Մադամ Ռոլան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մադամ Ռոլան
ֆր.՝ Manon Roland
Դիմանկար
Ծնվել էմարտի 17, 1754(1754-03-17)[1][2][3][…]
ԾննդավայրՓարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն
Մահացել էնոյեմբերի 8, 1793(1793-11-08)[1][2][3][…] (39 տարեկան)
Մահվան վայրՓարիզ, Ֆրանսիա
ԳերեզմանMadeleine Cemetery և Փարիզի կատակոմբներ
Քաղաքացիություն Ֆրանսիայի թագավորություն և Առաջին ֆրանսիական հանրապետություն
Մասնագիտությունգրող և քաղաքական գործիչ
ԱմուսինJean-Marie Roland de la Platière?[4]
ԿուսակցությունCoquette?
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Madame Roland Վիքիպահեստում

Մարի-Ժաննա «Մանոն» Ռոլան դե լա Պլատիեր (ֆր.՝ Jeanne Marie 'Manon' Roland de la Platière, մարտի 17, 1754(1754-03-17)[1][2][3][…], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն - նոյեմբերի 8, 1793(1793-11-08)[1][2][3][…], Փարիզ, Ֆրանսիա, ի ծնե՝ Մարի-Ժաննա Ֆլիպոն, առավել հայտնի որպես Մադամ Ռոլան), ֆրանսիացի կին հեղափոխական, սալոնիստ և գրող։

Սկզբում նա հանգիստ և աննկատ կյանք էր վարում որպես գավառական մտավորական իր ամուսնու՝ տնտեսագետ Ժան-Մարի Ռոլան դե լա Պլատիերի հետ։ Քաղաքականությամբ նա սկսեց հետաքրքրվել միայն այն ժամանակ, երբ 1789 թվականին բռնկվեց Ֆրանսիական հեղափոխությունը։ Հեղափոխության առաջին տարիները նա անցկացրել է Լիոնում, որտեղ նրա ամուսինն ընտրվել էր քաղաքային խորհրդի անդամ։ Այս ընթացքում նա կապեր է հաստատել քաղաքական գործիչների և լրագրողների հետ։ Լիոնի զարգացումների մասին նրա զեկույցները տպագրվել են ազգային հեղափոխական թերթերում։

1791 թվականին ամուսինները բնակություն հաստատեցին Փարիզում, որտեղ Մադամ Ռոլանը շուտով հաստատվեց որպես «Ժիրոնդիստներ» քաղաքական խմբի առաջնորդ, որը առավել զուսպ հեղափոխական խմբակցություններից մեկն էր։ Նա հայտնի էր իր խելքով, խորաթափանց քաղաքական վերլուծությամբ և համառությամբ, ինչպես նաև լավ լոբբիստ և բանակցող էր։ Սալոնը, որը նա կազմակերպում էր իր տանը շաբաթը մի քանի անգամ, քաղաքական գործիչների համար կարևոր հանդիպման վայր էր։ Այնուամենայնիվ, նա նաև համոզված էր իր մտավոր և բարոյական գերազանցության մեջ և իրենից վանեց այնպիսի կարևոր քաղաքական առաջնորդների, ինչպիսիք են Ռոբեսպիեռը և Դանտոնը։

Ի տարբերություն ֆեմինիստ հեղափոխական Օլիմպիա դե Գուժի և Էտտա Պալմի, Մադամ Ռոլանը կանանց քաղաքական իրավունքների ջատագով չէր։ Նա կարծում էր, որ կանայք պետք է շատ համեստ դեր ունենան հասարակական և քաղաքական կյանքում։ Նույնիսկ նրա կենդանության օրոք շատերի համար դժվար էր այս դիրքորոշումը համաձայնեցել քաղաքականության մեջ իր ակտիվ մասնակցության և Ժիրոնդիստների շարքերում նրա կարևոր դերի հետ։

Երբ 1792 թվականին իր ամուսինը անսպասելիորեն դարձավ ներքին գործերի նախարար, նրա քաղաքական ազդեցությունը մեծացավ։ Նա վերահսկում էր նախարարական նամակների, հուշագրերի և ելույթների բովանդակությունը, մասնակցում էր քաղաքական նշանակումների վերաբերյալ որոշումների կայացմանը և ղեկավարում էր Ֆրանսիայում հասարակական կարծիքի վրա ազդելու համար ստեղծված բյուրոն։ Նրանով միաժամանակ հիանում և նախատում էին նրան, և հատկապես ատում էին փարիզյան սանկյուլոտները։ Հրապարակախոսներ Մարատը և Էբերը զրպարտչական արշավ էին իրականացրել Մադամ Ռոլանի դեմ ՝ որպես Ժիրոնդիստների և ավելի արմատական Յակոբինների և Մոնտանյարների միջև իշխանության համար պայքարի մաս։ 1793 թվականի հունիսին նա դարձավ առաջին ժիրոնդիստուհին, ով ձերբակալվեց Ահաբեկչության ժամանակաշրջանում, և մի քանի ամիս անց գիլիոտինացվեց։

Մադամ Ռոլանն իր հուշերը գրել է մահապատժից մի քանի ամիս առաջ բանտում գտնվելու ժամանակ։ Դրանք, ինչպես նաև իր նամակները, տեղեկատվության արժեքավոր աղբյուր են ֆրանսիական հեղափոխության առաջին տարիների մասին։

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարի-Ժաննա Ֆլիպոնը, ով հայտնի է նաև որպես Մանոն, փորագրող Պիեռ Գատիեն Ֆլիպոնի և նրա կնոջ ՝ Մարգարիտ Բիմոնի դուստրն էր։ Նրա հայրը հաջող բիզնես ուներ, և ընտանիքն ապրում էր Փարիզի Quai de l'Horloge փողոցում հարմարավետ միջավայրում[5]։ Նա զույգի միակ ողջ մնացած երեխան էր. վեց եղբայրներ և քույրեր մահացել էին փոքր հասակում։ Իր կյանքի առաջին երկու տարիները նա ապրում էր կերակրող մոր հետ Արպաժոնում ՝ Փարիզից հարավ-արևելք գտնվող փոքրիկ քաղաքում[6]։

Մանոնն ինքն է սովորել կարդալ հինգ տարեկանում, իսկ կատեխիզիսի դասերի ժամանակ տեղի քահանաները նույնպես նկատել են, որ նա շատ խելացի է։ Այսպիսով, այն պատճառով, որ նա ընտանիքի միակ երեխան էր, նա ավելի շատ կրթություն ստացավ, քան այն ժամանակ ընդունված էր իր սոցիալական միջավայրի աղջիկների համար։ Սակայն, այդ կրթությունը դեռ չէր համապատասխանում այն դպրոցական կրթության մակարդակին, որը տղաներն էին ստանում։ Ուսուցիչները գալիս էին տուն այնպիսի առարկաներ դասավանդելու համար, ինչպիսիք են վայելչագրությունը, պատմությունը, աշխարհագրությունը և երաժշտությունը։ Նրա հայրը սովորեցնում էր նկարչություն և արվեստի պատմություն, հորեղբայրը, որը քահանա էր, նրան լատիներենի դասեր էր տալիս, իսկ տատիկը, ով դաստիարակչուհի էր, ուղղագրության և քերականության մասին էր հոգ տանում։ Բացի այդ, նա մորից սովորել է տնային տնտեսություն վարել[7]։

Տունը Փարիզի Quai de l'Horloge փողոցում, որտեղ Մանոն Ռոլանը ապրել է մանկության տարիներին

Մանուկ հասակում նա շատ կրոնասեր էր։ Իր իսկ խնդրանքով նա մեկ տարի ապրել է մենաստանում, որպեսզի պատրաստվի իր առաջին հաղորդությանը, երբ կդառնար տասնմեկ տարեկան։ Միայն մի քանի տարի անց նա սկսեց կասկածի տակ դնել հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցու վարդապետությունները։ Չնայած նրան, որ նա, ի վերջո, շեղվեց եկեղեցուց, իր ամբողջ կյանքը շարունակեց հավատալ Աստծո գոյությանը, հոգու անմահությանը և բարիք գործելու բարոյական պարտավորությանը։ Նրա գաղափարները շատ մոտ են դեիզմին[8]։

Նրա հոր արհեստանոցը կպած էր ընտանեկան տանը, և նրա դեռահաս աշակերտները տնային տնտեսության մի մասն էին։ Մանկության տարիներին Մադամ ռոլանը սեռական ոտնձգությունների էր ենթարկվել հոր աշակերտներից մեկի կողմից, ով փորձել էր ստիպել նրան շոյել իրեն, ինչը նրան շատ էր վախեցրել։ Նա պատմել է մորը դեպքի մասին, և այդ պահից սկսած Մանոնի և ուսանողների միջև շփումը հսկվում էր ավելի ուշադիր[9]։

Ուսում և ստեղծագործական տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մենաստանից տուն վերադառնալուց հետո նա շատ քիչ լրացուցիչ պաշտոնական կրթություն ստացավ, բայց շարունակեց կարդալ և սովորել։ Նա հիմնականում ինքնուս էր։ Նա գրքեր էր կարդում բոլոր առարկաներից՝ պատմություն, մաթեմատիկա, գյուղատնտեսություն և օրենք։ Ինչպես իր ժամանակակիցներից շատերը, նա ոգեշնչվել է հայտնի հույների և հռոմեացիների կենսագրություններից, գրված Պլուտարքոսի "Vitae Parallelae" («Համեմատական կենսագրություններ») գրքում[10]։

Ֆրանսիայում սոցիալական հարաբերությունների մասին Մանոն Ֆլիպոնի պատկերացումները ձևավորվեցին, ի թիվս այլ բաների, Վերսալի արքունիքում իր տատիկի ծանոթներին այցելությամբ։ Նրա վրա լավ տպավորություն չի թողել այն արիստոկրատների ինքնասիրահարված պահվածքը, որոնց նա հանդիպել է։ Նա ուշագրավ էր համարում, որ մարդկանց արտոնություններ են տրվում իրենց ծագման պատճառով, այլ ոչ թե ըստ արժանիքների։ Նա խորասուզվեց փիլիսոփայության մեջ, հատկապես Ժան-Ժակ Ռուսոյի աշխատություններում․ նրա ժողովրդավարական գաղափարները մեծապես ազդեցին քաղաքականության և սոցիալական արդարության վերաբերյալ նրա գաղափարների վրա։ Ռուսոն նրա համար շատ կարևոր էր նաև այլ ոլորտներում։ Ավելի ուշ նա ասել է, որ Ռուսոյի գրքերը իրեն ցույց են տվել, թե ինչպես ունենալ երջանիկ և լիարժեք կյանք։ Իր կյանքի ընթացքում նա պարբերաբար կարդում էր Ռուսոյի «Յուլիա կամ Նոր Էլոիզ»-ը և օգտագործում այն որպես ոգեշնչման աղբյուր[11]։

