«Մասնակից:Zaqaryan13/Ավազարկղ6»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

14:25, 14 Նոյեմբերի 2020-ի տարբերակ

Էլիզաբեթ Յորք^{[k 1]} (անգլ.՝ Elizabeth of York; ), Անգլիայի արքայադուստր Յորքերի տոհմից, Անգլիայի թագավոր Էդուարդ IV-ի և Էլիզաբեթ Վուդվիլի ավագ դուստրը: Ամուսնության մեջ, որպես Թյուդորների դինաստիայի առաջին թագավոր Հենրի VII-ի կին, Անգլիայի թագուհի, Անգլիայի թագավոր Հենրի VIII-ի և Շոտլանդիայի ու Ֆրանսիայի թագուհիներ Մարգարիտ և Մարիա Թյուդորների մայրը։

Էլիզաբեթը միակ կինն էր, որը դարձել է անգլիական թագավորների դուստր, քույր, զարմուհի, կին և մայր^[1]։ Իր որդու՝ թագավոր Հենրի VIII–ի շնորհիվ Էլիզաբեթը Էդուարդ VI թագավորի և թագուհիների Մարի I–ի և Եղիսաբեթ I–ի տատիկն էր, և շնորհիվ իր դստեր՝ Մարգարիտի, նա նաև համարվում է Մարի Ստյուարտի մեծ տատիկը։ Այս կերպ, Էլիզաբեթ Յորքը համարվում է անգլիական բոլոր միապետերի՝ սկսած Հենրի VIII–ից, և Շոտլանդիայի բոլոր միապետերի՝ սկսած Ջեյմս V–ից, նախնին։

Արքայադուստր

Ծագում և վաղ տարիներ


Էլիզաբեթի ծնողները՝ Էդուարդ IV և Էլիզաբեթ Վուդվիլ

Էլիզաբեթը ծնվել է 1466 թվականի փետրվարի 11–ին Վեստմինստերյան պալատում և Անգլիայի թագավոր Էդուարդ IV-ի և Էլիզաբեթ Վուդվիլի տասը երեխաներից ավագն էր, արքայադուստրը նաև երկու համամայր եղբայր ուներ՝ մոր և Գրոուբիից Ջոն Գրեյի հետ ամուսնությունից՝ Թոմասը և Ռիչարդը։ Հոր կողմից աղջիկը եղել է Ռիչարդ Պլանտագենետի՝ Յորքի 3-րդ դուքսի, ով հայտարարել էր Անգլիայի թագի հանդեպ Յորքերի տան իրավունքների մասին, և Սեսիլիա Նևիլի, մոր կողմից՝ Ռիվերսի 1–ին կոմս Ռիչարդ Վուդվիլի և Ժակետա Լյուքսեմբուրգցու թոռնուհին: Էլիզաբեթը այդ հարյուրամյակում Անգլիայում ծնված առաջին արքայադուստրն էր^[2]։ Աղջիկը շքեղ արարողությամբ, արքայազնին վայել, մկրտվել է 1466 թվականի փետրվարին ^[3] Վեստմինստերյան պալատի Սուրբ Ստեփանոսի մատուռում^[en]․ արարողությունը ղեկավարել է Յորքի արքեպիսկոպոս Ջորջ Նևիլը^[en], կնքահայր և կնքամայր են դարձել նրա տատիկներ Սեսիլիա Նևիլը և Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին, ինչպես նաև Էդուարդ IV-ի մերձավոր համախոհ Ռիչարդ Նևիլը^[4]^[5]։ Ավանդույթի համաձայն, ո՛չ թագավորը, ո՛չ նրա կինը չպետք է ներկա լինեին երեխաների մկրտություններին, սակայն Էդուարդ IV-ը դստեր համար բացառություն է արել, հավանաբար, որպեսզի ձերբազատվի այն խոսակցություններից, թե իր ամուսնությունը Էլիզաբեթ թագուհու հետ անօրինական է^{[k 2]} և, հետևաբար, նորածին արքայադուստրը համարում է բաստարդ^[4]։ Արքայադստեր ծննդյան կապակությամբ Էդուարդ IV-ը կնոջը 125 ֆունտ արժողությամբ զարդեր է նվիրել^{[k 3]}․ շքեղ է եղել նաև Էլիզաբեթ Վուդվիլի՝ տվյալ տարվա մարտ ամիսն տեղի ունեցած հետծննդյան մաքրման (քառասունքից դուրս գալու) արարողությունը^[8]։

