Զինվորական ծառայություն

Զինվորական ծառայություն^[1], պարտականություն^[2]^[3], քաղաքացիների (երկրների մեծ մասում՝ տղամարդկանց) զորակոչում (համընդհանուր զորակոչ) զինվորական կամ ազգային (այլընտրանքային, քաղաքացիական) ծառայություն կատարելու համար։

Դա ենթադրում է նաև զինված ուժերի շարքերում կռվելու (պատերազմական գործողությունների դեպքում) պարտավորություն^[4]^[5]։ Քաղաքացիների զինվորական ծառայությունը պատերազմի ժամանակ պարտադիր բխում է մարտական հերթապահությունից։ Սակայն շատ երկրներում կա զորակոչ, որը ներառում է ինչպես պատերազմի, այնպես էլ խաղաղ ժամանակներում ծառայելը։ Յուրաքանչյուր պետություն հնարավորություն ունի որոշել զորակոչի տարիքը, ինչպես նաև ծառայության որակն ու տևողությունը որոշող այլ պայմաններ։ Դրա մեծ մասը կարելի է հաշվարկել տնտեսապես և վիճակագրորեն։ Ամենից հաճախ դա կախված է պետության բյուջեից, արտաքին քաղաքականությունից, բյուջեն որքան մասնակցի կարող է թույլ տալ, արական և իգական բնակչության թվից և այլ հնարավորություններից։ Սովորաբար, այն պետությունները, որոնք արդեն հավաքագրել են անհրաժեշտ թվով կամավոր մասնակիցների, անցնում են պայմանագրային ծառայության և չեն զորակոչում որևէ մեկին, թեև նրանք կարող են ցանկացած պահի վերսկսել զորակոչը, եթե կամավոր մասնակիցների թիվը սկսի նվազել։ Որքան մեծ է պետության բնակչությունը, այնքան ավելի շատ պայմանագրային զինծառայողներ կան նրա զինված ուժերում, և այնքան քիչ են զինակոչիկները։ Այն երկրներումում, որտեղ բնակչությունն ավելի փոքր է, սովորաբար ամբողջ կամ գրեթե ամբողջ բանակը, ռազմաօդային ուժերը և նավատորմը ժամկետային զինծառայողներ են, և ավելի մեծ հավանականություն կա, որ ծառայության պարտավորությունը տարածվի ոչ միայն տղամարդկանց, այլ նաև կանանց վրա։

Զորակոչը սկսվում է հին ժամանակներից և որոշ երկրներում շարունակվում է մինչև մեր օրերը տարբեր անուններով։ Երիտասարդ տղամարդկանց գրեթե ամբողջական ազգային զորակոչի ժամանակակից համակարգը առաջացել է 1790-ականների Ֆրանսիական հեղափոխությունից հետո (levèe en masse), դառնալով շատ մեծ բանակի հիմքը։ Ավելի ուշ եվրոպական երկրներից շատերը կրկնօրինակել են այս համակարգը խաղաղ ժամանակ, այնպես որ որոշակի տարիքի մարդիկ սովորաբար ծառայում են մեկից մինչև 8 տարի ակտիվ ծառայության մեջ, այնուհետև տեղափոխվում են ռեզերվներ և անցնում թոշակի։

Աշխարհի պատմության մեջ հայտնի են զինծառայության տարբեր ձևեր՝

հավաքագրման համակարգ, որտեղ այս կամ այն կերպ բնակչությանից հավաքագրվում է միայն անհրաժեշտ թվով նորակոչիկներ, իսկ մնացած բնակչությունը փաստացի ազատվում է բոլոր ծառայություններից անորոշ ժամկետով։
աշխարհազորային համակարգ, զենք կրելու ունակ յուրաքանչյուր քաղաքացի ճանաչվում է որպես պետության զինված ուժերի մաս, զորակոչվում է նրանց և վերապատրաստվում ռազմական գործերում։
մարդկային ռեսուրսների համակարգը, որն առավել տարածված է ներկայումս և կապում է երկու համակարգերի առավելությունները։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին աշխարհ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնագույն պետությունների ծաղկման շրջանում, որոնք ուղեկցվել են նվաճողական պատերազմներով, բնակչության զգալի հատվածի համար նախատեսվել է զորակոչ, ինչը հնարավորություն է տվել հավաքագրել և համալրել ռազմական արշավների համար անհրաժեշտ մեծ բանակներ։ Մասնավորապես, զորակոչային խմբեր գոյություն են ունեցել Հին Եգիպտոսում Նոր թագավորության դարաշրջանում (մ.թ.ա. II հազարամյակ), Ասորեստանում, որը հաճախակի պատերազմներ է մղել մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակում^[6]^[7]:

Ես չեմ պղծի այս սուրբ զենքը և չեմ լքի իմ ընկերոջը շարքերում։ Ես կպաշտպանեմ ոչ միայն այն, ինչ սուրբ է, այլև այն, ինչ սուրբ չէ, թե՛ մենակ, թե՛ ուրիշների հետ։ Ես իմ սերունդներին կփոխանցեմ ոչ թե նվաստացած կամ նսեմացած, այլ մեծացած և բարելավված հայրենիքը՝ համեմատած իմ ժառանգածի հետ։ Ես հարգելու եմ իմաստունների որոշումները։ Ես կենթարկվեմ այն օրենքներին, որոնք ընդունվել կամ կընդունվեն ժողովրդի կողմից, և եթե որևէ մեկը որոշի խախտել դրանք, ես չպետք է թույլ տամ, և ես կպաշտպանեմ դրանք, անկախ նրանից, թե ես պետք է մենակ անեմ, թե մյուսները իմ կողքին են։ Ես հարգելու եմ իմ համոզմունքները։

