Համեմատական կենսագրություններ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Համեմատական կենսագրություններ
հին հունարեն՝ Βίοι Παράλληλοι և լատին․՝ Vitae parallelae
ՀեղինակՊլուտարքոս
Տեսակգրական ստեղծագործություն
Ժանրկենսագրություն
Բնօրինակ լեզուհին հունարեն
 Parallel Lives Վիքիպահեստում
Համեմատական կենսագրությունների լատիներեն առաջին հրատարակություններից մեկը։ Հռոմ, 1470, Ուլրիխ Հանի տպարան

Համեմատական կենսագրություններ (հին հունարեն՝ Βίοι παράλληλοι), հին հույն գրող Պլուտարքոսի ստեղծագործությունը, որը գրվել է մ.թ. 1-2-րդ դարերում և բաղկացած է քսաներեք զույգ հայտնի հույների և հռոմեացիների կենսագրություններից։ Երբեմն դրանց ավելացվում են նաև չորս պահպանված առանձին կենսագրություններ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեղծման ժամանակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտողները նշում են, որ Պլուտարքոսի ստեղծագործությունների հարաբերական ժամանակագրությունը որոշելն ավելի դժվար է, քան բացարձակ ժամանակագրություն հաստատումը[1]։ Հերթականությունը, որով գրվել են կենսագրությունները, հստակ սահմանված չէ, սակայն մի շարք կենսագրություններ պարունակում են հղումներ այն ստեղծագործություններին, որոնք արդեն գոյություն են ունեցել ստեղծման պահին[1]։ Այսպիսով, Դիոնի կենսագրությունը գրվել է Տիմոլեոնից հետո[2], Բրուտոսինը՝ Կեսարից[3], Կամիլոսինը՝ Ռոմուլուսից[4], Թեսևսի և Ռոմուլոսինը՝ Լիկուրգոսի և Նումայից հետո[5], Դեմոսթենեսինը[6] և Կիմոննինը[7] և այլն։ Պլուտարքոսը երեք անգամ անվանում է առանձին կենսագրությունների սերիական համարներ՝ Դեմոսթենես-Ցիցերոն եղել է թվով հինգերորդը[8], Պերիկլես-Ֆաբիուս Մաքսիմուսը՝ տասներորդը[9], Դիոն-Բրուտոսը՝ տասներկուերորդը[10]։

Պլուտարքոսի ամենավաղ կենսագրությունները առավել հաճախ համարվում են չզույգված (Արտաքսերքսես, Գալբա, Օթոն, Արատուս), որոնք սովորաբար դիտարկվում են առանձին՝ նրանց մեջ դեռևս չի ձևավորել համապատասխան «Համեմատական կենսագրություններ»-ին բնորոշ ոճը[11]։

Կա վարկած, որ մի քանի զույգ կենսագրություններ կարող էին լրացվել և բաժանվել ըստ խմբերի՝ առաջին խմբում ընդգրկված են Թեմիստոկլես-Կամիլոս, Լիկուրգուս-Նումա, Թեսևս-Ռոմուլոս զույգերի կենսագրությունները, երկրորդում՝ Դիոն-Բրուտոս, Տիմոլեոն-Էմիլիուս Լեպիդուս, Ալեքսանդր-Կեսար կենսագրությունները։ Այսպիսով, այլ ստեղծագործությունների հիշատակումները թույլ են տալիս խոսել ոչ թե ժամանակագրական հաջորդականության, այլ մի քանի ստեղծագործությունների սինքրոնության մասին[12]։

Հետազոտող Սի Փի Ջոնսը կազմել է կենսագրություններ ստեղծելու հետևյալ հաջորդականությունը[13].

