Մարսել Պրուստ

Մարսել Պրուստ ֆր.՝ Marcel Proust
Ծննդյան անուն	Վալենտին Լուի-Ժորժ-Էժեն-Մարսել Պրուստ
Ծնվել է	հուլիսի 10, 1871(1871-07-10)[…]
Ծննդավայր	Փարիզ, Ֆրանսիա
Վախճանվել է	նոյեմբերի 18, 1922(1922-11-18)[…] (51 տարեկան)
Վախճանի վայր	Փարիզ, Ֆրանսիա
Գերեզման	Պեր Լաշեզ
Մասնագիտություն	վիպասան, ակնարկագիր, քննադատ
Լեզու	ֆրանսերեն
Ազգություն	ֆրանսիացի
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Կրթություն	Փարիզի քաղաքական հետազոտությունների ինստիտուտ
Ժանրեր	novel sequence?, էսսե և pastiche?
Գրական շարժումներ	մոդեռնիզմ
Ուշագրավ աշխատանքներ	Within a Budding Grove?, Կորսված ժամանակի փնտրտուքներում և Jean Santeuil?
Պարգևներ	Գոնկուրյան մրցանակ և Պատվո լեգեոնի շքանշանի ասպետ
Ներշնչվել է (ներշնչվել է)
Ներշնչել է (ներշնչել է)
Մարսել Պրուստ Վիքիքաղվածքում
Marcel Proust Վիքիպահեստում

Վալանտըն Լուի Ժորժ Ըյոժեն Մարսել Պրուստ (ֆր.՝ Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust, հուլիսի 10, 1871(1871-07-10)^[…], Փարիզ, Ֆրանսիա - նոյեմբերի 18, 1922(1922-11-18)^[…], Փարիզ, Ֆրանսիա), ֆրանսիացի նշանավոր վիպասան, ակնարկագիր և քննադատ, մոդեռնիզմի ներկայացուցիչ։ Պրուստի հիմնական երկը «Կորսված ժամանակի փնտրտուքներում» (ֆր.՝ À la recherche du temps perdu) 7 վեպից բաղկացած վիպաշարն է (հատորներ 1-16, 1913-1927, վերջին 6 հատորները հրատարակվել են հետմահու), որը համարվում է 20-րդ դարի համաշխարհային գրականության ամենակարևոր ստեղծագործություններից մեկը։

1907 թվականին սկսում է գրել իր մեծ ստեղծագործությունը՝ «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս», որի յոթ գլուխները հրատարակվում են 1913 և 1927 թվականներին, այսինքն՝ իր մահից հետո: Երկրորդ մասը՝ «Ծաղկյալ երիտասարդ աղջիկների ստվերում», շահում է Գոնկուղ մրցանակ 1919 թվականին: Մարսել Պրուստը մահանում է 1922 թվականի նոյեմբերի 18-ին՝ բրոնխիտից: Հուղարկավորել են Փարիզի Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը:

Պրուստի վիպական աշխատանքը ժամանակի և հիշողության մասին խորհրդածություններ են, ինչպես նաև արվեստի գործառույթների, որը պետք է իր սեփական աշխարհներն առաջարկի, բայց նաև այդ աշխատանքը սիրո և նախանձի մասին մտորումներ են գոյության դատարկության զգացողությամբ, որը գունավորում է պրուստյան գորշ տեսիլքը, ուր համասեռամոլությունը կարևոր տեղ է զբաղեցնում: «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս»-ը նմանապես մարդկային մեծ կատակերգություն է ավելի քան երկուհարյուր դերասանի մասնակցությամբ:

Կենսագրություն

Ընտանիք և մանկություն

Մարսել Պրուստը ծնվել է Փարիզում՝ 16-րդ շրջանի Օտոյ թաղամասում, իր մայրական կողմի պապիկի տանը, որը հետագայում քանդել են նոր բնակելի շենքեր կառուցելու նպատակով:

Ռոբերտ և Մարսել Պրուստները, 1876 թ.

