Գրականություն
Գրականություն, հասարակության հոգևոր կյանքի կարևոր բնագավառ։ Լայն առումով գրականություն են կոչում առհասարակ գրավոր խոսքը, նրա միջոցով շարադրված հասարակական-քաղաքական, գիտական, փիլիսոփայական, հրապարակախոսական, մանկավարժական կամ գործնական բնույթ ունեցող երկերը, նեղ առումով՝ արվեստի հիմնական տեսակներից մեկը՝ գեղարվեստական գրականություն։
Գրականությունը ծագել է գրի, այբուբենի առաջացումից հետո (շատ լեզուներում օգտագործվող «լիտերատուրա» եզրը հենց կապվում է լատիներեն լիտեր-տառ արմատի հետ)։
Գեղարվեստական գրականության առաջին նշանավոր երկերը բանահյուսական ստեղծագործությունների գրառման կամ մշակման արդյունք են։
Գեղարվեստական գրականությունը, ինչպես և արվեստի մյուս տեսակները, իրականության ճանաչման, արտացոլման ձևերից է, որ իրականացվում է գեղարվեստական-պատկերավոր եղանակով։
Ըստ կառուցման արտաքին եղանակի՝ գրական երկերը բաժանվում են երկու մեծ խմբի՝ արձակ և չափածո։ Սկսած հնագույն ժամանակներից՝ գրականությունն ունի երեք մեծ բաժին, որոնք կոչվում են սեռեր՝ էպիկական, քնարական և դրամատիկական[1]։
Գեղարվեստական գրականությունը հիմք է ծառայում արվեստի տարածական և համադրական տեսակների զարգացման համար[2]։
Հասկացության սահմանափակումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հիմնականում գրականության տակ հասկանում են գեղարվեստական գրականությունը, այսինքն գրականությունը՝ որպես արվեստի տեսակ։ Սակայն այդ ժամանակակից ընկալումը պետք չէ կիրառել այսօրվանից հեռվացած ժամանակաշրջանների վրա։ Հնագույն գիտական տրակտատներն ու կրոնա-դիցաբանական ստեղծագործությունները, ինչպիսիք են օրինակ Հեսիոդոսի «Թեոգոսիա»-ն ու Լուկրեցիուսի «Իրերի բնության մասին», ժամանակակիցների կարծիքով չէին հակադրվում, օրինակ էպիկական պոեմներին (Հոմերոսի «Իլիական» կամ Վերգիլիոսի «Էնեական») ինչպես ոչ գեղարվեստական գրականությունը գեղարվեստականին։ Ռուսաստանում 1820-ական թվականներին քննադատները որդեգրել էին այն կարծիքը, որ ռուս արձակի լավագույն նմուշներն են Կարամզինի «Ռուսական պետության պատմության»-ն ու Նիկոլայ Տուրգենևի «Հարկերի տեսության փորձը»։ Բաժանելով այլ ժամանակաշրջանների գեղարվեստական գրականությունը կրոնական, փիլիսոփայական, գիտական, հրապարակախոսական գրականությունից՝ մենք պրոյեկցեում ենք մեր ժամանակակից պատկերացումները անցյալի։
Համենայն դեպս, գրականությունն ունի մի շարք ընդհանուր հատկություններ, որոնք անփոփոխ են բոլոր ազգային մշակույթներում ու մարդկային պատմության ամբողջ ընթացքում, չնայած այդպիսի հատկություններից յուրաքանչյուրը կապված է որոշակի խնդիրների ու բացառությունների հետ.
- Գրականության մեջ են մտնում հեղինակային տեքստերը (այդ թվում՝ անանունները, այսինքն՝ նրանք, որոնց հեղինակն ինչ-ինչ պատճառներով անհայտ է, ու խմբակայինները, այսինքն՝ գրված խմբի կողմից, որը երբեմն բազմամարդ է լինում, եթե խոսքն օրինակ հանրագիտարանի մասին է, սակայն բավականին որոշակի)։ Այն, որ տեքստը պատկանում է որևէ անձի, նրա կողմից ստեղծվել է, կարևոր է այս դեպքում ոչ թե իրավաբանական տեսանկյունից ու ոչ հոգեբանականից (հեղինակը, որպես կենդանի արարած, որի մասին ընթերցողը կարող է փորձել վերծանել կարդացածից), այլ այն պատճառով, որ կոնկրետ հեղինակը առկայությունը ապահովում է տեքստի ավարտվածությունը. հեղինակն է դնում վերջակետը, ու դրանից հետո տեքստը սկսում է ինքնուրույն գոյատևել։ Մշակույթի պատմությանը հայտնի են տեքստերի տիպեր, որոնք գոյատևում են այլ օրենքներով. Օրինակ՝ ժողովրդականները. հեղինակի բացակայության պարճառով տեքստը վերջնականապես ամրացված չէ, ու նա, որ հերթական անգամ այն պատմում կամ գրի է առնում, ազատ է այն փոփոխելու, երբեմն՝ նշանակալիորեն։ Այսպիսի տեքստի այս կամ այն գրառումները կարող են կապված լինել գրողի կամ գիտնականի անվան հետ, ով իրականացրել է այս գրառումը (օրինակ՝ Աֆանասյեվի «Ժողովրդական հեքիաթները»), սակայն ոչ գրական տեքստի այդպիսի գրական ամրագրումը չի ապահովում դրա այլ տարբերակների բացակայությունը, ու այդպիսի գրառման հեղինակին է պատկանում հենց այդ գրառումը, այլ ոչ ինքը՝ հեքիաթը։
- Նախորդ հատկության հետ կապված է ևս մեկը՝ գրականության մեջ են մտնում գրավոր տեքստերն ու չեն մտնում բանավորները։ Բանավոր ստեղծագործությունը պատմականորեն նախորդում է գրավորին, ու անցյալում, ի տարբերություն գրավորի, չէր ամրագրվում։ Ժողովրդական բանահյուսությունը միշտ եղել է բանավոր (ընդհուպ մինչև 19-րդ դարը, երբ սկսեցին ի հայտ գալ դրա գրավոր տարբերակները)։ Հասարակությանը, սակայն, հայտնի են սահմանային ու անցումային տարբերակներ։ Այսպես, ազգային մշակույթներում, որոնք իրականացնում էին 20-րդ դարում զարգացման մեծ թռիչք, պահպանվում էին ու պահպանվում են պատմիչները, որոնք զբաղվում են բանավոր (բանաստեղծական, գրեթե երգի նման) ստեղծագործությամբ. Նախկինում այսպիսի երգերը գնում էին դեպի բանահյուսություն ու այնտեղ գոյատևում էին, փոփոխվելով ու զարգանալով այլ կատարողների միջոցով, սակայն նորագույն ժամանակում օրինակ՝ Ջամբուլ Ջաբանի ստեղծագործությունները ենթարկվում էին գրավոր ամրագրման հենց իրենց ստեղծումից հետո ու այն պատճառով գոյություն ունեն, որպես գրականություն։ Մեկ այլ ձև բանավոր ստեղծագործության վերափոխմանը գրավորի այսպես կոչված «գրական գրառում»-ն է՝ օրինակ՝ Զոյա ու Ալեքսանդր Կոսմոդեմյանսկիների հուշերը, որոնք բազմիցս հրատարակվել են առանձին գրքերով, գրանցված են նրա բառերից ու դարձված են գրական տեքստ նրանից հարցազրույց վերցնող գրող Ֆրիդա Վիգդորովայի կողմից։
- Գրականության մեջ են մտնում այն տեքստերը, որոնց նյութն են հանդիսանում բացառապես մարդկային լեզվի բառերը, ու չեն մտնում չտարբերակված ու սինթետիկ տեքստերը, այսինքն նրանք, որոնցում բառային մասը չի կարող տարանջատվել երաժշտականից, տեսողականից կամ որտևէ այլ մասից։ Երգը կամ օպերա որպես այդպիսին չեն հանդիսանում գրականության մաս։ Եթե երգը գրել է երգահանը արդեն գոյություն ունեցող տեքստի համար, որը գրել է բանաստեղծը, ապա խնդիր չի առաջանում, 20-րդ դարում, սակայն, նորից լայն տարածում գտավ հնագույն ավանդույթը, որի համաձայն մի հեղինակ ստեղծում է միանգամից բառային տեքստն ու երաժշտությունը ու (որպես կանոն) ինքն է կատարում ստացված ստեղծագործությունը։ Հարցը նրանում է, թե որքանով է օրինաչափորեն ստացված սինթետիկ ստեղծագործությունից անջատել միայն բառային մասնաբաժինը ու դիտել այն որպես ինքնուրույն գրական ստեղծագործություն, մնում է վիճելի։ Մի շարք դեպքերում սինթետիկ ստեղծագործությունները, միևնույն է, ընկալվում ու դասակարգվում են որպես գրական, եթե ոչ բառային տարրերը նրանում համեմատաբար քիչ են (այդպիսին է, օրինակ՝ հայտնի «ոլործունքը» Լորենս Սթերնի «Թրիստամ Շենդիի արկածներ»-ում կամ Սինքեն Հոպպի մանկական գիրք «Կախարդական կավիճ»-ում նկարները) կամ դրանց դերը սկզբունքորեն ստորադասված է (օրինակ մաթեմատիկական, քիմիական, ֆիզիկական գրականության մեջ բանաձևերը, նույնիսկ եթե դրանք գրավում են տեքստի մեծ մասը)։ Երբեմն հավելյալ տեսողական տարրերի տեղը գրական տեքստում այնքան մեծ է, որ այն դիտել որպես մաքուր գրական գիտական տեսանկյունից արդեն վերապահում է. Այդպիսի տեքստերից ամենահայտնին է Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիի «Փոքրիկ իշխանը» հեքիաթը, որի կարևոր մասն են կազմում հեղինակային նկարները։
- Վերը նշված երեք չափանիշներին ոչ լրիվ են բավարարում որոշ հնագույն տեքստեր, որոնք ավանդականորեն ընկալվում են որպես գրական՝ օրինակ «Իլիական»-ն ու «Ոդիսական»-ը. շատ հավանական է, որ Հոմերոսը, որպես այդ երկու պոեմների միասնական հեղինակ գոյություն չի ունեցել, իսկ այդ երկու պոեմների տեքստերը ձևավորվել են հին հունական բանահյուսությունից, որը կատարվում էր պատմիչների կողմից երգի տեսքով։ Սակայն այդ տեքստերի գրավոր ամրագրումը իրենց վերջնական տեսքով տեղի ունեցավ այնքան վաղուց, որ այդպիսի ավանդական մոտեցումը կարելի է համարել արդարացված։
Ճիշտ է ավելացնել ևս մեկ չափանիշ, որը վերաբերում է արդեն ոչ թե գրական տեքստերի կառուցվածքին, այլ դրանց գործառույթին.