Հին Հունաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին Հունաստանում նրա ժողովուրդների կողմից զբաղեցրած տարածքը մոտավորապես բաժանված է եղել 2000 փոքր պետությունների, որոնք սովորաբար բաղկացած են եղել մեկ քաղաքից՝ հարակից գյուղերով և դաշտերով^[8]։ Յուրաքանչյուր այդպիսի քաղաք-պետություն վայելել է լիակատար քաղաքական անկախություն կամ հաստատակամորեն ձգտել է նման անկախության այլ ագրեսիվ հունական ցեղերից կամ քաղաքներից։ Քաղաք-պետության տարածքը այս բնակիչների համար հայրենիքն էր, մնացած բոլոր հունական ցեղերը օտար էին, իսկ պետությունների միջև փոխհարաբերությունները միջազգային հարաբերություններ էին։ Հետևաբար, պատերազմներ են տեղի ունեցել Հին Հունաստանի պատմության ընթացքում՝ սկսած հունական մութ դարերից։ Քաղաքականությունների միջև պատերազմները, ի տարբերություն անասունների և հացահատիկի թալանման նպատակով արշավանքների, ստացան կազմակերպված բնույթ։ Հունաստանի կյանքի պատմական շրջանում տարբեր ժամանակներում հեգեմոնիան պատկանել է Սպարտային, Աթենքին և Թեբեին, որոնք եղել են մարտարվեստի ներկայացուցիչներ^[9]։ Զինված ուժերի կազմված է եղել աշխարհազորից և 20-ից 60 տարեկան բոլոր ազատ քաղաքացիները Սպարտայում և 18-ից 40 տարեկան Աթենքում ենթակա են եղել զինվորական ծառայության^[9]։

Հին Հունաստանում, «հոպլիտների հեղափոխության» արդյունքում, մարտերում հիմնական դերը սկսել են խաղալ ոչ թե բանակի արիստոկրատական ճյուղերը՝ հեծելազորը և կառքերը, այլ ծանր զինված հետևակները։ Նոր ոճի պատերազմների համար պահանջվել է բազմաթիվ զորքեր, որոնք ձևավորվել են զինյալների հրավիրմամբ։ Զինվորական ծառայությունը դառնում է պոլիսի քաղաքացու հիմնական պարտականությունը։

Քաղաքականության մեծ մասում քաղաքացին 18-ից 20 տարեկանում նացել է զինվորական պատրաստություն՝ 2 տարի անցկացնելով սահմանապահ ստորաբաժանումներում, այնուհետև մասնակցել է աշխարհազորի կազմում սակայն միայն արշավների ժամանակ^[10]։ Օրինակ՝ Աթենքում 17-ից 59 տարեկան բոլոր քաղաքացիները պարտավոր են եղել ծառայել բանակում։ Դրանցից մոտավորապես կեսը ներգրավված է եղել ակտիվ մարտական գործողություններում, քանի որ մինչև 19 տարեկանները և վետերանները կատարել են կայազորային ծառայություն^[11]։

Հին հունական բոլոր քաղաք-պետություններից, որոնց զարգացումն անցել է մոտավորապես նույն ճանապարհով, առանձնանում է Սպարտան։ Սպարտայում քաղաքացիները (Սպարտիատները) ազատվում էին բոլոր գործողություններից, բացի պատերազմից։ 7 տարեկանից սկսած նրանք զինվորական պատրաստություն են ստացել և ողջ կյանքում եղել են« զենքի տակ»^[10]։

Պելոպոնեսյան պատերազմից հետո, աշխարհազորի քաղաքացիների մասնակցությունը չափազանց ծանրաբեռնված է դարձել, ուստի տեղի է ունեցել վարձկանների ծառայությունների զանգվածային բողոքարկում։ Պատերազմները հաճախ իրականացվել են բացառապես վարձկանների կողմից, աշխարհազորը գումարվել է միայն այն ժամանակ, երբ թշնամին ներխուժել է քաղաքներ։

Հին Հռոմում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին Հռոմում զինվորական ծառայությունը նույնպես կայսրության քաղաքացու պարտականությունը։ Յուրաքանչյուր դաս պատերազմ է գնացել իր հատուկ զենքերով և բաժանվել 17-45 տարեկան կրտսերների (juniores) և 46-60 տարեկան ավագների (seniores): Կրտսերներին, որպես կանոն, ուղարկել են դաշտային զորքեր, իսկ մեծերին՝ կայազորային զորքեր։

Սերվիոս Տուլլիոսի ժամանակներից ի վեր անշարժ գույքի բոլոր սեփականատեր քաղաքացիները պարտավոր էին 17 տարեկանից իրականացնել զինվորական ծառայություն։ Պրոլետարիատները, Սերվիոս Տուլլիոսի Սահմանադրության համաձայն, մարտական ծառայություն չեն իրականացրել, ստրուկներին ընդհանրապես թույլ չեն տվել բանակ մտնել^[12]։

Մ.թ.ա 2-րդ դարում Գայուս Մարիուսը, որպեսզի զորք հավաքի Յուգուրթական պատերազում, ազատականացրել է զինված ուժերի հավաքագրումը, Մարիանյան բարեփոխումների արդյունքում անշար գույք չունեցող քաղաքացիները ենթակա էին զորակոչի, բանակում ծառայության ժամկետը 25 տարի էր, ծառայած վետերաններին անհրաժեշտ էր հող հատկացնել, ոչ քաղաքացիները, ովքեր ծառայության ժամկետի ավարտին ավտոմատ կերպով ստացել են հռոմեական քաղաքացիություն, կարող էին միանալ հռոմեական բանակին։

Կեսարի և Պոմպեոսի օրոք՝ մ.թ.ա. 1-ին դարում, հռոմեական բանակը սկսել է համալրվել կամավոր հիմունքներով։