1467 թվականին թագավորը կնոջը ցմահ օգտագործման է տրամադրել Սուրեայի Շին պալատը, որտեղ կազմակերպվել էր թագավորական մանկասենյակը^{[k 4]}^[10]։ Էլիզաբեթը այստեղ քրոջ՝ Մարիայի հետ, ով ծնվել էր 1467 թվականի օգոստոսի 11–ին, տնային դաստիարակչուհի Մարգարետի՝ լեդի Բերներսի գլխավորությամբ^{[k 5]}^[11], ով իր ծառայությունների համար տարեկան 100 ֆունտ աշխատավարձ էր ստանում^{[k 6]}^[12], անցկացրել է իր մանկությունն ու մանկության մի մասը։ Բացի դաստարակչուհուց, արքայադուստրերին ծառայելու համար աղախնի հաստիքներ են առանձնացված եղել^[13] և տարեան 400 ֆունտ՝ նրանց կարիքների համար^{[k 7]}։ 1467 թվականին փոքրիկ Էլիզաբեթին ցմահ օգտագործման հանձնվեց Բաքինգհեմշիրի Գրիթ Լինֆորդի առանձնատունը ^[5], որը մինչ 1461 թվականը պատկանում էր Ուիլթշիրի կոմս Ջեյմս Բատլերին^[14]․ նման բան անելու թագավորի արարքը հասկանալի չէր, թեպետ դա հնարավոր է, որ փոխհատուցումը լիներ այն բանի, որ փոքրիկ արքայադուստրը տիտղոս չուներ^{[k 8]}։ Այդ կալվածքի եկամուտներից վճարվում էր արքայադստեր դայակների ծախսերի մի մասը^[15]։ էլիզաբեթը մեծացավ «քրիստոնեական ամենապայծառ պալատում» և մանկուց վարժվեց ճանապարհորդելուն, քանի որ թագավորական զույգը երեխաների և ընդարձակ արքունիքի հետ շրջում էր թագավորական հարյուրավոր գահանիստ վայրերում, որոնք մեծամասամբ գտնվում էին Թեմզայի հովտում^[16]։

Օրվա ռեժիմ

Օրվա ամենօրյա ռեժիմը, որին հետևում էին Էլիզաբեթը և Մարիան, հավանաբար նման էր նրան, որը հետագայում սահմանվեց թագավորի կողմից իրենց եղբայր Էդուարդի համար, երբ վերջինս դարձավ երեք տարեկան, ինչպես նաև դա կարող էր հիմնված լինել այն սովորույթների վրա, որոնք նկարագրված են իրենց հորեղբայր Կլարենսի դուքս Ջորջի կենցաղային գրքերում: Երեխաներին արթնացնում էին առավոտյան ժամը 6-ին, որպեսզի նրանք կարողանային «[իրենց] տարիքին համապատասխան հարմար ժամին ոտքի ելնել»՝ իրենց ննջարանում մասնակցելու առավոտյան աղոթքին։ Այնուհետև հնչող զանգը նրանց տեղեկացնում էր, որ ժամանակն է գնալ պատարագի, որը տեղական մատուռում մատուցում էր տնային քահանան: Պատարագի ծառայությունների կանոնավոր պահպանումը թագավորի երեխաների համար դիտվում էր որպես անհրաժեշտություն, որի շնորհիվ Էլիզաբեթը մեծացավ որպես բավականին բարեպաշտ տիկին: Պատգարագից անմիջապես հետո արքայադուստրերը նախաճաշում էին. նախաճաշի հավանական բաղադրիչներն էին հացը, կարագը, էլը, ձուկը, միսը կամ ձուն^[17]։ Արքայադուստրերի ճաշը մատուցվում էր առավոտյան ժամը 10-ին կամ 11-ին, իսկ հացկերույթն իրենից ներկայացնում էր «ազնիվ ծառայություն» այն ուտեստներից, որոնք «մատուցվում էին հարգված մարդկանց» և շքազգեստներ հագած սկվայրերի կողմից», և կարող էր շարունակվել մինչև երկու ժամ: Սննդի ընդունման ժամանակ քույրերին կարդում էին խրատական ու վեհանձն պատմություններ^{[k 9]}^[17]։ Ճաշից հետո արքայադուստրերը լոգանք էին ընդունում և, հնարավոր է, ցերեկային քուն մտնում։ Ավելի ուշ աղջիկներին ըմպելիքներ ու հաց էին բերում, որից հետո հնչում էր երեկոյան ժամերգությունն ազդարարող զանգը։ Ընթրիքը մատուցվում էր երեկոյան ժամը 4-ին։ Երեկոյի մնացած մասը արքայադուստրերն անցկացնում էին զվարճանքների մեջ, ինչպիսիք էին խաղերն ու երաժշտությունը․ թագավորի դուստրերը քնում էին երեկոյան ժամը 8-ին՝ նախապես սնվելով հացով, Էլով կամ գինիով և այլ մթերքներով: Հատկանշական է այն փաստը, որ այդ ժամանակաշրջանի իշխանուհիների պալատական հաշիվներում խաղալիքներ գրեթե չեն հիշատակվում ^[19]։