- Գրականության մեջ են մտնում այն տեքստերը, որոնք իրենք իրենցով ունեն սոցիալական նշանակություն (կամ նախատեսված են այնպես, որ այդպիսին ունենա)։ Դա նշանակում է, որ չեն դիտվում որպես գրականություն անձնական ու աշխատանքային նամակագրությունը, անձնական օրագրերը, դպրոցական շարադրությունները և այլն։ Այս չափանիշը թվում է պարզ ու ակնհայտ, բայց իրականում այն էլ մի շարք բարդությունների պատճառ է դառնում։ Մի կողմից՝ անձնական նամակագրությունը կարող է դառնալ գրականության փաստ (գեղարվեստական կամ գիտական), եթե այն պահում են նշանավոր հեղինակներ. Իզուր չեն գիտնականների ու գրողների ստեղծագործությունների ժողովածուները ներառում նամակների բաժին, ու այդ նամակներում երբեմն պարունակվում են գրականության ու գիտության համար կարևոր ու արժեքավոր տեղեկություններ. Նույնը վերաբերում է նաև ապագա գրողների, գիտնականների, քաղաքագետների դպրոցական շարադրություններին. դրանք կարող են հետին թվով ներգրավված լինել գրական միջավայր, անակնկալ լույս սփռելով իրենց հեղինակների հետագա ստեղծագործության վրա (այդպես՝ հեքիաթը, որը գրել է դպրոցի հանձնարարությամբ 14-ամյա Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերին, բացահայտում է «Փոքրիկ իշխան»-ի հետ զարմանալի նմանություններ)։ Ավելին՝ երբեմն գրողները, փիլիսոփաները, հրապարակախոսները նպատակասլաց կերպով դարձնում են անձնական նամակագրությունը կմ օրագիրը գրական փաստ. Դրանք գրում են, նախատեսելով այն կողմնակի ընթերցողի համար, կատարում հրապարակայնորեն կամ հրատարակում հատվածներ և այլն։ Այդպիսի՝ կառուցվածքով անձնական, բայց հրապարակային տեքստերի հայտնի օրինակներ կարող են լինել 1820-ական թվականների ռուս գրողների նամակները, որոնք մտնում էին «Արզամաս» միության կազմի մեջ, իսկ նորագույն ռուսական գրականության մեջ Վյաչեսլավ Կուրիցինի ու Ալեքսեյ Պարշիկովի նամակագրությունը, Սերգեր Եսինի օրագիրը և այլք։ Մյուս կողմից՝ վիճելի է մնում սիրող-հեղինակների գեղարվեստական ստեղծագործության իրավիճակի հարցը, որոնց տեքստերը մնում են նրանց ու նրանց նեղ ընկերական շրջապատի սեփականությունը. արդյո՞ք օրինաչափորեն է դիտել որպես գրականության երևույթ բանաստեղծական շնորհավորանքը, որը գրել է աշխատողների խումբը իր ղեկավարի ծննդյան տոնի առթիվ։ Այդ իմաստով նոր բարդություններ են առաջանում համացանցի առաջացման ու ազատ հրապարակմամբ կայքերի տարածման պատճառով, որտեղ իր ստեղծագործությունները կարող է տեղադրել ցանկացած մեկը։ Ժամանակակից գիտնականները (օրինակ՝ ֆրանսիացի հասարակագետ Պյեր Բուրդյեն ու նրա հետևորդները) փորձում են նկարագրել հատուկ մեխանիզմներ, որոնք որակավորում են գրականությունը, արվեստը, գիտությունը, ու սահմանափակում դրանք ցանկացած տեսակի սիրողական գործունեությունից, սակայն նրանց առաջարկած ծրագրերը չեն հանդիսանում համատարած ընդունված ու մնում են անողոք քննարկման առարկա։
Գրականության հիմնական տեսակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրականության տեսակները առանձնացվում են ինչպես ըստ բնագրի բովանդակության, այնպես էլ ըստ դրանց հետապնդած նպատակի, որի պատճառով գրականության դասակարգման ժամանակ դժվար է ամբողջությամբ պահպանել միասնականության սկզբունքը։ Բացի այդ, գրականության այդպիսի դասակարգումը կարող է մոլորության մեջ գցել՝ միավորելով իրարից բոլորովին տարբեր երևույթները։
Հաճախ միևնույն դարաշրջանի տիպաբանորեն տարբեր բնագրերը իրար շատ ավելի մոտ են, քան տարբեր դարաշրջանների ու մշակույթների տիպաբանորեն նույնական բնագրերը. եվրոպական փիլիսոփայական գրականության հիմքում ընկած Պլատոնի «Երկխոսությունները» ավելի շատ ընդհանրություններ ունի հին հունական գրականության այլ ստեղծագործությունների հետ (օրինակ՝ Էսքիլեսի դրամաների), քան Նոր ժամանակների փիլիսոփաների աշխատությունների հետ, ինչպիսիք են Հեգելն ու Ռասելը։
Որոշ բնագրերի ճակատագիրն այնպես է դասավորվել, որ ստեղծման ժամանակ դրանք պատկանում էին գրականության մի տեսակին, բայց հետագայում շարժվում են դեպի մեկ այլ տեսակը. այսպես օրինակ՝ Դանիել Դեֆոյի «Ռոբինզոն Կրուզո»-ն այսօր ավելի շուտ ընկալվում է որպես մանկական գրականություն, մինչդեռ այն եղել է ոչ միայն մեծահասակների համար գրված գեղարվեստական գրականություն, այլև որպես պամֆլետ հրապարակախոսական էական դերով։
Այդ պատճառով էլ գրականության հիմնական տեսակների ընդհանուր ցանկը ունի մոտավոր-կողմնորոշիչ բնույթ, իսկ գրական տարածքի հստակ կառուցվածքը կարող է սահմանվել միայն տվյալ մշակույթի և տվյալ ժամանակահատվածի շրջանակներում։ Գործնականորեն այդ դժվարությունները չունեն սկզբունքային բնույթ, գրքերի վաճառքի ու գրադարանների գործնական կարիքները բավարարում է գրականության՝ թեև մակերեսային, բայց բավականին ճյուղավորված գրադարանային-մատենագիտական դասակարգումը։
Պոեզիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բանաստեղծությունը գրական արվեստի ձև է, որը օգտագործում է լեզվական էսթետիկ և ռիթմիկ հատկանիշներ, բացի այդ, իմաստային բացը լրացնելու կամ տեղադրելու համար[3]։ Պոեզիան ավանդաբար տարբերվում է արձակից, իր ոգեշնչող հատվածով,
[ա] արձակը օգտագործվում է նախադասություններում, պոեզիան տողերում .արձակի տեքստը զուգորդված է իմաստով, մինչդեռ պոեզիայինը կատարվում են երևույթների կամ բանաստեղծության տեսանելի կողմերի միջև։ Մինչ 19-րդ դարը պոեզիան սովորաբար ընկալվում էր երևակայական գծերի մեջ մի երևույթ .համապատասխանաբար, 1658 թվականին որոշվեց, որ պոեզիան «ռիթմից կամ հատվածներից բաղկացած ցանկացած առարկա է»։ Հնարավոր է, Արիստոտելի ազդեցության (նրա պոետիկայի) արդյունքում, 19-րդ դարից առաջ պոեզիան, սովորաբար, ավելի քիչ էր, քան հատվածի տեխնիկական նշանակությունը, քան գեղարվեստական կամ հռետորական արվեստի նորմատիվային կատեգորիան[4]։ Որպես հատկանիշ, այն կարող է նախնական գրագիտություն ունենալ, քանի որ ամենահին աշխատանքները կազմվում են բանական բանավոր ավանդույթի համաձայն[5][6], ուստի այն կազմում է գրականության ամենավաղ օրինակը։
Արձակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արձակը լեզվական ձև է, որն ունի ոչ թե սովորական,հասարակ և բնական խոսք, այլ ռիթմիկ կառուցվածք. Այն իր տողերի քանակով տարբերվում է բանաստեղծությունից[7] Հեղինակի պատմական զարգացման մասին Ռիչարդ Գրաֆը նշում է, որ Հին Հունաստանի դեպքում վերջին հանձնաժողովը ընդունեց այն փաստը, որ պատմական արձակը համեմատաբար ուշ էր մշակվել կապված լինելով դասական ժամանակաշրջանի «հայտնագործման»[8]։