  • 1. Էպամինոնդ-Սցիպիոն
  • 2-4. Կիմոն-Լուկուլլուս, Պելոպիդաս-Մարցելուս, Եվմենես-Սերտորիուս կամ Ֆիլոպոեմ-Ֆլամինինուս
  • 5. Դեմոսթենես-Ցիցերոն
  • 6. Լիկուրգոս-Նումա
  • 7-9. Թեսևս-Ռոմուլոս, Թեմիստոկլես-Կամիլոս, Լիսանդր-Սուլլա
  • 10. Պերիկլես-Ֆաբիուս Մաքսիմուս
  • 11. Եվմենես-Սերտորիուս, Սոլոն-Պոպլիկոլա, Ֆիլոպոմեն-Ֆլամինինուս, եթե վերջին զույգը վերաբերում է 2-4-ին, ապա Արիստիդ-Կատոն կամ Ագիսը և Կլեոմենես-Գրակչի։
  • 12. Դիոն-Բրուտուս
  • 13-14. Տիմոլեոն-Էմիլիուս Լեպիդուս, Ալեքսանդր-Կեսար
  • 15. Ագիսելայուս-Պոմպեոս
  • 16-23: մնացածը` Ալկիբիադես-Կորիոլան Սոլոն Պոպլիկոլից հետո, Ֆոկիոն-Կատոն կրտսերը Արիստիդես-Կատոն ավագից հետո։

Հենվելով տեքստի ցուցումների վրա՝ ավանդաբար հավատում են, որ Գալբայի և Օտոնի կենսագրությունները կարող էին գրվել 79-96 թվականներին[14], իսկ Համեմատական կենսագրությունները 96-120[15]։

Լիսանդրոս-Սուլլայի կենսագրությունները գրվել են 104-114 թվականներին, քանի որ Պլուտարքոսը նշում է, որ Օրխոմենեի ճակատամարտից անցել է գրեթե երկու հարյուր տարի[16][17]։ Նմանատիպ ապացույցների հիման վրա պարզվում է, որ Լիկուրգոս-Նումայի, Թեսևս-Ռոմուլոսի, Թեմիստոկլես-Կամիլոսի, Սոլոն-Պոպլիկոլայի, Տիմոլեոն-Էմիլիուս Լեպիդուսի կենսագրությունները գրվել են 96-ից ոչ շուտ, Դիոն-Բրուտոսի կենսագրությունները՝ ոչ շուտ քան. 99 թվականին, Կիմոն-Լուկուլլոսի կենսագրությունները գրվել են ոչ ուշ քան 114 թվականին, իսկ Դեմոսթենես-Ցիցերոնի, Թեսեուս-Ռոմուլոսի, Դիոն-Բրուտոսի, Տիմոլեոն-Էմիլիուս Լեպիդոսի, Ագիսի և Կլեոմենեսի-Գրակքոսինը գրվել է ոչ ուշ, քան 116 թվականին[16]։

Առանձնահատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավանդաբար ենթադրվում է, որ աշխատանքը նվիրված է Քվինտուս Սոսիուս Սենեկիոնին, նրան ուղղված դիմումները երեք անգամ են հայտնվում տեքստում[18]։

Կենսագրությունների հերոսների ընտրությունը, ըստ երևույթին, որոշվում էր ակտիվ գործչի իդեալին համապատասխանությամբ (հիմնականում քաղաքական ոլորտում), Դեմոսթենեսը և Ցիցերոնը, որոնք ավելի հայտնի են որպես բանախոսներ, ներկայացված են հիմնականում որպես քաղաքական գործիչներ[19]։ «Հունական մասի» կենսագրության հերոսների մեծ մասը դասական շրջանի մարդիկ են, մինչդեռ հռոմեական կերպարների մեջ մեծամասնությունը ավելի ուշ ստեղծված պետության ներկայացուցիչներ են[20]։ Նշվում է, որ Պլուտարքոսն ընտրողաբար է մոտեցել կերպարների ընտրությանը և իր ստեղծագործության մեջ չի ներառել, օրինակ՝ Ֆիլիպ Մակեդոնացու կենսագրությունները, որը հելլենիստական կենսագրությունների հայտնի հերոսներից է եղել[20]:Բացասական կերպարների միակ զույգը (Դեմետրիուս—Անտոնիոս)՝ Պլուտարքոսը խոստովանությամբ ներառվել է կրթական նպատակներով[21]։ Ինչպես նշվում է՝ Պլուտարքոսը չի ձգտում տալ իր հերոսի իրական կենսագրությունը, նա նպատակ է ունեցել ցույց տալ մեծ մարդուն և ուրվագծել նրա բնավորությունը[22]։

Կազմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ենթադրվում է նաև, որ կա մի շարք հռոմեական կայսրերի կենսագրություններ՝ Օգոստոսից մինչև Վիտելիուս (մնացել են միայն Գալբայի և Օտոյի կենսագրությունները)[21]։ Հայտնի է, որ կան մի շարք կենսագրություններ, որոնք չեն պահպանվել՝ Էպամինոնդաս - Սկիպիոն Աֆրիկացի, ինչպես նաև Լեոնիդասը, Արիստոմենեսը, Դիոֆանտը, Քրեյսը, Պինդարը, Հերկուլեսը[23]։

Հույն Հռոմեացի Նշում
Թեսևս Հռոմուլոս
Լիկուրգոս Նումա Պոմպիլիոս
Սոլոն Պուբլիուս Վալերիուս Պոպլիկոլա
Թեմիստոկլես Մարկուս Ֆուրիուս Կամիլլուս Համեմատությունը չի պահպանվել
Պերիկլես Փաբիոս Մաքսիմոս
Ալքիբիադես Գնեուս Մարցիուս Կորիոլանուս
Թիմոլեոնտես Լյուցիուս Էմիլիուս Պավելիուս Մակեդոնացի
Պելոպիդես Մարկոս Կլավդիոս Մարցելիոս
Արիստիդես Մարկոս Պորկիոս Ավագ
Ֆիլոպեմենես Տիտուս Կուինկտուս Ֆլամինկիուս
Պյուռոս Գայոս Մարիոս Համեմատությունը չի պահպանվել
Լիսանդրոս Լուցիոս Կոռնելիուս Սուլլա
Կիմոն Լյուցիոս Լուկուլլոս
Նիկիոս Մարկոս Կրասսոս
Էվմեն Քվինտոս Սերտորիոս
Ագիսելայուս II Գնեոս Պոմպեոս
Ալեքսանդր Մակեդոնացի Հուլիոս Կեսար Համեմատությունը չի պահպանվել, Ալեքսանդրի կենսագրության վերջը և Կեսարի կենսագրության սկիզբը կորած են
Ֆոկիոնես Մարկոս Պորկիոս Ավագ Համեմատությունը չի պահպանվել
Ագիս IV և Կլեոմենես III Տիբերիոս և Գայոս Գրակքոսներ
Դեմոսթենես Կիկերոն
Դեմետրիուս I Պոլիորկետ Մարկոս Կրասսոս
Դիոն Սիրակուզեցի Մարկոս Բրուտոս

Ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պլուտարքոսի ազդեցությունն արդեն ակնհայտ է պատմաբաններ Ապպիան Ալեքսանդրացու և Ամինտիանի աշխատություններում, Ապուլեյոսը և Ավլուս Գելիուսը հարգանքով են խոսում Պլուտարքոսի մասին։

Շեքսպիրի «Անտոնիոս և Կլեոպատրա», «Հուլիոս Կեսար» և «Կորիոլան» ողբերգություններում շատ մանրամասներով ներկյացված եմ Պլուտարքոսի տվյալներով[24]։ Պլուտարքոսին գնահատում էին Ռաբլեն, Մոնտենը և Մոլիերը[25]։ Ռուսոն նշել է հերոսների իր պատկերների հսկայական ազդեցությունը, որը նա ապրել է իր երիտասարդության տարիներին և հատկապես հետաքրքրվել է կյանքի պատմությունների առօրյա մանրամասնությամբ[26]։ Նրա գրվածքների «բարոյական հոգեբանությունը» էական ազդեցություն է ունեցել եվրոպական ավանդույթների կենսագրական գրականության, ինչպես նաև վեպերի զարգացման վրա։ Առաջացել են գրական ընդօրինակումներ, օրինակ՝ «Գերմանական Պլուտարքոս», «Ֆրանսիական Պլուտարքոս», «Պլուտարքոս երիտասարդության համար», «Պլուտարքոս կանանց համար» ժողովածուները[27]։ Շիլլերի «Ավազակները» դրամայում Կարլ Մուրը բացականչում է. «Օ՜, որքան զզվելի է դառնում միջակ գրչագրողների այս դարաշրջանն ինձ համար, հենց որ ես իմ սիրելի Պլուտարքոսում կարդում եմ հնության մեծերի մասին»[28]։.

Հրատարակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պլուտարքոսի ավելի ու ավելի տարածված գործերը սկսել են տպագրվել տպագրության գյուտից անմիջապես հետո։ աշխատությունն առաջին անգամ հրատարակվել է 1470 թվականին Հռոմում՝ Ջովաննի Անտոնիո Կամպանոյի կողմից (այլ տեղեկությունների համաձայն՝ հռոմեական հրատարակությունը տպագրվել է Ուլրիխ Հանի կողմից[29]) տարբեր իտալացի հումանիստների լատիներեն թարգմանությամբ[30]։ Incunabula Campani-ն մի քանի անգամ այն վերահրատարակվել է[30]։ Editio princeps-ը բնօրինակ լեզվով հրատարակվել է 1517 թվականին ֆլորենցիացի հրատարակիչ Ֆիլիպո Ջյունտիի կողմից, խմբագրվել է Եվֆրոսինո Բոնինոյի կողմից՝ հիմնված Ֆլորենցիայում պահվող երկու ձեռագրերի վրա։ Ջունտիի հրատարակությունը համարվում է ոչ ամենաբարձր որակի և պարունակում է բազմաթիվ սխալներ:։ Բացի այդ, Եվագորասի կենսագրությունը, որը գրել է Իսոկրատեսը, սխալմամբ վերագրվել է Պլուտարքոսին։ Ջյունտին և Բոնինոն մեծ նշանակություն չեն տվել Պլուտարքոսի համեմատական մոտեցմանը և աշխատությունը վերնագրել են «Կյանքեր», այսինքն՝ կենսագրություններ(հին հունարեն՝ Bioi, լատին․՝ Vitae): 1519 թվականին Ֆրանչեսկո Ազոլանոն (Ջան Ֆրանչեսկո դ'Ազոլա)՝ Ալդուս Մանուտիուսի իրավահաջորդը, Վենետիկում հրատարակել է աշխատության ավելի լավ թարգամնությունը և նախաբանում քննադատել է Ջյունտիի հրատարակությունը։ Ինչպես Ջյունտին այնպես էլ դ'Ազոլան ոչ մի փորձ չեն վերականգնելու Պլուտարքոսի կողմից նախատեսված կենսագրությունների սկզբնական կարգը վերականգնելու համար։ «Բարոյականները» առաջին անգամ տպագրվել են բնօրինակ լեզվով «Համեմատական կենսագրություններ»-ից առաջ՝ 1509 թվականին դրանք հրատարակվել են Ալդուս Մանուտիուսի կողմից Վենետիկում։

Համեմատական կյանքերի և բարոյականության վենետիկյան հրատարակությունները մի քանի տասնամյակ համարվել են դասական, թեև շատ փոփոխություններ (ուղղումներ) վերանայվել են՝ հիմնվելով այլ ձեռագրերի ուսումնասիրության վրա։ Այսպիսով, 1533 թվականին Անդրեյ Կրատանդերը և Յոհան Բեբելը հրատարակել են «Համեմատական կենսագրություններ Բազելում» գիրքը՝ հիմնված դ'Ազոլայի տեքստի վրա՝ չնչին ուղղումներով։ Շարունակեցին կատարելագործվել նաև լատիներեն թարգմանությունները՝ փոխարինելով իտալացի հումանիստների թարգմանություններին։ Շատ տարածված են եղել Վիլհելմ Հոլցմանի (1561 և 1570) «Համեմատական կենսագրություններ» և «Բարքեր» լատիներեն թարգմանությունները։ Հոլցմանի հետ գրեթե միաժամանակ Հերման Կրուզերիուսը Բազելում հրատարակել է Պլուտարքոսի ստեղծագործությունների իր սեփական թարգմանությունները լատիներեն՝ առանձնանալով հույն հեղինակի տեքստերի ոճական առանձնահատկությունները փոխանցելու փորձը։

