ԼԳԲՏ շարժման պատմությունը ԱՄՆ-ում
 |
Այս հոդվածի չեզոքությունը կասկածի ենթակա է։ Խնդրում ենք նայել քննարկման էջի բացատրությունը։ Խնդրում ենք չհեռացնել այս պիտակը մինչև խնդիրը չլուծվի։ |
ԼԳԲՏ շարժման պատմությունը ԱՄՆ-ում մինչև 20-րդ դարը եղել է այն մարդկանց պատմությունը, որոնք սպառնացող հետապնդումների, սոցիալական հետապնդումների և խտրականության պայմաններում կարողացել են թաքցնել իրենց սեռական կողմնորոշումը։ Այս գաղտնիության պատճառով, որի համար «in the closet» արտահայտությունը ամրագրվել է անգլերենում, պատմական հետազոտություններն այսօր բախվում են աղբյուրի թերի կամ բացակայող տեղեկատվության հետ։ Հատկապես վատ է փաստագրված լեսբուհիների կյանքը մինչև 20-րդ դարի երկրորդ կեսը։ Այնուամենայնիվ, դեռ 20-րդ դարի սկզբին կարելի է հիշատակումներ գտնել առանձին ենթամշակույթների գոյության մասին, որոնցում միասեռական ապրելակերպը չէր դատապարտվում։
Ինչպես շատ այլ երկրներում, ԱՄՆ-ում համասեռամոլության մշակութային ընկալումը պատմության ընթացքում փոխվել է «մեղքից» մինչև «հանցագործություն» և «հիվանդություն», հետո մինչև «բնական գոյություն»։ Քանի որ ամերիկյան նահանգներից յուրաքանչյուրն ունի իր քրեական օրենքները, ԱՄՆ-ում միասեռական գործողությունների ապաքրեականացումը պահանջում էր բազմաթիվ անհատական քայլեր։ Իլինոյսը առաջին նահանգն էր, որը 1962 թվականին վերացրել է սեռական այլասերվածության դեմ օրենքը, որը ներառում էր նաև համասեռամոլությունը։ Այլ նահանգներում մինչև 2003 թվականը գոյություն է ունեցել պատիժ միասեռական գործողությունների համար։
Իրավական կարգավորումը մեծապես հետ էր մնում սոցիալ-մշակութային զարգացումից։ Համասեռամոլների հավասարությունը սեռականության ընդհանուր ազատագրման մի մասն ու արդյունքն էր մշակութային ավանդույթներից, որոնք 20-րդ դարում ավելի ու ավելի է կորցրել իր նշանակությունը և իր տեղը զիջել սեռական ինքնորոշման հայեցակարգին։
ԱՄՆ-ում միասեռական էմանսիպացիան սկսվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Կարևոր թիրախներ էին Ալֆրեդ Քինսիի «Մարդու սեռական վարքագիծ» հետազոտությունը (1948), Մատաշինի միության հիմնադրումը (1950), ավելի ուշ համասեռամոլ ակտիվիստների մասնակցությունը սևամորթ քաղաքացիական իրավունքների շարժմանը (1955-1968), Ստոունուոլի ապստամբությունները (1969), այնպիսի կազմակերպությունների ստեղծումը, ինչպիսիք են Նույնասեռականների ազատագրման միությունը (1969), համասեռամոլության վերացումը Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիայի հիվանդությունների ցանկից (1973), նույասեռական-շարժումները ՁԻԱՀ-ի համաճարակի ժամանակ (1981), այնպիսի փոքրամասնությունների ներառումը, ինչպես տրանսսեքսուալները (1990-ականներից) և 20-րդI դարում քաղաքական պայքարը միասեռ ամուսնությունների համար։
Համասեռամոլությունը հնդկական մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հյուսիսային Ամերիկայում ավելի քան 130 տարբեր բնիկ ժողովուրդ ուներ հատուկ կատեգորիա տղամարդկանց համար, որոնք հագնում էին կանացի հագուստ, կատարում էին «կանացի աշխատանք», ինչպիսին են զամբյուղ հյուսելը և խեցեգործությունը, սեռական հարաբերություն էին ունենում տղամարդկանց հետ և հասարակության մեջ կատարում էին հատուկ հոգևոր գործառույթ։ Այս, այսպես կոչված, «երկու հոգի ունեցող մարդիկ» դասակարգված չէին որպես համասեռամոլներ, այլ դասակարգված էին որպես երրորդ կամ չորրորդ սեռ, որի առանձնահատկությունն այն էր, որ նույն մարմինն ուներ երկու հոգի։
Քրիստոնյա միսիոներներն ու հետազոտողները, ինչպիսիք են Ալվար Նունյես Կաբեսա դե Վական, Ժակ Մարկետը, Պիեռ Լեթը և Պիեռ Ֆրանսուա Քսավիեր դե Շառլևուան, առաջին եվրոպացիներից էին, ովքեր դիտում և նկարագրում էին «երկու հոգի ունեցող մարդկանց» Միացյալ Նահանգներում։ Նկարիչ Ջորջ Քեթլինը, չնայած հետաքրքրված էր հնդիկների էնտոլոգիայով, ինչպես նաև 19-րդ դարի 1830-ականներին «երկու հոգի ունեցող մարդկանց» վարքագծով և նկարագրությամբ, դուրս էր եկել նրանց դեմ։
