Jump to content

Վիետնամի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիետնամի տնտեսություն
ազգային տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիա• Համաշխարհային տնտեսություն
 • Ասիայի տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրՎիետնամ Խմբագրել Wikidata
ՎայրՎիետնամ Խմբագրել Wikidata
Անվանական ՀՆԱ234 189 000 000 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ2342 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
ՀՆԱ (ԳՀ)648 742 228 935 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ6790,211 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ6,2±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata
Ընդհանուր պահուստներ49 075 567 812 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Գնաճի մակարդակ4,7±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata
Վիետնամում մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի դինամիկան

Վիետնամի տնտեսությունը զարգացող խառը սոցիալիստական ուղղվածություն ունեցող շուկայական տնտեսություն է[1]։ Այն աշխարհում մեծությամբ 35-րդն է անվանական համախառն ներքին արդյունքով (ՀՆԱ) և 26-րդը՝ գնողունակության համարժեքությամբ (ՊՄԳ)։ Այն ցածր-միջին եկամուտ ունեցող երկիր է, որն ունի ցածր ծախսեր։ Վիետնամը Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցության, Հարավարևելյան Ասիայի երկրների ասոցիացիայի և Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամ է։

1980-ականների կեսերից՝ Դոյ Մոյի բարեփոխումների ժամանակաշրջանի ընթացքում, Վիետնամը անցում է կատարել խիստ կենտրոնացված պլանային տնտեսությունից դեպի խառը տնտեսություն։ Նախկինում Հարավային Վիետնամը կախված է եղել ԱՄՆ-ի օգնությունից[2], մինչդեռ Հյուսիսային Վիետնամը և վերամիավորված Վիետնամը հենվել են կոմունիստների օգնության վրա մինչև Խորհրդային Միության փլուզումը[3]։

Տնտեսությունն օգտագործում է ինչպես հրահանգային, այնպես էլ ցուցիչ պլանավորում՝ հնգամյա պլանների միջոցով՝ բաց շուկայական տնտեսության աջակցությամբ։ Այդ ընթացքում տնտեսությունը բուռն աճ է գրանցել։ 21-րդ դարում Վիետնամը գտնվում է համաշխարհային տնտեսության մեջ ինտեգրվելու ժամանակաշրջանում։ Վիետնամական գրեթե բոլոր ձեռնարկությունները փոքր և միջին ձեռնարկություններ են։ Վիետնամը դարձել է գյուղատնտեսական արտադրանքի առաջատար արտահանող և ծառայել է որպես օտարերկրյա ներդրումների գրավիչ ուղղություն Հարավարևելյան Ասիայում։

2017 թվականի փետրվարին PricewaterhouseCoopers-ի կանխատեսման համաձայն՝ Վիետնամը կարող է լինել աշխարհի ամենաարագ զարգացող տնտեսություններից՝ ՀՆԱ-ի տարեկան աճի պոտենցիալ տեմպերով մոտ 5,1 տոկոս, ինչը նրա տնտեսությունը կարող է դարձնել 10-րդ հորիզոնականում՝ 2050 թվականին[4]։ Վիետնամը նույնպես դասվել է այսպես կոչված Next Eleven և CIVETS երկրների շարքում։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև 1858 թվականը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամի քաղաքակրթությունը կառուցվել է գյուղատնտեսության վրա։ Ֆեոդալական դինաստիաները միշտ գյուղատնտեսությունը համարում էին որպես հիմնական տնտեսական հիմք և նրանց տնտեսական մտքերը հիմնված էին ֆիզիոկրատիայի վրա։ Հողատարածքների սեփականությունը կարգավորվում էր և Կարմիր գետի դելտայում կառուցվեցին այնպիսի լայնածավալ աշխատանքներ, ինչպիսիք են դամբերը՝ բրնձի թաց մշակումը հեշտացնելու համար։ Խաղաղ ժամանակներում զինվորներին ուղարկում էին տուն՝ ֆերմերային աշխատանք կատարելու։ Ավելին դատարանն արգելեց ջրային գոմեշի և խոշոր եղջերավոր անասունների մորթումը և անցկացրեց գյուղատնտեսության հետ կապված բազմաթիվ արարողություններ։ Արհեստներն ու արվեստը գնահատվում էին, բայց առևտուրը հնացած էր, իսկ գործարարներին անվանում էին նվաստացուցիչ con buôn տերմինով։ Թանգ Լոնգը (Հանոյ) երկրի գլխավոր արհեստագործական կենտրոնն էր։ Չինացիները նշել են, որ վիետնամցիները բիզնես են անում ճիշտ այնպես, ինչպես չինական Սոնգ դինաստիայում[5]։ 9-13-րդ դարերից վիետնամցիները կերամիկայի և մետաքսի առևտուր էին անում տարածաշրջանային տերությունների հետ, ինչպիսիք են Չինաստանը, Չամպան, Արևմտյան Սիան, Ջավան և այլն[6]։ Լրացուցիչ հնագիտական ապացույցները ցույց են տվել, որ մահմեդական առևտրականները ապրել են Հանոյում մոտավորապես 9-10-րդ դարերում՝ հիմնվելով Հանոյի Հին թաղամասում հայտնաբերված մահմեդական կերամիկայի վրա[7]։

Այնուամենայնիվ 16-րդ դարից կոնֆուցիականությունը կորցրել է իր ազդեցությունը վիետնամական հասարակության վրա և սկսեց զարգանալ դրամավարկային նախակապիտալիզմի տնտեսությունը։ Լի-Մակ ժամանակաշրջանում պետությունը խրախուսում էր կիսաարդյունաբերական բիզնեսը և ծովային առևտրականներին, քանի որ վիետնամական տնտեսությունը հիմնականում կախված է եղել նրանցից հաջորդ 250 տարիների ընթացքում[8]։ Քաղաքները, ինչպիսիք են Դոնգ Կինը, Հի Անը և այլն, արագ աճեցին արագ ուրբանիզացիայի պայմաններում։ Հետագայում նրանք դադարեցին զարգանալ, երբ օտար երկրները ընկալեցին դրանք որպես տնտեսական սպառնալիք[9][10]։

17-րդ դարում Վիետնամի տնտեսությունը հասել էր իր գագաթնակետին, քանի որ երկիրը երրորդ ամենամեծ տնտեսական ուժն էր Արևելյան Ասիայում և Հարավարևելյան Ասիայում։ 18-րդ դարի վերջին տնտեսությունը տուժեց դեպրեսիայի պատճառով մի շարք հիվանդությունների և աղետների պատճառով, ինչպիսիք են Թեյ Սոնի գյուղացիական ապստամբությունը, որը ավերեց երկիրը։ 1806 թվականին Նգույան դինաստիայի նոր կայսր Գիա Լոնգը պարտադրեց «Ծովային արգելքի քաղաքականությունը», որն արգելում էր վիետնամական բոլոր արտասահմանյան բիզնեսը և արգելում արևմտյան վաճառականների մուտքը Վիետնամ։ Այս քաղաքականությունը հանգեցրեց Վիետնամի տնտեսության լճացմանը 19-րդ դարի սկզբին և նպաստել, որ Վիետնամը դառնա ֆրանսիական գաղութ[11]։

1858–1975[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև 19-րդ դարի կեսերի ֆրանսիական գաղութացումը, Վիետնամի տնտեսությունը հիմնականում ագրարային էր, ապրուստի վրա հիմնված և գյուղական կողմնորոշված։ Այնուամենայնիվ ֆրանսիացի գաղութարարները միտումնավոր այլ կերպ զարգացրեցին շրջանները, քանի որ ֆրանսիացիներին անհրաժեշտ էր հումք և շուկա ֆրանսիական արտադրության ապրանքների համար՝ նշելով հարավը գյուղատնտեսական արտադրության համար, քանի որ այն ավելի հարմար էր գյուղատնտեսության համար, իսկ հյուսիսը՝ արդյունաբերության համար, քանի որ բնականաբար հարուստ էր հանքանյութերով և ռեսուրսներով։ Թեև ծրագիրը ուռճացնում էր տարածաշրջանային բաժանումները, արտահանման զարգացումը` ածուխը հյուսիսից, բրինձը հարավից և ֆրանսիական արտադրության ապրանքների ներմուծումը խթանեցին ներքին առևտուրը[12]։

Տարանջատումը խեղաթյուրեց Վիետնամի հիմնական տնտեսությունը՝ չափազանց շեշտելով տարածաշրջանային տնտեսական տարբերությունները։ Հարավում մինչդեռ ոռոգվող բրինձը մնում էր հիմնական կենսապահովման բերքը, ֆրանսիացիները ներմուծեցին պլանտացիոն գյուղատնտեսություն այնպիսի ապրանքներով, ինչպիսիք են թեյը, բամբակը և ծխախոտը։ Գաղութային կառավարությունը զարգացրեց նաև որոշ արդյունահանող արդյունաբերություններ, ինչպիսիք են ածխի, երկաթի և գունավոր մետաղների արդյունահանումը։ Հանոյում սկսվեց նավաշինական արդյունաբերություն, կառուցվել են երկաթուղիներ, ճանապարհներ, էլեկտրակայաններ, հիդրոտեխնիկական աշխատանքներ։ Հարավում գյուղատնտեսության զարգացումը կենտրոնացած էր բրնձի մշակման վրա, իսկ ազգային մասշտաբով բրինձն ու կաուչուկը արտահանման հիմնական ապրանքներն են եղել։ Ներքին և արտաքին առևտուրը կենտրոնացած է եղել Սայգոն-Չոլոն շրջանում։ Արդյունաբերությունը հարավում հիմնականում բաղկացած էր սննդի վերամշակման գործարաններից և սպառողական ապրանքներ արտադրող գործարաններից[13]։

Երբ 1954 թվականին Հյուսիսը և Հարավը քաղաքականապես բաժանվեցին, նրանք նաև որդեգրեցին տարբեր տնտեսական գաղափարախոսություններ՝ սոցիալիզմ հյուսիսում և կապիտալիզմ հարավում։ 1954-1975 թվականներին Երկրորդ Հնդկաչինական պատերազմի հետևանքով առաջացած ավերածությունները լրջորեն լարեցին տնտեսությունը։ Իրավիճակը վատթարացավ երկրում 1,5 միլիոն զինվորականների և քաղաքացիական անձանց մահով և դրան հաջորդած 1 միլիոն փախստականների, ներառյալ տասնյակ հազարավոր մասնագետների, մտավորականների, տեխնիկների և հմուտ աշխատողների արտագաղթի պատճառով[12]։

Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ Վիետնամում, 1956-1974 (տարեկան ԱՄՆ դոլարով)
Տարի 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974
Հարավային Վիետնամ 62 88 105 100 118 100 85 81 90 65
Հյուսիսային Վիետնամ 40 50 51 68 59 60 55 60 60 65

1975–1997[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կառավարության երկրորդ հնգամյա պլանը (1976–1981) ուղղված է եղել արդյունաբերության և գյուղատնտեսության ոլորտներում կայուն բարձր տարեկան աճի տեմպերին և ազգային եկամուտներին և ձգտում էր միավորել Հյուսիսը և Հարավը, սակայն նպատակները չեն հաջողվել։ Տնտեսության մեջ շարունակում էր գերակշռել փոքրածավալ արտադրությունը, ցածր աշխատուժի արտադրողականությունը, նյութական և տեխնոլոգիական պակասուրդը, սննդամթերքի և սպառողական ապրանքների անբավարարությունը[12]։ Ավելի համեստ Երրորդ հնգամյա պլանի (1981–85) նպատակները փոխզիջում էին գաղափարական և պրագմատիկ տարբերակով, նրանք կարևորեցին գյուղատնտեսության և արդյունաբերության զարգացումը։ Նաև ջանքեր են գործադրվել պլանավորման ապակենտրոնացման և պետական պաշտոնյաների կառավարչական հմտությունների բարելավման ուղղությամբ[12]։

1975 թվականին վերամիավորվելուց հետո Վիետնամի տնտեսությունը հանդիպեց արտադրության հսկայական դժվարությունների, առաջարկի և պահանջարկի անհավասարակշռությանը, բաշխման և շրջանառության անարդյունավետությանը, գնաճի տեմպերի աճով և պարտքի աճող խնդիրներին։ Վիետնամը ժամանակակից պատմության մեջ այն քիչ երկրներից է, որը հետպատերազմյան վերակառուցման ժամանակաշրջանում տնտեսական կտրուկ վատթարացում է ապրել[14]։ Խաղաղ ժամանակներում նրա տնտեսությունն ամենաաղքատներից մեկն է եղել աշխարհում և ցույց է տվել, որ ընդհանուր ազգային արտադրանքի, ինչպես նաև գյուղատնտեսական և արդյունաբերական արտադրության մեջ բացասական կամ շատ դանդաղ աճ է գրանցվել[15]։ Վիետնամի համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ) 1984 թվականին գնահատվել է 18,1 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամուտը կազմում է տարեկան 200-ից մինչև 300 ԱՄՆ դոլար։ Այս միջակ տնտեսական գործունեության պատճառները ներառում են ծանր կլիմայական պայմաններ, որոնք ազդել են գյուղատնտեսական մշակաբույսերի վրա, բյուրոկրատական սխալ կառավարում, մասնավոր սեփականության վերացում, ձեռներեցների դասերի ոչնչացում հարավում և Կամբոջայի ռազմական օկուպացումը (որը հանգեցրեց վերակառուցման համար շատ անհրաժեշտ միջազգային օգնության դադարեցմանը)[16]։