Նա դժգոհ էր որպես կին իրեն հասանելի հնարավորություններից և ընկերներին գրում էր, որ կնախընտրեր ապրել հռոմեական ժամանակներում։ Որոշ ժամանակ նա լրջորեն մտածում էր հոր բիզնեսը շարունակելու մասին։ Նա նամակագրում էր մի քանի խորագիտակ տարեց տղամարդկանց, հիմնականում իր հոր հաճախորդների հետ, ովքեր հանդես էին գալիս որպես մտավոր դաստիարակներ։ Նա սկսեց ինքնուրույն գրել փիլիսոփայական էսսեներ, որոնք ձեռագիր ձևով տարածեց իր ընկերների շրջանում ՝ Oeuvre des loisirs («Աշխատանք հանգստանալու համար») վերնագրով։ 1777 թվականին նա մասնակցեց էսսեների մրցույթին ՝ «Ինչպես կանանց կրթությունը կարող է օգնել ավելի լավը դարձնել տղամարդկանց» թեմայով։ Նրա շարադրությունը մրցանակ չստացավ[12]։

Հեղափոխությունից առաջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամուսնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆլիպոնների սոցիալական միջավայրում ամուսնությունները սովորաբար պայմանավորված էին։ Անսովոր էր, որ Մանոն Ֆլիպոնի նման երիտասարդ կինը, ով բավականին հարուստ ծնողների միակ երեխան էր, ամուսնացած չէր քսան տարեկանում։ Նա ստացել է ամուսնության առնվազն տասը առաջարկ, սակայն մերժել է դրանք բոլորը։ Նա կարճ սիրավեպ է ունեցել գրող Պահին դե լա Բլանշերիի հետ, որն ավարտվել է նրա համար ցավալի հիասթափությամբ։ Նրա հոր ընկերը՝ 56-ամյա այրին, ում հետ նա նամակագրում էր փիլիսոփայական հարցերի շուրջ, խնդրեց նրան գալ և ապրել իր հետ իր կալվածքում, որպեսզի նրանք միասին փիլիսոփայություն ուսումնասիրեն։ Սրանով նա ակնարկեց, որ Մադամ Ռոլանը կարող էր նկատի առնել պլատոնական ամուսնությունը, բայց նման բան տեղի չունեցավ[13]։

Ժան-Մարի Ռոլան դե լա Պլատիեր՝ Մանոն Ռոլանի ամուսինը

1776 թվականին Մանոն Ֆլիպոնը հանդիպեց Ժան-Մարի Ռոլան դե լա Պլատիերին, ով իրենից քսան տարով մեծ էր։ Նա Պիկարդիայի արտադրամասերի տեսուչ էր և որպես այդպիսին պատասխանատու էր տեղական արտադրողների և արհեստավորների արտադրանքի որակի վերահսկման համար։ Նա արտադրության, առևտրի և տնտեսական քաղաքականության փորձագետ էր, հատկապես տեքստիլ արդյունաբերության ոլորտում։ Նա խելացի էր, լավ կարդացած և շատ ճանապարհորդող, բայց նաև հայտնի էր որպես ծանր մարդ, ով դժկամությամբ հաշվի էր առնում որևէ մեկի կարծիքը և հեշտությամբ նյարդայնանում էր։ Այդ պատճառով նա հաճախ չէր կարողանում իրականացնել այն տնտեսական բարեփոխումները, որոնց կողմնակից էր, և նրա կարիերան այնքան հաջող չէր, որքան կարծում էր, որ արժանի էր[14]։

Ռոլանների ընտանիքը ժամանակին պատկանում էր ստորին դասի ազնվականությանը, բայց 18-րդ դարի վերջին այլևս տիտղոս չէր կրում։ Սոցիալական կարգավիճակի նկատելի տարբերություն կար՝ համեմատած Մանոն Ֆլիպոնի ընտանիքի հետ, որը բաղկացած էր արհեստավորներից և խանութպաններից։ Դա էր պատճառը, որ նա հրաժարվեց Ռոլանի առաջին ամուսնության առաջարկից 1778 թվականին։ Մեկ տարի անց նա ընդունեց այն։ Հարսանիքի պլաններն ի սկզբանե գաղտնի էին պահվում, քանի որ Ռոլանը սպասում էր առարկություններ իր ընտանիքի կողմից։ Ժամանակի չափանիշներով դա մեզալյանս (ֆր․ mésalliance) էր. ամուսնություն, որը համարվում էր անտեղի՝ ամուսինների միջև սոցիալական կարգավիճակի մեծ տարբերության պատճառով[15]։

Նրանք ամուսնացան 1780 թվականի փետրվարին և ապրում էին Փարիզում, որտեղ Ռոլանն աշխատում էր ներքին գործերի նախարարությունում։ Ի սկզբանե Մադամ Ռոլանը օգնում էր ամուսնուն իր աշխատանքում ՝ քիչ թե շատ ծառայելով որպես նրա քարտուղար։ Ազատ ժամանակ նա մասնակցում էր բնության պատմության դասախոսություններին Փարիզի բուսաբանական այգում։ Այստեղ նա հանդիպել է Լուի-Օգյուստեն Բոսկ դ'Անտիկին ՝ բնագետ պատմաբանին, որը մնաց նրա մտերիմ ընկերը մինչև իր մահը[16]։ Նրա բարեկամությունը նախկին խորհրդարանական Ֆրանսուա Քսավիեր Լանտենասի հետ նույնպես սկսվել է այս ժամանակահատվածում[17]։

Ամյեն և Լիոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեկ տարի Փարիզում անցկացնելուց հետո զույգը տեղափոխվեց Ամյեն։ Նրանց միակ երեխան՝ Յուդորան, ծնվել է այնտեղ 1781 թվականին։ Այդ ժամանակների համար անսովոր, բայց ամբողջովին Ռուսոյի տեսությունների համաձայն, Մադամ Ռոլանն ինքն էր կրծքով կերակրում իր դստերը՝ կերակրող մայր վարձելու փոխարեն։ Նա գրել է մանրամասն և անկեղծ զեկույց ծննդաբերության և կրծքով կերակրման հետ կապված խնդիրների մասին և այդ ժամանակի առաջին կանանցից մեկն է, ով բացահայտորեն գրել է նման հարցերի մասին։ Զեկույցը հրապարակվել է նրա մահից հետո[18]։

Զույգը շատ հանգիստ կյանքով էր ապրում Ամյենում և քիչ սոցիալական շփումներ ուներ։ Փարիզում Մադամ Ռոլանն արդեն աջակցում էր ամուսնուն իր աշխատանքում, և այդժամ նրանց համագործակցությունն էլ ավելի էր զարգացել։ Սկզբում նա հիմնականում զբաղվում էր տեքստերի պատճենմամբ և նպաստում էր նրա հետազոտություններին. նրա դերը որոշակիորեն ստորադաս էր։ Իր հուշերում նա որոշակի վրդովմունքով է հիշում այս իրավիճակը, բայց այդ ժամանակաշրջանի նրա նամակներից չի երևում, որ նա այդ ժամանակ դեմ էր։ Մադամ Ռոլանի մասնակցությունը աստիճանաբար ավելացավ. նա սկսեց խմբագրել և փոփոխել տեքստերը և, ի վերջո, ինքն էլ սկսեց գրել հիմնական բաժիններ։ Նրա ամուսինը, ըստ երևույթին, ի սկզբանե չէր գիտակցում, որ որոշ տեքստեր կնոջն են, այլ ոչ թե իրենը։ Մի քանի տարվա ընթացքում նա դարձավ լավագույն գրող, որը նաև ընդունվեց Ժան-Մարի Ռոլանի կողմից։ Ի վերջո, նա լիովին ընդունեց Մադամ Ռոլանին որպես իր ինտելեկտի հավասար, և նրանք համագործակցում էին միյանց հետ[19][20]։

1784 թվականին Մադամ Ռոլանը մի քանի շաբաթով այցելեց Փարիզ՝ ամուսնուն շնորհված կոչումը ստանալու համար։ Կոչումի հետ կապված ֆինանսական արտոնությունները թույլ կտային Ռոլանին թողնել տեսուչի աշխատանքը և ամբողջությամբ կենտրոնանալ գրելու և հետազոտելու վրա։ Նա հայտնաբերեց, որ լոբբինգի և բանակցությունների տաղանդ ունի։ Իր մասնագիտական գործունեության ընթացքում նրա ամուսինը չափազանց հաճախ էր բախվում իր վերադասների հետ։ Մադամ Ռոլանին հաջողվեց Լիոնում ամուսնու համար պաշտոն ձեռք բերել, որն ավելի քիչ պահանջկոտ էր, քան Ամյենի պաշտոնը և ավելի լավ էր վարձատրվում[21]։ Լիոն տեղափոխվելուց առաջ զույգը այցելեց Անգլիա, որտեղ Մադամ Ռոլանը ներկա գտնվեց Համայնքների պալատում լեգենդար քաղաքական հակառակորդներ Ուիլյամ Փիտ կրտսերի և Չարլզ Ջեյմս Ֆոքսի բանավեճին։