Վեպ. Մեծածավալ հերոսական արձակ. եվրոպական շատ լեզուների համար համարժեք տերմինը լատիներեն ծագում ունի, որը ցույց է տալիս, որ այս տեսակներմ ունեն նմանություններ։ Անգլերենում այս տերմինը ստեղծվել է ռոմանական լեզուներից 15-րդ դարի վերջում `«նորությունների» իմաստով։ այն եկել է նշելու մի նոր երևույթ առանց փաստերի կամ գեղարվեստական առանձնահատկությունների։Այսպիսով ստեղվեցինշատ պատմական նախատիպեր,այսպես կոչված, «վեպեր վեպից առաջ», ժամանակակից վեպը ձևավորվել է ուշ մշակութային պատմության մեջ, մոտավորապես տասնութերորդ դարում։ Սկզբում շատ քննադատության ենթարկվելով՝ վեպը ձեռք է բերել գերիշխող դիրք գրական ձևերի մեջ, ինչպես ժողովրդականում, այնպես էլ քննադատականում։
Նովել
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Զուտ քանակական առումով, նովելը որոշակիորեն տարբերվում է վեպից և կարճ պատմությունից.[9][10] հրատարակիչ Մելվիլլ Հաուսը այն դասակարգում է որպես «շատ կարճ, որ վեպ լինի, չափազանց երկար կարճ պատմություն լինելու համար»[11]։ Խոսքի կամ էջերի հաշվարկի մասին չկա որևէ հաստատուն տվյալ։ Գրական մրցանակներն ու հրատարակչությունները հաճախ ունեն իրենց սեփական կամայական սահմանները, որոնք տարբերվում են ըստ իրենց հատուկ մտադրության։ Ամփոփելով նովել- ի փոփոխական հասկացությունները, Վիլյամ Գիրալդը գալիս է մի եզրահանգման, որի ինքնությունը կարծես թե վիճարկվում է հավերժության մեջ»։ Առաջարկվել է, որ տեսակի ծավալային սահմանափակումն առաջացնում է տարբեր ոճական հնարքներից, և ոմանք, համեմատվում են վեպի կամ կարճ պատմվածքի հետ, և այլ տեսակները, համարվում են եզակի[10][12][13]
Կարճ պատմվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կարճ պատմվածքը որպես գրական ժանր որոշման երկընտրանքն այն է, թե ինչպես պետք է, կամ արդյոք, պետք է տարբերվի այն կարճ պատմությունից.[9][10] այնուամենայնիվ, այն ունի նաև իմաստային ծագում և ներկայացվու է որպես ամենակարճ պատմվածք (օրինակ, Աստվածաշունչ), վաղ կարճ պատմվածքներ գրողներ (օրինակ, Էդգար Ալան Պո) կամ հստակ ժամանակակից կարճ պատմվածք գրողներ (օրինակ, Անտոն Չեխով)[14]։ Բացի իր տեսանելի չափերից, տարբեր տեսաբաններ առաջարկել են, որ կարճ պատմությունը ունի բնորոշ թեման կամ կառուցվածք, այդ քննարկումները հաճախ ձևավորում են վիպական ժանր[15][16][17]։
Դրամա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դրաման գրականություն է, որը նախատեսված է կատարման համար[18]։ Այս ժանրը հաճախ համակցվում է երաժշտության և պարի հետ `ինչպես օպերայի և երաժշտական թատրոնում։ Դերը այս ժանրի գլխավոր մասն է,որը վերաբերում է դրամատիկական աշխատանքին, որը նախատեսված է թատրոնում կատարելու հ.մար։ այն հիմնականում երկխոսություն է դերակատարների միջև և սովորաբար ուղղված է դրամատիկական կամ թատերական կատարմանը, այլ ոչ թե ընթերցանությանը։ Հատուկ դրաման, ընդհակառակը, գրվում է կարդալու, այլ ոչ թե ներկայացնելու համար։ հետևաբար, նման ստեղծագործության իմաստը կարող է ամբողջությամբ կատարվել մեկ էջում.[19]: Գրեթե բոլոր դրամանները համեմատաբար վերջերս ստացան այս ձևը։
Հունական դրաման արտացոլում է դրամայի ամենավաղ տեսակը,որի մասին մենք բավականին տեղեկացված ենք։ Ողբերգությունը, որպես դրամատիկական ժանր, մշակվել է որպես կրոնական և քաղաքացիական փառատոների հետ կապված ներկայացում, որը սովորաբար ընդունում կամ զարգանում է հայտնի պատմական կամ դիցաբանական թեմաներով։ Ցավոք, ընդհանուր առմամբ, շատ լուրջ թեմաներ են ներկայացվել։ Նոր տեխնոլոգիաների առաջացման արդյունքում այս ձևին ավելացվել են ոչ բեմական ՝լրատվամիջոցների համար գրված սցենարներ։ Աշխարհի պատերազմները (ռադիո) 1938 թվականին ներկայացվեց ռադիոհեռարձակման համար գրված գրական համարը, իսկ Դրամատիկ շատ ստեղծագործություններ ներկայացվել են կինոյի կամ հեռուստատեսության համար։ Ի տարբերություն հեռուստատեսության, կինոնկարը և ռադիոհաղորդումները հարմարվել են տպագիր կամ էլեկտրոնային լրատվամիջոցներին։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրականության պատմությունը սերտորեն հետևում է քաղաքակրթության զարգացմանը։ Երբ սահմանվում է բացառապես գրավոր աշխատանքը, Հին Եգիպտական գրականությունը[20], along with Sumerian literature, are considered the world's oldest literatures.[21] շումերական գրականության հետ միասին համարվում են աշխարհի ամենատարեց գրականությունը[22] : Հին Եգիպտոսի գրականության հիմնական ժանրերը `դիդակտիկ տեքստերը, օրհներգերը աղոթքներն ու հեքիաթները, գրեթե ամբողջությամբ գրված էին հատված առ հատված,իսկ բանաստեղծական հնարքների օգտագործումը հստակ ճանաչելի է, հատվածի ոգեշնչումը անհայտ է։ Այն հարցը, թե արդյոք շումերական գրականությունը պոեզիա կամ արձակ էր, մնում է անպատասխան։ Այն պարունակում էր պոեզիայի առնվազն մեկ առանձնահատկություն (արդարացված մի գիծ), սակայն գրելու ոճը բացառում է նույնականացման որոշակի հատկանիշների հայտնաբերումը։ Գրականության մեջ արտացոլված են տարբեր պատմական ժամանակաշրջաններ։Ազգային և ցեղային սագաները, աշխարհի ծագման պատմությունն ու առասպելները, որոնք երբեմն բարոյական կամ հոգևոր բնույթ են կում, գերակշռել են հիմնականում նախադպրոցականների շրջանում։ Հոմերոսի պատմվածքները, վաղ և միջին երկաթե դարից և հնդկական ավելի ուշ ժամանակաշրջանի հեքիաթների պատմության մեջ, ունեն ավելի շատ գրավոր հեղինակային վկայություն, որոնք գրեթե չհրապարակվելուց առաջ երկարատև ժամանակների ընթացքում գոյատևել են որպես ավագ առասպելներ[23]։
Գրականությունն իր բոլոր տեսակների մեջ կարելի է դիտարկել որպես գրավոր գրառում, և խնդիրը թե գրականությունը ինքնին փաստացի է, թե գեղարվեստական դեռևս հնարավոր է փնտրել փաստերի հերոսների գործողություննեի, ստեղծագործությունների կամ հեղինակային գրելաոճի և բառերի հետևում. Սյուժեն ինքնին ավելին է, քան պարզապես հետաքրքրություն առաջացնելը. դրա մեջ մտնում են տնտեսագիտության, հոգեբանության, կրոնների, քաղաքականության, մշակույթի և սոցիալական գիտությունների խորության մասին տեղեկություններ։ Գրականության ուսումնասիրությունն ու վերլուծությունը շատ կարևոր է դառնում մեր պատմությունը սովորելու առումով։
Անցյալ գրականության ուսումնասիրության միջոցով մենք կարողացանք իմանալ, թե ինչպես է հասարակությունը զարգացել պատմության ձևավորման ողջ ընթացքում ։ Սա նույնիսկ կարող է օգնել մեզ ավելի շատ հասկանալ ժամանակակից գրականության մեջ գրված հղումները, քանի որ հեղինակները հաճախ հղումներ են անում հունական դիցաբանությունից և այլ հին կրոնական նյութերից կամ պատմական իրադարձություններից։Վերոհիշյալ թեմաներից յուրաքանչյուրում կա գրված գրականությունը,և թե ինչպես են դրանք զարգացել պատմության ընթացքում (օրինակ, տնտեսագիտության պատմության մասին կամ էվոլյուցիայի և գիտության մասին աշխատություններ),բայց այդ ամենը կարելի է իմանալ նաև գեղարվեստական ստեղծագործություններից։