1970-ականների վերջից մինչև 1990-ականների սկիզբը Վիետնամը Comecon-ի անդամ է եղել և հետևաբար, մեծապես կախված էր Խորհրդային Միության և նրա դաշնակիցների հետ առևտրից։ Comecon-ի լուծարումից և իր ավանդական առևտրային գործընկերների կորստից հետո Վիետնամը ստիպված եղավ ազատականացնել առևտուրը, արժեզրկել իր փոխարժեքը՝ արտահանումն ավելացնելու համար և սկսել տնտեսական զարգացման քաղաքականություն[12]։ 1975-1994 թվականներին Միացյալ Նահանգները առևտրային էմբարգո է սահմանել Վիետնամի նկատմամբ՝ արգելելով ցանկացած առևտուր 19 տարվա ընթացքում։

1986 թվականին Վիետնամը սկսեց քաղաքական և տնտեսական նորացման արշավ (Դոյ Մոյ), որը բարեփոխումներ էր իրականացնում կենտրոնացված տնտեսությունից «սոցիալիստական ուղղվածություն ունեցող շուկայական տնտեսության» անցումը հեշտացնելու համար։ Այն համատեղել է կառավարության պլանավորումը ազատ շուկայի խթանների հետ և խրախուսել մասնավոր բիզնեսների և օտարերկրյա ներդրումների, ներառյալ օտարերկրյա սեփականություն հանդիսացող ձեռնարկությունների ստեղծումը։ Ավելին Վիետնամի կառավարությունն ընդգծել է բնակչության տնտեսական և սոցիալական իրավունքները զարգացնելու ժամանակ ծնելիության մակարդակի իջեցման անհրաժեշտությունը՝ իրականացնելով մի քաղաքականություն, որում սահմանափակում է յուրաքանչյուր ընտանիքի երեխաների թիվը մինչև երկու, որը կոչվում է երկու երեխաների քաղաքականություն[17]։ 1990-ականների վերջերին Դոյ Մոյի օրոք սկսված բիզնեսի և գյուղատնտեսության բարեփոխումների հաջողությունն ակնհայտ է եղել։ Ստեղծվել են ավելի քան 30000 մասնավոր բիզնես, տնտեսությունն աճել է տարեկան ավելի քան 7%-ով, իսկ աղքատությունը կրճատվել է գրեթե երկու անգամ[12]։

1990-ականների ընթացքում արտահանումը որոշ տարիներին աճել է 20%-ից մինչև 30%։ 1999 թվականին արտահանումը կազմել է ՀՆԱ-ի 40%-ը, ինչը տպավորիչ ցուցանիշ է եղել տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում, որը հարվածեց Ասիայի մյուս երկրներին։ Վիետնամը դարձել է Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպության (ԱՀԿ) անդամ 2007 թվականին, որն ազատեց Վիետնամին տեքստիլ քվոտաներից, որոնք ուժի մեջ էին մտել ամբողջ աշխարհում որպես MultiFiber Arrangement (MFA) 1974 թվականին[18]։ ԱԳՆ-ն սահմանափակումներ է սահմանել զարգացող երկրներից տեքստիլի ներմուծման վրա արդյունաբերական զարգացած երկրների կողմից։ Չինաստանի և ԱՀԿ մյուս անդամների համար, սակայն ԱԳՆ-ի շրջանակներում տեքստիլ քվոտաների ժամկետը սպառվել է 2004 թվականի վերջին, ինչպես համաձայնեցվել էր 1994 թվականին Ուրուգվայի առևտրային բանակցությունների փուլում[12]։ 2019 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ Վիետնամի ԱՀԿ մուտքը հանգեցրել է մասնավոր ընկերությունների արտադրողականության զգալի աճի, բայց ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել պետական ձեռնարկությունների վրա։ Պետական ձեռնարկությունների բացակայության դեպքում «ընդհանուր արտադրողականության աճը մոտ 40%-ով ավելի մեծ կլիներ վիետնամական հակափաստարկային տնտեսության մեջ»[19]։

Զարգացումը 1997 թվականից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամի տնտեսական քաղաքականությունը 1997 թվականի ասիական ֆինանսական ճգնաժամից հետո եղել է զգուշավոր՝ շեշտը դնելով ոչ թե աճի, այլ մակրոտնտեսական կայունության վրա։ Մինչ երկիրը շարժվում էր դեպի շուկայական կողմնորոշված տնտեսություն, Վիետնամի կառավարությունը դեռ շարունակում է ամուր զսպել հիմնական պետական հատվածները, ինչպիսիք են բանկային համակարգը, պետական ձեռնարկությունները և արտաքին առևտուրը[20][21]։ ՀՆԱ-ի աճը 1998 թվականին ընկել է հասնլով 6%-ի, իսկ 1999 թվականին՝ 5%-ի։ 2000 թվականից ի վեր տնտեսությունը գրանցել է ՀՆԱ-ի շարունակական աճ՝ առնվազն 5%[22]։

2000 թվականի հուլիսի 13-ին Միացյալ Նահանգների և Վիետնամի միջև երկկողմ առևտրային համաձայնագրի (ԲՏԱ) ստորագրումը նշանակալի իրադարձություն էր։ Համաձայնագիրը նախատեսում էր վիետնամական ապրանքների «նորմալ առևտրային հարաբերություններ» (NTR) կարգավիճակ ԱՄՆ շուկայում։ Ակնկալվում էր, որ մուտքը դեպի ԱՄՆ շուկա Վիետնամին թույլ կտա արագացնել իր վերափոխումը արտադրության վրա հիմնված՝ արտահանմանն ուղղված տնտեսության վրա։ Ավելին՝ այն կարող է ներգրավել օտարերկրյա ներդրումներ ոչ միայն ԱՄՆ-ից, այլև Եվրոպայից, Ասիայից և այլ տարածաշրջաններից[23]։

2001 թվականին Վիետնամի իշխող կոմունիստական կուսակցությունը հաստատեց 10-ամյա տնտեսական պլանը, որը բարձրացրեց մասնավոր հատվածի դերը՝ միաժամանակ վերահաստատելով պետության գերակայությունը[12]։ Այնուհետև 2000-2002 թվականներին աճը հասել է 6-7%-ի, նույնիսկ համաշխարհային անկման պայմաններում՝ ինչը այն դարձրեց աշխարհի երկրորդ ամենաարագ աճող տնտեսությունը։ Միաժամանակ ներդրումներն աճել են երեք անգամ, իսկ ներքին խնայողությունները՝ հնգապատկվել[24]։

2003 թվականին մասնավոր հատվածին բաժին է ընկել ամբողջ արդյունաբերական արտադրանքի ավելի քան մեկ քառորդը[12]։ Այնուամենայնիվ 2003-2005 թվականներին Վիետնամը կտրուկ անկում է ապրել Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի մրցունակության համաշխարհային զեկույցի վարկանիշային աղյուսակում, հիմնականում պետական կառույցների արդյունավետության բացասական ընկալումների պատճառով[12]։ Պաշտոնական կոռուպցիան էնդեմիկ է և Վիետնամը զիջում է սեփականության իրավունքին, շուկաների արդյունավետ կարգավորմանը և աշխատանքի ու ֆինանսական շուկայի բարեփոխումներին[12]։

Վիետնամը 2000-2004 թվականներին ունեցել է տարեկան 7,1% ՀՆԱ-ի միջին աճ։ 2005 թվականին ՀՆԱ-ի աճը կազմել է 8,4%, ինչը մեծությամբ երկրորդն է Ասիայում՝ զիջելով միայն Չինաստանին։ Կառավարությունը գնահատել է, որ 2006 թվականին ՀՆԱ-ն աճել է 8,17%-ով։ Պլանավորման և ներդրումների նախարարի խոսքով՝ 2007 թվականին կառավարությունը նպատակադրել էր ՀՆԱ-ի շուրջ 8,5% աճ[25]։

2006 թվականի նոյեմբերի 7-ին Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) գլխավոր խորհուրդը հաստատեց Վիետնամի անդամակցության փաթեթը։ 2007 թվականի հունվարի 11-ին Վիետնամը պաշտոնապես դարձավ ԱՀԿ-ի 149-րդ անդամը՝ 11 տարվա նախապատրաստությունից հետո, այդ թվում՝ ութ տարվա բանակցություններից հետո[18]։ Երկրի մուտքը ԱՀԿ նպատակ ուներ կարևոր խթան ապահովելու տնտեսությանը, քանի որ այն ապահովում էր ազատականացնող բարեփոխումների շարունակությունը և ստեղծում էր առևտրի ընդլայնման տարբերակներ։ Այնուամենայնիվ անդամակցությունը նաև լուրջ մարտահրավերներ է բերել՝ պահանջելով, որ տնտեսությունը բացվի աճող արտաքին մրցակցության համար[26][27]։

Վիետնամի տնտեսությունը շարունակում է ընդլայնվել տարեկան 7 տոկոսից ավելի տեմպերով, որն ամենաարագ զարգացողներից մեկն է աշխարհում, սակայն այն աճել է չափազանց ցածր բազայից, քանի որ այն կրել է Վիետնամի պատերազմի կործանարար ազդեցությունը 1950-ականներից մինչև 1970-ականները, Միացյալ Նահանգների և նրա դաշնակիցների պատժիչ էմբարգոն, ինչպես նաև դրա հետևանքով ներդրված խնայողության միջոցները[12]։ 2012 թվականին կոմունիստական կուսակցությունը ստիպված եղավ ներողություն խնդրել տնտեսության սխալ կառավարման համար այն բանից հետո, երբ մեծ թվով պետական ձեռնարկություններ սնանկացան և գնաճը բարձրացավ։ Հիմնական վտանգը եղել է բանկերի մոտ 15% վատ պարտքը, իսկ 2012-ի համար կանխատեսվող աճը կկազմի 5,2%, սակայն դա պայմանավորված է նաև համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամով[28]։ Այնուամենայնիվ կառավարությունը գործարկել է տնտեսությունը բարեփոխելու ծրագրեր, ինչպիսիք են օտարերկրյա սեփականության սահմանաչափը 49%-ից հանելը և երկրի պետական ընկերությունների մասնակի սեփականաշնորհումը, որոնք պատասխանատու են վերջին տնտեսական անկման համար։ Ակնկալվում է, որ մինչև 2013 թվականի վերջը կառավարությունը կմասնավորեցնի պետական ձեռնարկությունների 25-50%-ը՝ պահպանելով միայն պետական ծառայությունների և զինվորականների վերահսկողությունը։ Վերջին բարեփոխումները մեծ աճ են ստեղծել Վիետնամի ֆոնդային շուկայում, քանի որ վիետնամական տնտեսության նկատմամբ վստահությունը վերադառնում էր։

Վիետնամի ներկայիս տնտեսական ցնցումները քաղաքական տնտեսության փոփոխության նոր շրջանի հարցի տեղիք են տվել[29]։ Աղքատությունը շարունակում է մնալ ազգային կատարողականի ինդեքսի հիմնական մտահոգությունը 2018թ. Մարզային կառավարման և պետական կառավարման կատարողականի ինդեքսը (PAPI) ցույց է տվել, որ հարցման մասնակիցների 28%-ը որպես հիմնական խնդիր նշել է աղքատությունը[30]։ Հարցվածների մեծ մասը համաձայնվել է այն պնդման հետ, որ «[Ա]աղքատության կրճատումը հրամայական է՝ ապահովելու համար, որ Վիետնամը դառնա առաջադեմ, զարգացած երկիր։ Վիետնամցի ամենաաղքատ հարցվածների տոկոսը, ովքեր հավատում էին, որ իրենց տնտեսական վիճակը կվատթարանա, 2016 թվանին այն աճել է 13%-ից մինչև 26%՝ 2017 թվականին[31] : Առողջապահական ապահովագրություն ունեցող հարցվածների տոկոսը 2016 թվականին 74%-ից աճել է մինչև 81%՝ 2017 թվականին, իսկ ամենաուժեղ ձեռքբերումները եղել են գյուղական բնակչության խմբերում[31]։