Մայրը՝ Ժան Կլեմանս Վայլը (ծնվել է 1849 թ. Փարիզում և մահացել 1905 թ.), ալզասյան և լորենյան հրեաներից էր և բիրժայի գործակալ: Հայրը՝ բժիշկ Ադրիան Պրուստը (ծնվել է Իլիերում՝ 1834 թ. և մահացել Փարիզում՝ 1903 թ.), Իլիերի բարգավաճ առևտրականներից էր: Մարսելը նաև ուներ ավագ եղբայր՝ Ռոբերտը (ծնվ. 1873 թ. և մահացել է 1935 թ.), ով վիրաբույժ էր: Մարսելի հովանավորն էր նմուշահավաք (կոլեկցիոներ) Իյոժեն Մյուտիաքսը:

Մարսելի փխրուն առողջությունը հետևանք էր իր մայրիկի հղիության ժամանակ կրած զրկանքների: Առողջական թերություններով ծնված երեխային փրկում է իր բժիշկ հայրը, որը ծննդաբերության օրը վիրավորվել էր մի ցուցարարի արձակած կրակից: Ծնողները վախենում էին, որ նորածինը չի ապրի, սակայն ծնողական խնամքի շնորհիվ Մարսելը փրկվում է մահից: Տարվա եղանակներից գարունը շատ վատ էր ազդում նրա առողջության վրա ու նույնիսկ մի անգամ, երբ նա 9 տարեկան էր, շնչահեղձ է լինում ծաղիկների ծաղկափոշու հարուցած ասթմային նոպայի պատճառով:

Կաթոլիկ հոր և հրեա մոր զավակը մկրտվում է Փարիզի Սեն-Լուի-դ՛Անտըն եկեղեցում: Իր ստեղծագործություններում նա իրեն «հավատացյալ» չի համարում: Քանի որ այդ ժամանակ հակասեմականությունը վառ էր արտահայտված, նրան քննադատում են այլ հայտնի հակասեմիստ գրողներ:

Երիտասարդության տարիներ

Պրուստը՝ ձախից առաջինը, երկրորդ շարքում, Կոնդողսեի լիցեյ, 1888-89 թթ.

Տարրական դասարանում սովորել է Ժակ Բիզեի՝ կոմպոզիտոր Ժորժ Բիզեի որդու հետ, որի մայրը՝ Ժնևիև Ալևին, իր քեռու տանը սրահ ուներ, ուր հավաքվում էին դերասաններ: Ժնևիևը կրկին ամուսնանում է 1886 թ.՝ պահպանելով իր սրահը, որի մշտական այցելու էր դարձել Պրուստը:

Մարսելն այնուհետև ուսանում է Կոնդորսե լիցեյում՝ սկսած 1882 թ.: Հինգերորդ կուրսում մնում է նույն կուրսում, սակայն առաջին անգամ նրա անունը գրում էն գերազանցիկների ցուցակում 1884 թ.: Նա դասերից բացակայում էր առողջական խնդիրների պատճառով, սակայն արդեն անգիր գիտեր Վիկտոր Հյուգոյի, Մյուսեի և Ժան Սանտոյի ստեղծագործությունները: Նա նաև ուսանում է փիլիսոփա Ալֆոնս Դառլյուի մոտ:

Գրողի մանկական և երիտասարդական առաջին սեր Մարի դը Բենարդակիի հետ նա ներկայացումներ է ունենում Ելիսեյան դաշտերում: Նրանք դադարում են հանդիպել 1887 թ.:

Պրուստն իր գրական առաջին քայլերն անում է դեռ լիցեյում սովորելու վերջին տարիներին: Ավելի ուշ՝ 1982 թ. նա հիմնադրում է մի փոքր հանդես Կոնդորսեի նախկին համակուրսեցիների հետ՝ «Բանկետ»-ը: Սա սկիզբ է դնում նրա ցուցամոլ հռչակի: Այդ ընթացքում ծանոթանում է Լյուսիեն Դոդեի՝ վիպասան Ալֆոնս Դոդեի տղայի հետ:

1889-90 թթ. ծառայում է բանակում՝ Օրլեանում, որի մասին հետագայում հաճելի հիշողություններ ուներ: Դրան հաջորդած ժամանակաշրջանում Փարիզում ծանոթանում է Գաստոն Արման դը Կայավեի հետ, որը դառնում է նրա մտերիմ ընկերը: Նա նաև ծանոթանում է վերջինիս նշանածի՝ Ժաննա Պուքեի հետ ում և սիրահարվում է հետագայում:

Զինծառայությունից հետո հաճախում է Ալբեռ Սորելի և Անատոլ Լըռուա-Բոլիոյի քաղաքական գիտությունների դասընթացին Ազատ դպրոցում, ով նրան համարում է շատ խելացի: Նա իր հայրիկին առաջարկում է դիվանագիտական մրցույթի մասնակցել Հնագիտության դպրոցում: Այնուհետև ավարտում է Սորբոնի համալսարանի բակալավրիատը 1895 թ.:

1896 թ. հրապարակում է «Հաճույքները և օրերը» արձակ պոեմների ժողովածուն, որը գրաքննադատների և հատկապես գրող Ժան Լորենի կողմից խիստ գնահատականի է արժանանում: Վերջինիս հետ նույնիսկ մենամարտի են դուրս գալիս, որն ավարտվում է առանց որևէ մի կողմի վնասվելու: Այնուհետև հրատարակում է «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» վեպի առաջին գլուխները:

Ժան Սանտոյի խմբագրություն

Ընտանեկան վիճակը նպաստում է այն բանին, որ նա հաճախի Ֆոբուղ Սեն-Ժեղմենի և Ֆոբուղ Սեն-Օնողեի բուրժուական և արիստոկրատական մեծ ակումբները: Այնտեղ ծանոթանում է Ղոբեղ դը Մոնտեսքիոյի հետ, ում շնորհիվ 1894-1900 թթ. ընթացքում հաճախում է ավելի արիստոկրատիկ ակումբներ: Այս ամենը նրա ստեղծագործության համար սյուժե են ապահովում:

1895 թ. հունիսի 29-ին մասնակցում է Մազարինում կայացած գրադարանական մրցույթին: Հուլիսին արձակուրդը Քղոյցնախում մայրիկի հետ անցկացնելուց հետո, նովել է գրում՝ «Բալդասաղ Սիլվանդի մահը» վերնագրով, որը հրապարակվում է Շաբաթական հանդեսում: Փարիզ է վերադառնում հոկտեմբերի կեսին:

1895 թ. սկսած ձեռնարկում է մի նոր վեպի խմբագրումը, որը պատմում է գրականությամբ տարված մի երիտասարդ մարդու մասին, ով բնակվում էր 19-րդ դարավերջի զվարճասեր Փարիզում: Այս վեպը նրա մահից հետո վերնագրում են Ժան Սանտոյ անվամբ, ով հիմնական հերոսն էր:

Իր համասեռամոլության ազդեցությունն իր ստեղծագործության վրա զգալի էր, քանի որ Մարսել Պրուստը համարվում է եվրոպացի այն վիպասաններից, ովքեր առաջինն էին բացեիբաց ներկայացնում հոմոսեքսուալությունն իրենց ստեղծագործություններում:

Րասքինի գեղագիտությունը

1900-ականներին մոտ նա դադարում է գրել Ժան Սանտոյի վեպը և տարվում անգլիացի գեղագետ Ջոն Րասքինով, որը նրա համար բացահայտում է իր ընկեր Ղոբեղ դը Բիլին՝ 1896-99 թթ. ընթացքում Լոնդոնում ֆրանսիացի դիվանագետը: Պրուստը նրան բացահայտում է հենց Րասքինին նվիրված ստեղծագործություններում, որից մեկն էլ Րասքին և գեղեցկության կրոնն էր: Վերջինիս մահից հետո՝ 1900 թ., Պրուստը որոշում է թարգմանել նրա գրվածքները: Այս նպատակով հանգուցյալ գրողի ստեղծագործական մտքերն ընկալելու նպատակով մայրիկի հետ ճամփորդում է Ֆրանսիայի հյուսիսում և Վենետիկում:

Անգլիացի գրողի գրածները թարգմանելիս Պրուստին օգնել են ծնողները և հատկապես մայրիկը, քանի որ նա վատ գիտեր անգլերեն:

1900 թ. աշնանը տեղափոխվում են ապրելու այլ վայրում՝ Կուղսելում և այդ ընթացքում ծանոթանում է իշխան Անտուան Բիեսկոյի և իշխանուհի Էլենի հետ, ով ակումբ ուներ և ուր հատկապես երաժիշտներ էին այցելում: Անտուան Բիբեսկոն դառնում է Պրուստի անմիջական մտերիմը մինչև կյանքի վերջը:

Պրուստը շարունակում է Րասքինյան ուխտագնացությունները 1902 թ.՝ այցելելով Բելգիա և Հոլանդիա:

«Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» ստեղծագործության ձեռագիրը