Ներկայումս, չնայած բնիկ հնդիկների որոշ ներկայացուցիչներ իրենց անվանում են «երկու հոգի ունեցող մարդիկ», պատմական մշակութային արժեքների վերածննդի համատեքստում, հնդկական մշակույթի այս բաղադրիչը հիմնականում կորել է եվրոպացիների կողմից իրենց գաղութացման հետ մեկտեղ[1]։
Գաղութային ժամանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հյուսիսային Ամերիկայի «Սպիտակ գաղութացման» սկզբից մինչև 20-րդ դարը համասեռամոլության ընկալումը ձևավորվել է աստվածաշնչյան ավանդույթի համաձայն, որն այս երևույթը անքակտելիորեն կապում էր Սոդոմի և Գոմորի մեղավորության հետ։ Մասնավորապես, պուրիտանները, որոնք 1620 թվականից մեծ թվով գաղթել են Նոր Անգլիա, ատում էին սոդոմիան, այն համարում էին բոլոր մեղքերից ամենավատը[2]։
«Սոդոմիան» քրեական հանցագործություն էր 1776 թվականին անկախություն հռչակած բրիտանական բոլոր գաղութներում, բացառությամբ Ջորջիա նահանգի, որտեղ միասեռական գործողությունների իրավական կարգավորում չկար։ Նյու Յորքում, Նյու Ջերսիում, Դելավերում, Մերիլենդում և Հյուսիսային Կարոլինայում սոդոմիայի հետ երկար ժամանակ վարվել են Բրիտանական ընդհանուր օրենսդրության համաձայն, որը քրեականացրել է վերարտադրողական գործառույթ չունեցող բոլոր սեռական ակտերը՝ անկախ սեռից։ Նյու Հեմփշիրը, Մասաչուսեթսը, Ռոդ Այլենդը, Կոնեկտիկուտը, Վիրջինիան և Հարավային Կարոլինան ունեին իրենց օրենքները, որոնց ձևակերպումը հիմնականում հիմնված էր Ղևտական գրքում սոդոմիայի արգելքի վրա։ Փենսիլվանիայում իրավական իրավիճակը մի քանի անգամ փոխվել է մինչ քվակերները քաղաքական երանգ էին տալիս այս գաղութում (1681-1693)։ Փենսիլվանիան նաև միակ գաղութն էր, որտեղ արական սեռի միասեռական գործողությունները մահապատժով չէին պատժվում։ Բացառությամբ Մասաչուսեթսի, կանայք ենթարկվում էին սոդոմիայի մասին օրենքներին, ինչպես տղամարդիկ, սակայն գաղութատիրության ժամանակներում լեսբիների գործողությունների համար հետապնդումները չափազանց հազվադեպ էին։
Առաջին գրանցված դեպքը, երբ սպիտակ տղամարդը մահապատժի է ենթարկվել «սոդոմիայի» համար ԱՄՆ-ում, դա ֆրանսիացի թարգմանիչ Գիլերմոյի դեպքն էր, որը մահացել է 1566 թվականին Ֆլորիդայի Նոր իսպանական գաղութում։ Բրիտանական գաղութներից որևէ մեկում սոդոմիայի առաջին հայտնի դեպքը եղել է Ռիչարդ Քորնիշը, ով կախաղան է հանվել Վիրջինիայում 1625 թվականին՝ իբր մեկ այլ տղամարդու բռնաբարելու պատճառով։ 1629 թվականին հինգ երիտասարդներ, ովքեր ժամանել էին Մասաչուսեթսի ծոցի գաղութ՝ Թալբոտի նավերով, մեղադրվել են համասեռամոլության մեջ. տեղական իշխանությունները, չիմանալով, թե ինչպես պատժել երիտասարդներին նման սարսափելի հանցագործության համար, հետ ուղարկեցին Անգլիա՝ պատժելու համար։ Բրիտանական գաղութներում առաջին կինը, ով պատասխանատու էր լեսբիական հարաբերությունների համար, 1648 թվականին Մասաչուսեթսի ծոցի գաղութի բնակիչ Էլիզաբեթ Ջոնսոնն էր։ Մինչև 19-րդ դարի վերջը հայտնի էին սոդոմիայի միայն մի քանի դեպքեր, ուստի դրանք համարվում էին բացառիկ իրադարձություններ[3]։
18-րդ և 19-րդ դարեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քրեական իրավունքի ազատականացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այն բանից հետո, երբ Միացյալ Նահանգները անկախություն է հռչակել 1776 թվականին, հիմնադիր պետությունները պահպանել են սոդոմիայի վերաբերյալ իրենց գաղութային կանոնադրությունը, որոնք սովորաբար մահապատիժ էին նախատեսում տղամարդկանց միասեռական հարաբերությունների համար։ Կանանց միջև նույնասեռ հարաբերությունները, որպես կանոն, պատժվում էին նույն կերպ, բայց մինչև 20-րդ դարի վերջը հետապնդվում էին շատ հազվադեպ և սովորաբար պատժվում էին ավելի մեղմ, քան տղամարդկանց միջև գործողությունները։ Ընդհանուր ազատականացման ընթացքում, որը դրական օրինակներ է ստացել Լուսավորականություն և Ֆրանսիական հեղափոխությունից, Փենսիլվանիան 1786 թվականին ԱՄՆ 13 նահանգներից առաջինն էր, որը վերացրել է մահապատիժը «արվագիտության» համար։ Մահապատիժը փոխարինվել է 10 տարվա ազատազրկմամբ, ամբողջ գույքի բռնագրավմամբ[4]։