Նոր ժամանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զինապարտության պատմության մեջ նոր էջ է սկսվել Երեսնամյա պատերազմի ժամանակ։ 17-րդ դարի սկզբին Շվեդիան առաջինն էր եվրոպական պետություններից, որը ձեռնամուխ եղավ զինված ուժերի համալրմանը նորակոչիկներով և նշանակալի հաջողությունների հասավ այլ պետությունների վարձու զինված ուժերի դեմ պայքարում։ Հոգևորականների մասնակցությամբ ամբողջ երկրում կազմվել են 15 տարեկանից բարձր բոլոր տղամարդկանց ընտանեկան ցուցակներ, և հավաքագրվել են տեղական իշխանությունների հայեցողությամբ^[13]։ Զորակոչային ծառայությունը եղել է 17-րդ դարում Շվեդիայի հետագա հզորացման համար^[14]։

Պետրոս I-ը, Շվեդիայի օրինակով, Ռուսաստանում մտցրել է զորակոչը։ 1699 թվականին, Շվեդիայի հետ պատերազմի նախօրեին, Պիտրոս I-ը հրամայել է բանակ հավաքագրել «եռանդուն և պատրաստակամ» տղաներին և բոյարների ծառաներին, զորակոչը մտցվել է 1705 թվականին^[15]։

Ռուսաստանում զինվորական ծառայության առանձնահատկությունն եղել է այն, որ բացի ազնվականներից, գոյություն է ունեցել զինվորական ծառայության համար պատասխանատու ևս մեկ դաս՝ կազակները։

Ռազմական հերթապահության ժամանակակից հայեցակարգը հորինվել է Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ։ 1793 թվականի փետրվարին Կոնվենցիան հայտարարել է 300 հազար մարդու հարկադիր զորակոչի մասին, իսկ վեց ամիս անց՝ օգոստոսին, որոշել է ընդհանուր զինվորական ծառայություն^[16]։ 1798 թվականին օրենք է ընդունվել, որում ասվում էր. «Յուրաքանչյուր ֆրանսիացի զինվոր է և պարտավոր է պաշտպանել ազգը»։ Սա հնարավորություն տվեց ստեղծել «Մեծ բանակը», որը Նապոլեոնն անվանել է «զինված ազգ» և որը հաջողությամբ կռվեց Եվրոպայի պրոֆեսիոնալ բանակների դեմ^[17]:Բայց այս համակարգը Նապոլեոնի անկումից հետո Ֆրանսիայում չպահպանվեց։ Բուրբոնների վերականգնման ժամանակ ֆրանսիական բանակը համալրվել է կամավորներով, իսկ ավելի ուշ՝ վիճակահանությամբ՝ փոխարինման իրավունքով^[18]։

XX-րդ դար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

20-րդ դարի սկզբին արդյունաբերական զարգացած երկրները պլանավորում էին ռազմական շինարարություն՝ ենթադրելով, որ ապագա հակամարտությունները կլուծվեն խաղաղ ժամանակ կուտակված նյութական և մարդկային ռեսուրսներով։ Այնուամենայնիվ, Առաջին համաշխարհային պատերազմը արագորեն սպառել է կուտակված ռազմական պաշարները, և 20-րդ դարում պաշտպանական արդյունաբերության աճող հնարավորությունները հնարավորություն է տվել սկսել մեծ քանակությամբ ռազմական արտադրանքի արտադրություն, ներառյալ ցածր որակավորում ունեցող աշխատուժի օգտագործումը։ Դա հանգեցրել է մասսայական մոբիլիզացիաների մասնակից երկրներում, օրինակ՝ Գերմանիան, արդեն պատերազմի հենց սկզբում, 1914 թվականին 67 միլիոն բնակչից 3,8 միլիոնին զորակոչել է զինված ուժեր, Ռուսաստանը՝ 5,3 միլիոնը,173 մլն.ընդհանուր բնակչությունից։

Վերսալի պայմանագրի արդյունքում Գերմանիան, որպես պարտվող երկիր, իրավունք չուներ զորակոչի հիմունքներով համալրելու զինված ուժերում. Համընդհանուր զորակոչը նորացվել է 1935 թվականի մարտի 16-ին՝ պայմանագրային ծառայության՝ Ռայխսվերի հիման վրա։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, ինչպես և առաջին աշխարհամարտը, առանձնանում էր իր մեծ մասշտաբով, ռազմական արտադրանքի հարաբերական էժանությամբ և, հետևաբար, լայնածավալ մոբիլիզացիաներով։ Պատերազմից հետո Վարշավայի պայմանագիրը հավատարիմ մնաց ռազմական պլանավորման խորհրդային փորձին և մեծապես հիմնվեց զորակոչի ժամանակ մեծ թվով զինակոչիկների պատրաստման վրա՝ պատերազմի դեպքում մեծ ստորաբաժանումներ մոբիլիզացնելու համար։ ՆԱՏՕ-ի անդամ եվրոպական երկրները, ունենալով իրենց տարածքում զանգվածային զինված ուժերի հետ պատերազմի հեռանկար, իրենց զինված ուժերը հավաքագրեցին նաև համընդհանուր զորակոչի հիման վրա։

20-րդ դարի վերջը բնութագրվում է ԽՍՀՄ փլուզմամբ և Վարշավայի պայմանագրի կազմակերպություն, Սառը պատերազմի ավարտով և, հետևաբար, ռազմական ծախսերի նվազմամբ և լայնածավալ ռազմական բախման վտանգով։ Այս կապակցությամբ եվրոպական շատ երկրներ դադարեցրել են համընդհանուր զորակոչը։ Սակայն որոշ ժամանակ անց մի քանի երկրներ (Լիտվա, Շվեդիա, Քուվեյթ, Մարոկկո, Ուկրաինա և այլն) հետ են բերել այդ պարտադրանքը։

Բրիտանացիներ! (Լորդ Քիչեները) քո կարիքն ունի: Միացե՛ք ձեր հայրենիքի բանակին: Աստված պահապան թագավորին։ (1-ին համաշխարհային պատերազմի պաստառ)
Նոր անուններ Կանադայի պատմության մեջ. Դու նրանց շարքո՞ւմ ես։ Գրանցվել!
Ես ուզում եմ ՔԵԶ ԱՄՆ բանակի համար:
«Քո Հին Նոր Երկիրը քո կարիքն ունի: Միացե՛ք Հրեական գնդին»:
Հրեական լեգեոնի հավաքագրման պաստառը Yiddishe-ում:

Հեռանկար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից հասարակության մեջ միտում է եղել մեծացնել ռազմական մասնագիտությունների և ռազմական տեխնիկայի բարդությունը, միջուկային զսպման ուժերի առկայության և ռազմական հակամարտությունների որոշակի նվազման հետ մեկտեղ, դա նվազեցնում է լայնածավալ հակամարտությունների հավանականությունը։ Շատ երկրներ (հիմնականում ՆԱՏՕ-ի անդամներ) ռազմական պլանավորման մեջ ենթադրում են հիմնականում կարճաժամկետ հակամարտություններ, որոնց ընթացքում հանձնարարված խնդիրները կարող են լուծվել խաղաղ ժամանակ կուտակված նյութական և մարդկային ռեզերվներով։ Այս պետությունները դադարեցնում են զորակոչը խաղաղ ժամանակ։ Միևնույն ժամանակ, այն երկրները, որոնք տեսնում են երկար կամ ինտենսիվ հակամարտության հեռանկար (Հունաստան, Թուրքիա, Իսրայել, Հյուսիսային Կորեա) պահպանել են զորակոչը և զորակոչի հիմունքներով համալրել զինված ուժերը^[19]։

Վերջին շրջանում նկատվում է զինակոչը վերսկսելու միտում, օրինակ՝ զորակոչը վերսկսվել է Լիտվայի զինված ուժերում, Շվեդիայի զինված ուժերում, Քուվեյթի զինված ուժերում, Մարոկկոյի զինված ուժերում և այլն։ 2015 թվականին Լիտվայի իշխանությունները, նախկինում 2008 թվականին հրաժարվելով զորակոչից, վերադարձրին ծառայության կանչը, սակայն դրան աջակցել է բնակչության 68%-ը։ Լիտվայի բանակի մասնակիցների թիվը համալրելու համար, միջին հաշվով, յուրաքանչյուր 50-ից մեկին պարտադիր ծառայության են ուղարկում պարտադիր հիմունքներով։ Ի սկզբանե նախատեսվում էր դա անել ժամանակավորապես հաջորդ 5 տարիների ընթացքում, սակայն ավելի ուշ հայտարարվել է, որ նման ներդրումը, ամենայն հավանականությամբ, կլինի մշտական և դժվար թե չեղարկվի։ 2017 թվականին Շվեդիայի կառավարությունը երկրում մտցրեց համընդհանուր զորակոչ, որը նախկինում դադարեցվել էր 2010 թվականին։.2018 թվականին Մոլդովայի Հանրապետությունը փորձեց անցնել լիովին պայմանագրային բանակի, սակայն դա չստացվեց։ Նույն թվականին Մարոկկոն վերադառնում է զորակոչի։ 2023 թվականին Լատվիայի բանակի զորակոչը երկարաձգելու մասին օրինագիծ է ընդունվել։ 2024 թվականից 18-ից 27 տարեկան բոլոր տղամարդիկ կպահանջվեն 11 ամիս ծառայել զինված ուժերում կամ Ազգային գվարդիայում։ 2028 թվականից տարեկան 7500 լատվիացի կզորակոչվի։

Զորակոչի տարածվածությունն աշխարհում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ երկրներ, որտեղ կա պարտադիր զինվորական ծառայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստան: Զորակոչիկ են համարվում 18 տարի լրացած տղաները, կանայք կարող են ծառայել կամավոր հիմունքներով։ Հայաստանի զինված ուժերը կազմված են Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունից, հինգ բանակային կորպուսներից։ 2012 թվականիի մարտի 19-ին օրենքում կատարվել են փոփոխություններ և լրացումներ, որոնց համաձայն պարտադիր զինվորական ծառայության զորակոչի ժամանակ բնակության վայրին մոտ գտնվող զորամասում ծառայելու արտոնությունից օգտվում են երկկողմանի ծնողազուրկ զորակոչիկները, ինչպես նաև միակողմանի ծնողազուրկ այն զորակոչիկները, որոնք չունեն չափահաս քույր կամ եղբայր (մինչ այդ փոփոխությունը այդ արտոնությունից օգտվում էին բոլոր միակողմանի ծնողազուրկ երեխաները), իսկ բնակության վայրին մոտ գտնվող զորամաս է համարվում մինչև 150 կմ տեղակայված զորամասը։
Իսրայել: Զորակոչի ենթակա են երկու սեռի անձինք. Այնուամենայնիվ, ծառայության ժամկետները տարբեր են և տատանվում են մինչև 3 տարի տղամարդկանց համար և մինչև 2 տարի կանանց համար։ Կան նաև մի շարք սահմանափակումներ ընտանեկան կամ կրոնական նկատառումներով բանակ զորակոչելու համար, որոնք կիրառվում են զինվորական տարիքի կանանց ավելի քան մեկ երրորդի կողմից^[20]։
Ղազախստան՝ Զինվորական ծառայության տեսակները բաժանվում են՝ ժամկետային զինծառայություն (18-27 տարեկան արական սեռի քաղաքացիների համար՝ 12 ամիս ժամկետով), պահեստազորի սպայական ծառայություն (մինչև 29 տարեկան արական սեռի քաղաքացիների համար՝ 24 ամիս ժամկետով). պայմանագրով զինվորական ծառայություն (ըստ պայմանագրում նշված ժամկետի). զինվորական պատրաստություն (զինվորական ծառայության համար 2 շաբաթից մինչև երեք ամիս ժամկետով)։ Քաղաքացիների պարտադիր զինվորական ծառայության զորակոչն իրականացվում է տարեկան 2 անգամ՝ մարտից հունիս և սեպտեմբերից դեկտեմբեր ամիսներին^[21]։
Չինաստան: Զինվորական ծառայության զորակոչն իրականացվում է 18 տարեկանում, մինչդեռ Չինաստանի զինված ուժերի շարքերը փաստացի համալրելը հնարավոր է միայն հատուկ ընտրություն անցնելուց հետո։ Որպես կանոն, աղքատ գյուղացի երիտասարդները հակված են համալրել Չինաստանի բանակը, քանի որ բանակը նրանց ապահովում է բնակարանով և կայուն աշխատավարձով։
Հյուսիսային Կորեա: Կորեայի Հանրապետություն զորակոչի են հրավիրվում 17 տարեկանից սկսած քաղաքացիները։ Զինակոչիկի զինվորական ծառայության տևողությունը՝