Հեղինակները հաճախ իրենց պատմություններում պահպանում են պատմական պահերը, ինչպես օրինակ, երբ Բայրոնը խոսում է իսպանացիների և ֆրանսիացիների մասին, «Երեխա Հարոլդի Ուխտագնացությունը։ Canto I» և արտահայտում է իր տեսակետները իր բնավորությամբ երեխա Հարոլդի միջոցով։ Գրականության միջոցով մենք կարողանում ենք շարունակաբար բացահայտել պատմության մասին նոր տեղեկություններ։ Հեշտ է տեսնել, թե ինչպես են բոլոր ակադեմիական դաշտերը արմատավորվել գրականության մեջ։ Տեղեկություն հաղորդելը դառնում է ավելի հեշտ, երբ մենք փոխանցում ենք այն սերնդից սերունդ։ Ի վերջո, ամեն ինչ գրվել է, տնային բուժիչ միջոցներից և հիվանդությունների բուժումից, մինչև ապաստարան կառուցելու ավանդույթների և կրոնական պրակտիկայի վերաբերյալ։ Այնտեղից մարդիկ կարողացան սովորել գրականություն, բարելավել գաղափարները, հետագայում մեր գիտելիքները և ակադեմիական ոլորտները, ինչպիսիք են բժշկական ոլորտը կամ առևտուրը։Նույն կերպ, այսօր էլ մենք ուսումնասիրում ենք գրականությունը, շարունակում ենք թարմացնել, քանի որ մենք շարունակում ենք զարգանալ և սովորել ավելի ու[[Ֆրանսիացիներ|ավելի.մշակված քաղաքային մշակույթը, ակադեմիաները վաղաժամ քաղաքակրթությունների ժամանակ սպեկուլյատիվ և փիլիսոփայական գրականության համար փոխանցման միջոցներ են տրամադրել `հանգեցնելով Հին Չինաստանում, Հին Հնդկաստանում, Պարսկաստանում, Հին Հունաստանում և Հռոմում գրականության տարածմանը։
Ավելի վաղ ժամանակաշրջանների շատ գործեր, նույնիսկ պատմական մշակմամբ ունեցել են գաղտնի բարոյական կամ դիդակտիկ նպատակներ, ինչպիսիք են Սանսկրիտ «Պանճատանտրան» կամ Օվիդի «մետամորֆոզները»։ Դրաման ու երգիծանքը մշակվել են որպես քաղաքային մշակույթ, որն ապահովում է ավելի լայն լսարան իսկ հետո, ընթերցողների կողմից մեծ գրական արտադրությ ուն։Լիրիկական պոեզիան (ի տարբերություն էպոսական պոեզիայի) համարվում էր անվանիների և արիստոկրատ շրջանակների մասնագիտություն,հատկապես Արևելյան Ասիայում, որտեղ երգերը հավաքագրվու էին չինական արիստոկրատիայի պոեմներով, առավել նշանավորը `Շինգի կամ Երգերի Գիրքը։ Հեղինակային նախընտրական բալետը և երգի պոեզիան փոխկապակցված էին և ի վերջո, գրական միջավայրն իր ազդեցությունն ունեցավ պոեզիայի վրա։ Հին Չինաստանում վաղ գրականությունը հիմնականում կենտրոնացած էր փիլիսոփայության, պատմագրության, ռազմագիտության, գյուղատնտեսության և պոեզիայի մեջ։ Չինաստանը, ժամանակակից թղթի պատրաստման և փայտանյութի տպագրության հայտնագործմամբ սկիզբ է դնում աշխարհի առաջին տպագիր մշակույթին[24]։ Չինական գրականության մեծ մասը սկիզբ է առնում Արևելյան Ջու դինաստիայի ժամանակ (Մ.թ. Դրանցից ամենակարևորությունը ներառում է կոնֆուցիացիության դասականությունը, դավանանքը, մոհիսկի, օրինականության, ինչպես նաև ռազմագիտական ստեղծագործությունները (օրինակ, Սան Ցզու- ի պատերազմի արվեստը)և չինարենի պատմությունը (օրինակ, Սիմա Քիանի «Մեծ պատմաբանի գրառումները»)։
Հին Չինական գրականությունը մեծ ազդեցություն ունեցավ պատմագրության վրա, հաճախ բերելով մանրամասն արձանագրություններ։ Հին Չինաստանի պատմության ակնառու օրինակն էր Զուո Ժուան, որը կազմվել էր ոչ ուշ, քան մ.թ.ա. 389թվականին և վերագրվում էր մ.թ.ա. 5-րդ դարի պատմաբան Զուո Քյիմինգին. Հին Հնդկաստանում գրականությունը սկիզբ է առել այն պատմություններից, որոնք ի սկզբանե բանավոր կերպով փոխանցվել էին։ Վաղ ժանրերը ներառում էին դրամա, առակներ, սուտրաներ և էպիկական պոեզիա։ Սանսկրիտ գրականությունը սկսվում է մ.թ.ա. 1500-1000 թվականներին Վեդաներից սկսած և շարունակում է մինչև երկաթե դարաշրջանի սանսկրիտական դյուցազներգություններում։ Վեդաները հնագույն սուրբ գրքերն են։ Սամհիտաները ստեղծումը (վեպի հավաքածուներ) մոտավորապես մ.թ.ա. 1500-1000 թվականներին, «Շրջահայաց» տեքստերը, ինչպես նաև սամհիտաների վերամշակումը տեղի են ունեցել 1000-500 թվականներին; Մ.թ.ա. 2-րդ կեսից մինչև մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի կեսը, կամ վերջնական բրոնզե դարաշրջանը մինչ երկաթե դարաշրջանը։ Մ.թ.ա. 6-ից մինչև 1-ին դարերի միջև ընկած ժամանակահատվածում ներկայացվեցին երկու ամենահեղինակավոր հնդկական էպոսների՝ Մահաբհարաթայի և Ռամայանայի կազմումն ու խմբագրումը, հետագայում վերանայվեցին մինչև 4-րդ դարը։ Այլ խոշոր գրական ստեղծագործություններ են Ռամշարիտմանասը և Կրիշնաչարիտմանան։ Հին Հունաստանում, գրվել են Հոմերոսի հեքիաթները, որոնք գրել են Իլիականը և Ոդիսականը և Հեսիադը, որոնք տպագրվել են «Աշխատանք և Օրեր» ինչպես նաև «Տեոգոնին», հնագույն ամենահեղինակավոր հունական գրականության մեջ են։ Դասական հունական ժանրերը ներառում էին փիլիսոփայություն, պոեզիա, պատմագրություն, կոմեդիաներ և դրամաներ:Հիմնականում տարածված են եղել Պլատոնի և Արիստոտելի հեղինակային փիլիսոփայական աշխատանքները, որոնք արևմտյան փիլիսոփայության հիմքն են, Սափփո և Փինդարը ազդեցիկ լիրիկ բանաստեղծների գործերն ու Հերոդոտոս և Թուխիդիդներ վաղ հունական պատմաբանների աշխատանքները։
Չնայած այս դարում Հին Հունաստանում տարածված էր դասական ոճը, սակայն, գրվեցին և կատարվեցին հարյուրավոր ողբերգություններից, որոնցից միայն երեքը հեղինակների կողմից սահմանափակ թվով պիեսներ ունեն։ Աեշիլուս, Սոֆոկլես և Եվրիպիդես։ Արիստոպոհանեսի պիեսները ստեղծում են հեքիաթի դրամայի միակ իրական օրինակները, որոնք հայտնի են որպես Հին Կոմեդի անունով, հունական կատակերգության ամենավաղ ժանր,, որը իրականում օգտագործվում է ժանրը որոշելու համար։ Գերմանացի գրող մեծաքանակ գրքերի հեղինակ Յոհան Վոլֆգանգ Ֆոն Գյոթե Հռոմեական պատմություններն ու կենսագրությունները ձևավորում էին սրբերի և հրաշալի քրոնիկների կյանքի լայնածավալ միջնադարյան գրականությունը, սակայն միջին դարերի ամենատարածված ժանրը եղել է սիրավեպը, արկածային և երբեմն կախարդական պատմությունը, որը հզոր ժողովրդական բողոք է:Վերածննդի ժամանակ գեղարվեստական գաղափարի արդյունքում առաջացել են հակասական, կրոնական, քաղաքական և ուսուցողական գրականություն, մինչդեռ միջնադարյան ռոմանտիկան դարձել է պատմության ավելի բնորոշ և հոգեբանական ժանրը, որի վաղ և կարևոր օրինակները չինարեն « Կապիկը» և գերմանացի Ֆաուստի գրքեր են։