Այս ստեղծագործության առաջին մասը գրվել է 1907 թ.: 15 տարի Պրուստն ապրում է իր նոր տանը, ուր տեղափոխվել էր 1906 թ. վերջին: Այս ընթացքում անհընդհատ փոփոխություններ է անում իր ստեղծագործության մեջ, որը կենդանացնում էին չորս սերունդ ներկայացնող ավելի քան 200 գրական անձինք:

Ծնողների մահից հետո իր առողջական վիճակն էլ ավելի է վատանում ասթմայի պատճառով: Ստեղծագործական աշխատանքը նրան շատ էր հյուծում. տանից դուրս էր գալիս միայն երեկոյան: «Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս»-ը հրատարակվում է 1913 թ.-ից 1927 թ. ընկած ժամանակահատվածում:

Գալիմաղ հրատարակչությունը, հետևելով Անդղե Ժիդի խորհրուրդներին, մերժում է առաջին հատորի հրատարակչությունը: Վերջինս հետագայում զղչում է իր արարքի համար: Սակայն, Գալիմաղը համաձայնում է հրատարակել երկրորդ հատորը, որի համար Պրուստը 1919 թ. ստանում է Գոնկուղ գրական մրցանակ:

Պրուստի տապանաքարը Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը

Այս ընթացքում նա մտածում է ուսանել Ֆրանսիական ակադեմիայում, որտեղ ուսանող իր ընկերները քաջալերում են նրան:

Սակայն, նրան մնացել էր ապրելու երեք տարի, որի ընթացքում Պրուստն անդադար աշխատում է իր այս ստեղծագործության 5 հատորների գրելու ուղղությամբ:

Նա մահանում է 1922 թ. նոյեմբերի 18-ին, բրոնխիտից հյուծված: Հուղարկավորությունը կազմակերպում են Սեն-Պիեղ-դը-Շայո եկեղեցում՝ զինվորական պատվով, ինչպես վայել կլիներ Պատվո լեգեոնի շքանշանակրի: Եկեղեցու գավթին գրված է հետևյալ նախադասությունը. «Նա մեր երիտասարդ մարդն էր»: Պրուստը հանգչում է Պեր Լաշեզի գերեզմանատանը: Ստեղծագործություններ

«Հաճույքներն ու օրերը»

Սա արձակ ոճի պոեմների և նովելների ժողովածու է, որը հրատարակել է Մարսել Պրուստը 1896 թ. «Կալման-Լևի» հրատարակչատական օգնությամբ: Այն ամուր ոգեշնչված է անկումայնության և հատկապես պճնամոլ Ռոբերտ դը Մոնտեսքիոյի աշխատանքից:

Ժան Սանտոյ

1895 թ. Պրուստը նախաձեռնում է մի նոր վեպ գրել, որի գլխավոր թեման մի երիտասարդ մարդ էր, ով հաջողությունների է հասնում Փարիզում 19-րդ դարավերջում: Այստեղ Պրուստը հիշատակում է Դրեյֆուսի գործը, որի ականատեսներից էր անձնապես: Նա առաջիններից էր, որ շրջանառության մեջ դրեց խնդրագրի ստորագրությունն ի պաշտպանություն դավաճանության մեջ կասկածվող ֆրանսիացի հրամանատարի, որը նույնիսկ ստորագրել է Անատոլ Ֆրանսը:

Րասքինի թարգմանությունները

• Ամիենի Աստվածաշունչը
• 

  Մարսել Պրուստ, 1982 թ. լուսանկար
  Քնջութն ու ջրաշուշանները

Պրուստը թարգմանում է Ջոն Րասքինի «Ամիենի Աստվածաշունչը» 1904 թ. և այն նվիրում նախորդ տարի մահացած իր հայրիկին: Այս աշխատանքը, ինչպես նաև իր երկրորդ թարգմանությունը՝ «Քնջութն ու ջրաշուշանները» (թարգմանված 1906 թ.) գովասանքի է արժանանում քննադատների կողմից:

Այս ընթացքն ապագա գրողի համար բեղումնալից էր, որով և հետագայում հաստատվեց նրա անձը: Փաստացի իր թարգմանությունները Պրուստը հարստացնում էր լիուլի ծանոթագրություններով և երկար նախաբաններով, որոնք բնագրի հետ նույնչափ կարևորություն են ձեռք բերում: Րասքինի ստեղծագործությունները թարգմանելիս Պրուստը քայլ առ քայլ դառնում է նրա քննադատներից մեկը, որը հատկապես երևում է թարգմանվելիք բնագրի՝ իր գրած նախաբանում:

«Ընդդեմ Սենտ-Բյովի»

Այս ստեղծագործությունը գոյություն չունի. խոսքը մի քանի էջերի մասին է, որոնք տպագրվել են հետմահու՝ 1954 թ.՝ որպես կարճ պատմությունների ու էսսեների ժողովածու, որը նվիրված էր Պրուստի սիրված և միաժամանակ նրա կողմից քննադատվող գրողներին՝ Բալզակին, Ֆլոբեղին և այլոց:

«Նմանակումներ և ժողովածուներ»

Այս ստեղծագործությունը Պրուստը հրատարակել է 1919 թ.: Սա Ֆիգարո թերթում 1908 թ. սկսած հրատարակված նախաբանների և մամուլի հոդվածների ժողովածու է, որն ի մի է բերվել Գաստոն Գալիմաղի խնդրանքով:

«Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս»

Քննադատները գրեցին, որ այս ժամանակակից վեպը սկսվում էր Մարսել Պրուստով: Ինտրիգի հասկացության հետ կապերը խզելով՝ գրողը դառնում է այն անձը, ով փորձում է հոգուն ճշմարտություն վերադարձնել: Թեմաները վերաբերում են երաժշտական ծրագրին և նամակագրական կապերի խաղին, որոնք բարեկամանում են պոեզիային: Պրուստն ուզում էր ընկալել շարժման մեջ գտնվող կյանքն առանց այլ ձևի: Նա թողնում է եզակի դիմանկարներ, վերաստեղծված վայրեր, խորհրդածություններ սիրո և նախանձի մասին, կյանքի պատկերի մասին, գոյության դատարկության և արվեստի մասին:

Նրա գրական և խոսակցական ոճերը հաճախ երկար նախադասության են վերածվում:

Մարսել Պրուստի ստեղծագործությունը նաե մի մեծ խորհրդածություն է ժամանակի վերաբերյալ: Այս ստեղծագործությունը թույլ է տալիս մտահոգվել ժամանակի գոյության մասին, վերջինիս մրցակցության և ներկայում դրան հասնելու անհնարինության մասին: Ժամանակը գոյություն չունի ոչ ներկայում և ոչ էլ ապագայում, այլ միայն անցյալում, որի գիտակցության ընկալումը մոտ է մահվանը:

Այս ստեղծագործության մեջ Պրուստը ներկայացնում է պճնամոլության, արիստոկրատ ու բուրժուա հասարակության մասին վերլուծություն, որը վերածվում է անհատի սոցիալական դրդապատճառների մասին գլխավոր խորհրդածություն և վերջինիս հարաբերություններն այլոց հետ, որոնք վերջինիս սոցիալական վերելքի գործիքներն են հանդիսանում:

«Կորուսյալ ժամանակը փնտրելիս» աշխատության մեջ կարևոր տեղ է հատկացրած համասեռամոլությանը և հատկապես «Սոդոմ և Գոմոր» հատվածում Շաղլյուս գրական կերպարի միջոցով:

Միաժամանակ, այն հումոր և փոխաբերություն (մետաֆոր) ունի. օրինակ՝ այս նախադասությունը. «Երկինքը աստղերով է մագաղաթված»՝ «շաղաղվել» բայն օգտագործելու փոխարեն (ֆրանսերենում այդ բայերն են՝ parcheminer և parsemer):