ցամաքային ուժերում՝ 5-12 տարի
ՌՕՈւ-ում և ՀՕՊ ուժերում՝ 3-4 տարի
նավատորմում՝ 5-10 տարի

Շվեյցարիա: Շվեյցարիայում զորակոչը տեղի է ունենում 20 տարեկանում 300 օր ժամկետով, 1996 թվականից մատուցվում է նաև այլընտրանքային ծառայություն։ Զորակոչն այս երկրում ավանդույթ է. 2013 թվականի սեպտեմբերի 22-ին կայացած հանրաքվեի ժամանակ 73%-ը դեմ է արտահայտվել դրա վերացմանը։ «Պատերազմի հարկ» վճարելով հնարավոր է ազատվել ծառայությունից։
Ֆինլանդիա: Զորակոչը լինում է՝ 165-ից մինչև 347 օր՝ կախված կոչումից։ Ֆինլանդիայի զինված ուժերի պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ տղամարդկանց մինչև 80%-ը ծառայել է բանակում։ Ապառազմականացված Ալանդյան կղզիների (տարածք, որտեղ հիմնականում շվեդ բնակչություն է) բնակիչները ազատված են զորակոչից։ Զորակոչի տարիքը մինչև 30 տարեկան է։ Քանի որ երկրի բնակչությունը 5,5 միլիոնից պակաս է, հազվադեպ է պատահում, որ որևէ մեկը ազատվի ծառայությունից, օրինակ՝ առողջական պատճառներով։ Ամենայն հավանականությամբ, ապագայում ֆիննական բանակը կշարունակի հիմնականում զորակոչված լինել, քանի որ փոքր բնակչությամբ դժվար թե բավարար թվով կամավորներ և պայմանագրային զինծառայողներ հավաքագրվեն։ 2019 թվականից Եհովայի վկաները կորցրել են զինվորական ծառայությունից ազատվելու իրավունքը։ 2005 թվականից ի վեր կամավորներն ավելի շատ են եղել, ուստի երբեմն լրիվ հրաժարվողները (ինչպես բանակից, այնպես էլ ACS-ից) ամբողջությամբ ազատ են արձակվում։ Բայց դա միշտ չէ, որ տեղի է ունենում։ Ամեն տարի Ֆինլանդիայում մի քանի տասնյակ մարդիկ հայտնվում են բանտում՝ և՛ զինծառայությունից, և՛ այլընտրանքային ծառայությունից հրաժարվելու համար։ Կանայք Ֆինլանդիայում պաշտոնապես չեն զորակոչվում բանակ, սակայն նրանք ծառայում են ավելի ու ավելի մեծ թվով պայմանագրով։ Քննարկվում է կանանց համար պարտադիր ծառայություն մտցնելու օրինագիծը։ Զինվորական ծառայությունը հնարավոր է փոխարինել այլընտրանքայինով կամ առանց զենքի, սակայն նման որոշումը պետք է հստակ հիմնավորված լինի Զինվորական կոմիսարիատի կողմից և թույլտվություն ստանալ։
Ավստրիա: այս երկրի քաղաքացիները 2013 թվականի հանրաքվեի ժամանակ քվեարկել են զորակոչի պահպանման օգտին։ Ավստրիական Բունդեսվերի 50%-ը կազմում են ժամկետային զինծառայողները։ Տրվում է այլընտրանքային ծառայություն։ Ի տարբերություն Շվեյցարիայի, այստեղ քաղաքացիները չեն կարող բանակից ազատվել այսպես կոչված «պատերազմի հարկ» վճարելով։
Էստոնիա: զորակոչ լինում է 8-ից 11 ամիս ժամկետով։ Տրվում է այլընտրանքային ծառայություն։ Էստոնիայի քաղաքացիություն չունեցող անձինք չեն զորակոչվում բանակ.
Հունաստան: Թուրքիայի հետ դեռ շարունակվող լարվածության պատճառով, պահպանում է երկու սեռերի համար նախատեսված նախագիծը։ Կանայք իրավունք ունեն ծառայության չգնալ, սակայն գործնականում այդ իրավունքը միշտ չէ, որ հարգվում է։
Կիպրոս։ Զինվորական ծառայությունը պարտադիր է Կիպրոսի Հանրապետության 18 տարին լրացած արական սեռի քաղաքացիների համար և տևում է 14 ամիս։ Ռազմական անձնակազմը ծառայությունը ավարտելուց հետո զորակոչվում է պահեստազորում։
Հարավային Կորեա: շարունակում է զորակոչը՝ մի շարք բացառություններով։ Տրվում է այլընտրանքային ծառայություն։
Սինգապուր։ այս քաղաք-պետության բանակը ավանդաբար ժամկետային բանակ է։
Դանիա: Դանիայի Սահմանադրության 81-րդ կետի համաձայն՝ երկրում պահպանվում է զորակոչը, և 18 տարեկանից բարձր դանիացի բոլոր տղամարդիկ պաշտոնապես ենթակա են զինվորական ծառայության։ 2020 թվականին Դանիայի զինված ուժերում ծառայել է 4631 մարդ, այդ թվում՝ 3593 տղամարդ և 1038 կին^[22]։ Զորակոչը տեղի է ունենում ամեն տարի նախապես որոշված Զինված ուժերի օրը և ներառում է գրավոր ստուգում և բուժզննում^[23]։
Թուրքիա: 20-ից 41 տարեկան տղամարդիկ հարկադիր զորակոչվում են։ Զինվորական պարտականություններից խուսափելը պատժվում է ազատազրկմամբ։ Սակայն պաշտոնապես թույլատրվում է 18000 թուրքական լիրայի դիմաց ծառայությունից ազատում (կեսը՝ 6000 լիրա, պետք է վճարվի անհապաղ, իսկ մնացածը պետք է վճարվի որոշակի ժամկետում)։
ԱՄԷ: 18-ից 30 տարեկան բոլոր տղամարդիկ օրենքով պարտավոր են զինծառայություն անցնել՝ առանց այլընտրանքի հնարավորության։ Խուսափելու ցանկացած փորձ պատժվում է ազատազրկմամբ կամ հսկայական տուգանքով, ազատազրկման ժամկետը կրելուց հետո, նույնիսկ 30 տարի անց, քաղաքացիները դեռևս պարտավոր են կատարել զինվորական ծառայություն։ Միջնակարգ կրթություն չունեցող քաղաքացիների համար ծառայության ժամկետն այժմ 3 տարի է, մյուսներինը՝ 16 ամիս։ Քննարկվել են նաև բարեխղճորեն հրաժարվելու և այլընտրանքային ծառայության իրավունքի ներդրման փորձերն ու հնարավորությունները։
Մեքսիկա: Մեքսիկական բանակը համալրվում է 18 տարին լրացած զինակոչիկներով համընդհանուր զորակոչի մասին օրենքի հիման վրա՝ նվազագույն ծառայության ժամկետը՝ 12 ամիս է, Զինված ուժերում ծառայելու ցանկություն հայտնած կամավորների նվազագույն տարիքը 16 տարեկանն է։ Զորակոչիկները ծառայում են միայն բանակում, ռազմածովային և ռազմաօդային ուժերը համալրված են բացառապես կամավորներով, կանայք ունեն կամավոր զինվորական ծառայության իրավունք։