Պատմական ժամանակաշրջանում մարդկային ինտեգրված գրականության վերաբերյալ հասարակական և քաղաքական զարգացումները փիլիսոփայական տրակտներն ու շահարկումներն են։ Ռոմանտիզմի անխուսափելի արձագանքը պայթյուն էր վերջին 18-րդ դարում, որը վերահաստատեց հին ռոմանսների և ժողովրդական գրականության ստեղծագործական և ֆանտաստիկ կողմնակալությունը և հաստատեց անհատական փորձառության և զգացմունքների գերակայությունը։ Բայց քանի որ 19-րդ դարը շարունակվեց, եվրոպական արվեստը զարգացավ իրատեսությամբ և բնականությամբ,իրական կյանքի գրավիչ փաստերի և սոցիալական միտումների նկատմամբ։ Բնականության արտահայտման մեծ մասը անուղղակի պաշտոնական էր և ազդում էր հասարակական և քաղաքական փոփոխությունների վրա, սակայն 20-րդ դարի դրամաներն անցան սուբյեկտիվ, ընդգծված անգիտակից շարժառիթների և անհատական, սոցիալական բնապահպանական ճնշումների միջով։ Այնպիսի գրողներ, ինչպիսիք են Պրաուստը, Էլիոտը, Ջոյսը, Կաֆկան և Պիրանդելլոն միտում ունեն ներքին, այլ ոչ թե արտաքին իրողությունների նկարագրման։
Փաստագրական ֆիլմը նաև ցույց է տվել, որ այն կարող է իրականություն դառնալ իր 20-րդ դարում ձևավորված ժանրերում, չնայած իր հաստատած բանաձևի որով թերահավատորեն է մոտենում դետեկտիվի և գիտության գեղարվեստական այլընտրանքային իրողությունների հարցերին։ «Ընդհանուր» և «ժանր» տեսակները (ներառյալ լրագրությունը) բաժանումը շարունակում էր մինչև մեր ժամանակները։ Ուիլյամ Բորոքըսը, և Հանթեր Ս. Թոմսոնի իրենց վաղ գործերում ընդարձակեցին վավերագրական հաշվետվությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ուժեղ սուբյեկտիվ հայտարարությունների մեջ, և հետերկրյա ժամանակակից քննադատները սկսեցին թերահավատորեն նայել օբյեկտիվ ռեալիզմի գաղափարը։
Մրցանակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կան բազմաթիվ պարգևներ, որոնք ճանաչվում են որպես գրականության նվաճում և ներդրում։ Հաշվի առնելով ոլորտի բազմազանությունը, մրցանակները սովորաբար սահմանափակվում են շրջանում, սովորաբար ` տեսակի ժանրի, լեզվի, ազգության և ստեղծագործության (օրինակ, առաջին անգամ գրողների կամ բանավեճային վեպերի համար)[25]։ Գրականության Նոբելյան մրցանակը Ալբերտ Նոբելի 1895 թվականին կամայնորեն ստեղծված Նոբելյան մրցանակի վեց խմբերից մեկն է և շնորհվում է հեղինակին `իրենց կոնկրետ աշխատության, այլ ոչ թե որոշակի աշխատանքի համար։ Այն առաջին անգամ տրվել է 1901 թվականին։ Այլ գրական մրցանակներ, որոնց համար բոլոր ազգերը իրավունք ունեն ներգրավվել `Neustadt միջազգային գրականության մրցանակ,«Man Booker[26] »միջազգային մրցանակը և Ֆրանց Կաֆկայի մրցանակը[27] և այլն։
Գրառումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրառումը բաղկացած է հեղինակային անձնական թեմաներից մեկի քննարկումից, օրինակ, Միքայել դե Մոնթայիգնեի կամ Շառլ Լամբի ստեղծագործություններից։ Շարադրանքին վերաբերող ժանրերն են հուշագիրը և նամակը։ Այլ արձակ գրականությունները ինչպիսիք են Փիլիսոփայական, պատմական, լրագրողական և գիտական գրականությունները սովորաբար գրականություն են համարվում։ Նրանք առաջարկում են գոյություն ունեցող ամենահին արձակներից մի քանիսը. վեպերն ու արձակ պատմությունները ձեռք են բերել «գեղարվեստական» անունները, տարբերելու դրանք փաստացի գրված կամ ոչ գեղարվեստական գրքերից, որոնք պատմականորեն արձակ են եղել։
Բնական գիտություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որպես առաջընթաց և մասնագիտացում, նոր գիտական հետազոտություններ են արվել, որոնք անհասանելի են լսարանների մեծ մասի համար. գիտական գրականության «գրական» բնույթը վերջին երկու դարերում դառնում է ավելի քիչ արտահայտված։ Այժմ գիտությունը հիմնականում հայտնվում է ամսագրերում։ Արիստոտելի, Կոպեռնիկոսի և Նյուտոնի գիտական աշխատանքները դեռևս մեծ արժեք են ներկայացնում, բայց քանի որ նրանց գիտությունը մեծ մասամբ հնացած է, նրանք ծառայում են միայն գիտական ուսուցման համար։ Այնուամենայնիվ, նրանք չափազանց տեխնիկական են, որպեսզի գրական շատ ուսումնառության ծրագրերում հայտնվեն։ «Պատմության գիտական» ծրագրից դուրս, ուսանողները հազվադեպ են նման աշխատանքները կարդում։
Փիլիսոփայություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փիլիսոփայությունը դարձել է ավելի շատ ակադեմիական կատեգորիա։ պրակտիկանտներն ավելի շատ են խոսում այս իրավիճակի մասին, քան գիտությունների մասին։ այնուամենայնիվ, շատ նոր փիլիսոփայական աշխատանքներ հայտնվեցին ակադեմիական ամսագրերում։ Փիլիսոփայության հիմնադիր փիլիսոփաներ`Պլատոնը,Արիստոտելը,Սոկրատեսը, Ավգուստինին, Դեսկարտեսը, Կիերգեգարդը, Նիցշեն դարձել են հիմնադիր, ինչպես ցանկացած գրող։ Վերջին փիլիսոփայական աշխատանքները վիճարկվում են «գրականության» տիտղոսին արժանանալու համար, սակայն դրա մեծ մասը չի գործում, և որոշ ոլորտներ, ինչպիսիք են տրամաբանությունը, չափազանց տեխնիկական են դարձել մաթեմատիկայի նման։
Հոգեբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրականությունը թույլ է տալիս ընթերցողներին հասնել անհատի բնույթի հուզական ասպեկտներին, որոնք այլ կերպ ակնհայտ չեն[28]։ Այն օգնում է ընթերցողի հոգեբանական զարգացմանը և ըմբռմանը։ Օրինակ, այն թույլ է տալիս մարդուն հասանելի զգացմունքային տիրույթներ, որոնցից մարդը հեռացել է իրենքն իրեն։ Միգրացիայի հեղինակ Դ.Միշելը «Անգլիական ամսագրում »բացատրում է, թե ինչպես է չափահաս երիտասարդ հեղինակը գրականություն օգտագործելով, որպեսզի փորձի զգացմունքային հոգեբանության վերածվել որպես երեխա, որը նկարագրում է որպես «հրաշք» վայր[29]։ Հոգանը նաև բացատրում է, որ մարդը ժամանակավոր և զգացմունքային էակ է, և որ,մարդը բնութագրում է բնության իրավիճակը գրականության մեջ, թույլ է տալիս գրականությունը համարել «վավեր զգացմունքների ուսումնասիրության »։ Սա կարելի է հասկանալ այն առումով, որ գրականությունը միավորում է մեծ ոլորտ, առաջ բերելով համընդհանուր հույզեր[30]։ Այն նաև հնարավորություն է ընձեռում ընթերցողներին մուտք գործել մշակութային ասպեկտներ, որոնք նրանց չեն ենթարկվում, այդպիսով նոր հուզական փորձառություն առաջ բերելու համար։Հեղինակները գրական հնարքներից հասկանում են, թե ինչ հոգեբանական զգացմունք է նա փորձում նկարագրել, այդպիսով որոշ գրական հնարքներ ավելի զգացմունքային են, քան մյուսները[31]։
Բացի այդ, գրականությունը ավելի ժողովրդականորեն համարվում է որպես հոգեբանորեն արդյունավետ հետազոտական գործիք։ Այն կարելի է համարել հետազոտական գործիք, քանի որ դա թույլ է տալիս հոգեբաններին բացահայտել նոր հոգեբանական ասպեկտներ և այն նաև թույլ է տալիս հոգեբաններին խթանել իրենց տեսությունները։ Օրինակ, գրականության բաժանման հասանելիությունը հանգեցնում է հոգեբանական այնպիսի տեսությունների[32], ինչպիսիք են Մասլոյի կարիքների հիերարխիան, որն ունի համընդհանուր ճանաչում։