Հատուկ ուշադրություն էր դարձվում արքայադուստրերի անվտանգությանը։ Այն բանից հետո, երբ երեկոյան ժամը 8-ին փակվում էին Էլիզաբեթի և Մարիայի ննջարանի դռները, ոչ ոք, բացի նրանց անձնական ծառաներից, չէր կարող մտնել նրանց մոտ։ Աղջիկների ննջարանում գիշերը վառ էին թողնում մոմը կամ ջահը. բացօթյա դարպասները փակվում էին երեկոյան ժամը 9-ին, ձմռանը և ամռանը՝ 10-ին։ Պահապանները գիշերը երեք-չորս անգամ շրջայց էին կատարում ամրոցի տարածքով՝ ստուգելով յուրաքանչյուր սենյակ։ Ավելի ուշ արքայազն Էդուարդին հատուկ անձ էր կցվել, որը գիշերում էր նրա ննջարանում և գիշերային ժամերին հետևում էր տղայի անվտանգությանն ու առողջությանը; հավանաբար, արքայադուստրերը նույնպես նման մարդ ունեցել են^[20]։

Կրթություն և դաստիարակություն

Թագավորական ընձյուղների կրոնական ուսուցումը սկսվում էր շատ վաղ տարիքում, և չորս տարեկանում երեխաները պետք է իմանային Սաղմոսագիրքը: Տոնական օրերը, մասնավորապես Քրիստոսի հաղթական մուտքը, Զատիկը, Սուրբ Գևորգի հիշատակի օրը, Երրորդությունը, Բոլոր սրբերի օրը և Քրիստոսի Սուրբ Ծնունդը, ինչպես նաև այլ սրբերի օրերը, աչքի էին ընկնում մատուռում կատարվող հատուկ արարողակարգով, քարոզներով և զվարճանքներով․ Էլիզաբեթն ու Մարիան այդ օրերին պատարագի ժամանակ նվիրաբերություններ էին կատարում։ Ավագ Հինգշաբթի օրը աղջիկները նվերներ էին բաժանում աղքատներին, Ավագ Ուրբաթ օրը նրանց սովորեցրել էին ծնկաչոք մոտենալ խաչին։ Մեծ և Սուրբծննդյան ծոմապահության ժամանակ աղջիկները պետք է ծոմ պահեին կամ զերծ մնային մսից։ Նոր տարուն արքայադուստրերը նվերներ էին ստանում, իսկ տասներկուերորդ գիշերը նրանց թույլատրվում էր միանալ տոնակատարություններին և խնջույքին^[21]։ 1470 թվականի հունիսին արքայադուստր Էլիզաբեթը ծնողների հետ այցելեց Քենթերբերիի Սուրբ Ավգուստինի աբբայություն՝ մասնակցելու Հոգեգալուստի եկեղեցական տոնակատարություններին, որից հետո մոր հետ վերադարձավ Լոնդոն^[22]։ Աբբայությունում Էլիզաբեթը տեսել է Թոմաս Բեքետի սուրբ մասունքները․ Սրբի կյանքի պատմությունն ու հրաշալիքները փոքրիկ արքայադստեր վրա անջնջելի տպավորություն են թողել. կան ապացույցներ, որ Էլիիզաբեթը պահպանել է նվիրվածությունը Սուրբ Թոմաս Բեքետի հանդեպ մինչև իր կյանքի վերջը^[23]։