Բրազիլիա: Բրազիլիայում զորակոչի տարիքը 18-45 տարեկան է պարտադիր զինվորական ծառայության համար։ Կամավոր ծառայության տարիքը 17-45 տարեկան է, իսկ բանակում երկարաժամկետ մասնագետների տոկոսը վերջին տասնամյակների ընթացքում աճել է։ Բրազիլիայի ռազմական մարդկային ռեսուրսը 2005 թվականի դրությամբ կազմում էր 45,5 միլիոն տղամարդ և 45,7 միլիոն կին՝ 19-49 տարեկան (ընդհանուր), և 33,1 միլիոն տղամարդ և 38,1 միլիոն կին՝ 19–49 տարեկան, պիտանի զինվորական ծառայության համար։ Ամեն տարի զինվորական տարիքի է հասնում 1,78 մլն տղամարդ և 1,73 մլն կին։ Բրազիլիայում տղամարդկանց համար պարտադիր ծառայության ժամկետը 12 ամիս է (24 ամիս ռազմական ավիացիայում, 36՝ նավատորմում)։ Ամենից հաճախ ծառայությունը տեղի է ունենում զորակոչիկի մշտական բնակության վայրին ամենամոտ գտնվող զորամասերում։ Կառավարությունն ազատում է պարտադիր ծառայությունից բարձրագույն կրթություն ստացողներին կամ մտադրություն ունեցողներին և մշտական աշխատանք ունեցողներին։ Զինվորական ծառայությունից հրաժարվելու մի քանի այլ հնարավորություններ կան, օրինակ՝ «վատ առողջությունը»։ Ընդհանուր առմամբ, զորակոչի տարիքի 1,7 միլիոնից տարեկան զորակոչվում է մոտ 133 հազար տղամարդ։
Թաիլանդ: Զորակոչիկները ընտրվում են վիճակահանությամբ։
Ուկրաինա: 2013 թվականի հոկտեմբերի 14-ին նախագահ Յանուկովիչը ստորագրել է թիվ 562/2013 հրամանագիրը, համաձայն որի՝ 2014 թվականի հունվարի 1-ից դադարեցվել է զինծառայության զորակոչը և հետագա համալրումը պետք է իրականացվեր բացառապես պայմանագրային հիմունքներով^[24]^[25]։ Բայց 2014 թվականի մայիսի 1-ին ուժի մեջ է մտել Ուկրաինայի նախագահի պաշտոնակատար Տուրչինովի հրամանագիրը պարտադիր զինվորական ծառայության վերականգնման մասին։ Դրա պատճառ են դարձել երկրի արևելքում ռազմական գործողությունները։ 2022 թվականի փետրվարյան իրադարձությունների կապակցությամբ առաջինը մոբիլիզացվել են մարտական փորձ ունեցող պահեստային զինվորականները, ովքեր պայմանագրով ծառայել են զինված ուժերում կամ մասնակցել են ռազմական գործողություններին Լուգանսկի մարզում և Դոնբասում։ Այնուհետև մոբիլիզացվել են մինչև 2014 թվականը զորակոչում ծառայած զինվորականները։ Իսկ հետո մոբիլիզացվել են բուհերի ռազմական բաժիններն ավարտած ու պահեստային սպաներ, ինչպես նաև տարիքային կամ ֆիզիկական սահմանափակումներ չունեցող անձինք։ Համընդհանուր զորահավաք է հայտարարվել երեք ամիս ժամկետով։ Նախագահի հրամանագիրը Ռադան հաստատել է 2022 թվականի մարտի 3-ին, և դրա համաձայն մոբիլիզացվել են 18-ից 60 տարեկան տղամարդիկ։ Պաշտպանության նախարար Ա.Ռեզնիկովն ասել է, որ Ուկրաինայի իշխանությունները նախատեսում են մոբիլիզացնել 1 000 000 մարդու։ «Մոբիլիզացիայի նախապատրաստման և մոբիլիզացիայի մասին» օրենքի համաձայն՝ Ուկրաինայում համընդհանուր մոբիլիզացիան իրականացվում է նրա ողջ տարածքում միաժամանակ և վերաբերում է տնտեսությանը, պետական մարմիններին և տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, զինված ուժերին, այլ կազմավորումներին, ձեռնարկություններին, հիմնարկներին և կազմակերպություններին։ 2023 թվականի դեկտեմբերից Գերագույն Ռադան օրինագիծ է նախապատրաստում, որը վերացնում է երկրորդ և երրորդ բարձրագույն կրթություն ստացող զորակոչային տարիքի ուսանողների զորակոչից զորակոչից տարկետումը զորահավաքից հետո։ Բացի այդ, առաջարկվում է սահմանափակել հաշմանդամների հետաձգված խնամքի իրավունք ունեցող անձանց շրջանակը։ Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը ավելի վաղ հայտարարել էր, որ վերջին երկու տարում կին զինծառայողների թիվն աճել է 40 տոկոսով, և այժմ նրանք գրեթե 43,000 են Ուկրաինայի զինված ուժերի շարքերում։ նախկինում զինծառայության պայմանագրեր կարող էին կնքվել 18-ից 40 տարեկան կանանց հետ, այժմ՝ կապված բազմաթիվ ֆեմինիստների խնդրանքների հետ՝ 18-ից 60 տարեկան, ինչպես նաև տղամարդկանց հետ։ Իսկ 2023 թվականի հոկտեմբերի 1-ից, համաձայն կառավարության որոշման, բժշկական մասնագիտություններ ունեցող կանայք պետք է գրանցվեն զինվորական ծառայության համար երկրի հատուկ մարմիններում..
Բելառուս: պարտադիր զինվորական ծառայության զորակոչի ենթակա են 18-ից 27 տարեկան արական սեռի քաղաքացիները։ Ծառայության տևողությունը 18 ամիս է, բարձրագույն կրթություն ունեցող անձանց համար՝ 12 ամիս։
Շվեդիա: Մինչև 2010 թվականը ժամկետային զինծառայողների մոտ 15%-ը զորակոչվել է, տղամարդկանց 85%-ը և կանանց 100%-ը խուսափլ են։ 2010 թվականից ի վեր անգործությունից հետո արդեն իսկ պատերազմ ուղարկված մարդկանց 2014 թվականին օրենքով թույլատրվեց կանչել վերապատրաստման դասընթացների։ 2016 թվականին Շվեդիայի զինված ուժերը տեղեկացրել են, որ ավելի քան 7000 դիրքերում անձնակազմի պակաս կա։ 2017 թվականին 7 տարի առաջ դադարեցված ծառայությունը վերսկսվել է, սակայն Շվեդիայի կառավարությունը պնդում է, որ ժողովուրդը դեմ չէր նման ներդրմանը։ Կանայք (բայց ոչ բոլորը) նույնպես ենթակա են հարկադիր ծառայության։ Ամեն տարի հարկադիր զորակոչն ազդում է բոլոր տասնինը տարեկանների 4,4%-ի վրա։ Մնացած հաստիքները միջինում համալրվում են կամավոր աշխատողներով։
Լատվիա: 2023 թվականին ռուս-ուկրաինական պատերազմի ֆոնին վերականգնվել է համընդհանուր զորակոչը^[26]։
Լիտվա: 2016 թվականի սեպտեմբերի 1-ից ուժի մեջ է մտել Զինվորական զորակոչի մասին օրենքը^[27]^[28]։