Մասլոյի «Երրորդ ուժի հոգեբանության տեսությունը» նույնիսկ թույլ է տալիս գրական վերլուծաբաններին քննադատաբար հասկանալ, թե ինչպես են հերոսները արտացոլվում մշակույթի և պատմության մեջ։ Այն նաև թույլ է տալիս վերլուծաբաններին հասկանալ հեղինակի նպատակային ուղերձը և հասկանալ հեղինակի հոգեբանությունը։ Տեսությունը ենթադրում է, որ մարդը բնույթ ունի բնության մեջ, որը ցույց է տալիս իրենց իսկական «ինքնակառավարումը» և դա ենթադրում է, որ այդ բնույթի կատարումը ապրելակերպն է։ Այն նաև ենթադրում է, որ նյարդաբանական զարգացումը խոչընդոտում է բնության իրողությունը, քանի որ անձը ձեռք է բերում իր իսկական ինքնությունը։ Հետևաբար, գրական հնարքները արտացոլում են բնույթ և հեղինակային բնական ինքնություն։ «Երրորդ ուժի հոգեբանության և գրականության ուսումնասիրության» մեջ Փարիզը[33] պնդում է. «Դ.Հ. Լոուրենսի« անխոհեմ անգիտակիցը» «իրական ինքնության համար փոխաբերություն է»։ Այսպիսով, գրականությունը հեղինակավոր գործիք է, որը ընթերցողներին թույլ է տալիս զարգացնել և կիրառել քննադատական հիմնավորումներ զգացմունքների բնույթում։
Պատմական գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պատմական գրականության զգալի մասը գրականության մեջ է, մասնավորապես ստեղծագործական,ոչ գեղարվեստական հայտնի ժանրը, ինչպես նաև գրական լրագրությունը։ Այնուամենայնիվ, այդ ոլորտները չափազանց մեծացել են և հաճախ ունենում են հիմնականում օգտագործման նպատակակետ `տվյալների գրանցում կամ անհապաղ տեղեկության փոխանցում։ Արդյունքում, այս բնագավառներում գրելը սովորաբար չունի գրական որակ, չնայած այն հաճախ (և ավելի լավ պահերին) ունի այդ որակը։ Մեծ «գրական» պատմաբանները ինչպիսիք են Հերոդոտոսը, Թուխիդիդները և Պրոկոպիուսը համարվում են կանոնավոր գրական գործիչներ։
Օրենք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Օրենքն իրենից ներկայացնում է երկիմաստություն։ Պլատոնի և Արիստոտելի որոշ գրվածքներ, Բաբելոնի Համուրաբիի օրենքները կամ նույնիսկ Աստվածաշնչի վաղ ժամանակաշրջանները կարելի է համարել իրավական գրականություն։ Հռոմեական քաղաքացիական իրավունքը, որը ստեղծվել է Կորպուս Ջուրիս Սիվիլիսում, Բյուզանդիայի կայսրության Ջասթինյան թագավորության օրոք, մեծ հեղինակություն է գրավում գրականության մեջ։ Շատ երկրների օրենսգրքերը, ինչպիսիք են սահմանադրություններն ու օ օրենսդրությունը, կարող են համարվել որպես գրականություն։ Այլ պատմական ձևեր Էլեկտրոնային գրականությունն գրական այն ժանրն է, որը բաղկացած է թվային միջավայրերից։ Ֆիլմերը, տեսահոլովակներն ու հեռարձակվող հեռուստասերիալները համախմբվել են մի տեղ, որը հաճախ զուգորդվում է ծրագրային գործառույթով։ Գրաֆիկական վեպերում, հեքիաթային գրքերում ներկայացված են պատմություններ, որոնք ներկայացվել են հաջորդական արվեստի գործերի, երկխոսության և շարադրանքի համադրությամբ։
Գրականության ժանրեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրական ժանրը գրականությունը դասակարգելու ձևն է։ Տերմինը ծագում է ֆրանսերենից, որը նշանակում է առաջարկվող տեսակ կամ դաս։ Այնուամենայնիվ, այդ դասերը ենթակա են փոփոխության և տարբեր ժամանակներում օգտագործվում են տարբեր պատումներում և ավանդույթներում։
Գրելու տեխնիկա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրական տեխնիկան կամ գրական հնարքը կարող են օգտագործվել հեղինակների կողմից `գրականության մի հատվածի ՝գրավոր շրջանակի ընդլայնման և որոշակի ազդեցություն թողնելու համար։ Գրական տեխնիկան ներառում է ստեղծագործություն ստեղծելու մոտեցումների մի լայն շրջանակ, անկախ նրանից, թե առաջինը կամ այլ տեսանկյունից աշխատանքը ներկայացվում է `արդյոք ավանդական գծային պատմությունը կամ ոչ գծային պատմությունը կամ գրական ժանրային ընտրությունը կիրառելի են։ Գրական տեխնիկան. նրանք կարող են մատնանշել ընթերցողին, որ կա մի ստեղծագործություն և ներկայացում ներկայացնելու, օրինակ `սովորական սպանություն, առեղծվածային վեպ. կամ, հեղինակը կարող է ստեղծել իր միջոցը, որպեսզի զարմացնի ընթերցողին։ Այսպիսով, տեխնիկայի օգտագործումը կարող է հանգեցնել նոր ժանրի ստեղծմանը, ինչպես, օրինակ, առաջին ժամանակակից վեպերից մեկը,Պամելան, Սամուել Ռիչարդսոնը։
Պամելան գրված է որպես նամակ-գրելու նամակագրության հավաքածու, որը կոչվում է « նամակագրական տեխնիկա ».օգտագործելով այս տեխնիկան, Պամելան ամրապնդեց նամակագրական վեպի մի ժանր, որը արդեն մի քանի տարի է, ինչ գործում էր, բայց չուներ նույն համբավը։ Գրական տեխնիկան տարբերվում է գրական սարքերից, քանի որ ռազմական ռազմավարությունը տարբերվում է ռազմական մարտավարությունից։ Սարքերն առանձնահատուկ շինություններ են `պատմության մեջ, որն արդյունավետ է դարձնում։ Օրինակներ ներառում են փոխաբերություն, զարմանահրաշ, էլլիպս, պատմողական մոտիվներ և այլաբանություն։ Նույնիսկ բառապաշարի գործառույթը որպես գրական սարք։ Պատմական ռեժիմը կարելի է համարել գրական հնարք, ինչպես օրինակ, հոսքի գիտակցության պատմության օգտագործումը։
Գրական տեխնիկան տարբերվում է գրական հնարքից, այնպես ինչպես ռազմական ռազմավարությունը տարբերվում է ռազմական մարտավարությունից։ Հնարքները առանձնահատուկ միջոցներ են `պատմվածքի մեջ, որն արտահայտիչ է դարձնում այն։Օրինակ՝փոխաբերությունը մակդիրը, պատմողական մոտիվներն ու այլաբանությունները։ Նույնիսկ ճոխ բառապաշարը դիտարկվում է որպես գրական հնարք։Պատմական փաստը նույնպես կարելի է համարել գրական հնարք, ինչպես, օրինակ, հոսքի գիտակցության պատմության օգտագործումը։ Գրական քննադատությունը ենթադրում է գրականության մի հատվածի քննադատություն և գնահատում, և որոշ դեպքերում այն օգտագործվում է իբրև առաջընթաց կամ դասականության դրսևորություն, ինչպես շարունակական թատերականությունը։
Գրական խմբագիրները կարող են նույն նպատակի համար ծառայել հեղինակների համար, ում հետ նրանք աշխատում են։ Գրական քննադատության բազմաթիվ տեսակներ կան, և յուրաքանչյուրը կարող է օգտագործվել իր ուրույն քննադատական ձևով։ Իրավական կարգավիճակ Այս բաժինը ընդլայնման կարիք ունի։ Դուք կարող եք օգնել, ավելացնելով այն։ (2014 թվական Փետրվար) Միացյալ թագավորություն Գրական ստեղծագործությունները պաշտպանված են հեղինակային իրավունքի օրենքով, չթույլատրված վերարտադրությունից, 1710թվական թվականից ի վեր։Գրական ստեղծագործությունները սահմանվում են հեղինակային իրավունքի օրենքով, այսինքն՝ ցանկացած ստեղծագործություն, բացի ձայնագրված, դրամատիկական կամ երաժշտական ստեղծագործությունից, համապատասխանաբար ներառում է՝
ա) աղյուսակ կամ կազմ (բացառությամբ տվյալների բազայի),
բ) համակարգչային ծրագիր,
գ) համակարգչային ծրագրի նախապատրաստական նյութ,
դ) տվյալների բազա։
Գրական ստեղծագործությունները չեն սահմանափակվում գրական աշխատանք լինելով, այլ ընդգրկում են տպագիր կամ գրավոր արտահայտություններ (բացառությամբ դրամատիկական կամ երաժշտական ստեղծագործությունների)։