Ըստ Պիտեր Բուրկի հաշվարկների՝ 1450-1700 թվականներին Եվրոպայում «Համեմատական կենսագրությունները» հրատարակվել է 62 անգամ (27 հրատարակություն հին լեզուներով և 35-ը՝ ժամանակակից լեզուներով), ինչը նրա ստեղծագործությունը դարձրել է 13-րդը՝ հնագույն հեղինակների ամենասիրվածը պատմական աշխատությունների շարքում[31]։

19-րդ դարի վերջում՝ հիմնվելով դարերի բանասիրական աշխատանքի արդյունքների վրա, սկսվել է Պլուտարքոսի տեքստերի հրատարակումը գիտական և քննադատական ապարատով, որոնք սովորաբար օգտագործում են ժամանակակից հետազոտողները և թարգմանիչները՝ փոխարինելով անմիջական աշխատանքը ձեռագրերով։ «Bibliotheca Teubneriana»-ի «Համեմատական կենսագրությունների» տեքստը պատրաստել է շվեդ բանասեր Կլաես Լինդսկոգը 20-րդ դարի սկզբին (առաջին հրատարակությունը լույս է տեսել 1914-1935 թվականներին), իսկ երրորդ հրատարակության տեքստը հետագայում խմբագրվել է Կոնրաթ Զիգլերի կողմից։ 20-րդ դարի կեսերին, գրեթե միաժամանակ Թեյբների երրորդ հրատարակության հետ՝ «Համեմատական կենարգությունները» տպագրվել են ֆրանսիական «Collection Budé» մատենաշարում, որը խմբագրվել էր Ռոբերտ Ֆլասելիեի, Էմիլ Շամբրիի և Մարսել Ժյունոյի կողմից։ Ֆրանսերեն և երրորդ գերմանական հրատարակությունները փոքր-ինչ տարբերվում են որոշակի փոփոխություններով և ձեռագրերի տոհմաբանական ծառի վերակառուցման հարցում, ֆրանսիական հրատարակությունը նախաբանում և տեքստի արժեքավոր նշումներում խիստ քննադատություն է տալիս «մեկ աղբյուրի տեսության» նկատմամբ[32][33]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Jones C. P. Towards a Chronology of Plutarch’s Works Արխիվացված 2021-08-01 Wayback Machine // The Journal of Roman Studies. — 1966. — Vol. 56, Parts 1 and 2. — P. 66
  2. ↑ Плутарх. Дион, 58
  3. ↑ Плутарх. Брут, 9
  4. ↑ Плутарх. Камилл, 33
  5. ↑ Плутарх. Тесей, 1
  6. ↑ Плутарх. Тесей, 27
  7. ↑ Плутарх. Тесей, 36
  8. ↑ Плутарх. Демосфен, 3
  9. ↑ Плутарх. Перикл, 2
  10. ↑ Плутарх. Дион, 2
  11. ↑ Аверинцев С. С. Добрый Плутарх рассказывает о героях или счастливый брак биографического жанра и моральной философии // Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. — М.: «Наука», 1994. — С. 643
  12. ↑ Jones C. P. Towards a Chronology of Plutarch’s Works Արխիվացված 2021-08-01 Wayback Machine // The Journal of Roman Studies. — 1966. — Vol. 56, Parts 1 and 2. — P. 67
  13. ↑ Jones C. P. Towards a Chronology of Plutarch’s Works Արխիվացված 2021-08-01 Wayback Machine // The Journal of Roman Studies. — 1966. — Vol. 56, Parts 1 and 2. — P. 68
  14. ↑ Jones C. P. Towards a Chronology of Plutarch’s Works Արխիվացված 2021-08-01 Wayback Machine // The Journal of Roman Studies. — 1966. — Vol. 56, Parts 1 and 2. — P. 71
  15. ↑ Jones C. P. Towards a Chronology of Plutarch’s Works Արխիվացված 2021-08-01 Wayback Machine // The Journal of Roman Studies. — 1966. — Vol. 56, Parts 1 and 2. — P. 72
  16. ↑ 16,0 16,1 Jones C. P. Towards a Chronology of Plutarch’s Works Արխիվացված 2021-08-01 Wayback Machine // The Journal of Roman Studies. — 1966. — Vol. 56, Parts 1 and 2. — P. 69
  17. ↑ Плутарх. Сулла, 21
  18. ↑ Плутарх. Демосфен, 1; Дион, 1; Тесей, 1
  19. ↑ Аверинцев С. С. Добрый Плутарх рассказывает о героях или счастливый брак биографического жанра и моральной философии // Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. — М.: «Наука», 1994. — С. 650