Տարեկան միջինը 38000 զինակոչիկ է լինում։ Դրանցից համակարգիչը ընտրում է 3-4 հազար անուն-ազգանուն ու հրապարակում կայքում։ Կարող են զորակոչվել բանակ որպես կամավոր։ Մասնակիցների մինչև 8%-ը ծառայում է իրենց կամքին հակառակ։ 2027 թվականին ծառայությունը կարող է պարտադիր դառնալ պիտանի ճանաչված արական սեռի բնակչության բացարձակապես ողջ մասի համար։

Նորվեգիա: Երկիրը երբեք չի դադարեցրել տղամարդկանց զորակոչային ծառայությունը. 2014 թվականից ի վեր ծառայության պարտականությունը տարածվել է երկրի բնակչության իգական մասի (բայց ոչ բոլորի) վրա։ Հարկադիր զորակոչն ազդում է բոլոր տասնինը տարեկան տղամարդկանց և կանանց մոտ 13%-ի վրա։
Մարոկկո: 2018 թվականին զինվորական ծառայությունը վերադարձվել է.
Հորդանան: Երկիրը 3 անգամ չեղարկել և վերականգնել է զինվորական զորակոչը.

Երկրներ, որտեղ կա կանանց պարտադիր զինվորական ծառայության զորակոչ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանանց համար պարտադիր զորակոչը ներկայումս գործում է Իսրայելում, Հյուսիսային Կորեայում, Թայվանում, Հունաստանում, Մյանմայում, Մալայզիայում, Էրիթրեայում, Նորվեգիայում (2014 թվականից) և Շվեդիայում (2017 թվականից)^[29]^[30]^[31]^[32]^[33]։

Երկրներ, որտեղ բանակում գործում է կամավոր ծառայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջին տասնամյակների ընթացքում շատ երկրներում նկատվել է զինվորական զորակոչի վերացման միտում (եթե այդպիսին եղել է), բայց այդ երկրներից շատերը չեն վերացնում այն ամբողջությամբ, այլ միայն դադարում են ակամա զորակոչել որևէ մեկին անորոշ ժամանակով, քանի որ տեղերը լրացվում են։ Զուգահեռաբար ժամկետային բանակները փոխարինվում են ամբողջովին պրոֆեսիոնալներով^[28]։ Հատուկ գործողությունների ուժերը և ճշգրիտ զենքերը դառնում են պետության ռազմական հզորության հիմնական գործոնը և փոխարինում են բազմաթիվ ռազմական կազմավորումներին և նույնիսկ միջուկային զենքերին։