Գեղարվեստական գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գեղարվեստական գրականությունը արվեստի տեսակ է, որի միակ սկզբնանյութը բառերն ու բնական (գրավոր) լեզվի կառույցներն են։ Գեղարվեստական գրականության առանձնահատկությունները բացահայտում են համեմատելով այն մի կողմից արվեստի այն տեսակների հետ, որոնք չեն օգտագործում խոսքային-լեզվական նյութ (երաժշտություն, կերպարվեստ) կամ օգտագործում են այլ միջոցների հետ զուգահեռ (թատրոն, կինո, երգ), մյուս կողմից՝ լեզվական տեքստի այլ տեսակների հետ՝ փիլիսոփայական, հրապարակախոսական, գիտական և այլն։ Բացի դրանից, գեղարվեստական գրականությունը, ինչպես արվեստի մյուս տեսակները, միավորում է հեղինակային (այդ թվում՝ անանուն) ստեղծագործություններ, ի տարբերություն սկզբունքայնորեն հեղինակ չունեցող ժողովրդագրական ստեղծագործությունների։
Փաստագրական արձակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փաստագրական արձակ, գրականության ձև, որին բնորոշ է բացառապես իրական դեպքերի վրա կառուցված սյուժե, հազվադեպ գեղարվեստական հնարումներով։ Փաստագրական արձակը ներառում է նշանավոր մարդկանց կենսագրություններ, ինչ-որ դեպքերի պատմություններ, միջմշակութային նկարագրություններ, աղմկոտ հանցագործությունների հետաքննություններ։
Հուշագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հուշագրություն, ժամանակակիցների գրառումներն են, ուր պատմվում է այն իրադարձությունների մասին, որոնցում հեղինակը մասնակցություն է ունեցել կամ որոնք հայտնի են ականատեսներից։ Հուշագրությունների կարևոր առանձնահատկությունը հանդիսանում է տեքստի «փաստագրական» ոճը, որը հավակնում է անցյալի ճշմարտացիության վերստեղծմանը։
Գիտական և գիտահանրամատչելի գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գիտական գրականությունը գրավոր աշխատությունների համախումբն է, որոնք ստեղծվել են գիտական մեթոդի սահմաններում կատարված հետազոտությունների, տեսական ընդհանրացումների արդյունքում։ Գիտական գրականությունը նախատեսված է գիտության վերջին նվաճումների մասին գիտնականների ու մասնագետների տեղեկացման համար, ինչպես նաև գիտության հայտնագործությունների հանդեպ գերակայության ամրացման համար։ Որպես կանոն, գիտական աշխատությունը չի համարվում ավարտված, եթե այն չի հրապարակվել։ Առաջին գիտական ստեղծագործությունները ստեղծվում էին տարբեր ժանրերով՝ տրակտատների, դատողությունների, խրատների, երկխոսությունների, ճանապարհորդությունների, կյանքի նկարագրման ու նույնիսկ բանաստեղծությունների տեսքով։ Ներկա ժամանակում գիտական գրականության բոլոր ձևերը ստանդարտացված են ու կազմված են մենագրություններից, ակնարկներից, հոդվածներից, զեկուցումներից (այդ թվում՝ թեզերից), ավտոռեֆերատներից, ռեֆերատներից ու գրախոսություններից։ Ներկայումս բազմաթիվ երկրներում գործում է գիտական գրականության որակավորման մեխանիզմը, որն օժանդակում է ղեկավարությունը կամ հասարակական գիտական կազմակերպությունները։ Ռուսաստանում, օրինակ, այդպիսի որակավորում իրականացնում է ԲՈՀ-ը (Բարձրագույն որակավորվման հանձնաժողով)։ Գիտական գրականության հրատարակման հիմնական պահանջներից մեկն է դրա պարտադիր գրախոսումը։ Այդ գործընթացի սահմաններում գիտական ամսագրի հրատարակչությունը կամ խմբագրությունը նոր գիտական աշխատությունը տպագրելուց առաջ այն ուղարկում է այն մի քանի (հիմնականում՝ երկու) գրախոսների, որոնք համարվում են այդ ոլորտի մասնագետներ։ Գրախոսման գործընթացի իմաստն է բացառել գիտական գրականության շրջանակներում այն նյութերի տպագրությունը, որոնք պարունակում են կոպիտ մեթոդոլոգիական սխալներ կամ ուղիղ կեղծում։ 20-րդ դարից սկսած պահպանվում է հրատարակվող գիտական գրականության ծավալի պարբերական էքսպոնենցիալ աճը։ Սրա հետ կապված՝ ներկայումս գիտական գրականության գլխավոր կրիչներից մեկն են պարբերական հրատարակչությունները, հիմնականում՝ գրախոսվող գիտական ամսագրերը։ 20-րդ դարի վերջից նկատելի է այս ամսագրերի անցման գործընթացը թղթային կրիչներից էլեկտրոնայինների, մասնավորապես՝ համացանցի։
Գիտահանրամատչելի գրականությունը գիտության, գիտական ձեռքբերումների, գիտնականների մասին գրական ստեղծագործություն է, որը նախատեսված է լայն հասարակության համար։ Գիտահանրամատչելի գրականությունը նախատեսված է ինչպես այլ ոլորտների մասնագետների, այնպես էլ քիչ պատրաստված ընթերցողների համար՝ ներառյալ երեխաներին ու դեռահասներին։ Ի տարբերություն գիտական գրականության՝ գիտահանրամատչելի գրականության ստեղծագործությունները չեն որակավորվում ու չեն գրախոսվում։ Գիտահանրամատչելի գրականության մեջ են մտնում ստեղծագործություններ հիմնարար ու կիրառական գիտությունների հիմքերի ու առանձին խնդիրների, գիտական գործիչների կենսագրության, ճանապարհորդությունների նկարագրությունների ու այլնի մասին, որոնք գրված են տարբեր ժանրերով։ Լավագույն հանրամատչելի ստեղծագործությունները քարոզում են առաջադեմ գիտությունների ձեռքբերումները այնպիսի ձևով, որը հասանելի է այն ընթերցողներին, որոնց համար այն գրված է։ Բանաստեղծական ոճով գրվել են Եվրոպայում առաջին գիտության մասին հանրամատչելի ստեղծագործություն Լուկրեցիուս Կարուսի «Իրերի բնության մասին»-ն ու Միխայիլ Լոմոնոսովի «Գրություն ապակու օգուտի մասին»-ը։ Զրույցներից ձևավորվեցին Մայքլ Ֆարադեյի «Մոմի պատմություն»-ն ու Կ. Թիմիզաևի «Բույսի կյանքը»։ Հայտնի են հանրամատչելի ստեղծագործություններ, որոնք գրվել են բնության օրացույցի, էդյուդի, գրական ակնարկի, «ինտելեկտուալ» արկածների ու այլ ձևերով։
Տեղեկատվական գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականությունը օժանդակ պարունակություն է, ավելի ընդհանուր, կասկած չհարուցող այս կամ այն հարցի օգտագործման վերաբերյալ։ Տեղեկատվական գրականության հիմնական տեսակները՝
- Բառարաններ՝ դասակարգված տեղեկություն հիմնական տվյալների գիտական ոլորտի համար (կամ ամբողջ լեզուների համար) բառ կամ արտահայտություն, շատ հաճախ այբբենական կարգով դասակարգված։
- Տեղեկագրքեր՝ տեղեկությունը դասակարգված է այլ եղանակով, համապատասխանելով իր սեփական կառուցվածքին՝ տվյալ գիտության ոլորտին (օրինակ՝ բժշկական տեղեկագիրք-տեղայնացնելով հիվանդությունները կամ նախանշանների բնութագրում)։
- Հանրագիտարաններ՝ ավելի ընդհանուր և համակարգված տվյալ գիտելիքի ոլորտի ժողովածու։