Համասեռամոլության հոգեբուժության սկիզբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համասեռամոլության հոգեբուժությունը, այսինքն՝ այն տեսակետի ձևավորումը, որ համասեռամոլությունը հոգեկան խանգարում է, իր գագաթնակետին է հասել հոգեվերլուծության ստեղծմամբ (1896)։ Սակայն այս երևույթը սկսվել է XIX դարի սկզբին։ Սեռական կրթության վերաբերյալ հրապարակումները, ինչպիսիք են «Երիտասարդի ուղեցույցը» (Ուիլյամ Անդրուս Ալկոտ, 1833) և «Դասախոսություն երիտասարդ տղամարդկանց համար մաքրաբարոյության մասին» (Սիլվեստր Գրեմ, 1834), առաջին անգամ ցույց է տրվել առողջության համար հետևանքներ, ինչպիսիք են խելագարությունը, խորեան, էպիլեպսիան, ապուշությունը, լուծանքը և այլն, ինչը կարող է նաև հանգեցնել կաթվածի, կուրության, հիպոխոնդրիայի և թոքախտի[5]։
Սահմանային թույլատրելի ձևեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
XVIII և XIX դարերի սկզբին համասեռամոլների հալածանքները բարդացան բարեկամության պաշտամունքի առաջացմամբ, որը լայնորեն տարածված էր նաև ԱՄՆ-ում։ Միասեռանական ընկերական հարաբերությունները գտել են հասարակության հավանություն, քանի որ հասարակությունը ենթադրում էր, որ նման բարեկամությունը չի հանգեցնի իրական սեռական շփման։ Ուսուցողական փաստաթղթեր կարելի է գտնել գրողներ Ռալֆ Ուալդո Էմերսոնի (1803-1882), Հենրի Դեյվիդ Թորոյի (1817-1862), Բայարդ Թեյլորի (1825-1878) և Ուոլթ Ուիթմենի (1819-1892) ստեղծագործություններում և կալվածքներում[6]։
XIX դարի սոցիալ-մշակութային առանձնահատկությունն էր այսպես կոչված, Բոստոնյան ամուսնությունը՝ երկարաժամկետ բարեկամություն երկու ֆեմինիստ կանանց միջև, ովքեր միասին ապրում էին ընդհանուր ընտանիքում և նույն ապրելակերպով, ավելի շատ ազատություն ունեին սոցիալական հարաբերությունների համար։ քաղաքական գործողություններ, քան եթե նրանք ենթարկվեին սահմանափակումների, որոնք այն ժամանակ սովորական էին կանանց համար։ Տերմինը կիրառել են, օրինակ, գրողներ Սառա Օրնե Ջվեթի և Էննի Ադամս Ֆիլդսի, կանանց իրավունքների ակտիվիստներ Սյուզան Բ. Էնթոնիի և Աննա Հովարդ Շոուի նկատմամբ։ Այն փաստը, որ մի կին գերադասում էր ապրել մեկ այլ կնոջ հետ, քան տղամարդու, ընդունված էր վիկտորիանական ժամանակներում։ Այսօրվա ֆեմինիստական հետազոտությունները քննարկում են, թե արդյոք այդ կանայք կարող են լեսբիներ համարվել[7]։
1900-1940[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեղադրանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինչպես նկարագրել է Ջոն Լագերին, այն բանից հետո, երբ Միացյալ Նահանգները մտել են Առաջին համաշխարհային պատերազմ (1917), ամերիկացի տղամարդկանց զանգվածային հավաքագրում հանգեցրել է միասեռական գործողությունների դեպքերի աճին։ Համասեռամոլ տղամարդկանց հետապնդումը տեղի է ունեցել, օրինակ, Նյուպորտում սեռական սկանդալի ժամանակ, որը տեղի է ունեցել 1919 թվականին Ռոդ Այլենդ նահանգի Նյուպորտ քաղաքի ռազմածովային բազայում։ Հետաքննության ընթացքում այնտեղ ձերբակալվել են մի քանի տասնյակ քաղաքացիական անձինք և զինծառայողներ, այդ թվում՝ եպիսկոպոսական եկեղեցու հոգևորականը[8]։
Առաջին կազմակերպություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հենրի Հերբերը 1924 թվականի վերջին Չիկագոյում հիմնել է Մարդու իրավունքների միությունը։ Չնայած այս կազմակերպությունը պաշտոնապես ներկայացվում էր որպես «հոգեկան շեղումներ» ունեցող մարդկանց շահերը ներկայացնող, այն իրականում նույասեռականների իրավունքների առաջին կազմակերպությունն էր Միացյալ Նահանգներում։ Այն նաև հրատարակել է ԱՄՆ-ում առաջին նույասեռականների ամսագիրը, որը հիմնված է գերմանական «Բարեկամություն և ազատություն» մոդելի վրա։ Իր ստեղծումից ընդամենը մի քանի ամիս անց Չիկագոյի ոստիկանությունը լուծարել է այն[9]։