Գրականություն

• Salaman E. The Great Confession: from Aksakov and De Quincey to Tolstoy and Proust. London. Allen Lane The Penguin Press, 1973.
• Батай Ж. Пруст (չաշխատող հղում — պատմություն) // Батай Ж. Литература и Зло [: Сб. эссе:]. М.: МГУ, 1994. — ISBN 5-211-03159-8
• Мамардашвили М. К. Психологическая топология пути: М.Пруст «В поисках утраченного времени» [: лекции 1984—1985 гг. ] / Редактор И. К. Мамардашвили. СПб.: Русский Христианский гуманитарный институт, 1997. — 571 с. — ISBN 5-88812-049-9
• Жера́р Жене́тт. Фигуры. М.: «Издательство им. Сабашниковых», 1998. — ISBN 5-8242-0065-3
• R. M. Bales. The Cambridge Companion to Proust — Cambridge University Press, 2001. — 266 p.
• Хосе Ортега-и-Гассет Время, расстояние и форма в искусстве Пруста
• Таганов А. Н. Русская тема в творчестве Пруста // Наваждения: к истории «русской идеи» во французской литературе XX в.: материалы российско-французского коллоквиума (С.-Петерб., 2-3 июля 2001 г.)/отв. ред. С. Л. Фокин. М.: Наука, 2005. С.24-35.
• Николаева Т. М. О чём на самом деле писал Марсель Пруст? — М.: Языки славянской культуры, 2012. — 128 с. — (Studia philological/ Series minor). — 600 экз., ISBN 978-5-9551-0519-2
• Марсель Пруст в русской литературе (сост. О. А. Васильева, М. В. Линдстрем). Вст. ст. А. Д. Михайлова, с. 5-41. — М., 2000
• Михайлов А. Д. Поэтика Пруста. — М.: Языки славянской культуры, 2012. — 504 с., ISBN 978-5-9551-0610-6
• F. C. Green, The Mind Of Proust (1949)
• Aciman, André (2004) The Proust Project. New York: Farrar, Straus and Giroux
• Теодор Адорно (1967) Prisms. Cambridge, Mass.: MIT Press
• Теодор Адорно "Short Commentaries on Proust, " Notes to Literature, trans. S. Weber-Nicholsen (New York: Columbia University Press, 1991).
• Albaret, Céleste (2003) Monsieur Proust. New York: The New York Review of Books (Мемуары домоправителя Пруста)
• Вальтер Беньямин. К портрету Пруста
• Bernard, Anne-Marie (2002) The World of Proust, as seen by Paul Nadar. Cambridge, Mass.: MIT Press
• D. Capetanakis, 'A Lecture on Proust', in Demetrios Capetanakis A Greek Poet In England (1947)
• Carter, William C. (2002) Marcel Proust: a life. New Haven: Yale University Press
• Chardin, Philippe (2006) Proust ou le bonheur du petit personnage qui compare. Paris: Honoré Champion
• Chardin, Philippe et alii (2010) Originalités proustiennes. Paris: Kimé
• Davenport-Hines, Richard (2006) A Night at the Majestic. London: Faber and Faber ISBN 978-0-571-22009-0
• De Botton, Alain (1998) How Proust Can Change Your Life. New York: Vintage Books
• Жиль Делёз (2004) Пруст и знаки (Marsel Proust et les signes) / Пер. с фр. Е. Г. Соколова. — СПб.: Лаб. метафиз. исслед. при Философ. фак. СПбГУ: Алетейя, 1999.
• Поль де Ман Allegories of Reading: Figural Language in Rousseau, Nietzsche, Rilke, and Proust, (ISBN 0-300-02845-8) 1979
• Жюльен Грак, «Proust Considered as An End Point» in Reading Writing (New York: Turtle Point Press,), 113—130.
• Karlin, Daniel (2005) Proust’s English. Oxford: Oxford University Press ISBN 978-0-19-925688-4
• Юлия Кристева Time and Sense. Proust and the Experience of Literature. New York: Columbia U. Press, 1996.
• George Painter (1959) Marcel Proust: a biography; Vols. 1 & 2. London: Chatto & Windus
• Shattuck, Roger (1963) Proust’s Binoculars: a study of memory, time, and recognition in «À la recherche du temps perdu». New York: Random House
• Spitzer, Leo "Proust’s Style, " [1928] in Essays in Stylistics (Princeton, Princeton U. P., 1948).
• Shattuck, Roger (2000) Proust’s Way: a field guide to «In Search of Lost Time». New York: W. W. Norton
• Tadié, Jean-Yves (2000) Marcel Proust: a life. New York: Viking
• Эдмунд Уайт (1998) Marcel Proust. New York: Viking Books

Արտաքին հղումներ

• Марсель Пруст на сайте moshkow.perm.ru
• Марсель Пруст (չաշխատող հղում — պատմություն)
• Ощепков А. Р., Луков Вл. А. Русская рецепция Марселя Пруста
• Валерий Писигин. Оживший Подмастерье в гнезде отрадных мыслей. Очерк о Джоне Рёскине и Марселе Прусте.
• Валерий Писигин. Илье-Комбре: по следам детства Марселя Пруста. Фотоочерк.
• Трыков В. П. Марсель Пруст — журналист
• Трыков В. П. Марсель Пруст: отношение к России
• Фокин. С. Марсель Пруст и кинематографическая точка зрения, журнал «Сеанс» № 49/50
• В поисках утраченного времени на aldebaran.ru
• Сайт, посвящённый Марселю Прусту