Իրականում տեղեկատվական հրատարակչությունները պետք է պարունակեն միայն առարկայացված տեղադրված փաստեր և համապատասխանորեն արտացոլեն գոյություն ունեցող և այդ պահին մարդու գիտելիքների մակարդակը։ Սակայն, ըստ գործնականի, անհնար է ամբողջովին տարանջատել փաստերը մեկնաբանություններից և անորոշություններից, կասկածելի վարկածներից, դրա համար էլ այս կամ այն գաղափարական ուղղվածությունը ցանկացած հրատարակված տեղեկագրում բացակայում է։ Որոշ դեպքերում այդ բաժինը բավականին մեծ է և նպատակաուղղված ներմուծվում են տեղեկագրական հրատարակչություններում․ մասնավորապես այնպես է, որ մեծ մասամբ խորհրդային դարաշրջանի տեղեկատվական հրատարակչություններում հատկապես այն, ինչ վերաբերում է հումանիտար գիտելիքներին, նույնիսկ հակիրճ հոդվածների բառարանները հանդիսանում են նրանց գաղափարախոսական ներկումները։ Թվում է, թե դրանք ընտրված նյութերն են, այսպես ԽՍՀՄ ժամանակ լույս տեսած գրական հանրագիտարանները բացառիկ տեղ են ունեցել երկաստիճան սոցիալիստական և կոմունիստական կողմնորոշմամբ գրողների համար, բայց բացակայում էին հույժ նշանավոր գրողներ, հայտնի իրենց բացասական վերաբերմունքով խորհրդային կարգերին։ Անգամ կարճ ժամանակ անց էլ օգտվել այդպիսի հրատարակչություններից, որպես տեղեկագրքեր, անհնար էր դառնում, շատ մեծ ջանքեր էր պահանջվում ծախսել տարանջատելու փաստերը մեկնաբանություններից, հենց այդ գաղափարական ներկումները տեղեկատվական հրատարակչությունները դարձնում են հատկապես հետաքրքիր, որպես պատմական վկայություն, իր դարաշրջանի գրական հուշարձան։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Հայկական համառոտ հանրագիտարան, հատոր 1, Երևան, ՀՀՀ, 1990, Էջ 702
- ↑ Մելս Սանթոյան, Գրականագիտական բառարան, Երևան, «Վան Արյան», 2009, էջ 48։
- ↑ «poetry, n.». Oxford English Dictionary. OUP. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 13-ին. (subscription required)
- ↑ Ross, "The Emergence of "Literature": Making and Reading the English Canon in the Eighteenth Century", 398
- ↑ Finnegan, Ruth H. (1977). Oral poetry: its nature, significance, and social context. Indiana University Press. էջ 66.
- ↑ Magoun, Jr., Francis P. (1953). «Oral-Formulaic Character of Anglo-Saxon Narrative Poetry». Speculum. 28 (3): 446–467. doi:10.2307/2847021. ISSN 0038-7134. JSTOR 2847021. (subscription required)
- ↑ Alison Booth; Kelly J. Mays. «Glossary: P». LitWeb, the Norton Introduction to Literature Studyspace. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 15-ին.
- ↑ Graff, Richard (2005). «Prose versus Poetry in Early Greek Theories of Style». Rhetorica: A Journal of the History of Rhetoric. 23 (4): 303–335. doi:10.1525/rh.2005.23.4.303. JSTOR 10.1525/rh.2005.23.4.303. (subscription required)
- ↑ 9,0 9,1 Goody, Jack (2006). «From Oral to Written: An Anthropological Breakthrough in Storytelling». In Franco Moretti (ed.). The Novel, Volume 1: History, Geography, and Culture. Princeton: Princeton UP. էջ 18. ISBN 978-0-691-04947-2.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 «The Novel». A Guide to the Study of Literature: A Companion Text for Core Studies 6, Landmarks of Literature. Brooklyn College. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 22-ին.
- ↑ Sommerville, C. J. (1996). The News Revolution in England: Cultural Dynamics of Daily Information. Oxford: OUP. էջ 18.
- ↑ Goody, The Novel: History, Geography, and Culture, 29
- ↑ Franco Moretti, ed. (2006). «The Novel in Search of Itself: A Historical Morphology». The Novel, Volume 2: Forms and Themes. Princeton: Princeton UP. էջ 31. ISBN 978-0-691-04948-9.
- ↑ Colibaba, Ştefan (2010). «The Nature of the Short Story: Attempts at Definition» (PDF). Synergy. 6 (2): 220–230. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 6-ին.
- ↑ Rohrberger, Mary; Dan E. Burns (1982). «Short Fiction and the Numinous Realm: Another Attempt at Definition». Modern Fiction Studies. XXVIII (6).
- ↑ May, Charles (1995). The Short Story. The Reality of Artifice. New York: Twain.
- ↑ Marie Louise Pratt (1994). Charles May (ed.). The Short Story: The Long and the Short of It. Athens: Ohio UP.
- ↑ Elam, Kier (1980). The Semiotics of Theatre and Drama. London and New York: Methuen. էջ 98. ISBN 0-416-72060-9.
- ↑ Cody, Gabrielle H. (2007). The Columbia Encyclopedia of Modern Drama (Volume 1 ed.). New York City: Columbia University Press. էջ 271.
- ↑ Forster, Ancient Egyptian Literature: An Anthology, xix
- ↑ Black et al. The Literature of Ancient Sumer, xix
- ↑ Forster, Ancient Egyptian Literature: An Anthology, vii
- ↑ English: a degree for the curious. (2013, September 16). UWIRE Text, p. 1. Retrieved from:http://go.galegroup.com/ps/i.do?id=GALE%7CA342994126&v=2.1&u=otta77973&it=r&p=AONE&sw=w&asid=0b1f124b2250452bd1bab5551e352af3
- ↑ A Hyatt Mayor, Prints and People, Metropolitan Museum of Art/Princeton, 1971, nos 1–4. 0-691-00326-2
- ↑ John Stock; Kealey Rigden. «Man Booker 2013: Top 25 literary prizes». The Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 8-ին.
- ↑ «Booker Prize» (անգլերեն). 2021 թ․ հունիսի 5.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ «Facts on the Nobel Prize in Literature». Nobelprize.org. Nobel Media AB. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 8-ին.
- ↑ Hogan, P. Colm, (2011). What Literature Teaches Us about Emotion. New York: Cambridge University Press. p. 1.
- ↑ Mitchell, D. (2001, Jan). The Lure of Young Adult Literature. The English Journal, Vol. 90, No. 3, pp. 23–25. Retrieved from: https://www.jstor.org/stable/821301
- ↑ Hogan, P. Colm, (2011). What Literature Teaches Us about Emotion. New York: Cambridge University Press. p. 10.
- ↑ Nezami, S. R. A. (2012, February). The use of figures of speech as a literary device—a specific mode of expression in English literature. Language In India, 12(2), 659+. Retrieved from http://go.galegroup.com/ps/i.do?action=interpret&id=GALE%7CA283834622&v=2.1&u=otta77973&it=r&p=AONE&sw=w&authCount=1
- ↑ Hogan, P. Colm, (2011). What Literature Teaches Us about Emotion. New York: Cambridge University Press. p. 19.
- ↑ Paris, B. J. (1986) Third Force Psychology and the Study of Literature. Cranbury: Associated University Press. p. 61.
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրականություն» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրականություն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
| ||||||