2017 թվականին Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլը, որը շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունն է, որը հետևում է կաշառակերությանը, կոռուպցիայի ընկալմամբ Վիետնամը դասեց 113-րդ տեղը 176 երկրներից և տարածաշրջաններից վատագույններից[30]։ 2016 և 2017 թվականներին հայտնաբերված կաշառակերության մի քանի դեպքեր հանգեցրին կոռուպցիայի դեմ պայքարի, որը բազմաթիվ բանկիրների, գործարարների և պետական պաշտոնյաների քրեական հետապնդման ենթարկեց կոռուպցիայի մեղադրանքով։ PAPI-ն պարզել է, որ հանրային շրջանի հիվանդանոցային ծառայություններում կաշառքը 2016 թվականին 17%-ից նվազել է մինչև 9%՝ 2017 թվականին[31]։ Հողերի զավթումների մասին հաշվետվությունները 2013 թվականից առաջ միջինը 9%-ից նվազել են մինչև 7%-ից պակաս 2017 թվականին։ Տարածված են հողօգտագործման կաշառակերությունը և մանր կաշառակերությունը, ինչպես օրինակ կաշառք վերցնող ոստիկանները։ Ըստ Ռալֆ Ջենինգսի՝ Վիետնամը սեփականաշնորհում է իր պետական սեփականություն հանդիսացող բազմաթիվ գործառնություններ՝ կոռուպցիան նվազեցնելու և արդյունավետությունը բարձրացնելու համար[32]։

2018 թվականի մարտի դրությամբ Վիետնամի տնտեսությունը շարունակել է աճել՝ հասնելով ավելի քան մեկ տասնամյակի ընթացքում տարեկան աճի լավագույն ցուցանիշին՝ ինչը ստիպել է լրատվամիջոցներին ենթադրել, թե արդյոք մոտ ապագայում դա կարող է լինել ասիական վագրերից մեկը[33][34]։

Ըստ DBS բանկի 2019 թվականին Վիետնամի տնտեսությունը մինչև 2029 թվականը մոտ 6%-6,5% տեմպերով աճելու ներուժ ունի։ Վիետնամը կարող է առաջ անցնել Սինգապուրի տնտեսությանը մինչև հաջորդ տասնամյակը նրա ուժեղ օտարերկրյա ներդրումների ներհոսքի և արտադրողականության աճի պատճառով[35]։ Սակայն Վիետնամը Սինգապուրից առաջ է անցել ընդամենը մեկ տարի անց։

2020-ականների սկզբին չնայած Վիետնամի հիմնական առևտրային գործընկերների հետ առևտրային պատերազմներին, համաճարակին և ապագլոբալացման աճող միտումին՝ Վիետնամը դեռևս կարողացել է դառնալ Ասիայի ամենաարդյունավետ տնտեսությունը[36]։ 2000 թվականից ի վեր Վիետնամն այժմ կարողացել է արտադրել ավելի բարձր արժեք ունեցող ապրանքներ՝ ավելի լավ վարձատրվող աշխատատեղերով՝ շնորհիվ իր ավելի բարձր որակավորում ունեցող աշխատողների։ Այս աշխատողներն այժմ արտադրում են էլեկտրոնիկա, որը կազմում է Վիետնամի արտահանման 38%-ը (2020 թվականին) (2010 թվականի 14%-ի համեմատ)։ Երկիրը հասել էր միջինը 6,2% տնտեսական աճի (ավելի արագ, քան Չինաստանից հետո Ասիայի ցանկացած այլ երկիր)[37]։ Օտարերկրյա ներդրումները շքեղ հյուրանոցների և հանգստավայրերի ոլորտում կավելանան զբոսաշրջության ոլորտին աջակցելու համար[38]։

Տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետևյալ աղյուսակում ներկայացված են 1990-2020 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները (հաշվի առնելով ԱՄՀ աշխատակիցների 2021-2027 թվականների գնահատականները)։ 5%-ից ցածր գնաճը ընդգծված է կանաչ գույնով[39]։

Տարի ՀՆԱ

(միլիարդ ԱՄՆ դոլարով)

Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(միլիարդ ԱՄՆ դոլարով)

ՀՆԱ

(միլիարդ անվանական ԱՄՆ դոլարով)

Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(միլիարդ անվանական ԱՄՆ դոլարով)

ՀՆԱ աճ

(իրական)

Գնաճի մակարդակը

(տոկոսներով)

Գործազրկություն

(տոկոսներով)

Պետական պարտք

(ՀՆԱ-ի %-ով)

1990 5.0 8.2 77.7 121.7 1151.2 36.0 12.3 Անհայտ
1991 5.8 9.7 85.0 141.1 1236.3 81.8 10.4 Անհայտ
1992 8.7 12.5 94.5 179.0 1350.3 37.7 11.0 Անհայտ
1993 8.1 16.7 104.6 235.0 1468.3 8.4 10.6 Անհայտ
1994 8.8 20.7 116.2 286.0 1605.0 9.5 10.3 Անհայտ
1995 9.5 26.4 130.0 358.7 1765.7 16.9 5.8 Անհայտ
1996 9.3 31.4 144.8 419.1 1934.8 5.6 5.9 Անհայտ
1997 8.2 34.1 159.3 449.3 2095.7 3.1 6.0 Անհայտ
1998 5.8 34.6 170.3 448.1 2207.3 8.1 6.9 Անհայտ
1999 4.8 36.4 181.0 465.2 2310.3 4.1 6.7 Անհայտ
2000 6.8 39.6 197.6 498.6 2489.3 -1.8 6.4 24.8
2001 6.9 41.3 216.0 513.2 2684.5 -0.3 6.3 25.4
2002 7.1 44.6 234.9 546.6 2881.3 4.1 6.0 27.7
2003 7.3 50.2 257.1 610.4 3124.4 3.3 5.8 29.8
2004 7.8 62.9 284.6 757.0 3426.5 7.9 5.6 29.4
2005 7.5 73.2 315.7 873.1 3765.8 8.4 5.3 28.7
2006 7.0 84.3 348.1 996.3 4114.3 7.5 4.8 30.2
2007 7.1 98.4 383.0 1152.3 4484.3 8.3 4.6 32.2
2008 5.7 124.8 412.5 1446.6 4782.9 23.1 2.4 31.0
2009 5.4 129.0 437.5 1481.4 5023.9 6.7 2.9 36.3
2010 6.4 143.2 471.2 1628.0 5357.1 9.2 2.9 36.8
2011 6.4 171.3 511.9 1949.8 5826.2 18.7 2.2 35.8
2012 5.5 195.2 568.4 2197.6 6400.2 9.1 2.0 38.3
2013 5.6 212.7 607.0 2370.0 6762.7 6.6 2.2 41.4
2014 6.4 232.9 660.6 2566.9 7281.2 4.1 2.1 43.6
2015 7.0 236.8 700.3 2581.9 7635.3 0.6 2.3 46.1
2016 6.7 252.1 770.9 2720.2 8316.2 2.7 2.3 47.5
2017 6.9 277.1 851.1 2957.9 9085.6 3.5 2.2 46.3
2018 7.2 303.1 934.1 3201.7 9867.4 3.5 2.2 43.7
2019 7.2 327.9 1018.8 3398.2 10559.3 2.8 2.2 41.3
2020 2.9 342.9 1061.4 3520.7 10897.0 3.2 3.3 41.7
2021 2.6 366.2 1134.0 3724.5 11533.9 1.9 2.7 40.2
2022 7.0 413.8 1299.7 4162.9 13075.0 3.8 2.4 41.3
2023 6.2 469.6 1429.0 4682.8 14248.9 3.2 2.3 42.0
2024 6.6 517.6 1554.6 5118.2 15371.5 3.5 2.3 42.3
2025 6.7 569.1 1689.6 5582.5 16572.6 3.5 2.3 42.4
2026 6.7 624.4 1837.7 6078.4 17889.5 3.5 2.3 42.4
2027 6.8 682.9 2001.0 6600.2 19341.2 3.5 2.3 42.2

Տնտեսական ոլորտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսություն, ձկնաբուծություն և անտառային տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրնձի տեռասներ Սապայում: Վիետնամը բրնձի երրորդ խոշորագույն արտահանողն է աշխարհում ։
Վիետնամը սուրճի երկրորդ խոշորագույն արտադրողն ու արտահանողն է աշխարհում:
Վիետնամը հնդկական ընկույզների աշխարհի ամենամեծ արտահանողն է:

2003 թվականին Վիետնամում արտադրվել է մոտ 30,7 միլիոն խորանարդ մետր փայտ։ Սղոցված փայտի արտադրությունը կազմել է ավելի համեստ՝ 2950 խմ։ 1992 թվականին ի պատասխան անտառների նվազմանը` Վիետնամը արգելք է դրել գերանների և չմշակված փայտանյութի արտահանման վրա։ 1997 թվականին արգելքը տարածվեց բոլոր փայտանյութերի վրա, բացառությամբ փայտե արտեֆակտների։ 1990-ականների ընթացքում Վիետնամը սկսեց անտառների համար հողեր վերադարձնել ծառատունկի ծրագրով[12]։

Վիետնամի ձկնորսական արդյունաբերությունը, որն ունի առատ ռեսուրսներ՝ հաշվի առնելով երկրի երկար առափնյա գիծը և գետերի ու լճերի ընդարձակ ցանցը, ընդհանուր առմամբ չափավոր աճ է ապրել։ 2003 թվականին որսի ընդհանուր ծավալը կազմել է մոտ 2,6 մլն տոննա։ Այնուամենայնիվ 1990-2002 թվականներին ծովամթերքի արտահանումն աճել է չորս անգամ՝ հասնելով ավելի քան 2 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի, մասամբ պայմանավորված հարավային ծովախեցգետնի ֆերմաներով և «կատվաձկներով», որոնք տարբեր տեսակներ են իրենց ամերիկյան գործընկերներից, բայց վաճառվում են Միացյալ Նահանգներում։ Մեծ քանակությամբ ծովախեցգետին և լոքո վաճառելով ԱՄՆ-ին՝ Վիետնամը հարուցեց հակադեմփինգային բողոքներ ԱՄՆ-ի կողմից, որը մաքսատուրքեր է սահմանել կատվաձկան դեպքում և մտածում է նույնն անել ծովախեցգետնի համար։ 2005 թվականին ծովամթերքի արդյունաբերությունը սկսել է կենտրոնանալ ներքին պահանջարկի վրա՝ արտահանման անկումը փոխհատուցելու համար[12]։

Վիետնամը բրինձ արտահանող առաջատար երկրներից մեկն է աշխարհում, սակայն փոքրածավալ վիետնամցի ֆերմերների սահմանափակ բարդությունը հանգեցնում է որակի վատթարացման[40]։ Վիետնամը նաև աշխարհի երկրորդ խոշորագույն սուրճի արտահանողն է՝ զիջելով Բրազիլիային[41]։

Վիետնամը 2018 թվականին արտադրել է[42]՝

Բացի գյուղատնտեսական այլ ապրանքների ավելի փոքր արտադրություններից[42]։

2018 թվականին Վիետնամը աշխարհում խոզի մսի արտադրությամբ 5-րդն է (3,8 միլիոն տոննա)։ Այս տարի հանրապետությունում արտադրվել է նաև 839 հազար տոննա հավի միս, 334 հազար տոննա տավարի միս, 936 միլիոն լիտր կովի կաթ, 20 հազար տոննա մեղր և այլն[42]։

Էներգետիկա, հանքարդյունաբերություն և օգտակար հանածոներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Dau Tieng solar energy Complex-ը Հարավարևելյան Ասիայի ամենամեծ արևային տնտեսությունն է:

Նավթն էներգիայի հիմնական աղբյուրն է, որին հաջորդում է ածուխը, որը ապահովում է երկրի էներգիայի մոտ 25%-ը (առանց կենսազանգվածի)։ Վիետնամի նավթի պաշարները տատանվում են 270–500 մլն տոննայի սահմաններում։ Նավթի արդյունահանումը արագորեն աճել է մինչև 403,000 բարել մեկ օրում՝ 2004 թվականին, սակայն ենթադրվում է, որ արտադրությունը հասել է գագաթնակետին և ակնկալվում է, որ աստիճանաբար կնվազի։

2003 թվականին հանքարդյունաբերությունը և քարի արդյունաբերությունը կազմել են ՀՆԱ-ի 9,4%-ը, իսկ ոլորտում զբաղված է աշխատուժի 0,7%-ը։ Նավթն ու ածուխը հանքանյութերի հիմնական արտահանումն են։ Արդյունահանվում են նաև անտիմոն, բոքսիտ, քրոմ, ոսկի, երկաթ, բնական ֆոսֆատներ, անագ և ցինկ[12]։

2019 թվականին Վիետնամը 9-րդն է եղել աշխարհում՝ անտիմոնի խոշորագույն արտադրողը[43]։ Անագի 10-րդ խոշորագույն արտադրողը[44],բոքսիտի 11-րդ խոշորագույն արտադրողը[45], տիտանի 12-րդ խոշորագույն արտադրողը[46], Մանգանի 13-րդ խոշորագույն արտադրողը[47] և ֆոսֆատի 9-րդ արտադրողն աշխարհում[48]։ Երկիրը նաև ռուբինի, շափյուղայի, տոպազի և սպինելի աշխարհի խոշորագույն արտադրողներից է։