Վաղ ենթամշակութային խորշեր և հանդիպման վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արդյունաբերացումը բարգավաճում է բերել միջին խավին XIX դարում, ինչը հանգեցրել է կյանքի փոփոխությունների։ Համասեռամոլ տղամարդիկ դրանից առանձնահատուկ օգուտ են քաղել, քանի որ այժմ նրանք կարող էին հեշտությամբ լքել իրենց հայրենի ընտանիքները՝ այլ տղամարդկանց հետ միավորվելու համար։ Այսպիսով, 1890-ականներին Նյու Յորքն արդեն ուներ նույասեռականների թաղամաս։ Բարերը, ինչպիսիք են Columbia Hall-ը, Mandala Hall-ը, Little Bucks-ը և Slade-ը, համասեռամոլ տղամարդկանց սիրված հավաքատեղիներն էին։
Նյու Յորքի Հարլեմի սև թաղամասում, որին առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից ի վեր թույլատրվել է հավակնել սև Ամերիկայի «մշակութային մայրաքաղաք» կոչմանը, 1920-ականներին ունեցել է բարեր, որտեղ տղամարդիկ կարող էին միասին պարել, և որտեղ անցկացվում էին պարահանդեսներ։ Համասեռամոլ և բիսեքսուալ նկարիչներ, ինչպիսիք են Լենգսթոն Հյուզը, Ռիչարդ Բրյուս Նուգենտը, Քաունտի Քալենը, Մա Ռեյնին, Բեսսի Սմիթը, Գլեդիս Բենթլին, Ալբերտա Հանթերը և Էթել Ուոթերսը, ստեղծել են ենթամշակույթ, որը միշտ չէ, որ տեսանելի էր դրսից, բայց արդեն ծաղկում էր[10]։
XIX դարի վերջից լեսբուհիները նույնպես առաջին անգամ կարողացել են վարել իրենց ապրելակերպը։ Քանի որ ԱՄՆ-ում հիմնադրվել էին առաջին կանանց քոլեջները, նրանք կարողացել են սովորել, և քանի որ սովորելու և դրա արդյունքում անկախ վարձատրվող աշխատանքի հնարավորություն են ունեցել, սկսել են շատ հաճախ դեմ լինել ամուսնություններին։ Քաղաքներում լեսբուհիները կարող էին երջանիկ ապրել միասին։ Դժվար է որոշել, թե առաջին կին գիտնականներից քանիսն են եղել լեսբուհիներ, քանի որ ներկայումս քիչ պատմական ապացույցներ կան դա հաստատելու համար։ Ամեն դեպքում, լեսբուհիները կարող են սոցիալական և մշակութային տեղ գտնել այնպիսի կազմակերպություններում, ինչպիսիք են Երիտասարդ կանանց քրիստոնեական ասոցիացիան (YWCA)։ Լեսբիական ենթամշակույթի առաջին գործիչ, գրողը Ուիլլա Քեսրն էր (1873–1947), ով 40 տարի ապրել է իր զուգընկերոջ հետ Գրինվիչ Վիլիջում, և ում վեպերում շատ թարգմանիչներ պնդում են, որ գտնում են համասեռամոլության երանգներ[4]։
ԱՄՆ որոշ լեսբուհիներ դեռ նախընտրում էին ապրել արտասահմանում։ Նրանցից ամենահայտնիներից է գրող Գերտրուդ Սթայնը, ով իր գործընկեր Ալիս Բ. Տոկլասի հետ ապրել է Փարիզում մոտ չորս տասնամյակ։ Երկսեռ պարուհի Այսեդորա Դունկանը և բանաստեղծուհի Նատալի Քլիֆորդ Բարնին ապրել են այնտեղ XIX դարում։ Ամերիկացի լեսբուհի-քանդակագործ Հարիեթ Հոսմերը և դերասանուհի Շառլոտա Սաունդերս Քուշմանը XIX դարի կեսերին ապրել են Հռոմում, Մաթիլդա Հեյսի հետ[11]։
1930-ականներին Մեծ ճգնաժամի հետևանքով մարդկանց մեջ ավելացել էր ամաչկոտությունը։ Միասեռականների ուրախ կյանքը նույնպես մի կողմ է դրվել։ 1927 թվականից արգելվել էր Նյու Յորքի թատրոններին ցուցադրել համասեռամոլ և այլ բովանդակության կոնտենտ, որը համարվում էր այլասերված։
Այնուամենայնիվ, նույնիսկ 1930-ականներին և 1940-ականների սկզբին համասեռամոլների դեռ կարելի էր հանդիպել քաղաքներում, ինչպիսիք են Նյու Յորքը։ Այն ժամանակվա հայտնի նույնասեռականների հանդիպումների վայրերն էին Մետրոպոլիտեն օպերան, Սաթոնի թատրոնը և էլեգանտ բարերը, ինչպիսիք են Պլազա հյուրանոցի Կաղնու սենյակը և Աստոր հյուրանոցի բարը։ Նման վայրեր եղել են նաև Ամերիկայի այլ խոշոր քաղաքներում։
Մոնթի Վուլին, Քլիֆթոն Ուեբը, Ուիլյամ Հեյնսը և լատինացի դերասան Սեզար Ռոմերոն 1920-ական և 1930-ականների Հոլիվուդում այն սակավաթիվ կինոաստղերից էին, ովքեր չէին թաքցրել իրենց համասեռամոլությունը[4]։