Գլուխ «Արվեստների և արհեստների բառարան»-ից, գրված Ռոլանների կողմից

Չնայած Ռոլանի պաշտոնական աշխատանքի վայրը Լիոնն էր, ընտանիքը սովորաբար ապրում էր Villefranche-sur-Saône (Վիլֆրանշ սյուր Սոն) քաղաքում՝ Լիոնից մոտ երեսուն կիլոմետր հյուսիս։ Մադամ Ռոլանը կենտրոնացավ իր դստեր՝ Յուդորայի կրթության վրա, որը, ի հիասթափության իրեն, պարզվեց, որ ավելի քիչ է հետաքրքրված գրքերով և գիտելիքներ ձեռք բերելով, քան ինքն էր այդ տարիքում։ Հաջորդ տարիներին նա ժամանակ առ ժամանակ իր ընկերներին ուղղված նամակներում (և իր հուշերում) շարունակում էր դստերը անվանել «դանդաղաշարժ» և գանգատվել, որ իր երեխան շատ վատ ճաշակ ունի[22]։ Իր ամուսնու հետ նա աշխատել է Encyclopédie méthodique — Dictionnaire des Arts et Métiers-ի (Մեթոդական հանրագիտարան՝ արվեստների և արհեստների բառարան) վրա, Դիդրոյի և Դ'Ալեմբերի հանրագիտարանի շարունակությունը, որը նվիրված էր առևտրին և արդյունաբերությանը[23]։ 1787 թվականին ամուսինները ուղևորություն կատարեցին Շվեյցարիա, որտեղ Մադամ Ռոլանի խնդրանքով նրանք այցելեցին նաև այն վայրերը, որոնք որոշակի դեր են խաղացել Ռուսոյի կյանքում[24]։

Հեղափոխություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1789–1791 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբողջ Ֆրանսիայում և հատկապես Փարիզում սաստկանում էին բողոքի ցույցերը սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական պայմանների դեմ։ Ռոլանները շատ առումներով եղել են աճող հեղափոխական էլիտայի ներկայացուցիչներ։ Նրանք իրենց սոցիալական դիրքը ձեռք էին բերել աշխատանքով և ոչ թե ծնունդով, և զայրացած էին Վերսալի դատարանի վրա՝ իր կոռուպցիայի և արտոնությունների պատճառով։ Ամուսինները միտումնավոր ընտրեցին բավականին սթափ, պուրիտանական ապրելակերպ։ Նրանք կողմնակից էին տնտեսական լիբերալիզմին և հին կանոնակարգերի վերացմանը և աջակցում էին աղքատներին օգնելուն[25]։ Երբ 1789-ին ֆրանսիական նահանգների գլխավոր ժողովը գումարվեց, Մադամ Ռոլանը և իր ամուսինը ներգրավված էին տեղական Cahier de Doléances-ի («Բողոքների գրքույկ») կազմման մեջ, փաստաթուղթ, որում Լիոնի քաղաքացիները կարող էին արտահայտել իրենց դժգոհությունը քաղաքական և տնտեսական համակարգի վերաբերյալ[26]։ Քաղաքականությունը մեծ դեր չէր խաղացել Մադամ Ռոլանի նամակագրության մեջ մինչև 1789 թվականը, բայց այդ տարվա ընթացքում նա ավելի ու ավելի խորացավ քաղաքական զարգացումների մեջ։

1789 թվականի հուլիսի 14-ին Բաստիլի գրոհից հետո Մադամ Ռոլանի մտածողությունը արագորեն արմատականացվեց, և նրա նամակների բնույթն ու բովանդակությունը ամբողջովին փոխվեցին[27]։ Նա այլևս հետաքրքրված չէր հասարակական բարեփոխումներով, բայց կողմ էր հեղափոխությանը։ Հին ռեժիմի ինստիտուտներն այլևս ընդունելի չէին նրա համար, այժմ, երբ ժողովուրդն իր ձեռքն է վերցրել ինքնիշխանությունը, անհրաժեշտ էր մշակել կառավարման բոլորովին նոր ձև։ Ի տարբերություն շատ այլ հեղափոխականների, նա արագորեն հանդես եկավ ի օգուտ հանրապետության ստեղծման։ Իր քաղաքական մտածողության մեջ Մադամ Ռոլանն այդ ժամանակ արմատականն էր։ Նա հակված չէր որևէ բանի փոխզիջման գնալ, իր հեղափոխական իդեալներին հասնելու համար։ Նա ընդունելի համարեց ուժի կիրառումը և նույնիսկ քաղաքացիական պատերազմը[28]։

Ֆրանսիական հեղափոխության առաջին տասնութ ամիսների ընթացքում Ռոլանների գործունեությունը ծավալվում էր Լիոնում, չնայած նրանք դեռևս որոշ ժամանակ ապրում էին Վիլֆրանշում։ Մադամ Ռոլանը շուտով հասկացավ, որ հակահեղափոխություն է ծրագրվում։ Նա իր նամակների միջոցով փորձում էր համախմբել ընկերներին՝ չվարանելով անհիմն լուրեր տարածել այն իրադարձությունների և մարդկանց մասին, որոնց հետ համաձայն չէր[29]։ Մինչդեռ Լիոնում հայտնի էր դարձել, որ Ռոլանները համակրում էին հեղափոխականներին և աջակցում էին արմատական քաղաքական ակումբների ստեղծմանը։ Այդ պատճառով նրանց ատում էին հին վերնախավի ներկայացուցիչները։ Մադամ Ռոլանը երջանիկ էր, երբ 1790 թվականի փետրվարի 7-ին Լիոնում բռնկվեց ապստամբություն, որը հանգեցրեց քաղաքային խորհրդի հեռացմանը և քվեարկելու իրավունք ունեցող տղամարդկանց թվի ավելացմանը։

Մադամ Ռոլանը հրապարակավ չէր մասնակցում քաղաքական քննարկումներին, բայց, այնուամենայնիվ, կարողացավ քաղաքական ազդեցություն ձեռք բերել այս ժամանակահատվածում։ Նա նամակագրություն է ունեցել մի շարք հրապարակախոսների և քաղաքական գործիչների, այդ թվում ՝ փարիզյան լրագրող Ժակ-Պիեռ Բրիսսոյի՝ Ժիրոնդիստների ապագա առաջնորդի և իրավաբան Ժան-Անրի Բանկալ դ'Իսսարի հետ։ Իր նամակներում նա նկարագրել և վերլուծել է Լիոնում տեղի ունեցող իրադարձությունները։ Առնվազն հինգ անգամ Բրիսոն իր նամակներից հատվածներ է հրապարակել իր Le Patriote français («Ֆրանսիացի հայրենասեր») թերթում հոդվածների տեսքով, այնպես որ նրա կարծիքը քննարկվել է Լիոնից դուրս։ Նույնն արել է Լյուկ-Անտուան դը Շամպայնը իր Le courrier de Lyon («Լիոնի առաքիչ») թերթում։ Նա հեղափոխական մամուլի սակավաթիվ կին թղթակիցներից էր։ Քանի որ նրա նյութերը տպագրվել են ոչ թե իր իսկ անունով, այլ անանուն կամ «մի կին հարավից» անունով, անհնար է հստակ որոշել, թե Մադամ Ռոլանի գրած քանի հոդված է հայտնվել մամուլում[30]։

Ակտիվիստ և սալոնիստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1790 թվականին Ժան-Մարի Ռոլանն ընտրվեց Լիոնի քաղաքային խորհրդի անդամ, որտեղ նա աջակցում էր հեղափոխական վարչակազմին։ Այդ ժամանակ Ռոլանները հաստատվել էին Լիոնում, բայց հեղափոխական բարեփոխումների համար գումար հայթայթելու նպատակով 1791 թվականին նրանք մեկնեցին Փարիզ, որտեղ պետք է մնային կարճ ժամանակով։

Մադամ Ռոլանը շուտով հայտնի դեմք դարձավ Փարիզի քաղաքական շրջանակներում, հատկապես Բրիսսոյի շնորհիվ, ով ամենուր ներկայացնում էր նրան։ Ինչպես միշտ, նա աշխատում էր ամուսնու հետ կողք կողքի, չնայած պատճենահանման և խմբագրման սովորական աշխատանքն այժմ կատարում էր օգնական Սոֆի Գրանշամպը։ Մադամ Ռոլանը գրել է ամուսնու պաշտոնական նամակների մեծ մասը և զղջում էր, որ ինքը չի կարողացել նոր Ազգային ժողով գնալ Լիոնի շահերը պաշտպանելու համար․ կանանց թույլատրվում էր միայն հանրային պատկերասրահ ներս մտնել։ Երբ նա դիտում էր բանավեճը պատկերասրահից, նա նյարդայնանում էր, որ պահպանողականները բանավեճում շատ ավելի լավ ու պերճախոս էին, քան հեղափոխականները, ովքեր, իր կարծիքով, գաղափարապես գերազանցում էին։ Վեհաժողովից դուրս Նա ակտիվ լոբբիստ էր։ Ռոլանի հետ միասին նա Յակոբինների ակումբի մշտական այցելու էր (այստեղ միայն երկու կանանց էր թույլատրվում մուտք գործել հանրային պատկերասրահ)[31][32]։

Լրագրող, իսկ հետագայում ժիրոնդիստների առաջնորդ Ժակ-Պիեռ Բրիսսո

1791 թվականի ապրիլից նա շաբաթը մի քանի անգամ իր տանը սալոն էր կազմակերպում, որտեղ այցելում էին բուրժուական շրջանի հանրապետականները։ Այցելուների թվում էին Մաքսիմիլիեն Ռոբեսպիեռը և ամերիկացի հեղափոխական Թոմաս Փեյնը։ Ըստ Մադամ Ռոլանի՝ «Նա քիչ էր խոսում, շատ քմծիծաղ տալիս, մի քանի հեգնական արտահայտություններ էր անում և երբեք իր կարծիքը չէր հայտնում»[33]։

Այս միջոցառումների ժամանակ Մադամ Ռոլանը միշտ նստում էր պատուհանի մոտ գտնվող սեղանին, կարդում, նամակներ գրում կամ ասեղնագործությամբ զբաղվում։ Նա երբեք չէր խառնվում իր շուրջ տեղի ունեցող խոսակցություններին, բայց ուշադիր լսում էր։ Նրա զգալի քաղաքական ազդեցությունը դրսևորվում էր ոչ թե հանրային բանավեճերին մասնակցելու մեջ (ինչը նա համարում էր կնոջ համար ոչ պատշաճ), այլ նամակների և անձնական զրույցների մեջ։ Նա հայտնի էր իր սուր քաղաքական վերլուծությամբ և գաղափարական ճկունությամբ և լայնորեն ճանաչվեց որպես Բրիսսոյին շրջապատող ամենակարևոր մարդկանցից մեկը։ Նրան միշտ դիմել են քաղաքական ռազմավարության վերաբերյալ խորհրդատվություն ստանալու համար և նա նպաստել է նամակների, խորհրդարանական օրինագծերի և ելույթների բովանդակությանը։ Իր ժամանակակիցները նրան նկարագրում էին որպես հմայիչ կին և փայլուն զրուցակից[34]։