Հում նավթը Վիետնամի առաջատար արտահանողն է եղել մինչև 2000-ականների վերջը, երբ բարձր տեխնոլոգիական էլեկտրական արտադրությունները դարձան ամենամեծ արտահանման շուկան (մինչև 2014 թվականը հում նավթը կազմում էր վիետնամական արտահանման միայն 5%-ը՝ 1996-ի ամբողջ արտահանման 20%-ի համեմատ)։ Սա մասամբ պայմանավորված է նրանով, որ Վիետնամի հում նավթի գագաթնակետը հասել է 2004 թվականին, երբ հում նավթը կազմում էր արտահանման բոլոր եկամուտների 22%-ը[49]։ Նավթի արտահանումը հում նավթի տեսքով է, քանի որ Վիետնամը վերամշակման շատ սահմանափակ հզորություն ունի։ Վիետնամի միակ գործող նավթավերամշակման գործարանը, որը գտնվում է Հո Չի Մին քաղաքի մոտ գտնվող Cat Hai-ում, ունի օրական 800 բարել։ 2002 թվականին վերամշակված նավթը կազմել է ընդհանուր ներմուծման 10,2%-ը։ 2012 թվականի դրությամբ Վիետնամն ունեցել է միայն մեկ նավթավերամշակման գործարան՝ Dung Quat նավթավերամշակման գործարանը, սակայն երկրորդ՝ Nghi Son Refinery գործարանը պլանավորվում էր և նախատեսվում էր կառուցել 2013 թվականի մայիսին[12][50]։

Վիետնամի անտրացիտի ածխի պաշարները գնահատվում են 3,7 միլիարդ տոննա։ Ածխի արտադրությունը 2003 թվականին կազմել է գրեթե 19 միլիոն տոննա՝ 1999 թվականի 9,6 միլիոն տոննայի դիմաց։ Վիետնամի բնական գազի պոտենցիալ պաշարները կազմում են 1,3 տրիլիոն խորանարդ մետր։ 2002 թվականին Վիետնամը ափ է դուրս բերել 2,26 միլիարդ խորանարդ մետր բնական գազ։ Հիդրոէլեկտրաեներգիան էներգիայի մեկ այլ աղբյուր է։ 2004 թվականին Վիետնամը հաստատեց ռուսական աջակցությամբ ատոմակայան կառուցելու ծրագրերը[12], իսկ երկրորդը՝ ճապոնական խմբի կողմից։

2019 թվականից ի վեր Վիետնամում վերականգնվող էներգիայի տեղակայումն արագացել է՝ զգալիորեն գերազանցելով Հարավարևելյան Ասիայի մյուս երկրներին[51]։ Նոր գործարկվող վերականգնվող էներգիայի մեծ մասը արևային և հողմային էլեկտրակայանների տեսքով է եղել։ Մինչև 2023 թվականը, սակայն այս զարգացումը դանդաղել է հիմնականում էլեկտրական ցանցերի սահմանափակ կարողությունների և կառավարության աջակցության կրճատման պատճառով[51]։

Արդյունաբերություն և արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Winfast-ը՝ Վիետնամի առաջին համաշխարհային ավտոարտադրողը, ունի իր արտադրական ձեռնարկությունը Հայֆոնգում:

Չնայած 2004 թվականին արդյունաբերության ոլորտը ՀՆԱ-ի 40,1%-ն է կազմել այն զբաղված է աշխատուժի միայն 12,9%-ով։ 2000 թվականին արդյունաբերական արտադրանքի 22,4%-ը վերագրվում է ոչ պետական գործունեությանը։ 1994 թվականից մինչև 2004 թվականը արդյունաբերության ոլորտն աճել է միջին տարեկան 10,3 տոկոսով։ Արդյունաբերական արդյունաբերությունը 2004 թվականին կազմել է ՀՆԱ-ի 20,3%-ը, մինչդեռ աշխատուժի 10,2%-ը զբաղված է եղել։ 1994-2004 թվականներին արդյունաբերական ՀՆԱ-ն աճել է միջին տարեկան 11,2% տեմպերով։ Արտադրության առաջատար ոլորտները` էլեկտրոնիկա, սննդի վերամշակում, ծխախոտ և ծխախոտ, տեքստիլ, քիմիական նյութեր և կոշիկի ապրանքներ, արագ աճ են գրանցել։ Չինաստանի հետ իր հարևանությունից օգտվելով աշխատուժի ցածր գնով, Վիետնամը դառնում է նոր արտադրական կենտրոն Ասիայում, հատկապես կորեական և ճապոնական ընկերությունների համար։ Օրինակ, Samsung-ն իր հեռախոսների մոտ 40%-ն արտադրում է Վիետնամում[52]։ Վերջին տասնամյակում ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը զգալի զարգացել է։ 2019 թվականի դրությամբ Samsung-ում աշխատում է ավելի քան 200,000 աշխատակից Վիետնամի Հանոյում՝ սմարթֆոններ արտադրելու համար, միևնույն ժամանակ որոշ արտադրություններ Չինաստանում[53] և իր հեռախոսների մեծ մասը արտադրում է Հնդկաստանում[54][55][56][57]։ LG Electronics-ը սմարթֆոնների արտադրությունը տեղափոխել է Վիետնամ Հարավային Կորեայից՝ մրցունակ մնալու համար։ LG-ն ասել է, որ «Վիետնամն ապահովում է «առատ աշխատուժ»՝ որպես շարժման շարժառիթ[58]։

Ծառայություններ և զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2004 թվականին ծառայությունները կազմել են համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) 38,2%-ը։ 1994 թվականից մինչև 2004 թվականը ծառայությունների ոլորտին վերագրվող ՀՆԱ-ն աճել է միջին տարեկան 6,0 տոկոսով[12]։

Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականին Վիետնամը ընդունել է 6,8 միլիոն միջազգային այցելու և ակնկալվում է, որ 2013 թվականին այդ թիվը կհասնի ավելի քան 7 միլիոնի։ Վիետնամը շարունակում է հայտնվել որպես գրավիչ ուղղություն։ TripAdvisor-ի 2013 թվականի Ասիայի լավագույն 25 ուղղությունների ցանկում՝ ճանապարհորդների ընտրությամբ կան Վիետնամի չորս քաղաքներ՝ Հանոյը, Հո Չի Մին Սիթին, Հոյ Անը և Հա Լոնգը։

2016 թվականն առաջին տարին է եղել, երբ Վիետնամը ընդունեց ավելի քան 10 միլիոն միջազգային այցելու[59]։ Այդ ժամանակից ի վեր այս ցուցանիշը շարունակել է աճել։ 2019 թվականին Վիետնամը՝ 18 միլիոն միջազգային այցելուներով հինգերորդն է եղել Ասիա-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում ամենաշատ այցելվող երկրների ցանկից՝ ՄԱԿ-ի Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության կողմից հրապարակված Համաշխարհային զբոսաշրջության վարկանիշի համաձայն[60]։

Վիետնամում COVID-19 համաճարակի ժամանակ երկիրը կասեցրել է զբոսաշրջային բոլոր վիզաների տրամադրումը 2020 թվականի մարտից, 2020 թվականի սեպտեմբերից երկիրը դեռ փակ է օտարերկրյա զբոսաշրջիկների համար[61]՝ սահմանափակ թվով զբոսաշրջիկների համար վերաբացվելու պլաններով։ Ասիական երկրների շարքում[62] երկիրը 2020 թվականի ապրիլին գրանցել է օտարերկրյա այցելուների 98% անկում տարեկան կտրվածքով։ Զբոսաշրջիկների համար վերաբացում չլինելով՝ կառավարությունը կոչ է արել խթանել ներքին զբոսաշրջությունը[63]։ Զբոսաշրջության ընդհանուր եկամուտները 2020 թվականի հուլիսին տարեկան կտրվածքով նվազել են ավելի քան 60%-ով[64]։

Աշխատուժի արտահանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատուժի արտահանումը, այսինքն՝ վիետնամցի աշխատողներին այլ երկրներ աշխատելու ուղարկելը, նույնպես կարևոր է վիետնամական տնտեսության համար և նրանց վաստակի մեծ մասը հետ է ուղարկվում Վիետնամ։ Աշխատուժի այս արտահանումը խաթարվել է Covid-ի համաճարակի պատճառով, սակայն մինչև 2022 թվականը Վիետնամը հույս է ունեցել արտասահման ուղարկել 90,000 աշխատողի։ Ավանդական ուղղությունները ներառում են Հարավային Կորեան, Ճապոնիան, Մալայզիան, Չինաստանի Հանրապետությունը, իսկ այժմ Վիետնամը նպատակաուղղված է դեպի Գերմանիա, Ռուսաստան և Իսրայել[65]։

Բանկային գործ և ֆինանսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամի պետական բանկ Հո Չի Մին քաղաքում (Սայգոն)
Հո Չի Մին քաղաքի ֆոնդային բորսա

Բանկային գործ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամենակարևոր բանկերն են պետական սեփականություն հանդիսացող VietinBank-ը, BIDV-ն և Vietcombank-ը, որոնք գերակշռում են բանկային ոլորտում։ Նկատվում է նաև շահութաբեր բանկերում՝ օտարերկրյա ներդրումների միտում։ Օրինակ՝ VietinBank-ը ներկայումս պատկանում է Bank of Tokyo Mitsubishi UFJ-ին (19,73%), մինչդեռ Vietcombank-ը պատկանում է Mizuho-ին (15%)։

Աստիճան Բանկ Թարմացման ամսաթիվը Կանոնադրական կապիտալ
VND-ում՝ միլիարդներ ԱՄՆ դոլարով, միլիարդներով
1 BIDV 31 դեկտեմբերի, 2020 թ 40,220.2 1.73
2 Վիետինբանկ 31 դեկտեմբերի, 2020 թ 37,234.0 1.60
3 Վիետկոմբանկ 31 դեկտեմբերի, 2020 թ 37088,8 1.59
4 Techcombank 31 դեկտեմբերի, 2020 թ 35001.4 1.50
5 Ագրիբանկ 31 դեկտեմբերի, 2020 թ 30,709,9 1.32

Ֆինանսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամն ունի ֆոնդային առևտրի երկու կենտրոն՝ Հո Չի Մին քաղաքի արժեթղթերի առևտրի կենտրոնը և Հանոյի արժեթղթերի առևտրի կենտրոնը, որոնք համապատասխանաբար ղեկավարում են Հո Չի Մինի ֆոնդային բորսան (HOSE) և Հանոյի ֆոնդային բորսան (HNX):

Արժույթ, փոխարժեք և գնաճ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրներ կամ տարածքներ, որոնք բաժանված են ըստ ՀՆԱ-ի (անվանական) մեկ շնչի հաշվով՝ 2022 թվականին:
Երկրները կամ տարածքները ըստ մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի՝ 2022 թվականին:

Արժույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամում օգտագործվող արժույթը դոնգն է, որը կրճատվում է որպես VND կամ đ:

Փոխարժեք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ դոլարի և վիետնամական դոնգի միջև փոխարժեքը կարևոր է, քանի որ դոնգը, թեև ազատ փոխարկելի չէ, սակայն թույլ կապված է դոլարի հետ՝ «սողացող կցորդ» անունով հայտնի պայմանավորվածության միջոցով։ Այս մեխանիզմը թույլ է տալիս դոլար-դոնգ փոխարժեքին աստիճանաբար հարմարվել փոփոխվող շուկայական պայմաններին[12]։ 2018 թվականի դեկտեմբերի 5-ի դրությամբ ԱՄՆ դոլարն արժեցել է 23,256 դոնգ։

Ոսկին դեռևս որոշակիորեն պահպանում է իր դիրքը որպես ֆիզիկական արժույթ, թեև վերջին տարիներին նրա տնտեսական դերը նվազել է[66]։

Գնաճ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամում բարձր գնաճ է գրանցվել 1980-ականներին[67]։ Այս ընթացքում արդյունաբերության ոլորտի զարգացման, սննդի և այլ ապրանքների նկատմամբ չափազանց մեծ պահանջարկ է եղել։ Առաջարկը խթանելու նպատակով կառավարությունը փորձեց զուգահեռ և պլանային շուկայի համաինտեգրում։ Թեև 1980-ականների սկզբնական բարեփոխումը[68] բարձրացրեց ընդհանուր արտադրանքը, զեկույցի մասնակի լինելու պատճառով, այն նաև հանգեցրեց նրան, որ 1982 թվականին ՍԳԻ գնաճի մակարդակը հասցվեց 200%-ի։ Այս խնդիրը լուծելու համար կառավարությունը հարկադրված խնայողություններ է մտցրել, որը կարելի է հասկանալ որպես չծախսված գումարների կուտակում՝ դրամական գերհոգնածություն առաջացնելու համար։

Վիետնամի տնտեսությունը հիպերինֆլյացիոն շրջան է ապրել լայնածավալ բարեփոխումների ծրագրի իր առաջին տարիներին, հատկապես 1987-1992 թվականներին[69]։