1945-1968[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նույնասեռական-մշակույթ Նյու Յորքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հարյուր հազարավոր զինծառայողներ, որոնք մեկնում էին Եվրոպա կամ վերադառնում տուն, շտապեցին Նյու Յորք։ 1950-ականներին այնտեղ ավելի շատ նկարիչներ և դերասաններ կային տարբեր սեռական կողմնորոշմամբ, քան ամերիկյան ցանկացած այլ քաղաքում։ Նույնիսկ պատերազմից առաջ Նյու Յորքի նույնասեռականների համայնքը ամենամեծն էր երկրում, իսկ 1940 թվականից ի վեր համայնքը միայն շարունակում էր աճել։ Պատերազմից վերադարձած շատ նույնասեռականներ բնակություն են հաստատել Նյու Յորքում։ 1945 թվականին ստեղծվել է Վետերանների բարեգործների ասոցիացիան (VBA), որի առաջարկներն առաջին հերթին ուղղված էին նախկին զինվորներին, ովքեր անպատվաբեր կերպով հեռացվել են զինված ուժերից՝ իրենց համասեռամոլության պատճառով։ 1960-ականներին քաղաքն ուներ ավելի քան 40 նույնասեռականների բար և ակումբ։ Բարերը նույնիսկ ավելի մեծ դեր են խաղացել լեսբիական ենթամշակույթի զարգացման գործում, քան համասեռամոլ տղամարդկանց համար, քանի որ լեսբուհիների համար այլ հանդիպման վայրեր անհասանելի էին[12]։
Նաև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Նյու Յորքում առաջացել է միասեռական ինտելեկտուալ բեմ, որի կենտրոնում բարերար Լինքոլն Քերստեյնն էր, որի սրահում հաճախ լինում էին գրողներ Ուիսթեն Հյու Օդենը, Գլենուեյ Ուեսկոթը և Մոնրո Ուիլերը, ինչպես նաև նկարիչ Փոլ Կադմուսը։
Նյու Յորքում ապրել են նաև միասեռականներ, ինչպիսիք են բանաստեղծներ Ալեն Գինզբերգը, Ջոն Էշբերին, Ֆրենկ Օ'Հարան և Օդրի Լորդը, գրողներ Գոր Վիդալը, Թրումեն Կապոտեն, Քրիստոֆեր Իշերվուդը, Ուիսթեն Հյու Օդենը, Ուիլյամ Ինգեն, Արթուր Լորանսը, Էդուարդ Օլբին և Թենեսի Ուիլյամսը, նկարիչներ Ռոբերտ Ռաուշենբերգը և Էլսվորթ Քելլին, լուսանկարիչ Ջորջ Պլատ Լայնսը, ճարտարապետ Ֆիլիպ Ջոնսոնը, արտիստ Ռուդոլֆ Նուրեևը և կոմպոզիտորներ Լեոնարդ Բերնսթայնը, Նեդ Ռորեմը, Ջոն Քեյջը, Աարոն Կոպլենդը և Քոուլ Փորթեր[13]։
Համասեռամոլները քաղաքացիական իրավունքների շարժման մեջ (1955-1968)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դեռևս 1951 թվականին ամերիկացի գրող Էդվարդ Սագարինը գրել էր, որ նույնասեռականները, ինչպես հրեաներն ու սևամորթները, ամերիկյան փոքրամասնության ամենակարևոր խնդիրներից մեկն էին։ Քանի որ համասեռամոլությունը 1950-ականներին և 1960-ականների սկզբին շատ ավելի տաբու էր, քան սևամորթների սոցիալական անբարենպաստությունը, և այդ ժամանակահատվածում համասեռամոլները շատ հազվադեպ էին «դուրս գալիս», նրանց իրավունքների համար պայքարը լիովին դուրս էր մնացել քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանության օրակարգից։ Ակտիվիստներ Ջեք Նիկոլսը և Ֆրանկլին Կամենին 1968 թվականին հորինել են «նույնասեռականը - դա լավ է» կարգախոսը, մասնակցել են քաղաքացիական իրավունքների համար ցույցերին, ինչպիսին է երթը դեպի Վաշինգտոն, բայց այնտեղ չեն հայտնվել որպես միասեռական շարժման ներկայացուցիչներ[2]։
Ամերիկյան քաղաքացիական իրավունքների շարժման ամենաակնառու ակտիվիստներից մեկը բացահայտ բիսեքսուալ գրող Ջեյմս Բոլդուինն էր, որի վեպերը բազմիցս ուսումնասիրել են սևամորթ և բիսեքսուալ մարդկանց վրա գործադրվող ճնշումը։ Մեկ այլ բացահայտ համասեռամոլ քաղաքացիական իրավունքների ակտիվիստ էր Բայարդ Ռաստինը։ Նա հետագայում ավելի է ակտիվացել նույնասեռականների իրավունքների պահպանման գործում[2]։
Համասեռամոլների քաղաքացիական իրավունքների շարժման կազմակերպում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դեռևս 1950 թվականի նոյեմբերին Լոս Անջելեսում Հարի Հեյը հիմնադրել է Միացյալ Նահանգների առաջին միասեռական կազմակերպությունը՝ Mattachine Society։ Այս հաստատությունը պաշտոնական դարձել է միայն 1954 թվականին և ղեկավարվում էր մեկ այլ կազմակերպության կողմից։ Հասարակության հիմնական նպատակը համասեռամոլների սոցիալական ճանաչմանը նպաստելն էր։ Նաև 1950 թվականին Լոս Անջելեսում հիմնադրվել է մի կազմակերպությունը, որն աջակցում է մաշկի տարբեր գույն ունեցող նույնասեռ զույգերին[14]։