Մադամ Ռոլանի սալոնը նրան հիշելու հիմնական պատճառներից մեկն է։ Նրա կազմակերպած հանդիպումները խիստ քաղաքական էին, այլ ոչ թե սոցիալական. գրեթե ոչ մի սնունդ կամ խմիչք չէր մատուցվում։ Դրանք տևել են մի քանի ժամ և տեղի են ունեցել վեհաժողովի քննարկումների ավարտի և Յակոբինների ակումբի նիստերի մեկնարկի միջև ընկած ժամանակահատվածում։ Բացի Մադամ Ռոլանից, հանդիպումներին ներկա չի եղել ուրիշ ոչ մի կին։ Սա այդ հանդիպումները առանձնացնում էր Լուիզա դը Կերալիոյի, Սոֆի դը Կոնդորսեի և Մադամ դը Ստալի կազմակերպած միջոցառումներից, չնայած նրանց հավաքույթներին մասնակցում էին նաև հեղափոխականները, դրանք ավելի շատ նման էին հին ռեժիմի արիստոկրատական հավաքույթների, մի բան, որից Մադամ Ռոլանը ամեն գնով խուսափում էր[35]։

Քաղաքական գաղափարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադամ Ռոլան անունը անքակտելիորեն կապված է Ժիրոնդիստների հետ։ Ե՛վ նա, և՛ իր ամուսինը համարվում էին այս քաղաքական խմբակցության ղեկավարության մի մասը, որը կոչվում էր նաև Բրիսսոիստներ՝ ի պատիվ նրանց առաջնորդ Ժակ-Պիեռ Բրիսսոյի։ Սկզբում Ժիրոնդիստները, ինչպես նաև Ռոլանները ավելի լայն Յակոբինյան շարժման մաս էին կազմում։ Երբ հեղափոխությունը զարգացավ, նրանք սկսեցին հեռու մնալ Յակոբիններից, որոնց գերակշռում էին ​​փարիզյան առաջնորդները, ինչպիսիք են Ժորժ Դանտոնը և Ժան Պոլ Մարատը։ Ժիրոնդիստները դեմ էին այն ազդեցությանը, որը Փարիզը ուներ ազգային քաղաքականության վրա՝ նախապատվությունը տալով ֆեդերալիզմին․ ժիրոնդիստ քաղաքական գործիչներից շատերը մայրաքաղաքից չէին[36]։ Նրանք պատկանում էին բուրժուազիային և իրենց դիրքավորում էին որպես օրինականության պահապաններ՝ ընդդեմ զանգվածային անօրինականությանը։ Այս առումով նրանք նույնպես հիմնովին տարբերվում էին Յակոբիններից, ովքեր իրենց համարում էին սանկյուլոտների, բանվորների և խանութպանների ներկայացուցիչներ[37]։

Մադամ Ռոլանի գաղափարները կանանց և նրանց իրավունքների վերաբերյալ սերտորեն համապատասխանում էին Ժան-Ժակ Ռուսոյի կողմից ձևակերպված իդեալներին և տարբերվում էին ավելի վաղ ֆեմինիստական փաստարկներից, այնպիսի մարդկանց հավասար քաղաքական իրավունքների համար, ինչպիսին է Օլիմպիա դե Գուժը։ 1783 թվականին կանանց դերի մասին նրա պատկերացումները մնացին համեմատաբար ընդունված, բայց շուտով սկսեցին փոխվել[38]։ Ինչպես Ժիրոնդիստների ակումբի շատ այլ անդամներ, նա նույնպես հավատում էր, որ սեռերի միջև «բնական» բաժանում գոյություն ունի[39]։ Այնուամենայնիվ, նա նաև զարգացրեց իր մտածողությունը Ռուսոյի հունով՝ ընդգծելու կանանց կարևորությունը որպես ընտանիքի բարոյական կենտրոն՝ այդպիսով ազդելով տղամարդկանց և երեխաների վրա և ընդլայնելով ազգի բարոյական կենտրոնը։ Ռուսոյի կողմից կանանց անձնական առաքինությունների փառաբանումը՝ որպես նոր սոցիալական կարգի հիմք, ազդել է շատերի վրա՝ չնայած տնային և սոցիալական գենդերային սահմանափակ դերերի վրա նրա շեշտադրմանը։ Մադամ Ռոլանը կարծում էր, որ կանանց զգայունությունը նրանց ազդեցության և ուժի ամենամեծ ձևն է։ Այսպիսով, նա զգաց, որ չափազանց կարևոր է, որ կանայք ոչ միայն սահմանեն կենցաղայինը, այլև դրա միջոցով որոշիչ մտավոր և բարոյական ազդեցություն ունենան տղամարդկանց վրա[40]։

Մադամ Ռոլանը Ռուսոյի կանացիության մոդելի մեջ գտել է ընտանեկան երջանկության հասնելու ուղին[41]։ Այնուամենայնիվ, նա նաև զգացել է նրա սահմանափակումները՝ ասելով, որ իրեն զայրացրել է այն փաստը, որ նա ծնվել է կին իր դարում, հատկապես այն պատճառով, որ չէր համապատասխանում ժամանակի գենդերային նորմերին՝ մտածելով, որ ավելի լավ կլիներ, եթե նա ծնված լիներ Հռոմեական կամ Սպարտական կայսրություններում[42]։

Ներքին գործերի նախարարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեղափոխություն նոր թափ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզ ժամանելուց հետո, առաջին ամիսներին Մադամ Ռոլանը գոհ չէր Ֆրանսիայում սոցիալական և քաղաքական փոփոխությունների ընթացքից, որոնք, նրա կարծիքով, բավականաչափ արագ և հեռուն չէին գնում։ Երբ 1791 թվականի հունիսին Լուի XVI թագավորը ընտանիքի հետ փորձեց փախչել երկրից, հեղափոխությունը մեծ թափ ստացավ։ Ինքը՝ Մադամ Ռոլանը, դուրս եկավ փողոց՝ hանրապետության ներդրման համար լոբբինգ անելու։ Նա նաև առաջին անգամ դարձավ իր իսկ անունով քաղաքական ակումբի անդամ՝ չնայած այն համոզմունքին, որ կանայք չպետք է որևէ դեր ունենան հասարակական կյանքում։ Նա զգում էր, որ այդ պահին այնքան շատ բան է վտանգված, որ բոլորը՝ տղամարդ կամ կին, պետք է ամբողջությամբ ջանքեր գործադրեին փոփոխություն կատարելու համար։ Այդ տարվա հուլիսին Մարսյան դաշտում ցույցը հանգեցրեց զանգվածային սպանության։ Ազգային գվարդիան կրակ բացեց ցուցարարների վրա՝ սպանելով մինչև 50 մարդու։ Շատ նշանավոր հեղափոխականներ վախեցան իրենց կյանքի համար և փախուստի դիմեցին։ Ռոլանները ժամանակավոր ապաստան տրամադրեցին Լուիզա դե Կերալիոյի և նրա ամուսնու՝ Ֆրանսուա Ռոբերտի համար[43]։

Մադամ Ռոլան, նկարը՝ Յոհան Յուլիուս Հայնսիուսի, 1792 թ. Մադամ Ռոլանի հետնորդները համոզված էին, որ սա նրա դիմանկարը չէ[44]։

Շուտով օրենսդրական ժողովում հեղափոխականների շրջանում սկսեցին տարաձայնություններ առաջանալ, հատկապես այն հարցի շուրջ, թե արդյոք Ֆրանսիան պետք է պատերազմ սկսի Պրուսիայի և Ավստրիայի դեմ։ Բրիսսոն և ժիրոնդիստների մեծ մասը կողմ էին (նրանք վախենում էին Պրուսիայի և Ավստրիայի կողմից միապետության ռազմական աջակցությունից), մինչդեռ Ռոբեսպիեռը նախ ցանկանում էր կարգուկանոն հաստատել ներքին գործերում։ Քաղաքական իրավիճակն այնքան պառակտված էր, որ գրեթե անհնար էր կայուն կառավարություն ձևավորել. չկային նախարարի թեկնածուներ, որոնք ընդունելի կլինեին բոլոր կողմերի համար (ներառյալ թագավորն ու արքունիքը)։ Ժիրոնդիստներին հնարավորություն տրվեց գործնականում իրականացնել իրենց գաղափարները. թագավոր Լուի XVI-ը նրանց խնդրեց նշանակել երեք նախարար։ 1792 թվականի մարտին Ռոլանը նշանակվեց ներքին գործերի նախարար։ Այս նշանակումը տեղի ունեցավ այնքան անսպասելի, որ սկզբում Ռոլանները մտածեցին, որ Բրիսսոն կատակում է։ Ոչ մի ցուցում չկա, որ նրանք ձգտում էին Ռոլանի համար պետական ​​պաշտոն ստանալուն։ Զույգը տեղափոխվեց Պոնշարտրան հյուրանոց՝ նախարարի պաշտոնական նստավայր, բայց պահպանեցին իրենց փոքրիկ բնակարանը քաղաքում՝ ապահովության համար[45]։

Պաշտոնավարման առաջին ժամանակահատված[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներքին գործերի նախարարի աշխատանքը բարդ էր, իսկ աշխատանքային ծանրաբեռնվածությունը՝ չափազանց ծանր։ Նախարարությունը պատասխանատու էր ընտրությունների, կրթության, գյուղատնտեսության, արդյունաբերության, առևտրի, ճանապարհների, հասարակական կարգի, աղքատներին աջակցման և կառավարության աշխատանքների համար։ Մադամ Ռոլանը մնաց իր ամուսնու աշխատանքի շարժիչ ուժը։ Նա մեկնաբանում էր բոլոր փաստաթղթերը, գրում էր նամակներ և հուշագրեր և մեծ դեր էր խաղում պաշտոններ նշանակելիս, օրինակ՝ Ժոզեֆ Սերվան դե Գերբեյին՝ որպես պատերազմի նախարար։ Մադամ Ռոլանը, ինչպես միշտ, շատ հաստատակամ էր իր հայացքներում և համոզված իր անսխալականության մեջ։