Տարիքի հետ զուգընթաց Էլիզաբեթը սկսեց կորցնել հոր կողմից ժառանգած հատկանիշները, մասնավորապես՝ հարաբերություններում շփման թեթևությունն ու հմայքը։ Բացի այդ, անցնելով պատանեկության շրջանը, Էդուարդ IV-ը գիրացավ և սկսեց սիրուհիներ պահել, որոնցից ամենաճանաչվածը Ջեյն Շորն էր^[24]․ Էլիզաբեթը, անկասկած, գիտեր հոր և Շորի կապի և այն մասին, որ Էլիզաբեթ թագուհին ատում է Ջեյնին: Արքայադուստր Էլիզաբեթի անվիճելի առաքինությունը, հավանաբար, քողարկում էր հորից ժառանգած զգայականությունը, քանի որ նրան ակնհայտորեն դուր են եկել կյանքում ավելի գեղեցիկ բաները, սակայն ինքը նախընտրել է դա թաքցնել^[25]։ «Կույր բանաստեղծ» և միաբան Բեռնարդ Անդրեն, ով հետագայում ծառայել է Հենրի VII-ի արքունիքում, այսպես է գրել Էլիզաբեթի մասին՝ «չի կարելի լռել և անտեսել դեռատի Էլիզաբեթի՝ գովեստի արժանի արարքների մասին։ Նա վաղ մանկությունից ի վեր հիանալի վախ ու նվիրվածություն է դրսևորել Աստծու հանդեպ, իսկապես հրաշալի հնազանդություն ծնողներին, անսահման սեր եղբայրների ու քույրերի հանդեպ, իսկ Քրիստոսի աղքատների ու ծառայողների հանդեպ՝ ակնածանք ու առանձնահատուկ կապվածություն, որը նրան ներշնչվել է մանկությունից»^[26]։

Երբեմն փոքրիկ արքայադուստրերին կանչում էին պալատ, որտեղ նրանք ներկա էին լինում փառատոներին և պետական այցերին։ Պալատում Էլիզաբեթը և Մարիան միանում էին իրենց մոր շքախմբին՝ նրա և նրա տիկնանց օրինակով ուսումնասիրելով երաժշտություն, երգ, պար, ասեղնագործություն և այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր համարվում նրանց՝ թագավորի ապագա կին, մայր և «պալատի զարդ» դերերին նախապատրաստելու համար: Աղջիկները հագնվում էին մանրանկարներով շքեղ հագուստներ, որպիսիք կրում էին ազնվական կանայք, ինչպես նաև, երբ մեծանում էին, սովորում էին կառավարել ծանր գործվածքները, երկար շլեյֆերը և բարդ գլխակապերը: Արքայադուստրերը բարեկիրթ շարժուձևերին տիրապետում էին վաղ տարիքից. Երիտասարդ իշխանուհիները մեծ ակնածանքով էին վերաբերվում իրենց ծնողներին, որոնց հաճախ չէին տեսնում, այն երեկոները, երբ նրանք միասին էին, աղջիկները ծնկի էին իջնում իրենց հոր և մոր առջև և փափագում էին նրանց օրհնությունը, որը տրվում էր «Հանուն Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու»^[27]։