1952 թվականին Mattachine Society-ի մի խումբ նախկին անդամներ հիմնադրել են նույնասեռականների իրավունքների կազմակերպություն՝ ONE, Inc., որը նույնպես հիմնվել է Լոս Անջելեսում։ ONE, Inc.-ը 1953 թվականից հրատարակել է շատ հաջողված ONE ամսագիր և 1956 թվականին հիմնել ONE Institute ուսումնական հաստատություն։ ONE, Inc.-ը 1996 թվականին միավորվել է Մարդկային ռեսուրսների ուսումնասիրության ինստիտուտի (ISHR) հետ[15]։
1955 թվականին Սան Ֆրանցիսկոյում հիմնադրվել է լեսբուհիների իրավունքների պաշտպանության առաջին կազմակերպությունը։ Daughters of Bilitis (DOB) կազմակերպության հետ, որը շուտով խմբեր կազմեց ամերիկյան այլ քաղաքներում և 1956 թվականից հրատարակեց the Ladder ամսագիրը, պետք է ստեղծվեր սոցիալական ֆորում, որը, ի տարբերություն լեսբիական բարերի, օրինական էր և պաշտպանված էր ոստիկանների կողմից[4]։
1962 թվականին Ֆիլադելֆիայում հիմնադրվել է Janus Society-ը, որը հրատարակում էր լավ ընթեռնելի և տպագիր Drum ամսագիրը։ 1963 թվականին խոշորագույն նույնասեռականկազմակերպություններից մի քանիսը միավորվել են Արևելյան ափի Հոմոֆիլ կազմակերպություններում (ECHO)[16]։
1964 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Ամերիկայի պատմության մեջ առաջին անգամ մարդիկ փողոց են դուրս եկել նույնասեռականների իրավունքների համար։ Այդ օրը Նյու Յորքում 10 ցուցարարներից բաղկացած խումբը բողոքել է բանակում համասեռամոլների խտրականության դեմ։ Նման ցույցեր առաջին անգամ տեղի են ունեցել մայրաքաղաք Վաշինգտոնում 1965 թվականի ամռանը։ Հյուսիսային Ամերիկայի հոմոֆիլ կազմակերպությունների համաժողովը (NACHO) հիմնադրվել է 1966/67 թվականներին։ Այն հոմոսեքսուալ շարժման առաջին քաղաքական կազմակերպությունն է, որն ուներ ավելի քան 6000 անդամ, սակայն 1970 թվակաինն կրկին լուծարվել է։ Առաջին ամերիկյան քոլեջը, որը ճանաչել է համասեռամոլ ուսանողներին, 1967 թվականին Նյու Յորքի Կոլումբիայի համալսարանն էր։ 1967 թվականի հունվարին Լոս Անջելեսի Սանսեթ ծառուղում մի քանի հարյուր մարդ բողոքել է ընդդեմ նույնասեռականների բարերի վրա նախկին ոստիկանական արշավանքների. դա մինչ օրս ամենախոշոր նույնասեռականների ցույցն էր։ Նույն թվականին Գրինվիչ Վիլիջում, ակտիվիստ Քրեյգ Ռոդուելը բացել է երկրում առաջին նույնասեռականների գրախանութը՝ «Օսկար Ուայլդի անվան գրախանութ» անունով[17]։
Նույնասեռական-մշակույթ Նյու Յորքից դուրս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հոմոսեքսուալ ենթամշակույթները գոյություն են ունեցել ամերիկյան շատ քաղաքներում, ինչպիսիք են Չիկագոն, Լոս Անջելեսը և Սան Ֆրանցիսկոն, XIX դարի վերջից։ Սան Ֆրանցիսկոն համասեռամոլների հատկապես մեծ հոսք է ստացել այն բանից հետո, երբ 1950-ականներին բիթնիկ-բանաստեղծները տեղափոխվել են այնտեղ։ Life ամսագիրը 1964 թվականին քաղաքը հայտարարել է «Ամերիկայի նույնասեռական մայրաքաղաք»։ Նույն թվականին Սան Ֆրանցիսկոյում հիմնադրվել է Անհատի իրավունքների ընկերությունը (SIR), որն ավելի քաղաքական կողմնորոշում ուներ, քան Մատաշինի հասարակությունը, և այդպիսով ծառայել է որպես օրինակ ավելի ուշ հիմնադրված բազմաթիվ կազմակերպությունների համար[18]։
Ինչպես ցույց են տվել Բրեթ Բիմինը և նրա համահեղինակները, համասեռամոլ ենթամշակույթները ծաղկել են ոչ միայն մեծ քաղաքներում, այլև անթիվ փոքր քաղաքներում[19]։
Միասեռականությունը ԶԼՄ-ներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այն բանից հետո, երբ Աբրահամ Ռոզենթալը 1963 թվականին դարձավ New York Times-ի խմբագիր, այն դարձել է ամերիկյան խոշոր թերթերից առաջինը, որը հրապարակել է համասեռամոլության մասին ծավալուն հոդվածներ։