2008 թվականին առաջին կիսամյակում գնաճը 20,3% է եղել[70]՝ ավելի բարձր, քան 2000 թվականի 3,4%, բայց զգալիորեն իջավ 1988 թվականի 160%-ից[12]։

2010 թվականին գնաճը կազմել է 11,5%, իսկ 2011 թվականին՝ 18,58%[71]։

2012 թվականի վերջի դրությամբ գնաճը կազմել է 7,5%, ինչը զգալի նվազում է 2011 թվականի համեմատ[72]։

2013 թվականին գնաճը կազմել է 6%[73], իսկ 2014 թվականին՝ 4,09%[74]։ 2016 թվականին այն կազմել է ընդամենը 2%։

Միաձուլումներ և ձեռքբերումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1120 ներգնա գործարքներով, որոնց ընդհանուր արժեքը կազմում է գրեթե 15 միլիար ԱՄՆ դոլար՝ արտասահմանյան ընկերությունների կողմից հսկայական հետաքրքրություն կա մուտք գործել վիետնամական շուկա կամ շարունակել ընդլայնումը միաձուլումների և ձեռքբերումների միջոցով։ 1991 թվականից մինչև 2018 թվականի փետրվարը վիետնամական ընկերությունները ներգրավվել են որպես ձեռքբերող կամ ձեռք բերված ընկերություն 4000 միավորումների և ձեռքբերումների մեջ՝ 40,6 միլիարդ դոլար ընդհանուր արժեքով։ Միաձուլման և ձեռքբերման գործողությունները բախվել են բազմաթիվ խոչընդոտների՝ նվազեցնելով գործարքի հաջողության մակարդակը։ Ընդհանուր խոչընդոտները գալիս են մշակույթի, թափանցիկության և իրավական ասպեկտներից[75]։ Միաձուլումների, ձեռքբերումների և դաշինքների ինստիտուտը, որը գործում է Վիետնամում 2006 թվականից և նրա M&A փորձագետ Քրիստոֆեր Կումմերը կարծում են, որ 2016 և 2017 թվականների գագաթնակետից հետո միտումը կնվազի 2018 թվականին[76][77][78]։ 2000 թվականից ի վեր ամենախոշոր և ամենահայտնի գործարքների թվում են՝

Հայտարարված Ամսաթիվ Գնորդի անունը Գնորդ Երկիր Նպատակի անվանումը Ստացող Երկիր Գործարքի արժեքը (միլիոն դոլար)
12/19/2017 Վիետնամական խմիչքների ընկերություն, ՍՊԸ։ Վիետնամ Սաբեկո Վիետնամ 4,838.49
02/16/2012 Պերենկո սա ընկերություն Ֆրանսիա ConocoPhilips Co-նավթի և Գազի ակտիվ Վիետնամ 1,290.00
04/29/2016 Cos Կենտրոնական խումբ Թաիլանդ Գիշար-Պերաշոն Խաղատուն-BigC Վիետնամ 1,135.33
12/25/2015 Singha Asia Holding Pte Ltd. Սինգապուր Մասան սպառողների կորպորացիա Վիետնամ 1,100.00
02/13/2015 Չինաստան Steel Asia Pac Hldg Pte Սինգապուր «Ֆորմոզա հա Տին» ՍՊԸ (Կայմաններ)։ Վիետնամ 939.00
08/07/2014 Burley Ջուկեր Հալ Թաիլանդ Վիետնամական Metro Կաշ & Carry ընկերությունը Վիետնամ 875.20
12/27/2012 Ճապոնիայի բանկը Տոկիոյում-Mitsubishi UFJ Ltd. Ճապոնիա Վիետնամական բանկ Վիետնամ 742.34
04/17/2015 TCC Land International Pte Ltd. Սինգապուր Վիետնամական Metro Կաշ & Carry ընկերությունը Վիետնամ 705.14
10/05/2011 "Վինկոմ"ԲԸ Վիետնամ "Վինփըրլ"ԲԸ Վիետնամ 649.39
01/28/2016 Մասան Գրպ Կորպորացիա Վիետնամ Մասան սպառողների կորպորացիա Վիետնամ 600.00

Լավագույն 10 գործարքներից բոլորը մուտքային են դեպիՎիետնամ և ոչ մեկը ելքային չէ[79]։

Առևտուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սայգոն նավահանգիստը Վիետնամի ամենածանրաբեռնված բեռնարկղային նավահանգիստն է: Այն ի վիճակի է ընդունել պանամաքս երթուղով անցնող նավերը ։

ԱՄՆ-ի հետ տնտեսական հարաբերությունները բարելավվում են, բայց զերծ չեն մարտահրավերներից։ Թեև Միացյալ Նահանգները և Վիետնամը 2001 թվականի դեկտեմբերին ձեռք են բերել ուղենշային երկկողմ համաձայնագիր, որն օգնեց մեծացնել Վիետնամի արտահանումը Միացյալ Նահանգներ, տեքստիլի և կատվաձկան արտահանման շուրջ տարաձայնությունները խոչընդոտում են համաձայնագրի ամբողջական իրականացմանը։ Երկու երկրների միջև տնտեսական հարաբերությունների հետագա խաթարումը Կոնգրեսի ջանքերն էին` կապելու ոչ մարդասիրական օգնությունը Վիետնամի մարդու իրավունքների վիճակի հետ։ Առևտրի և մտավոր սեփականության խոչընդոտները նույնպես երկկողմանի քննարկումների շրջանակում են[12]։

Հաշվի առնելով հարևան Չինաստանի արագ տնտեսական վերելքը՝ Վիետնամը բարձր է գնահատում Չինաստանի հետ իր տնտեսական հարաբերությունները։ Տարածքային վեճերի մեծ մասի լուծումից հետո Չինաստանի հետ առևտուրն արագորեն աճում է, և 2004 թվականին Վիետնամը Չինաստանից ավելի շատ ապրանք է ներմուծել, քան որևէ այլ երկրից։ 2004 թվականի նոյեմբերին Հարավարևելյան Ասիայի ազգերի ասոցիացիան (ASEAN), որի անդամ է Վիետնամը և Չինաստանը՝ հայտարարեցին մինչև 2010 թվականը աշխարհի ամենամեծ ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու ծրագրերը[12]։

Վիետնամը դարձել է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) անդամ 2007 թվականի հունվարի 11-ին[12]։

2015 թվականի դեկտեմբերին Վիետնամը միացել է ASEAN տնտեսական համայնքին՝ 9 այլ անդամների հետ միասին։ Համայնքի նպատակն է ինտեգրել ASEAN-ի 10 անդամներին և ապահովել աշխատուժի, ներդրումների և առևտրի ավելի ազատ հոսք տարածաշրջանում[80]։

Ներկայումս Վիետնամը բազմաթիվ տերություններից, մասնավորապես՝ Ռուսաստանից, Չինաստանից և ԱՄՆ-ից ձգվում է բազմաթիվ ուղղություններով՝ տնտեսական բազմակողմանիացման հասնելու իր փորձերում[81][82]։ Տարածաշրջանում որպես այլընտրանք՝ այն ներգրավված է նաև Չինաստանի, Հարավային Կորեայի, Ճապոնիայի կամ ԱՍԵԱՆ-ի երկրների, ինչպես նաև այլ բաղադրիչների, ինչպիսիք են Թայվանը և Հոնկոնգը, ինչպես նաև Ավստրալիան/Նոր Զելանդիան և Հնդկաստանը տարածաշրջանում[83]։

Արտաքին առևտուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1986 թվականից Դոի-Մոիից ի վեր Վիետնամը մեծացրել է առևտուրը՝ այդ ժամանակվանից ի վեր աճելով ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներմուծման երկնիշ թվերով։ Բոլորովին վերջերս՝ ներքին շուկայում ահազանգեր են հնչել առևտրային հաշիվների դեֆիցիտի մասին, հատկապես 2007 թվականին ԱՀԿ-ին անդամակցելուց հետո։ 2007 թվականից հետո հաջորդ հինգ տարիների ընթացքում Վիետնամը մնացած աշխարհի հետ ունեցել է տասնյակ միլիարդավոր դոլարների առևտրային դեֆիցիտ՝ 2008 թվականին առևտրային ռեկորդային դեֆիցիտով 18 միլիարդ ԱՄՆ դոլար[70]։

Հաշվի դեֆիցիտը դրանից հետո նվազել է։ 2012 թվականին Վիետնամը գրանցել է 780 միլիոն ԱՄՆ դոլարի առևտրային հավելուրդ, որը 1993 թվականից ի վեր առաջին առևտրային հավելուրդն է եղել։ Ընդհանուր առևտուրը հասել է 228,13 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի՝ 2011 թվականի համեմատ աճելով 12,1 տոկոսով[84]։ 2013 թվականին Վիետնամը գրանցել է 863 միլիոն ԱՄՆ դոլարի առևտրային հավելուրդի երկրորդ տարին։ 2014 թվականին Վիետնամը գրանցեց 2,14 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի առևտրային հավելուրդի երրորդ տարին, որը պատմության մեջ երբևէ ամենամեծ առևտրային հավելուրդն է[85]։ Երեք տարի անց՝ 2017 թվականին, այն գերազանցեց իրեն՝ 2,92 միլիարդ դոլարի ռեկորդային ցուցանիշով։

Տարի Առևտրի ընդհանուր ծավալը (միլիարդավոր ԱՄՆ դոլար) Արտահանում (միլիարդավոր ԱՄՆ դոլար) Արտահանման փոփոխություն (%) Ներմուծում (միլիարդավոր ԱՄՆ դոլար) Ներմուծման փոփոխություն (%) Հաշվի մնացորդ (միլիարդավոր ԱՄՆ դոլար)
2001 31.20 15.00 16.20 -1.2
2002 36.40 16.70 11.3 19.70 21.6 -3.0
2003 45.20 20.2 21.0 25.2 27.9 -5.1
2004 58.50 26.5 31.2 32.0 27.0 -5.4
2005 69.40 32.4 22.3 37.0 5.7 -4.5
2006 84.70 39.8 22.8 44.9 21.4 -5.1
2007 111.30 48.6 22.1 62.7 39.6 -14.1
2008 143.40 62.7 29.0 80.7 28.7 -18.0
2009 127.00 57.1 -8.9 69.9 -13.4 -12.9
2010 157.00 72.2 26.4 84.8 21.3 -12.6
2011 203.41 96.91 34.2 106.75 25.8 -9.84[86]
2012 228.57 114.57 18.2 113.79 6.6 0.780[87]
2013 263.47 132.17 15.4 131.30 15.4 0.863
2014 298.23 150.19 13.7 148.04 12.1 2.14
2015 327.76 162.11 7.9 165.65 12 -3.54[88]
2016 349.20 175.94 8.6 173.26 4.6 2.68
2017 425.12 214.01 21.2 211.1 20.8 2.92[89]
2018 480.17 243.48 13.2 236.69 11.1 6.8[90]
2019 517.26 264.189 8.4 253.071 6.8 11.12[91]
2020 545.36 282.65 7 262.7 3.7 19.95[92]

Արտահանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամական արտահանման ուղղությունների քարտեզ, 2004 թվական

2004 թվականին Վիետնամի ապրանքների արտահանումը գնահատվել է 26,5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար և արագ աճել է ներմուծման հետ մեկտեղ։ Վիետնամի հիմնական արտահանումը եղել է հում նավթը (22,1%), տեքստիլ և հագուստ (17,1%), կոշիկ (10,5%), ձկնաբուծական արտադրանք (9,4%) և էլեկտրոնիկա (4,1%)։ Վիետնամի արտահանման հիմնական ուղղությունները եղել են ԱՄՆ-ն (18,8%), Ճապոնիան (13,2%), Չինաստանը (10,3%), Ավստրալիան (6,9%), Սինգապուրը (5,2%), Գերմանիան (4,0%) և Միացյալ Թագավորությունը (3.8%)[12]։

2012 թվականին արտահանումն աճել է 18,2%-ով՝ կազմելով 114,57 մլրդ ԱՄՆ դոլար[93]։ Վիետնամի հիմնական արտահանման շուկան ներառում է ԵՄ-ն՝ 20 մլրդ դոլար, ԱՄՆ-ն՝ 19 մլրդ դոլար, ԱՍԵԱՆ -ը՝ 17,8 մլրդ դոլար, Ճապոնիան՝ 13,9 մլրդ դոլար, Չինաստանը՝ 14,2 մլրդ դոլար և Հարավային Կորեան՝ 7 մլրդ դոլար[94]։

2013 թվականին արտահանումն աճել է 15,4%-ով, որը կազմում է 132,17 մլրդ ԱՄՆ դոլար, որից էլեկտրոնիկայի արտահանումն այժմ կազմում է ընդհանուր արտահանման 24,5%-ը՝ 2008 թվականի 4,4%-ի համեմատ։ Տեքստիլն ու հագուստը դեռևս կարևոր մասն են Վիետնամի արտահանման մեջ՝ 2013 թվականին մոտ 17,9 միլիարդ ԱՄՆ դոլար արժողությամբ։