  20. ↑ 20,0 20,1 Аверинцев С. С. Добрый Плутарх рассказывает о героях или счастливый брак биографического жанра и моральной философии // Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. — М.: «Наука», 1994. — С. 651
  21. ↑ 21,0 21,1 Аверинцев С. С. Добрый Плутарх рассказывает о героях или счастливый брак биографического жанра и моральной философии // Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. — М.: «Наука», 1994. — С. 644
  22. ↑ «Диссертация на тему «Греко-македонские отношения в конце III в. до н. э.» автореферат по специальности ВАК 07.00.03 — Всеобщая история (соответствующего периода) | disserCat — …». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  23. ↑ История греческой литературы. Т. 3. Литература эллинистического и римского периодов. С. 177.
  24. ↑ Аверинцев С. С. Добрый Плутарх рассказывает о героях или счастливый брак биографического жанра и моральной философии // Плутарх. Сравнительные жизнеописания в двух томах. — М.: «Наука», 1994. — С. 653
  25. ↑ В. А. Луков, В. П. Трыков. «Плутарх и Роллан: жанр биографии в современной французской литературе. Современная французская литература». modfrancelit.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 20-ին.
  26. ↑ Бахтин Н Руссо и его педагогические воззрения. — ООО ДиректМедиа, 2016-04-27. — 86 с. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  27. ↑ Традиция и литературный процесс. — РАН. Сибирское отделение, 1999. — 570 с. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  28. ↑ Фридрих Шиллер Стихотворения. Драмы в прозе. — Гос. изд-во худож. лит-ры, 1955. — 790 с. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  29. ↑ Richardson B. Print Culture in Renaissace Italy: The Editor and the Vernacular Text, 1470—1600. — Cambridge: Cambridge University Press, 1994. — P. 244.
  30. ↑ 30,0 30,1 Lucchesi, Michele (2019 թ․ հուլիսի 18). The First Editions of Plutarch’s Works, and the Translation by Thomas North. BRILL. էջեր 436–457. ISBN 978-90-04-40944-6.
  31. ↑ Burke P. A Survey of the Popularity of Ancient Historians, 1450-1700 // History and Theory. — 1966. — Vol. 5, No. 2. — P. 136–138.
  32. ↑ Stadter P. Preface // A Commentary on Plutarch's Pericles. — Chapel Hill: The University of Northern Carolina Press, 1989. — P. LVII.
  33. ↑ Hubert, M. Jr. Review: Plutarque, Vies II: Solon-Publicola et Themistocle-Camille by Robert Flaceliere, Emile Chambry, Marcel Juneaux Արխիվացված 2021-08-01 Wayback Machine // The American Journal of Philology. — 1963. — Vol. 84, No. 4. — P. 433–435.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Аверинцев С. С. Плутарх и античная биография: К вопросу о месте классика жанра в истории жанра. М.: Наука, 1973. 279
  • Плутарховы Сравнительные жизнеописания славных мужей / Пер. С. Дестуниса. — Т. 1—13. — СПб., 1814—1821.
  • Жизнеописания Плутарха / Пер. под ред. В. Герье. — М., 1862.
  • Сравнительные жизнеописания / Пер. В. Алексеева. — Т. I—II. — М., 1889.
  • Избранные биографии / Пер. под ред. С. Я. Лурье. — М.—Л., 1941.
  • Сравнительные жизнеописания / Пер. С. П. Маркиша, М. Е. Грабарь-Пассек, С. И. Соболевского. — Т. I—III. — М.-Л., 1961—1964; второе издание: Т. I—II. М., 1994.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Համեմատական_կենսագրություններ&oldid=9438038» էջից