Դիրքը հասարակության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հոմոֆոբ ամերիկացիների տոկոսը զգալիորեն նվազել է Սթոունուոլի խռովություններից հետո։ 1970 թվականին՝ 70%, 2007 թվականին՝ միայն 50% (արական համասեռամոլության նկատմամբ) և 48% (իգական համասեռամոլության նկատմամբ)։ Ամերիկացիների մոտ 38%-ն այսօր դրական է վերաբերվում նույնասեռականներին[20]։ Օրենքի համաձայն ամերիկյան շատ քաղաքներում և նահանգներում նույնասեռականներն ու լեսբուհիները օգտվում են խտրականության դեմ պաշտպանությունից։ Մեծ թվով ընկերություններ կայուն հարաբերությունների մեջ գտնվող համասեռամոլ աշխատակիցներին տրամադրում են նույն ֆինանսական արտոնությունները, ինչ ամուսնացած զույգերը։ Նահանգների կեսից ավելին նույնասեռ զույգերին թույլատրվում է ամուսնանալ։ Որոշ նահանգներում նույնասեռ զույգերն իրավունք ունեն երեխաներ որդեգրել կամ երեխաներին դաստիարակել որպես խնամատար ծնողներ։
2016 թվականի հունիսին Ֆլորիդայի նույնասեռականների բարերից մեկում տեղի է ունեցել հարձակում, որի հետևանքով 49 մարդ Է զոհվել։
Գիտահետազոտական հաստատություններ և հետազոտական խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հարցի վերաբերյալ ամենամեծ հետազոտական գրադարանը Նյու Յորքի հանրային գրադարանն է։ Բոստոնի բիսեքսուալների ռեսուրսային կենտրոնը, Նյու Յորքի լեսբիական պատմությունների արխիվը, Քորնելի համալսարանի գրադարանը Իթակայում, մեծ արխիվ պարունակվում է նաև Սան Ֆրանցիսկոյի հանրային գրադարանում, Լոս Անջելեսի նույնասեռականների և լեսբուհիների Միասնական ազգային արխիվում և Արևմտյան Հոլիվուդի լեսբիական արխիվում։ Այն բանից հետո, երբ 1972 թվականին ամերիկյան համալսարանները, ինչպիսիք են Սակրամենտոյի պետական համալսարանը, բացում են ԼԳԲՏ կրթության իրենց առաջին ծրագրերը, Նյու Յորքի քաղաքային համալսարանը 1991 թվականին ստեղծում է նույնասեռականների և լեսբուհիների հետազոտությունների կենտրոնը (CLAGS)՝ որպես երկրի առաջին համալսարանական հետազոտական ինստիտուտ, որը մասնագիտանում է համասեռամոլության պատմության, մշակույթի և քաղաքականության մեջ։ 21-րդ դարի սկզբին շատ այլ համալսարաններ, այդ թվում՝ Եյլի համալսարանը, Հոբարտի և Ուիլյամ Սմիթի քոլեջները Ժնևում, Նյու Յորքում, Մերիլենդի համալսարանը, Բրաունի համալսարանը, Չիկագոյի Իլինոյսի համալսարանը, Բերքլիում Կալիֆոռնիայի համալսարանը, Սան Ֆրանցիսկոյի պետական համալսարանը և Սան Ֆրանցիսկոյի քաղաքային քոլեջը, ստեղծել են ԼԳԲՏ հետազոտությունների դասընթաց։ Կալիֆոռնիայի Սանտա Բարբարա համալսարանում 2006 թվականից գործում է Մայքլ Դ.Պալմա հետազոտական կենտրոնը, որը հիմնականում զբաղվում է ամերիկյան բանակում սեռական փոքրամասնություններով[21]։
Պատմաբանները, ովքեր ցանկանում են ուսումնասիրել համասեռամոլների պատմությունը ԱՄՆ-ում, ինչպես մյուս երկրներում, բախվում են այն հատուկ խնդրի հետ, որ շատ աղբյուրներ և փաստաթղթեր, որոնք կարող էին օգտագործվել պատմությունը վերականգնելու համար, համակարգված կերպով ոչնչացվել են. մասամբ գրաքննիչները և բարոյականության ժամանակակից պաշտպանները, ովքեր կարծում էին, որ նրանք այստեղ պայքարում են անպարկեշտության դեմ, մասամբ հոմոսեքսուալ հեղինակների հարազատներից, ովքեր փորձել են պաշտպանել իրենց հեղինակությունը տուժածների մահից հետո։ Հետազոտությանը վերաբերող նյութերի ոչնչացումը վիկտորյական դարաշրջանի երևույթ չէր, բայց տարածվել է 20-րդ դարում։ Օրինակ՝ հանրաճանաչ երիտասարդական վեպերի հեղինակ Հորեյշո Էլջերի (1832-1899) դեպքում 1971 թվականին հայտնաբերվել են փաստաթղթեր, որոնք ցույց են տալիս, որ Էլջերն ուներ հոմոերոտիկ և պեդոֆիլ անցյալ[22]։