2014 թվականին արտահանումն աճել է 13,6 տոկոսով՝ հասնելով 150,1 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի։ Էլեկտրոնիկայնև դրանց մասերը, տեքստիլը և հագուստը, համակարգիչները և համակարգչային մասերը Վիետնամի արտահանման երեք հիմնական խմբերն են։ Միացյալ Նահանգները շարունակել է մնալ Վիետնամի արտահանման ամենամեծ շուկան՝ 28,5 միլիարդ ԱՄՆ դոլարով։ ԵՄ-ն երկրորդն է՝ 27,9 միլիարդ ԱՄՆ դոլարով, ASEAN-ը երրորդն է, Չինաստանը՝ չորրորդը, իսկ Ճապոնիան՝ հինգերորդ խոշորագույն արտահանման շուկան Վիետնամում։

Ներմուծում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2004 թվականին Վիետնամի ապրանքների ներմուծումը գնահատվել է 31,5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար և արագ աճել է։ Վիետնամի հիմնական ներմուծումը եղել է մեքենաները (17,5%), զտված նավթը (11,5%), պողպատը (8,3%), տեքստիլ արդյունաբերության համար նախատեսված նյութերը (7,2%) և կտորները (6,0%)։ Վիետնամի ներմուծման հիմնական աղբյուրներն են եղել Չինաստանը (13,9%), Թայվանը (11,6%), Սինգապուրը (11,3%), Ճապոնիան (11,1%), Հարավային Կորեան (10,4%), Թաիլանդը (5,8%) և Մալայզիան (3,8%)[12]։

Վիետնամի ներմուծումը 2012 թվականին աճել է 6,6%-ով՝ կազմելով 113,79 մլրդ ԱՄՆ դոլար[95]։ Ներմուծման հիմնական երկրներն են եղել Չինաստանը՝ 29,2 միլիարդ դոլար, ԱՍԵԱՆ- ը՝ 22,3 միլիարդ դոլար, Հարավային Կորեան ՝ 16,2 միլիարդ դոլար, Ճապոնիան ՝ 13,7 միլիարդ դոլար, ԵՄ-ը ՝ 10 միլիարդ դոլար և Միացյալ Նահանգները՝ 6,3 միլիարդ դոլար[96]։

2014 թվականին ներմուծումն աճել է 12,1 տոկոսով՝ հասնելով 148 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի, որոնց մեծ մասը արտահանման համար անհրաժեշտ նյութերն ու մեքենաներն են։ Չինաստանը շարունակում է մնալ Վիետնամի ներմուծման խոշորագույն գործընկերը՝ 43,7 միլիարդ ԱՄՆ դոլարով։ ASEAN-ը երկրորդն է՝ 23,1 միլիարդ ԱՄՆ դոլարով, Հարավային Կորեան՝ երրորդը, Ճապոնիան ՝ չորրորդը, իսկ ԵՄ-ն Վիետնամի ներմուծման հինգերորդ խոշոր գործընկերը։

Արտաքին պարտք, արտաքին օգնություն և օտարերկրյա ներդրումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2004 թվականին արտաքին պարտքը կազմել է 16,6 մլրդ ԱՄՆ դոլար կամ ՀՆԱ-ի 37%-ը[12][97]։

1988 թվականից մինչև 2004 թվականի դեկտեմբերը օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների (ՕՈՒՆ) կուտակային պարտավորությունները կազմել են 46 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Մինչև 2004 թվականի դեկտեմբերին մոտ 58%-ը ցրվելը։ ՕՈՒՆ-ի մոտ կեսն ուղղվել է երկու խոշոր քաղաքներին (և շրջակայքին)՝ Հո Չի Մին քաղաքին և Հանոյին։ 2003 թվականին օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների նոր պարտավորությունները կազմել են 1,5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։ Լիցենզավորված ՕՈՒՆ-ի ամենամեծ ոլորտը արդյունաբերությունն ու շինարարությունն են։ ՕՈՒՆ ներգրավող այլ ոլորտներն են՝ նավթն ու գազը, ձկնաբուծությունը, շինարարությունը, գյուղատնտեսությունը և անտառային տնտեսությունը, տրանսպորտը և կապը, հյուրանոցներն ու զբոսաշրջությունը։ 2006 թվականից մինչև 2010 թվականը Վիետնամը հույս է ունեցել ստանալ 18 միլիարդ ԱՄՆ դոլար ՕՈՒՆ՝ 7%-ից ավելի նպատակային աճին աջակցելու համար։ Չնայած աճող ներդրումներին, օտարերկրյա ներդրողները դեռևս Վիետնամը համարում են ռիսկային ուղղություն, ինչի մասին վկայում է Վիետնամում գործող ճապոնական ընկերությունների ճապոնական արտաքին առևտրի կազմակերպության վերջին հարցումը։ Հարցվածներից շատերը դժգոհում էին կոմունալ ծառայությունների, գրասենյակների վարձակալության և հմուտ աշխատուժի բարձր ծախսերից։ Ըստ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի, կոռուպցիան, բյուրոկրատիան, թափանցիկ կանոնակարգերի բացակայությունը և ներդրողների իրավունքների կիրառման ձախողումը լրացուցիչ խոչընդոտներ են ներդրումների համար։ Վիետնամը 2004 թվականին Transparencies International-ի կոռուպցիայի ընկալման ինդեքսում զբաղեցրել է 102-րդ տեղը մի քանի երկրների հետ[12] ուսումնասիրություն է իրականացվել՝ ստուգելու օտարերկրյա ներդրումների ազդեցությունը Վիետնամում կոռուպցիայի վրա։ Ուսումնասիրությունը եզրակացրեց, որ օտարերկրյա ընկերությունների՝ մուտքի ժամանակ կաշառք տալու հակվածությունն ավելի մեծ է սահմանափակ ոլորտներում։ Նաև ներդրումային սահմանափակումների վերացումը հանգեցնում է կաշառակերության կրճատման՝ ավելի շատ օտարերկրյա ներդրումային ձեռնարկությունների, հետևաբար այդ ոլորտ մտնելու ավելի մեծ մրցակցության արդյունքում[98]։

Համաշխարհային բանկի Վիետնամի աջակցության ծրագիրն ունի երեք նպատակ՝ աջակցել Վիետնամի անցմանը շուկայական տնտեսության, խթանել արդար և կայուն զարգացումը և խթանել լավ կառավարումը։ 1993-2004 թվականներին Վիետնամը ստացել է 29 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի պաշտոնական զարգացման աջակցության (ODA) խոստումներ, որից մոտ 14 միլիարդ ԱՄՆ դոլարը կամ 49%-ը հատկացվել է։ 2004 թվականին միջազգային դոնորները խոստացել են 2,25 մլրդ ԱՄՆ դոլար, որից 1,65 մլրդ ԱՄՆ դոլարը փաստացի հատկացվել է։ 2004 թվականին հատկացումների 80%-ը բաժին է ընկել երեք դոնորներին՝ Ճապոնիան, Համաշխարհային բանկը և Ասիական զարգացման բանկը։ 2006 թվականից մինչև 2010 թվականը Վիետնամը հույս ունի ստանալ 14-ից մինչև 15 միլիարդ ԱՄՆ դոլար ODA[12]։

2007 թվականին խոստացված օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները կազմել են 21,3 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, իսկ 2008 թվականի առաջին կիսամյակի համար՝ ռեկորդային՝ 31,6 միլիարդ դոլար[70]։ Միաձուլումները և ձեռքբերումները հետզհետե դարձել են տնտեսության մեջ ներդրումների կարևոր խողովակ, հատկապես 2005 թվականից հետո։

Ազատ առևտրի համաձայնագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ASEAN-ի և Չինաստանի միջև ազատ առևտրի գոտու քարտեզը, որը ներառում է Վիետնամի, Եվրամիության, Ճապոնիայի, Կորեայի, Եվրասիական տնտեսական միության (Ռուսաստան), Հնդկաստանի, Ավստրալիայի, Նոր Զելանդիայի, Կանադայի, Մեքսիկայի, Պերուի և Չիլիի հետ ազատ առևտրի այլ համաձայնագրեր:

Տնտեսական զարգացման ռազմավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուղղորդող սկզբունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունաբերականացում և արդիականացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Արդյունաբերականացումն ու արդիականացումը արտադրության, բիզնեսի, ծառայությունների և սոցիալական և տնտեսական կառավարման հիմնարար և համակողմանի փոփոխության գործընթաց է արհեստագործական աշխատանքի գերակշռող օգտագործումից մինչև աշխատուժի գերակշռող օգտագործում՝ առաջադեմ տեխնոլոգիաներով, մեթոդներով և գործելաոճով, ժամանակակից և ապավինել արդյունաբերության զարգացմանը և գիտատեխնիկական առաջընթացին աշխատանքի բարձր արտադրողականություն ստեղծելու համար։ Այսպիսով, տեսական և գործնական տեսանկյունից ինդուստրացումը և արդիականացումը անհրաժեշտ պատմական գործընթաց են, որի միջով Վիետնամը պետք է փոխի մեր երկիրը և դառնա արդյունաբերական երկիր»՝ 7-րդ Ազգային Կոնգրեսի Կենտրոնական կոմիտե (1991)

Սոցիալիստական կողմնորոշված շուկայական տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Դա կենտրոնացված բյուրոկրատական սուբսիդավորման համակարգի ոճով կառավարվող տնտեսություն չէ
  • Դա ազատ շուկայական կապիտալիստական տնտեսություն չէ
  • Այն դեռ ամբողջությամբ սոցիալիստական ուղղվածություն ունեցող տնտեսություն չէ։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ մեր երկիրը գտնվում է սոցիալիզմի անցման ժամանակաշրջանում, և դեռ կա հնի ու նորի խառնուրդ և պայքար, ուստի միաժամանակ կան և դեռևս բավարար չափով չկան սոցիալիստական գործոններ»՝ 7-րդ Ազգային Կոնգրեսի Կենտրոնական կոմիտե (1991)

Զարգացման ռազմավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առևտրի ազատականացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջին 30 տարիների ընթացքում Վիետնամը բազմաթիվ առևտրային համաձայնագրեր է կնքել տարբեր գործընկերների հետ՝ երկիրը ներկայացնելով որպես աշխարհի հիմնական արտադրական կենտրոններից մեկը։ 1995 թվականին Վիետնամը միացավ ASEAN համայնքին։ 2000 թվականին այն ստորագրեց ազատ առևտրի համաձայնագիր Միացյալ Նահանգների հետ, որին կհաջորդի 2007 թվականին Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն ընդունվելը։ Այդ ժամանակից ի վեր, երկիրը հետագայում ինտեգրվել է համաշխարհային տնտեսությանը ASEAN-ի այլ երկրների՝ Չինաստանի, Հնդկաստանի, Ճապոնիայի և Կորեայի հետ երկկողմ համաձայնագրերի միջոցով՝ նշելով մի քանիսը։ Վիետնամն ակտիվորեն աշխատում է այլ գործընկերների հետ՝ վավերացնելու Տրանսխաղաղօվկիանոսյան գործընկերությունը՝ ԱՄՆ-ի դուրս գալուց հետո CP TPP կամ TPP-11 ձևավորելու համար՝ խթանելու տնտեսական համագործակցությունը, տարածաշրջանային կապը և նպաստելու անդամ երկրների միջև տնտեսական աճին։ Համաշխարհային բանկը գնահատում է, որ CP ՋԷԿ-ը կարող է նպաստել երկրի ՀՆԱ-ի աճին 1,1%-ով մինչև 2030 թվականը` խթանելով արտադրողականությունը։ Այս ջանքերի ընդհանուր ազդեցությունը եղել է Վիետնամ և Վիետնամ ներմուծման և արտահանման մաքսատուրքերի իջեցումը, ինչպես նաև 2018 թվականի առաջին ութ ամիսների ընթացքում 2,8 միլիարդ դոլարի ավելցուկով առևտրային հաշվեկշռի բարելավումը (Վիետնամի մաքսային վարչություն)[108]։ 2019 թվականի հունիսի 30-ին, Վիետնամը 10 տարվա բանակցություններից հետո ստորագրեց ԵՄ-ի հետ Ազատ առևտրի և ներդրումների պաշտպանության մասին համաձայնագիրը՝ դարձնելով այն Ասիայի միայն չորրորդ երկիրը, որին հաջողվել է նման համաձայնագիր կնքել արևմտյան բլոկի հետ (Ճապոնիայից հետո, Հարավային Կորեա և Սինգապուր)։