«Քնած» զինվորական զորակոչ ունեցող երկրներիը (կասեցման պարտադիր ամսաթվով)՝

Ավստրալիա. 1972 թվական
Ալբանիա. 2010 թվական
Արգենտինա. 1994 թվական
Բելգիա. 1994 թվական
Բերմուդներ, 2018 թվական
Բուլղարիա. 2007 թվական
Բոսնիա և Հերցեգովինա, 1 հունվարի 2006^[34]
Մեծ Բրիտանիա, 1963 թվական
Հունգարիա. նոյեմբեր 2004 թվական
Գանա
Գերմանիա. Զինվորական զորակոչը դադարեցվել է 2011 թվականի հուլիսի 1-ից^[35]
Հնդկաստան
Իսպանիա, 2001 թվական^[36]
Իռլանդիա
Իտալիայում, պարտադիր զինվորական ծառայությունը վերացվել է 1999 թվականից, պրոֆեսիոնալ բանակի վերջնական անցումը 2005 թվականի հունվարի 1-ից է։ Նաև իտալական բարեփոխումը լավ հեռանկարներ է տվել կանանց, ովքեր կարող են ծառայել բանակի տարբեր ճյուղերում և զբաղեցնել տարբեր պաշտոններ և պաշտոններ^[37]։
Կանադա
Լյուքսեմբուրգ, 1967 թվական
Մալայզիա
Մալթա
Նիդերլանդներ, աստիճանական անցումը պրոֆեսիոնալ բանակի սկսվել է 1991 թվականին, վերջին «զորակոչիկը» պահեստազոր է զորացրվել 1996 թվականին։ Ճիշտ է, երկրում 17-18 տարեկան յուրաքանչյուր քաղաքացի նամակ է ստանում, որտեղ ասվում է, որ թեև ինքը այս պահին պարտավոր չէ ծառայել, բայց կարող է զորակոչվել, եթե երկրում մոբիլիզացիա հայտարարվի։
Նոր Զելանդիա, 1972 թվական
Պորտուգալիա, նոյեմբերի 19, 2004 թվական^[38]
Պանամա
Պերու
Լեհաստան. 2009, վերջին զորակոչը եղել է 2008 թվականին^[39]
Ռումինիա, հոկտեմբերի 23, 2006 թվական^[40]
Հյուսիսային Մակեդոնիա, հոկտեմբեր 2006 թվական^[41]
Սերբիա. հունվարի 1, 2011 թվական^[42]
Սլովակիա. 1 հունվարի, 2006 թվական
Սլովենիա. սեպտեմբերի 9, 2003 թվական^[43]
ԱՄՆ, զինվորական զորակոչը կիրառվել է տարբեր ժամանակներում, հիմնականում պատերազմների ժամանակ, վերջին անգամ կիրառվել է 1973 թվականին։ Այնուամենայնիվ, Միացյալ Նահանգների բոլոր արական սեռի բնակիչները (ինչպես քաղաքացիներ, այնպես էլ ոչ քաղաքացիներ) 18-ից 25 տարեկան պետք է գրանցվեն զինվորական ծառայության համար։ Այս միջոցը գոյություն ունի այն դեպքում, երբ Կոնգրեսն անհրաժեշտ է համարում վերսկսել նախագիծը։
Տանզանիա
Ուրուգվայ
Մոնտենեգրո, 30 օգոստոսի 2006 թվական
Չեխիա, դեկտեմբերի 31, 2004 թվական^[44]^[45]
Չիլի
Ֆիլիպիններ
Ֆրանսիա, 2001 թվական^[46], ծառայությունը փոխարինվել է երկու սեռերի համար պարտադիր մեկ օրով, որտեղ խոսվում է պաշտպանության և զինված ուժերի մասին։ Մարդիկ, ովքեր ինչ-ինչ պատճառներով իրենց «ոչ պիտանի» են համարում գալու, ապագայում կարող են կորցնել որոշ «հեղինակություններ», օրինակ՝ մեքենա վարելու լիցենզիա ստանալը։ 2018 թվականին հայտնի է դարձել, որ 2024 թվականին 1 ամիս ժամկետով ազգային ծառայությունը պարտադիր է դառնալու երկու սեռերի համար։
Խորվաթիա, հունվարի 1, 2008 թվական^[47]
Շվեյցարիա, երկիրը օրինական թույլ է տալիս ոչ թե ծառայել զինված ուժերում, այլ 3 հարկ վճարելու դիմաց բոլոր այդ տարիների բոլոր վաստակի՝ մինչև զորակոչի տարիքի ավարտը։ Զինվորական ծառայությունը բաժանված է փուլերի։ Այն սկսվում է հիմնարար վերապատրաստումից՝ նորակոչային դպրոցից (49 օր), այնուհետև հաջորդում է զինվորական պատրաստությունը տարեկան 21 օր ընդմիջումներով։ Զենքն ու զինվորական համազգեստը պահվում են տանը։ Շվեյցարիայի Համադաշնությունը սահմանել է մի շարք վճարումներ՝ փոխհատուցելու գործատուների շահույթի կորուստը, որոնց միջոցով պետությունը ընկերություններին վճարում է դրամական փոխհատուցում նրանց աշխատակիցների կողմից զինվորական ծառայության օրերի համար։ Մշտական աշխատանք չունեցող անձանց, ինչպես նաև ուսանողների համար փոխհատուցման չափը վճարվում է անձամբ։ Զինվորները ստանում են նաև չնչին աշխատավարձ՝ օրական 5 շվեյցարական ֆրանկ։
Էկվադոր
Հարավային Աֆրիկա
Ճապոնիա