Շատ համասեռամոլ հեղինակներ գրելիս օգտագործել են բարդ գաղտնագրման համակարգեր։ Օրինակ՝ առաջատար բանաստեղծ Քաունտի Քալենն իր սեռական հարաբերությունների մասին գրել է միայն կոդավորված ձևով իր նամակներում, որոնք նա միշտ ստորագրել է կեղծանունով։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Native America: Berdache». web.archive.org. 2007 թ․ դեկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 7. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ 2,0 2,1 2,2 Kaiser, Charles. The gay metropolis 1940-1996. — London: Phoenix, 1999, ©1997. — xii, 404 pages, 16 unnumbered pages of plates с. — ISBN 0-7538-0662-2, 978-0-7538-0662-3
- ↑ «The History of Sodomy Laws in the United States - Virginia». web.archive.org. 2007 թ․ հոկտեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 8. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 McGarry, Molly. Becoming visible : an illustrated history of lesbian and gay life in twentieth-century America. — New York: New York Public Library, 1998. — xvii, 282 pages с. — ISBN 0-670-86401-3, 978-0-670-86401-0
- ↑ «THE YOUNG MAN'S GUIDE. BY WM. A. ALCOTT. TENTH EDITION. 1836». www.nimbus.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
- ↑ «Männerfreundschaften in der Literatur des 18. Jahrhunderts (1999)». web.archive.org. 2007 թ․ հուլիսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
- ↑ «Boston Marriages». web.archive.org. 2005 թ․ մարտի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2005 թ․ մարտի 12. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ Loughery, John, The other side of silence : men's lives and gay identities : a twentieth century history. — First edition. — New York. — xviii, 509 pages с. — ISBN 0-8050-3896-5, 978-0-8050-3896-5, 0-8050-6124-X, 978-0-8050-6124-6
- ↑ «gayhistory.com». www.gayhistory.com. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
- ↑ «The Harlem Renaissance». web.archive.org. 2005 թ․ մարտի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2005 թ․ մարտի 25. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ «glbtq >> arts >> Hosmer, Harriet Goodhue». web.archive.org. 2007 թ․ օգոստոսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
- ↑ «710GLBTPride». web.archive.org. 2007 թ․ հունիսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ Brett Beemyn Creating a Place for Ourselves: Lesbian, Gay, and Bisexual Community Histories. — Psychology Press, 1997. — 300 с.
- ↑ «Mattachine Society». web.archive.org. 2007 թ․ մարտի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 25. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ «The Suppression of Lesbian and Gay History». rictornorton.co.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
- ↑ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. 2016 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
- ↑ «Queer Heritage, Gay Historical Timeline the gay 1960's». www.aaronsgayinfo.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
- ↑ «glbtq >> social sciences >> Sarria, José». web.archive.org. 2013 թ․ դեկտեմբերի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link) - ↑ Creating a place for ourselves : lesbian, gay, and bisexual community histories. — New York: Routledge, 1997. — 1 online resource (300 pages) с. — ISBN 978-1-135-22241-3, 1-135-22241-X, 1-299-61088-9, 978-1-299-61088-0, 0-203-69911-4, 978-0-203-69911-9
- ↑ «Part 1: Opinion of Homosexuals». web.archive.org. 2007 թ․ մարտի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
- ↑ «LGBT Libraries and Archives». web.archive.org. 2008 թ․ հուլիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
- ↑ «The Suppression of Lesbian and Gay History». rictornorton.co.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.