1792 թվականի ապրիլին սկսվեց պատերազմը, որը Ժիրոնդիստների կողմից այնքան ցանկալի էր։ Մադամ Ռոլանը նամակ գրեց Ռոբեսպիեռին՝ նախատինքներով, քանի որ նա դեռ դեմ էր գաղափարին։ Սա հանգեցրեց Ռոբեսպիեռի և Ռոլանի միջև բարեկամության ավարտին. նա, ի վերջո, դարձավ Ժիրոնդիստների և Մադամ Ռոլանի երդվյալ թշնամին[46]։

Մադամ Ռոլանը կարողացավ համոզել ամուսնուն և մյուս նախարարներին, որ թագավորը ծրագրում է վերականգնել հին ռեժիմը։ Նրա գաղափարն էր ստեղծել բանակային ճամբար Փարիզի մերձակայքում ՝ 20,000 զինվորներով ամբողջ Ֆրանսիայից, նրանք պետք է միջամտեին մայրաքաղաքում հնարավոր հակահեղափոխական իրադարձություններին։ Երբ Լուի XVI-ը տատանվում էր, թե արդյոք արժե ստորագրել այս օրենքը, Ռոլանը նրան անհարգալից բողոք նամակ ուղարկեց և հրապարակեց այն, նախքան թագավորը կկարողանար պատասխանել։ Մադամ Ռոլանն իր հուշերում բավականին անորոշ է այն հարցում, թե արդյոք նա ուղղակիորեն մասնակցել է նամակի խմբագրմանը, թե գրել է ամբողջ տեքստը։ Վերջինս նրա կենսագիրները համարում են ամենահավանականը։ Ամեն դեպքում, նրա գաղափարն էր հրապարակել նամակը՝ վեհաժողովում և բնակչության շրջանում ավելի շատ աջակցություն ստանալու համար[47][48]։

1792 թվականի հունիսի 10-ին Լուի XVI-ը պաշտոնանկ արեց Ժան-Մարի Ռոլանին և ժիրոնդիստ մյուս երկու նախարարներին։ Դրանից հետո արմատական Յակոբիններն ու Մոնտանյարդները հանդես եկան քաղաքական նախաձեռնությամբ, որն ի վերջո հանգեցրեց միապետության ավարտին օգոստոսի 10-ին։ Այնուհետեւ Ռոլանը վերանշանակվեց նախարարի պաշտոնում։

Պաշտոնավարման երկրորդ ժամանակահատված[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թագավորի անկումն ազդարարեց Ահաբեկչության ժամանակաշրջանի սկիզբը, մի ժամանակաշրջան, երբ մեծ արյունահեղությամբ արմատական խմբերը ազատվեցին իրենց հակառակորդներից։ Արմատական շրջանակներում Ռոլանների դիրքորոշումը հակասական էր։ Յակոբինները, Մոնտանյարդները և Փարիզի կոմունան կասկածանքով էին վերաբերվում նրանց, քանի որ Ռոլանը Լուի XVI-ի օրոք ծառայել էր որպես նախարար, համարվում էր հին ռեժիմի հետ համագործակցող։ Թագավորի կողմից նրա պաշտոնանկությունը միայն հանգեցրեց նրանց հեղինակության ժամանակավոր վերականգնմանը։

Ֆրանսուա Բյուզո

Իր հերթին, Մադամ Ռոլանը ոչ մի համակրանք չուներ Յակոբինների և Մոնտանյարդների նման «խուլիգանների» նկատմամբ։ Թեև հեղափոխության առաջին օրերին գրված նամակներում նա ընդունելի էր համարում բռնության կիրառումը, նա մեծ հակակրանք ուներ դաժան և ոչ քաղաքակիրթ պահվածքի նկատմամբ։ Նա նաև զայրացած էր անխոհեմ յակոբինցի ղեկավար Ժորժ Դանտոնի վրա և չէր պատասխանում նրա հետ համագործակցելու նրա առաջարկներին։ Որոշ պատմաբաններ պնդում են, որ Դանտոնի հետ դաշինքի մեջ մտնելուց նրա մերժումը ի վերջո նպաստեց Ժիրոնդիստների անկմանը[49]։

Երբ սեպտեմբերի 6-ին և 7-ին հարյուրավոր բանտարկյալներ կոտորվեցին փարիզյան բանտերում, քանի որ նրանց կասկածում էին հակահեղափոխական համակրանքների մեջ, Մադամ Ռոլանը ընկերներից մեկին գրել էր, որ նա սկսել է ամաչել հեղափոխությունից։ Որոշելը, թե ով է պատասխանատու այս սպանդի համար, դարձավ տարբեր խմբակցությունների միջև վիճաբանության ևս մեկ պատճառ։ Մադամ Ռոլանը, և մյուս ժիրոնդիստների մեծ մասը, մատնանշեցին Մարատին, Դանտոնին և Ռոբեսպիեռին որպես բռնության հրահրողներ։ Ռոլանների քաղաքական հակառակորդները նշում էին, որ «իրենց» ներքին գործերի նախարարությունը պատասխանատու է բանտերի համար և շատ քիչ միջոցներ է ձեռնարկել բռնությունը կանխելու կամ դադարեցնելու համար[50]։

Ռոլանի պաշտոնավարման երկրորդ ժամանակահատվածում Մադամ Ռոլանը կրկին կարևոր պաշտոն էր զբաղեցնում։ Հայտնի էր, որ նա գրել է իր ամուսնու քաղաքական տեքստերի մեծ մասը, և որ նա լիովին ապավինում էր նրա դատողություններին և գաղափարներին։ Ե՛ւ Դանտոնը, և՛ Մարատը հրապարակավ ծաղրում էին նրան դրա համար։ Մադամ Ռոլանը ուներ իր գրասենյակը նախարարությունում և ղեկավարում էր Bureau d'esprit public-ի («Հասարակական կարծիքի գրասենյակ») աշխատանքը, որի նպատակն էր հեղափոխական իդեալների տարածումը բնակչության շրջանում։ Ռոլանների հակառակորդները մեղադրում էին նրանց, քանի որ նրանք գրասենյակը օգտագործում էին ի պաշտպանություն ժիրոնդստների գործին՝ պետական քարոզչություններ իրականացնելու համար։ Թեև չկա որևէ ապացույց այն մասին, որ Ռոլանները յուրացնում էին պետական փողերը, միանշանակ է, որ նրանք ներգրավված էին իրենց քաղաքական հակառակորդներին սևացնելու փորձերում։ Նախարարության կողմից ղեկավարվող գաղտնի գործակալներից առնվազն մեկը անմիջապես զեկուցում էր Մադամ Ռոլանին[51]։

Մադամ Ռոլանի անձնական կյանքը այս ժամանակահատվածում բուռն էր։ Կրքոտ, բայց իր իսկ խոսքերով պլատոնական սիրավեպ էր ձևավորվել նրա և ժիրոնդիստ պատգամավոր Ֆրանսուա Բյուզոյի միջև, ում նա առաջին անգամ հանդիպել էր որպես իր սալոնի այցելու։ Դա ազդեց ամուսնու հետ նրա հարաբերությունների վրա, ում համար դժվար էր տանել այն միտքը, որ իր կինը սիրահարված է մեկ այլ տղամարդու[52]։ Բյուզոյի հետ սիրավեպը, հավանաբար, նույնպես քաղաքական դաշնակցի հետ կապի խզմանը նպաստող գործոններից մեկն էր. նրա վաղեմի ընկեր Լանտենասը, որն այդժամ պատգամավոր էր, տարիներ շարունակ սիրահարված էր իրեն և այժմ հեռանում էր տիկին Ռոլանի շրջապատից և Ժիրոնդիստներից[53]։

Անկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժիրոնդիստների անկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմատական թերթերն ու գրքույկները սկսեցին ավելի ու ավելի շատ լուրեր տարածել հակահեղափոխական դավադրությունների մասին, որոնք, իբր, կազմակերպվել էին Ռոլանների տանը։ Բավականին համեստ ընթրիքները, որոնք Մադամ Ռոլանը անցկացնում էր շաբաթը երկու անգամ (սսալոնին փոխարինողները, որոնք նա կազմակերպում էր նախքան Ժան-Մարի Ռոլանի նախարար դառնալը), նկարագրվում էին որպես անկումային իրադարձություններ, որոնց ժամանակ քաղաքական գործիչներին հորդորում էին միանալ «Ռոլանի խմբին»։ Ժան-Պոլ Մարատը, Ժակ Ռենե Էբերը և Կամիլ Դեմուլենը Մադամ Ռոլանին ներկայացնում էին որպես մանիպուլյատիվ կուրտիզանուհի, ով խաբել է առաքինի Ռոլանին։ Իրենց հոդվածներում և գրքույկներում նրանք նրան համեմատում էին Մադամ Դյուբարիի և Մարի Անտուանետի հետ։ Չնայած, Դանտոնն ու Ռոբեսպիեռը նույնպես հարձակվում էին Մադամ Ռոլանի վրա իրենց գրություններում, նրանք նրան ներկայացնում էին որպես վտանգավոր քաղաքական հակառակորդ, այլ ոչ թե որպես չարակամ կին[54]։

1792 թվականի դեկտեմբերին Մադամ Ռոլանը ստիպված եղավ ներկայանալ Ազգային կոնվենտ՝ Անգլիա փախած արիստոկրատների հետ նամակագրության մեղադրանքով։ Նա այնքան լավ պաշտպանեց ինքն իրեն, որ պատգամավորները ծափահարեցին, հանրային պատկերասրահը լռեց։ Նա վատ հեղինակություն ուներ փարիզցիների շրջանում, և մահափորձի վտանգ կար։ Սեփական անվտանգությունից ելնելով նա այլևս փողոց դուրս չէր գալիս։ Նա քնում էր՝ լիցքավորված ատրճանակը հասանելի պահելով. հարձակման դեպքում նա ցանկանում էր ինքնասպան լինել, որպեսզի ողջ չընկներ սանկյուլոտների ձեռքը[55]։