Ներքին բարեփոխում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կառավարությունը իրական ջանքեր է գործադրել՝ իր մտածելակերպը դեպի ավելի բաց շուկայական տնտեսություն փոխելու համար՝ նվազեցնելով բիզնես վարելու ծախսերը և կանոնակարգեր սահմանելով՝ ապահովելու իրավունքներն ու պատվերները։ 1986 թվականին կառավարությունն ընդունեց օտարերկրյա ներդրումների մասին իր առաջին օրենքը, որը թույլ է տալիս օտարերկրյա ընկերություններին աշխատել Վիետնամում։ 1981-2005 թվականներին Վիետնամը ստեղծեց մտավոր սեփականության նոր օրենք, որն աստիճանաբար հեռացավ կոլեկտիվ սեփականության խորհրդային ոճի հայեցակարգից[109]։ Այս էվոլյուցիայի կարևորագույն իրադարձությունն էր Հեղինակային իրավունքի համաձայնագիրը, որը Վիետնամը կնքեց ԱՄՆ-ի հետ 1997թ.-ին՝ ծառայելով հիմնականում ԱՄՆ-ի շահերին՝ կանխելու Վիետնամի անօրինական պատճենահանման միջազգային կենտրոն դառնալը[109]։ Սահմանադրությունը երկար ճանապարհ է անցել այն ժամանակվանից, երբ օրենքը պարբերաբար վերանայվում է, որպեսզի ապահովի ավելի բարենպաստ բիզնես միջավայր՝ ներդրողների համար, միևնույն ժամանակ նպատակ ունենալով նվազեցնել բյուրոկրատությունը և արագացնել օտարերկրյա ներդրումները երկրում։ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի Համաշխարհային մրցունակության զեկույցում[110]՝ Վիետնամը 2017 թվականին զբաղեցրել է 55-րդ տեղը՝ 2006 թվականի 77-րդ տեղից բարձրանալով։ Համաշխարհային բանկի «Ease of Doing Business» վարկանիշում[111] Վիետնամը նույնպես 2007 թվականի 104-րդ տեղից 2017 թվականին բարձրացել է 68-րդ տեղը։ Բանկը գովաբանել է Վիետնամին՝ ի թիվս այլ գործոնների, պայմանագրերի կիրարկման, վարկերի և հիմնական ենթակառուցվածքների հասանելիության ավելացման և առևտրի ոլորտում արձանագրված առաջընթացի համար։

Մարդկային և ֆիզիկական կապիտալ ներդրումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամը մեծ ներդրումներ է կատարել իր մարդկային կապիտալում և ենթակառուցվածքներում։ Աճող բնակչությամբ՝ 96 միլիոն այսօր՝ 1986 թվականի 60 միլիոնի դիմաց և կեսից ավելին 35 տարեկանից ցածր են։ Վիետնամը մեծ պետական ներդրումներ կատարեց կրթության մեջ, հատկապես տարրական կրթությունը դարձնելով համընդհանուր և պարտադիր։ Դա անհրաժեշտ էր՝ հաշվի առնելով երկրի արտահանմանն ուղղված աճի ռազմավարությունը, որտեղ զանգվածային աշխատուժի գրագիտությունը կարևոր է համարվում արտադրական հատվածի աճի համար։ Մյուս կողմից, Վիետնամը նաև մեծ ներդրումներ կատարեց ենթակառուցվածքներում, ապահովելով էժան զանգվածային հասանելիություն այնպիսի անհրաժեշտ պարագաների, ինչպիսիք են էլեկտրականությունը, ջուրը և հատկապես ինտերնետը։ Այս երկու գործոնները միասին օգնեցին Վիետնամին դառնալ օտարերկրյա ներդրումների և արտադրության կենտրոն Հարավարևելյան Ասիայում։ Էլեկտրոնիկայի ճապոնական և կորեական ընկերությունները, ինչպիսիք են Samsung-ը, LG-ն, Olympus-ը և Pioneer-ը, կառուցեցին գործարաններ, և անթիվ եվրոպական և ամերիկյան հագուստ արտադրողներ տեքստիլ գործառնություններ հիմնեցին երկրում։ Intel-ը բացել է 1 միլիարդ դոլար արժողությամբ չիպերի գործարան 2010 թվականին՝ ազդարարելով Վիետնամի ռազմավարական դիրքավորման կարևորությունը միջազգային բիզնես հանրության առջև։

Կայուն աճ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիետնամի տնտեսական աճը համարվում էր ընդհանուր առմամբ համահունչ այլ զարգացող երկրներին։ WEF-ի կողմից ներառված զարգացման ինդեքսը[112] Վիետնամին դասեց մի խումբ երկրների, որոնք հատկապես լավ են դրսևորվել և առաջադիմել են աշխարհի ամենաընդգրկուն տնտեսությունների վարկանիշում։ Սա հատկապես ակնհայտ է տնտեսության մեջ կանանց մասնակցության դերի հետ կապված։ Նրանց աշխատուժի մասնակցության մակարդակը տղամարդկանց մակարդակի 10%-ի սահմաններում է, ինչը ավելի փոքր է, քան շատ այլ երկրներում, ըստ Համաշխարհային բանկի և 2015 թվականին կանանց գլխավորությամբ տնային տնտեսությունները հիմնականում ավելի աղքատ չեն, քան տղամարդիկ։ Տղաների և աղջիկների համար տարրական և միջնակարգ կրթության մակարդակը նույնպես ըստ էության նույնն է, և ավելի շատ աղջիկներ շարունակում են սովորել ավագ դպրոցում, քան տղաները։ Կառավարությունն ակտիվորեն վերանայում և ճշգրտում է իր քաղաքականությունը, ինչպես ցույց է տրված 2011-2020 թվականների Զարգացման ռազմավարության գործող պաշտոնական ծրագրում, որպեսզի մշակի համապատասխան մեխանիզմներ ողջ երկրում ավելի արդար աճի համար՝ խթանելով յուրաքանչյուր տարածաշրջանի առավելությունները, համագործակցելով միմյանց հետ՝ աջակցելու և մեծացնելու զարգացման պտուղները։

2017 թվականին, Միավորված ազգերի կազմակերպության օգնությամբ, Վիետնամի պաշտոնյան սկսել է «Մեկ ռազմավարական պլանի» մշակմամբ կայուն զարգացման նպատակներին հասնելու գետնին աշխատանքը[113]՝ ինտեգրելով ԿԶՆ-ները երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացման ռազմավարությանը (2011-2020) և սոցիալ-տնտեսական զարգացման պլանը (2016-2020)։ OSP-ն կարող է օգտագործվել որպես ուղեցույց պետական մարմինների համար՝ ԿԶՆ-ները ամենաարդյունավետ ձևով իրականացնելու համար՝ կենտրոնանալով կարևոր ոլորտների վրա, ինչպիսիք են՝ ներդրումները մարդկանց մեջ, կլիմայական ճկունություն և շրջակա միջավայրի կայունություն, բարեկեցություն և գործընկերություն, արդարադատություն և ներառական կառավարում։ Վիետնամը նաև մշակել է Գործողությունների ազգային ծրագիր՝ վերանայելու ընթացիկ աճի քաղաքականությունը և թարմացնելու դրանք՝ համապատասխանեցնելու ԿԶՆ-ների շահերին։ Դա արվում է նախարարությունների, տեղական ինքնակառավարման մարմինների և այլ շահագրգիռ կողմերի հետ խորհրդակցելով, որպեսզի հնարավոր լինի ստեղծել ընդհանուր շրջանակ։

Տնտեսական ցուցանիշներ և միջազգային վարկանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կազմակերպություն Կոչում Տարի Վարկանիշ
BSA (Ծրագրային դաշինք) ՏՏ արդյունաբերության մրցունակության ինդեքս 2011 53՝ 66-ից[114]
Արժույթի միջազգային հիմնադրամ Համախառն ներքին արդյունք (ՀՄԳ) 2020 23՝ 190-ից
Համաշխարհային տնտեսական ֆորում Համաշխարհային մրցունակություն 2019 141-ից 67-ը[115]
Համաշխարհային Բանկ Բիզնես վարելու հեշտություն 2018 68՝ 190-ից
The Heritage Foundation / The Wall Street Journal Տնտեսական ազատության ինդեքս 2019 128՝ 180-ից, հիմնականում ոչ ազատ (2019)[116]
Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Կոռուպցիայի ընկալման ինդեքս 2019 96՝ 177-ից