Էլիզաբեթի նախնական կրթությամբ զբաղվել է նրա դաստիարակչուհի լեդի Բերներսը^[11]։ Էլիզաբեթի և ֆրանսիական դոֆինի նշանադրության կնքումից հետո արքայադուստրը սկսել է ֆրանսերեն և իսպաներեն սովորել: Պալատականների ավելի ուշ հաղորդագրությունները խոսում են այն մասին, որ Էլիզաբեթը կատարելապես տիրապետել է անգլերենին^[15], նաև՝ ֆրանսերենին^[11], կիրթ և ընդունակ երեխա է եղել^[15]։ Լեզուների իմացությունը արքայադստերը թույլ է տվել վայելել ժամանակի հայտնի պատմական վեպերը, ինչպես նաև ուսումնասիրել այլ երկրների պատմության վերաբերյալ գրքեր^{[k 10]}^[29]։ Նա նաև ուսումնասիրում էր լատիներենը, որպեսզի հեշտորեն կարդար ժամագիրքը, բայց կատարելապես չի տիրապետել այդ լեզվին^{[k 11]}։ Էլիզաբեթը, ինչպես նաև մորական կողմից նրա հարազատները^{[k 12]}, հավասարապես կարողացել են լավ կարդալ և գրել, թեև այն ժամանակ թագավորության բարձրագույն ազնվականությունը միայն ընթերցում էր, և հաճախ ազնվականության ներկայացուցիչները կարողանում էին գրել միայն իրենց անունները^[28]։

1469—1471 թվականների ճգնաժամ

1469 թվականի մարտին Էլիզաբեթ թագուհին ծնեց ևս մեկ դուստր՝ Սեսիլիային, ինչը լուրջ անհանգստություն առաջացրեց թագավորի մոտ և ստիպեց նրան մտածել, որ իրենից հետո երկիրը կղեկավարի ավագ դուստրը՝ Էլիզաբեթը: Մեկ տարի առաջ արքունիքում լուրեր էին տարածվել թագավորի կողմնակից կոմս Ուորիքի և թագուհու միջև թշնամանքի սրման մասին․ թագուհու բազմաթիվ հարազատներն էին պալատում առաջ քաշել կոմսին: Նույն 1468 թվականին Էդուարդ IV-ի և Ուորիքի միջև պառակտում էր տեղի ունեցել թագավորի քրոջ՝ Մարգարիտայի ամուսնության պատճառով. Ուորիքը, չկարողանալաով թագավորին ամուսնացնել ֆրանսիական արքայադստեր հետ, ցանկանում էր Ֆրանսիայի հետ դաշինք կնքել Մարգարիտայի և ֆրանսիացի արքայազնի ամուսնության միջոցով, սակայն Էդուարդ IV–ը, Վուդվիլների խորհրդով, քրոջը կնության տվեց Ֆրանսիայի թշնամու՝ բուրգունդացի դուքս Կարլին, որին Ուորիքը ատում և արհամարհում էր: Ուորիքի և թագավորական զույգի միջև թշնամանքը հանգեցրեց կոմսի միությանը թագավորի կրտսեր եղբոր՝ Ջորջ Քլարենսի հետ, որին արքայադուստր Էլիզաբեթը, փաստորեն, հեռացրեց գահաժառանգի պաշտոնից^[30]։