Քաղաքական հարաբերություններն էլ ավելի սրվեցին թագավորի դատավարության և նրան նշանակվելիք պատժի շուրջ տարաձայնությունների պատճառով։ Ժիրոնդիստ պատգամավորների մեծ մասը դեմ քվեարկեց մահապատժին։ Մադամ Ռոլանի նամակները ցույց են տալիս, որ նա նույնպես դեմ է եղել մահապատժին։ Լուի XVI-ի մահապատժից հետո 1793 թվականի հունվարի 21-ին Ժան-Մարի Ռոլանը հրաժարական տվեց նախարարի պաշտոնից։ Հնարավոր է, որ նա հրաժարական է տվել՝ բողոքելով մահապատժի դեմ, բայց գուցե նաև այն պատճառով, որ ծանրաբեռնվածությունը, արմատականների շարունակական անձնական և քաղաքական հարձակումները և ընտանեկան խնդիրները ճնշել են նրան։ Գրեթե անմիջապես նրա փաստաթղթերը առգրավվել են, և հետաքննություն է սկսվել նախարարի պաշտոնում նրա գործողությունների վերաբերյալ։ Ռոլաններին նույնպես արգելվել է լքել Փարիզը[56]։

Նույն թվականի ապրիլին Ռոբեսպիեռը բացահայտորեն մեղադրեց Ժիրոնդիստներին հեղափոխությունը դավաճանելու մեջ։ Մի քանի շաբաթ անց՝ մայիսի 31-ին, «հեղափոխական կոմիտեն» (հնարավոր է՝ ստեղծվել է Փարիզի կոմունայի կողմից) փորձեց ձերբակալել Ռոլանին։ Նրան հաջողվեց փախչել։ Այն բանից հետո, երբ նա թաքնվեց Ռոլանների ընկերոջ՝ բնագետ Բոսկ դ'Անտիկի մոտ, Մոնմորենսիի անտառի նախկին վանքում, Նա փախավ Ամյեն, իսկ այնտեղից՝ Ռուան։ Մադամ Ռոլանը հրաժարվեց փախչել կամ թաքնվել. նա նույնիսկ գնաց կոնվենտ՝ անձամբ բողոքելու ամուսնու ձերբակալության փորձի դեմ։ Իր հուշերում նա լիովին չի բացատրում, թե ինչու է այդպես վարվել։ Նա միգուցե համոզված էր, որ իր ձերբակալության համար օրինական հիմքեր չկան, բայց 1793 թվականի հունիսի 1-ի վաղ առավոտյան նա ձերբակալվեց իր տանը և տեղափոխվեց Սեն Ժերմեն դե Պրե աբբայության բանտ։ Արմատական հակաֆեմինիստական le Père Duchesne թերթը կեղծ պնդում էր, որ Մադամ Ռոլանը խոստովանել է հակահեղափոխական գործունեությունը։ Իր ստեղծագործություններում նա նկարագրում է իր մարմնի ծաղրանկարային պատկերը, որը բնորոշ է le Père Duchesne-ի գրելաոճին. «Ինձ ոչ միայն հակահեղափոխական դարձրին, այլև անատամ ծեր վհուկ, և նրանք ավարտեցին՝ ստիպելով ինձ լաց լինել իմ մեղքերի համար և սպասելով դրանց փոխհատուցմանը գիլիոտինի վրա»[57]։

Նա առաջին նշանավոր ժիրոնդիստն էր, ով բանտարկվեց։ Դրան հաջորդեց ձերբակալությունների ալիքը։ Ժիրոնդիստ մի շարք քաղաքական գործիչների, այդ թվում ՝ Բյուզոյին, հաջողվել է փախչել Փարիզից[58]։

Բանտարկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանտում Մադամ Ռոլանին թույլ են տվել ընդունել այցելուների։ Նրա օգնական Սոֆի Գրանշամպը ամեն օր այցելում էր նրան։ Բոսկ դ'Անտիկն իր կանոնավոր այցելությունների ժամանակ նրան ծաղիկներ էր բերում բուսաբանական այգուց։ Նրանք մաքսանենգ ճանապարհով դուրս էին բերում նրա նամակները Բյուզոյին և ենթադրաբար նաև ամուսնուն (Ռոլանին ուղղված բոլոր նամակները կորել են)։ Նա սովորում էր անգլերեն և նույնիսկ մի ժամանակ խցում դաշնամուր ուներ[59]։

Մադամ Ռոլան, նկարը՝ Ֆրանսուա Բոննևիլի

Հունիսի 24-ին նա անսպասելիորեն ազատ է արձակվում, քանի որ նրա ձերբակալման իրավական հիմքերը թերի են եղել, սակայն նոր մեղադրանքով կրկին ձերբակալվում է հենց այն պահին, երբ նա ցանկանում է մտնել իր տուն։ Նա անցկացրել է իր բանտարկության մնացած մասը Սենտ Պելաժիի ավելի դաժան բանտում։ Նա ավելի շատ մտահոգված էր Բյուզոյի ճակատագրով, քան Ժան-Մարի Ռոլանով։ Նա վիրավորված և զայրացած էր, որ իր ամուսնու հուշերում նա նախատեսում էր Բյուզոյին պատասխանատվության ենթարկել իրենց ամուսնության ճգնաժամի համար։ Դժվարությամբ Մադամ Ռոլանին հաջողվեց համոզել նրան ոչնչացնել ձեռագիրը։ Նա համոզված էր, որ, ի վերջո, մահապատժի կենթարկվի, բայց հրաժարվեց համագործակցել Ռոլանի կողմից կազմակերպված փախուստի ծրագրի հետ, որը ներառում էր այցելուի հետ հագուստի փոխանակում. նա կարծում էր, որ սա չափազանց ռիսկային է այցելուի համար[60]։

Փարիզից դուրս 1793 թվականի ամռանը մեծացավ դիմադրությունը մայրաքաղաքի իրադարձությունների դեմ։ Լիոնում ապստամբություն բռնկվեց, դիմադրության կենտրոններ կային Բրետանում և Նորմանդիայում։ Գավառներում որոշ ժիրոնդիստներ վիճում էին դաշնային հանրապետության կամ նույնիսկ «Փարիզի» սեցեսիայի օգտին[61]։ Մադամ Ռոլանը խնդրեց իր ընկերներին վտանգի տակ չդնել իրենց, բայց Բյուզոն, ով, ըստ տեղեկությունների, միշտ իր հետ կրում էր Մադամ Ռոլանի դիմանկարը և նրա մազերի մի փունջ, մասնակցում էր Կանում ապստամբություն կազմակերպելու փորձերին։ Բանտարկված ժիրոնդիստների ճակատագիրը կնքվեց, երբ Շառլոտա Կորդեն, Ժիրոնդիստների համախոհը Կանից, Փարիզում սպանեց հանրաճանաչ Մարատին[62]։

Երբ տիկին Ռոլանին հոկտեմբերին լուրեր հասավ, որ Բյուզոն նույնպես ձերբակալվելու վտանգի տակ է, նա փորձեց վերջ տալ իր կյանքին՝ հրաժարվելով ուտելուց։ Բոսկ դ'Անտիկը և Սոֆի Գրանշամպը կարողացան համոզել նրան, որ ավելի լավ է կանգնել դատարանի առաջ, քանի որ այդպես նա կկարողանա պատասխանել իրեն մեղադրողներին և փրկել իր հեղինակությունը[63]։

Դատավարություն և մահապատիժ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1793 թվականի հոկտեմբերի 31-ին կարճ դատավարությունից հետո մահապատժի ենթարկվեց քսանմեկ ժիրոնդիստ քաղաքական գործիչ։ Նրանց մեծ մասին ճանաչում էր Մադամ Ռոլանը, և նրանց մեջ էր նրա լավ ընկեր Բրիսսոն։ Հաջորդ օրը նրան տեղափոխեցին Կոնսիերժերի, բանտ, որը հայտնի է որպես գիլիոտին տանող ճանապարհի վերջին կանգառը։ Ժամանելուն պես նա երկու օրվա ընթացքում հարցաքննվեց դատախազի կողմից։ Նա պաշտպանվում էր մեղադրանքներից իր սովորական ինքնավստահությամբ, (ըստ Le Moniteur Universel թերթի) նույնիսկ ամբարտավան կերպով, բայց նաև իր պաշտպանությամբ պնդում էր, որ ինքը «պարզապես կին է» և, հետևաբար, չի կարող պատասխանատվություն կրել ամուսնու քաղաքական գործողությունների համար։ Ըստ ականատեսների, ինչպիսիք են բանտարկյալ և նրա քաղաքական հակառակորդ Ժակ Կլոդ Բենյոն, նա հանգիստ և համարձակ էր Կոնսիերժերում գտնվելու ընթացքում։ Նոյեմբերի 8-ին նա հայտնվեց Հեղափոխական տրիբունալի առջև։ Մադամ Ռոլանը կասկած չուներ, որ իրեն մահապատժի կենթարկեն, և այդ օրը հագել էր toilette de mort կոչված զգեստը, որը որոշ ժամանակ առաջ էր ընտրել. հասարակ, սպիտակ և դեղին մուսլինի զգեստ՝ սև գոտիով։ Կարճ դատավարությունից հետո նա մեղավոր ճանաչվեց հեղափոխության դեմ դավադրության մեջ, և մահապատժի դատավճիռ կայացվեց. դատավորը թույլ չտվեց նրան կարդալ իր պատրաստած հայտարարությունը[64]։

Մադամ Ռոլանին մահապատժի ենթարկելու հրամանը

Դատավճիռն ի կատար Է ածվել նույն օրը։ Սոֆի Գրանշամպը և պատմաբան Պիեռ Ֆրանսուա Տիսսոն տեսել են, թե ինչպես է նա անցնում փայտամածի ճանապարհով և ասեւմ էին, որ նա շատ հանգիստ տեսք ուներ։ Մահապատժի ենթարկվելուց առաջ նրա վերջին խոսքերի վերաբերյալ երկու վարկած կա՝ "O Liberté, que de crimes on commit en ton nom!" (Ո՜վ ազատություն, ինչ հանցագործություններ են կատարվում քո անունով), կամ, "O Liberté, on t'a jouée" (Ո՜վ ազատություն, նրանք քեզ ծաղրի առարկա են դարձրել)։ Le Moniteur Universel-ը թերահավատորեն գրել էր, որ Մադամ Ռոլանը մահացել է «հեգնական ուրախությամբ» և հայտարարել Է, որ Մարի Անտուանետայի և ֆեմինիստ Օլիմպիա դե Գուժի նման նա դատապարտվել է մահվան՝ «կանացի առաքինության սահմանները» հատելու համար[65]։

Երբ մի քանի օր անց Ժան-Մարի Ռոլանին Ռուանի իր թաքստոցում լուր հասավ, որ իր կնոջը մահապատժի են ենթարկել, նա ինքնասպան եղավ։ Նրա սիրելի Բյուզոն մի քանի ամիս ապրեց փախուստի մեջ, իսկ հետո նույնպես վերջ տվեց իր կյանքին։ Ծնողների մահից հետո նրանց դուստրը՝ Յուդորան անցել է Բոսկ դ'Անտիկի խնամակալության տակ և հետագայում ամուսնացել լրագրող Լյուկ-Անտուան դե Շամպայնի որդու հետ[66]։

Ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուշեր և նամակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանտարկության հինգ ամիսների ընթացքում Մադամ Ռոլանը գրել է իր հուշերը՝ Appel à l'impartiale postérité («Կոչ անաչառ սերունդներին») վերնագրով։ Դրանք բաղկացած են երեք մասից.