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Cling, Jean-Pierre; Razafindrakoto, Mireille; Roubaud, Francois (Spring 2013). «Is the World Bank compatible with the "Socialist-oriented market economy"?». Revue de la régulation: Capitalisme, institutions, pouvoirs (13). doi:10.4000/regulation.10081. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 29-ին.
  2. ↑ Shriek, David K. (1974 թ․ հունվարի 27). «South Vietnam, a U. S. Subsidiary». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  3. ↑ Prybyla, Jan S. (1966). «Soviet and Chinese Economic Aid to North Vietnam». The China Quarterly (անգլերեն). 27: 84–100. doi:10.1017/S0305741000021706. ISSN 1468-2648.
  4. ↑ «The World in 2050» (PDF). PricewaterhouseCoopers. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 24-ին.
  5. ↑ «On the Economic and Cultural Exchange between Song Dynasty and Li Dynasty in Vietnam» (չինարեն). Nan Yi. 2019 թ․ օգոստոսի 18.
  6. ↑ Ngô Sĩ Liên 1993, Đại Việt sử ký toàn thư, vol 4.
  7. ↑ Hoàng thành Thăng Long (2013 թ․ օգոստոսի 8). «10th-century Egyptian and Muslim ceramics found in Hanoi».
  8. ↑ Hoàng Anh Tuấn (2007). Silk for Silver: Dutch-Vietnamese Relations; 1637 - 1700. Brill Co. ISBN 978-9004156012.
  9. ↑ «Urbanization: expanding opportunities, but deeper divides | UN DESA | United Nations Department of Economic and Social Affairs». www.un.org. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  10. ↑ «City Life in the Late 19th Century | Rise of Industrial America, 1876-1900 | U.S. History Primary Source Timeline | Classroom Materials at the Library of Congress | Library of Congress». Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  11. ↑ Lockard, Craig A. (1994). «Meeting Yesterday Head-on: The Vietnam War in Vietnamese, American, and World History». Journal of World History. 5 (2): 227–270. ISSN 1045-6007. JSTOR 20078600.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 12,15 12,16 12,17 12,18 12,19 12,20 12,21 12,22 12,23 12,24 12,25 12,26 12,27 «About this Collection | Country Studies | Digital Collections | Library of Congress». Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  13. ↑ «Vietnam - The Economy - Historical Background». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  14. ↑ «Overview: Development news, research, data». 2023 թ․ ապրիլի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  15. ↑ «The World Economy at the Start of the 21st Century, Remarks by Anne O. Krueger, First Deputy Managing Director, IMF». IMF (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  16. ↑ «Vietnam - The Economy». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  17. ↑ Council Of Ministers (1989 թ․ մարտ). «Vietnam's New Fertility Policy». Population and Development Review. 15 (1): 169–172. doi:10.2307/1973424. JSTOR 1973424.
  18. ↑ 18,0 18,1 «WTO | Accessions: Viet Nam». www.wto.org. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  19. ↑ Baccini, Leonardo; Impullitti, Giammario; Malesky, Edmund J. (2019). «Globalization and state capitalism: Assessing Vietnam's accession to the WTO» (PDF). Journal of International Economics. 119: 75–92. doi:10.1016/j.jinteco.2019.02.004. S2CID 158525166.
  20. ↑ Vuong, Quan-Hoang, Financial Markets in Vietnam's Transition Economy: Facts, Insights, Implications. 978-3-639-23383-4
  21. ↑ «Recovery from the Asian Crisis and the Role of the IMF -- An IMF Issues Brief». www.imf.org. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 14-ին.
  22. ↑ «Economic Growth of Viet Nam». Nerd Economics (անգլերեն). 2020 թ․ հուլիսի 18. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  23. ↑ «House Report 107-198 - APPROVAL OF THE EXTENSION OF NONDISCRIMINATORY TREATMENT WITH RESPECT TO THE PRODUCTS OF THE SOCIALIST REPUBLIC OF VIETNAM». www.govinfo.gov. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  24. ↑ Virmani, Arvind (2012 թ․ հուլիս). «Accelerating And Sustaining Growth: Economic and Political Lessons; by Arvind Virmani; IMF Working Paper 12/185» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  25. ↑ Vuong, Quan Hoang; Tran, Tri Dung (2009 թ․ հունիսի 15). «Financial Turbulences in Vietnam's Emerging Economy: Transformation over 1991-2008 Period» (անգլերեն). Rochester, NY. SSRN 1486204. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  26. ↑ «WTO | The WTO in brief». www.wto.org. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  27. ↑ «Global Trade Liberalization and the Developing Countries -- An IMF Issues Brief». www.imf.org. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
  28. ↑ vietnam will struggle to meet 2012 growth target southeast asia, Bloomberg.
  29. ↑ Vuong, Quan-Hoang (2014 թ․ մայիսի 16). «Vietnam's political economy: a discussion on the 1986-2016 period». Working Papers CEB (անգլերեն).
  30. ↑ 30,0 30,1 VnExpress. «Report paints brighter picture of corruption control in Vietnam - VnExpress International». VnExpress International – Latest news, business, travel and analysis from Vietnam (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 25-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 VnExpress. «Report paints brighter picture of corruption control in Vietnam - VnExpress International». VnExpress International – Latest news, business, travel and analysis from Vietnam (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.
  32. ↑ Jennings, Ralph. «Vietnam's Corruption Crackdown Is All About Protecting Its Economic Miracle From Its SOEs». Forbes (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 8-ին.
  33. ↑ «Vietnam's economy expands 7.38%, best rate in a decade, Government & …». archive.is. 2018 թ․ սեպտեմբերի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  34. ↑ «Vietnam, Asia's newest 'tiger' economy, roars in 2018: QNB». archive.is. 2018 թ․ սեպտեմբերի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  35. ↑ «Vietnam's Economy Could Soon Be Bigger Than Singapore's». Bloomberg. 2019 թ․ մայիսի 28. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 28-ին.
  36. ↑ Lee, Yen Nee (2021 թ․ հունվարի 28). «This is Asia's top-performing economy in the Covid pandemic — it's not China». CNBC (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.
  37. ↑ «Vietnam is emerging as a winner from the era of deglobalisation». The Economist. ISSN 0013-0613. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  38. ↑ VIR, Vietnam Investment Review- (2016 թ․ օգոստոսի 26). «Room remains for growth in luxury hotel segment». Vietnam Investment Review - VIR. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  39. ↑ «World Economic Outlook Database, April 2022». International Monetary Fund (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  40. ↑ Rosen, Elisabeth (2014 թ․ ապրիլի 24). «Why Can't Vietnam Grow Better Rice?». thediplomat.com. The Diplomat. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 26-ին.
  41. ↑ «World's Top Exports - Coffee Exports by Country». World's Top Exports. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 «FAOSTAT». www.fao.org. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  43. ↑ USGS Antimony Production Statistics
  44. ↑ USGS Tin Production Statistics
  45. ↑ USGS Bauxite Production Statistics
  46. ↑ USGS Titanium Production Statistics
  47. ↑ USGS Manganese Production Statistics
  48. ↑ USGS Phosphate Production Statistics
  49. ↑ «What did Viet Nam export in 1996? - The Atlas Of Economic Complexity». Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.
  50. ↑ «Sẽ khởi công xây dựng nhà máy lọc dầu Nghi Sơn vào tháng 5/2013». 2012 թ․ նոյեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.
  51. ↑ 51,0 51,1 Do, Thang Nam; Burke, Paul J.; Nguyen, Hoang Nam; Overland, Indra; Suryadi, Beni; Swandaru, Akbar; Yurnaidi, Zulfikar (2021 թ․ դեկտեմբերի 1). «Vietnam's solar and wind power success: Policy implications for the other ASEAN countries». Energy for Sustainable Development. 65: 1–11. Bibcode:2021ESusD..65....1D. doi:10.1016/j.esd.2021.09.002. ISSN 0973-0826.
  52. ↑ «Why Samsung of South Korea is the biggest firm in Vietnam, Why Samsung of South Korea is the biggest firm in Vietnam». The Economist. 2018 թ․ ապրիլի 12.
  53. ↑ Nagy, Anton D. (2019 թ․ հոկտեմբերի 30). «More Samsung and LG phones will be made in China in 2020».
  54. ↑ «Samsung Electronics ends mobile phone production in China». Reuters. 2019 թ․ հոկտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  55. ↑ «Samsung closes its last Chinese manufacturing plant as sales plummet». www.techspot.com. 2019 թ․ հոկտեմբերի 6.
  56. ↑ «Samsung is done building smartphones in China». Engadget. 2019 թ․ հոկտեմբերի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  57. ↑ «Samsung admits defeat in China's vast smartphone market». CNN. 2019 թ․ հոկտեմբերի 4.
  58. ↑ «LG Electronics to shut South Korea phone plant, move production to Vietnam». Reuters. 2019 թ․ ապրիլի 25 – via mobile.reuters.com.
  59. ↑ TITC. «Hơn 10 triệu lượt khách quốc tế đến Việt Nam trong năm 2016». Tổng cục Du lịch Việt Nam. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 2-ին.
  60. ↑ «UNWTO World Tourism Barometer and Statistical Annex, December 2020 | World Tourism Organization». UNWTO World Tourism Barometer (English Version). 18 (7): 1–36. 2020 թ․ դեկտեմբերի 18. doi:10.18111/wtobarometereng.2020.18.1.7. S2CID 241989515.
  61. ↑ «Over 100 arrive in Vietnam on first commercial flight in six months - VnExpress International».
  62. ↑ «Vietnam proposes tourism travel bubbles within ASEAN - VnExpress International».
  63. ↑ «Vietnamese tourism adopts cut-price rates and possible 'travel bubble'». 2020 թ․ մայիսի 19.
  64. ↑ «Covid-19 resurgence exacts tourism toll - VnExpress International».
  65. ↑ «Vietnam's target of sending 90,000 workers abroad in 2022 within reach». Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 26-ին. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (օգնություն)
  66. ↑ Vuong Quan Hoang (2003). «Essays on Vietnam's Financial Reforms: Foreign Exchange Statistics and Evidence of Long-Run Equilibrium» (PDF). Economic Studies Review. 43 (6–8). doi:10.2139/ssrn.445080. S2CID 153742102.
  67. ↑ Riedel, James; Turley, William S. (1999 թ․ սեպտեմբերի 1). «The Politics and Economics of Transition to an Open Market Economy in Viet Nam» (PDF). OECD Development Centre. OECD Development Centre Working Papers (անգլերեն). Paris. 154. doi:10.1787/634117557525. eISSN 1815-1949.
  68. ↑ Anh, Nguyen Thi Tue; Duc, Luu Minh; Chieu, Trinh Duc (2015 թ․ օգոստոսի 18). «The Evolution of Vietnamese Industry» (PDF). Learning to Compete. WIDER Working Paper. 15. doi:10.35188/UNU-WIDER/2014/797-4. ISBN 978-92-9230-797-4. ISSN 1798-7237.
  69. ↑ Napier, Nancy K.; and Vuong, Quan-Hoang.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 «Vietnam's economy expands 6.5 percent in first half».
  71. ↑ «BBC Vietnamese - Kinh tế - Việt Nam: lạm phát 2011 ở mức 18,6%». 2011 թ․ դեկտեմբերի 23. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  72. ↑ «Lạm phát cả năm 2012 khoảng 7,5%». VnExpress. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  73. ↑ «Vietnam's top 10 economic events of 2013». 2014 թ․ մայիսի 6. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  74. ↑ «Vietnam's inflation rate to hit over 4 percent in 2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  75. ↑ «Barriers to mergers and acquisitions business in Vietnam». 108x. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  76. ↑ «M&A Experte Vietnam» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  77. ↑ «VTV4 Business TV about M&A in Vietnam and Interview with Christopher Kummmer» (անգլերեն). Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  78. ↑ «M&A Statistics Vietnam». Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  79. ↑ «M&A Statistics by Countries - IMAA-Institute». IMAA-Institute (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 23-ին.
  80. ↑ «The ASEAN Economic Community's Progress». - InvestAsian. 2015 թ․ հունվարի 15. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  81. ↑ «Vietnam Reportedly Seeking Military Aid From Both Moscow and Washington». VOA (անգլերեն). 2023 թ․ սեպտեմբերի 25. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  82. ↑ «Opinion: How will Vietnam's upgraded US partnership impact its ties with China, Russia?». South China Morning Post (անգլերեն). 2023 թ․ սեպտեմբերի 17. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  83. ↑ Bank, Asian Development (2007 թ․ սեպտեմբերի 1). ASEAN+3 or ASEAN+6: Which Way Forward? (անգլերեն). Asian Development Bank.
  84. ↑ «Vietnam sees 2012 trade surplus as economy slows». Daily Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  85. ↑ «SƠ BỘ TÌNH HÌNH XUẤT KHẨU, NHẬP KHẨU HÀNG HOÁ CỦA VIỆT NAM THÁNG 12 VÀ 12 THÁNG NĂM 2014 - ThongKeHaiQuan: Hải Quan Việt Nam». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.
  86. ↑ «TÌNH HÌNH XUẤT KHẨU, NHẬP KHẨU HÀNG HÓA CỦA VIỆT NAM THÁNG 12 VÀ 12 THÁNG NĂM 2011 - TinHoatDong : Hải Quan Việt Nam». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  87. ↑ vneconomy (2013 թ․ հունվարի 17). «Chốt con số xuất siêu 780 triệu USD năm 2012». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 22-ին.
  88. ↑ «Tình hình xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam tháng 12 và năm 2015 - ThongKeHaiQuan: Hải Quan Việt Nam». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.
  89. ↑ «Số liệu chính thức: Năm 2017 xuất khẩu 214 tỷ USD, xuất siêu 2,92 tỷ USD». baodautu.vn. 2018 թ․ հունվարի 16.
  90. ↑ «Preliminary assessment of Vietnam international merchandise trade performance in whole year 2018 : EnglishNews : Vietnam Customs». www.customs.gov.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  91. ↑ «Vietnam 2019 trade surplus $11.12 billion, beating $9.94 billion forecast: customs». Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 6-ին.
  92. ↑ «Preliminary assessment of Vietnam international merchandise trade performance in whole year 2020». General Department of Vietnam Customs. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.(չաշխատող հղում)
  93. ↑ «Vietnam sees 2012 trade surplus as economy slows». Daily Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  94. ↑ «Tạp chí Cộng Sản - Xuất, nhập khẩu của Việt Nam năm 2012 - kết quả và những vấn đề đặt ra». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  95. ↑ «Vietnam sees 2012 trade surplus as economy slows». Daily Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  96. ↑ «Tạp chí Cộng Sản - Xuất, nhập khẩu của Việt Nam năm 2012 - kết quả và những vấn đề đặt ra». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  97. ↑ «Vietnam- Gross domestic product (GDP) per capita 2020 - Statistic». Statista. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 5-ին.
  98. ↑ Malesky, Edmund J.; Gueorguiev, Dimitar D.; Jensen, Nathan M. (2015). «Monopoly Money: Foreign Investment and Bribery in Vietnam, a Survey Experiment». American Journal of Political Science. 59 (2): 419–439. doi:10.1111/ajps.12126. ISSN 0092-5853. JSTOR 24363575.
  99. ↑ atinder. «Welcome To The World Of Smokeless Cigarettes!». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.
  100. ↑ «ASEAN, Australia and New Zealand Leaders' Statement: Entry into Force of the Agreement Establishing the ASEAN-Australia-New Zealand Free Trade Area 25 October 2009, Cha am Hua Hin, Thailand» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  101. ↑ «ASEAN - Australia - New Zealand Free Trade Agreement (AANZFTA) - ASEAN - Australia - New Zealand Free Trade Agreement». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 3-ին.
  102. ↑ 102,0 102,1 102,2 Pushpanathan, Sundram (2009 թ․ դեկտեմբերի 22). «ASEAN Charter: One year and going strong». The Jakarta Post. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 1-ին.
  103. ↑ «Vietnam: New Trade Agreement with Eurasia Economic Union - Global Legal Monitor». www.LOC.gov. 2015 թ․ հունիսի 16. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 5-ին.
  104. ↑ «Vietnam - Chile - WTO and International trade Policies». WTOCenter.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 5-ին.
  105. ↑ «Vietnam - Korea - WTO and International trade Policies». WTOCenter.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 5-ին.
  106. ↑ «Vietnam - Japan - WTO and International trade Policies». WTOCenter.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 5-ին.
  107. ↑ «UK strikes Singapore and Vietnam trade deals, start of new era of trade with Asia '». Gov.UK. 2020 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 4-ին.
  108. ↑ «Chuyên trang Thống kê Hải quan :: Hải quan Việt Nam». www.customs.gov.vn. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 1-ին.
  109. ↑ 109,0 109,1 Le, Van Anh (2023 թ․ հոկտեմբերի 23). «Soviet Legacy of Vietnam's Intellectual Property Law: Big Brother is (No Longer) Watching You». Asian Journal of Comparative Law (անգլերեն). 19: 39–66. doi:10.1017/asjcl.2023.31. ISSN 2194-6078.
  110. ↑ «The Global Competitiveness Report 2017-2018». World Economic Forum.
  111. ↑ World Bank Group (2018). Doing Business 2018: Reforming to Create Jobs (PDF) (Report).
  112. ↑ «The Inclusive Development Index 2018». World Economic Forum.
  113. ↑ «Sustainable Development Goals». 2018 թ․ հուլիսի 10.
  114. ↑ «IT Industry Competitiveness Index 2011». globalindex11.bsa.org.
  115. ↑ «The Global Competitiveness Report 2019» (PDF). Africa Competitiveness 2013. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 4-ին.
  116. ↑ «Country Rankings». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 4-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Jandl, Thomas (2013). Vietnam in the Global Economy. Lexington Books.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիետնամի_տնտեսություն&oldid=9991426» էջից