 463 — 992 էջ։
  4. «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 35» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 Մայիսի 22-ին.