  • Mémoires historiques («Պատմական հուշեր»), 1791-793 թվականներին իր քաղաքական գործողությունների պաշտպանություն
  • Mémoires particuliers («Անձնական հուշեր»), որտեղ նա նկարագրում է իր մանկությունն ու դաստիարակությունը
  • Mes dernières pensées («Իմ վերջին խոհերը»), վերջաբան, որը գրել է, երբ 1793 թվականի հոկտեմբերի սկզբին որոշեց վերջ տալ իր կյանքին հացադուլով։

Հատկապես Mémoires historiques-ում նա մեծ ջանքեր է գործադրում ցույց տալու, որ ինքը եղել է «պարզապես ամուսին» և միշտ իրեն պահել է այնպես, ինչպես վայել է իր ժամանակի կնոջը։ Նա վրդովված է, որ յակոբինյան մամուլը իրեն համեմատել է հին ռեժիմի ազդեցիկ ազնվական կանանց հետ։ Միևնույն ժամանակ, իրադարձությունների իր նկարագրության միջոցով նա ցույց է տալիս՝ գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար, թե որքան մեծ էր նրա ազդեցությունը Ժիրոնդստների շրջանում, և որքան կարևոր էր նրա ներդրումը Ռոլանի նախարարությունում[67][68]։ Նա տալիս է իրադարձությունների բավականին հուսալի և ճշգրիտ հաշվետվություն, թեև երբեմն բաց է թողնում այն բաները, որոնք իրեն չեն ցույց տալիս նախընտրելի կողմից։ Նա, անշուշտ, կողմնակալ չէր այն մարդկանց նկատմամբ, ում չէր սիրում։

Լուի-Օգուստին Բոսկ դ'Անտիկ՝ Մադամ Ռոլանի լավագույն ընկերներից։ Նա պատասխանատու էր նրա հուշերի առաջին հրատարակության համար։

Memoires particuliers-ում նա պատմում է իր անձնական կյանքի մասին այն ձևով, որը անսովոր էր այն ժամանակվա կնոջ համար։ Նա խոսում է իր հոր աշակերտի կողմից սեռական ոտնձգության, ամուսնական գիշերվա իր փորձառությունների և կրծքով կերակրելու հետ կապված խնդիրների մասին։ Դրանում նա կրկնօրինակել է Ռուսոյին, ով նույնպես «անպատշաճ» անձնական մանրամասներ էր նշում իր «Խոստովանություններ»-ում։

Նա իր հուշերի ձեռագիրը վստահել է լրագրող Լյուկ-Անտուան դը Շամպայնին, որին ճանաչում էր Լիոնից։ Երբ նա նույնպես հայտնվել էր ձերբակալության վտանգի տակ, փաստաթուղթն այրել էին, որպեսզի այն չհայտնվի սխալ ձեռքում։ Բանտարկության վերջին ամիսներին Մադամ Ռոլանը նորից գրեց հուշերը։ Այս երկրորդ ձեռագիրը մաքսանենգ ճանապարհով դուրս է բերվել բանտից փոքր փաթեթներով, Բոսկ դ'Անտիկը թաքցրել է Ահաբեկչության ժամանակաշրջանում և այժմ գտնվում է Ֆրանսիայի ազգային գրադարանում, որը գտնվում է Փարիզում[69]։

Մադամ Ռոլանը ցանկանում էր, որ իր խոսքերը հրապարակվեն մահից հետո։ Նա ափսոսում էր, որ այնքան երկար չի ապրի, որպեսզի գրի Ֆրանսիական հեղափոխության ամբողջական պատմությունը։ 1795 թվականին՝ նրա մահից երկու տարի անց, հուշերն առաջին անգամ տպագրվեցին։ Վաճառվել է առնվազն 12000 օրինակ[67]։ Առաջին հրատարակությունը խմբագրվել է Բոսկ դ'Անտիկի կողմից։ Բյուզոյի հանդեպ նրա սիրո և դեիզմի գաղափարների մասին հիշատակումները «հեռացվել էին» նրա կողմից։ 1864 թվականին Բոսկի կողմից հեռացված տեքստի հատվածները և Մադամ Ռոլանից Բյուզոյին ուղղված հինգ նամակները նորից հայտնաբերվեցին։ Միայն դրանից հետո հայտնի դարձավ, թե ում է սիրահարվել Մադամ Ռոլանը իր կյանքի վերջին ամիսներին։ 1905 թվականին առաջին անգամ տպագրվեց ամբողջական, առանց գրաքննության տեքստը[70]։

Նրա բազմաթիվ նամակներ՝ ուղղված ընկերներին, հարազատներին և համահեղափոխականներին, պահպանվել և հրապարակվել են։ Դրանք նույնպես հարուստ տեղեկությունների աղբյուր են պատմական իրադարձությունների և մարդկանց, ինչպես նաև 18-րդ դարի վերջի առօրյա կյանքի մասին։ Կան մոտ հազար նամակներ, որոնք թվագրվում են 1767-ից 1793 թվականներին։ Բացի այդ, նա նաև հաճախակի նամակագրում էր Լանտենասի և Բանկալ դ'Իսսարտի, ժիրոնդիստների հետ, որոնց նա ընկեր էր համարում[71]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1837 թվականին շոտլանդացի պատմաբան Թոմաս Քարլայլը հրատարակեց The French Revolution: a History-ն («Ֆրանսիական հեղափոխությունը. պատմություն»)՝ Ֆրանսիական հեղափոխության իր այժմյան հայտնի ուսումնասիրությունը։ Նա մեծ ուշադրություն էր դարձնում Մադամ Ռոլանի դերին, որին նա անվանում էր ֆրանսուհիներից ամենահամարձակը։ Ալֆոնս դը Լամարթինը նույնպես գովաբանել է նրան իր Histoire des Girondins (1847) («Ժիրոնդստների պատմությունը») ստեղծագործությունում[72]։

XIX դարի երկրորդ կեսին տպագրվել են Մադամ Ռոլանի առաջին կենսագրությունները։ Դրանք հետևեցին Քարլայլի և Լամարթինի օրինակին և հիմնված էին նրա հուշերի գրաքննված տարբերակների վրա։ Մինչև 20-րդ դարը կենսագիրներն ընդգծում էին նրա խելացիությունը, կանացի հմայքը և բարձր բարոյականությունը և նրան ներկայացնում էին հիմնականում որպես ազատության և հավասարության համար պայքարի ողբերգական հերոսուհի[73]։ Ամերիկացի գրող Ժանետ Իթոնը Մադամ Ռոլանի մասին մրցանակակիր կենսագրություն է գրել երեխաների համար՝ A daughter of the Seine (1929 թ.) վերնագրով («Սենի դուստրը»)[74]։

Նկարազարդում «Մադամ Ռոլանի պատմությունը»-ից, կենսագրություն 1850 թ-ից

Կանանց ուսումնասիրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադամ Ռոլանի հուշերն ու նամակները եզակի են նրանով, որ դրանք ցույց են տալիս Ֆրանսիական հեղափոխությունը շատ խելացի կնոջ տեսանկյունից, ով ակտիվ դեր է խաղացել իրադարձությունների կենտրոնում։ Երբ քսաներորդ դարի վերջին մեծացավ հետաքրքրությունը պատմության մեջ կանանց դերի նկատմամբ, Մադամ Ռոլանի կյանքի և աշխատանքի վերաբերյալ հրապարակումների թիվը կտրուկ աճեց։ Սա օգնեց ստեղծել Մադամ Ռոլանի ավելի մանրամասն և ավելի քիչ իդեալականացված կերպար[73]։ Իրականացվել է նաև Ժան-Մարի Ռոլանի կերպարի մի փոքր վերականգնում, ում սովորաբար ներկայանում էին որպես քաղաքականապես աննշան մարդ՝ համեմատած իր կնոջ հետ։ Այժմ կարծում են, որ չնայած նա չուներ իր կնոջ խարիզման և սուր քաղաքական տաղանդը, նա խելացի և բարեխիղճ ղեկավար էր[75]։

Մասնավորապես ուշադրությունը կենտրոնացած էր Մադամ Ռոլանի տեսակետների հակադրության վրա՝ կապված այն սահմանափակ դերի հետ, որոնք կանայք պետք է ունենան հասարակական կյանքում, և քաղաքականության մեջ նրա ակտիվ և ուղղորդող ներգրավվածության հետ։ Մադամ Ռոլանը երբեք հանդես չի եկել ի օգուտ կանանց իրավունքների։ Նա պնդում էր, որ կանանց համար դեռևս հարմար պահ չէ՝ բացահայտորեն մասնակցելու հանրային բանավեճերին։ Կանանց դերն էր ոգեշնչել և աջակցել կուլիսների հետևում գտնվող տղամարդկանց։ Միայն այն ժամանակ, երբ բոլոր ֆրանսիացի տղամարդիկ քաղաքական և սոցիալապես ազատ էին, կանայք նույնպես կարող էին պահանջել իրենց տեղը հասարակական կյանքում։ Հնարավոր է, որ այստեղ էլ նա հետևել է իր կուռքին՝ Ռուսոյին, ով կարծում էր, որ կանայք հիմնականում պետք է աջակցեն և ստորադաս լինեն։

Միևնույն ժամանակ, նա իր հուշերում պնդում է, որ հասարակության կողմից կանանց վրա դրված սահմանափակումները նրան զզվեցրել են, և հետ նայելով՝ դժվարանում է ընդունել, որ որոշ ժամանակ նա միայն ստորադաս դեր է խաղացել ամուսնու հետ համագործակցության մեջ։ Այնուամենայնիվ, նա նախընտրել էր համապատասխանել իր ժամանակի սոցիալական նորմերին։ Նրա հայացքներն ավելի մոտ են Լուիզա Դե Կերալիոյի հայացքներին, քան հեղափոխական ֆեմինիստներ Էտտա Պալմի և Օլիմպիա դե Գուժի հայացքներին[67][68]։

Դերը արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադամ Ռոլանի կյանքը ոգեշնչել է գրողների, կինոգործիչների և կոմպոզիտորների՝

  • Կամիլ դե Սենտ Քրուա և Էմիլ Բերժերատ (1899)։ «Մանոն Ռոլան», ներկայացում[76]
  • Ֆելիքս Ֆուրդրեյն (1913)։ Մադամ Ռոլան՝ քնարական դրամա՝ երեք գործողությամբ և հինգ տեսարանով, Օպերա[77]
  • Էնրիկո Գուացոնին (ռեժիսոր) (1912). «Մադամ Ռոլան», Ֆիլմ. Մադամ Ռոլանին մարմնավորել է Ջաննա Տերիբիլի-Գոնսալեսը[78]
  • Էդուար Մոլինարո (ռեժիսոր) (1989)։ «Մանոն Ռոլան», Ֆիլմ. Մադամ Ռոլանին մարմնավորել է Սաբին Հաուդեպինը[79]
  • Հիլարի Մենթել (1992) A place of greater safety (Ավելի ապահով վայր). Մադամ Ռոլանն այս վեպի հերոսներից մեկն է
  • Բյուզոն խորհրդածում է Մադամ Ռոլանի դիմանկարի մասին, նկարը՝ Էթյեն Չարլզ Լեգուայի
    Բյուզոն խորհրդածում է Մադամ Ռոլանի դիմանկարի մասին, նկարը՝ Էթյեն Չարլզ Լեգուայի
  • Մադամ Ռոլանի կիսանդրին՝ Ֆրանսուա Մասսոն (1745–1807)
    Մադամ Ռոլանի կիսանդրին՝ Ֆրանսուա Մասսոն (1745–1807)
  • Ժյուլ-Ադոլֆ Գուպիլ (1839–1883) Մադամ Ռոլանի վերջին օրը, 1880 թ
    Ժյուլ-Ադոլֆ Գուպիլ (1839–1883) Մադամ Ռոլանի վերջին օրը, 1880 թ
  • Մադամ Ռոլանի կիսանդրին Մոնպելյեում, Ժոզեֆ Կարլիեր (1849–1927)
    Մադամ Ռոլանի կիսանդրին Մոնպելյեում, Ժոզեֆ Կարլիեր (1849–1927)

Հրապարակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեջբերումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  4. ↑ http://roglo.eu/roglo?lang=en;p=marie+jeanne;n=phlipon;
  5. ↑ Reynolds, p.5
  6. ↑ Tarbell, pp. 3–7
  7. ↑ Reynolds, pp. 19–21
  8. ↑ Tarbell, pp. 29–30
  9. ↑ Reynolds, p.18
  10. ↑ Reynolds, pp. 22–25
  11. ↑ Tarbell, pp. 23–26
  12. ↑ Reynolds, p. 27
  13. ↑ Tarbell, pp. 35–44
  14. ↑ Reynolds, p. 43
  15. ↑ Reynolds, pp. 54–56, 58
  16. ↑ Tarbell, p. 74
  17. ↑ Reynolds, pp. 68–69
  18. ↑ Reynolds, 2012, էջեր 72–74
  19. ↑ Tarbell, 1896, էջեր 76–77
  20. ↑ Reynolds, 2012, էջեր 87, 90
  21. ↑ Reynolds, 2012, էջեր 93–95
  22. ↑ Tarbell, 1896, էջեր 102, 166
  23. ↑ Reynolds, 2012, էջ 85
  24. ↑ Schama, p. 174
  25. ↑ Reynolds, 2012, էջ 111
  26. ↑ Tarbell, 1896, էջեր 123–24
  27. ↑ Reynolds, 2012, էջ 112
  28. ↑ Tarbell, 1896, էջեր 124–27
  29. ↑ Tarbell, 1896, էջ 155
  30. ↑ Reynolds, 2012, էջեր 113–15
  31. ↑ Tarbell, 1896, էջեր 142–145
  32. ↑ Reynolds, 2012, էջ 159
  33. ↑ Sian Reynolds, Marriage and Revolution: Monsier and Madame Roland. Oxford UP, 2012
  34. ↑ Tarbell, 1896, էջեր 146–149, 151
  35. ↑ McPhee, 2017, էջ 111
  36. ↑ Fremont-Barnes, Gregory, ed. (2007). Encyclopedia of the Age of Political Revolutions and New Ideologies, 1760–1815. Vol. 1. Westport, CT: Greenwood Publishing Group. էջ 307. ISBN 978-0313334450.
  37. ↑ Schama, 1989, էջ 646
  38. ↑ Gita May, Madame Roland & The Age of Revolution, (London: Columbia University Press, 1970) 115-116.
  39. ↑ Joan Wallach Scott, "French Feminists and the Rights of "Man": Olympe de Gouge's Declarations" in The French Revolution, ed. Ronald Schechter (Massachusetts: Blackwall Publishers) 232.
  40. ↑ Brigitte Szymanek, “French Women’s Revolutionary Writing: Madame Roland or the Pleasure of the Mask,” Tulsa Studies in Women’s Literature vol. 15 no. 1 (Spring, 1996) 103
  41. ↑ Lesley H. Walker, “When Girls Read Rousseau: The Case of Madame Roland,” The Eighteenth Century vol. 43, no. 2 (Summer, 2002) 128.
  42. ↑ Mary Cisar, "Ascetic Retreat in the Life and Writings of Madame Roland" Biography vol. 12 no. 1 (Winter, 1989): 52.
  43. ↑ Reynolds, pp. 144–149, 152
  44. ↑ Tarbell, p. 152–153
  45. ↑ Reynolds, pp. 162–167
  46. ↑ Reynolds, 2012, էջեր 168, 174, 179
  47. ↑ Reynolds, 2012, էջեր 181–183
  48. ↑ Tarbell, 1896, էջեր 188–190
  49. ↑ Tarbell, pp. 214–219
  50. ↑ Reynolds, p. 198
  51. ↑ Reynolds, pp. 241, 255
  52. ↑ Tarbell, pp. 225–233, 248
  53. ↑ Reynolds, p. 262
  54. ↑ Reynolds, p. 221
  55. ↑ Reynolds, pp. 231, 249
  56. ↑ Reynolds, pp. 243–244, 251–252
  57. ↑ Beckstrand, Lisa. Deviant Women of the French Revolution and the Rise of Feminism. United Kingdom: Fairleigh Dickinson University Press, 2009.
  58. ↑ Tarbell, pp. 259–262
  59. ↑ Tarbell, pp. 269–284
  60. ↑ Reynolds, pp. 270 – 275
  61. ↑ McPhee, p. 185–186
  62. ↑ Schama, p. 726
  63. ↑ Reynolds, p. 280
  64. ↑ Reynolds, pp. 284–285
  65. ↑ Paul Hyland, Olga Gomez en Francesca Greensides (eds), The enlightenment: a sourcebook and reader, Routledge, Londen, 2003, 369. 9780415204491.
  66. ↑ Tarbell, p. 302
  67. ↑ 67,0 67,1 67,2 Coudreuse, Anne (2011 թ․ ապրիլի 1). «Les Mémoires de Madame Roland : être femme dans la tourmente de l'Histoire». Itinéraires (ֆրանսերեն) (2011–1): 29–43. doi:10.4000/itineraires.1599. ISSN 2100-1340.
  68. ↑ 68,0 68,1 Linton, Marisa (2015 թ․ մայիսի 30). «Women as Spectators and Participants in the French Revolution». Groniek. 45 (197). ISSN 0169-2801.
  69. ↑ Reynolds, p. 279
  70. ↑ Ph, Sagnac (1905). «Mémoires de Mme Roland. Nouvelle édition critique, par Cl. Perroud, 1905». Revue d'Histoire Moderne & Contemporaine (ֆրանսերեն). 7 (7).
  71. ↑ Carl Becker, The Memoirs and the Letters of Madame Roland. In The American Historical Review, jaargang 33, deel 4,, 2018-07-01, p. 784–803.
  72. ↑ Nelson, Max (2015 թ․ նոյեմբերի 17). «Unseen, Even of Herself». The Paris Review (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  73. ↑ 73,0 73,1 «Marie-Jeanne Roland Critical Essays - eNotes.com». eNotes (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  74. ↑ «Newbery Medal and Honor Books, 1922-Present». Association for Library Service to Children (ALSC) (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  75. ↑ Reynolds, p. 171
  76. ↑ Bergerat, Emile (1899). Théâtre de Émile Bergerat (ֆրանսերեն). Paris: Librairie Paul Ollendorff. OCLC 226355087.
  77. ↑ «Madame Roland (Fourdrain, Félix) - IMSLP/Petrucci Music Library: Free Public Domain Sheet Music». imslp.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  78. ↑ «Madame Roland (Enrico Guazzoni, 1912) - La Cinémathèque française». www.cinematheque.fr. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  79. ↑ AlloCine, Casting de Manon Roland, Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 1-ին

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեջբերված աշխատանքներ

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մադամ Ռոլան» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մադամ_Ռոլան&oldid=9569980» էջից