Ավելի վաղ, դեռևս այն ժամանակ, երբ թագավորը մտերիմ էր Ուորիքի հետ, կոմսը ցանկանում էր իր դուստրերին՝ Իզաբելային և Աննային, որոնք Անգլիայի ամենահարուստ ժառանգներն էին, ամուսնացնել թագավորի եղբայրների հետ, սակայն Էդուարդ IV-ը մերժել էր նրան՝ վախենալով Նևիլների առաջխաղացումից: 1469 թվականի հուլիսին Քլարենսը բացահայտ անհնազանդություն ցուցաբերեց եղբորը՝ Կալեում ամուսնանալով Ուորիքի ավագ դստեր հետ, այնուհետև նրանք երկուսով զորքով ժամանեցին Անգլիան և հայտարարեցին Ջորջի՝ անգլիական գահի նկատմամբ հավակնությունների մասին՝ Էդուարդ IV-ին հայտարարելով բաստարդ, որը ծնվել է Սեսիլիա Նևիլի և անգլիացի աղեղնավոր Բլեյբերնի հետ կապից^[31]։ Այդ ժամանակ թագուհին առնվազն երկու դուստրերի հետ, որոնցից մեկը Էլիզաբեթն էր, այցելում է Նորիջ, որտեղ նրանց ընդունում են շքեղ հանդիսություններով և թատերական ներկայացումներով: Թագուհուն և արքայադուստրերին բնակեցրել էին քարոզիչ–վանականների տանը, որտեղ թագավորական ընտանիքը նորություններ է ստանում այն մասին, որ Ուորիքը ոչ միայն հաղթել է Էջքոթ Մուրի ճակատամարտում, այլև բռնել է թագավորին, ինչպես նաև՝ առանց դատարանի մահապատժի է ենթարկել Էլիզաբեթ թագուհու հորը և եղբորը՝ կոմս Ռիվերսին և Ջոն Վուդվիլին: Հայտնի չէ, թե ինչպես է պապի մահն ազդել արքայադուստր Էլիզաբեթի վրա, որն այդ պահին ընդամենը երեք տարեկան էր, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, թագուհին երեխաներից թաքցրել է կատարվածը^[32]։ Միաժամանակ ձերբակալվել էր նաև թագուհու մայրը՝ Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին, ում մեղադրում էին կախարդության և թագավորին կախարդելու մեջ: Թեև արքայադստեր տատիկը արդարացվեց, սակայն այս տհաճ դրվագը, ինչպես նաև կոմս Ռիվերսի մահապատիժը ցույց տվեցին, թե որքան հեռու էին պատրաստ գնալ Էդուարդ IV-ի թշնամիները՝ նրա կնոջն ու ընտանիքը ոչնչացնելու համար: Չնայած այս ամենին՝ թագուհին և նրա դուստրերը Ուորիքի կարճատև առաջխաղացման ժամանակ չեն տուժել, բացառությամբ այն բանի, որ Էլիզաբեթ Վուդվիլի աղախնի հաստիքը կրճատել էին^[33]։

1469 թվականի աշնանը Էդուարդ IV–ին հաջողվեց ազատություն ստանալ, և արդեն սեպտեմբերին նա հաղթական երթով մտավ Լոնդոն, որտեղ սկսեց ազնվականներին գրավել իր կողմը։ Թեև Էլիզաբեթը այդ պահին 4 տարեկան էլ չկար, թագավորը նրան հռչակեց գահի ենթադրյալ ժառանգորդ^[3], թեպետ անգլիական գահը իգական ներկայացուցչին փոխանցելը ընդունելի չէր^{[k 13]}․ այս քայլը Քլարենսին ստորացնելու նպատակ էր հետապնդում։ Միևնույն ժամանակ, Էդուարդ IV-ը դստեր ձեռքն առաջարկեց իր կողմնակիցներին. արքայադուստր-գահաժառանգի ամուսնության հարցը առաջնային նշանակություն ունեցեր մինչ այն պահը, երբ թագուհին որդի կունենար։ Եթե այլ հանգամանքներում Էլիզաբեթի համար օտարերկրյա արքայազն կամ համարժեք գահաժառանգ կընտրվեր, այս պարագայում թագավոր Էդուարդի համար կարևոր էր հայրենիքում աջակցություն ձեռք բերելը: 1469 թվականի աշնանը, հզոր դաշնակցի հավատարմությունը պահպանելու համար, Էդուարդը Ուորիքի եղբայր Ջոն Նևիլին շնորհեց Մոնթեգյուի մարկիզի տիտղոսը և Էլիզաբեթին որպես հարսնացու առաջարկեց նրա հնգամյա որդու՝ Ջորջի^[en] համար․ այս ամենը արվում էր այն հույսով, որ եթե Էդուարդ IV-ը սպանվի, Ջոն Նևիլը կարողանա ապահովել Էլիզաբեթի և Ջորջի թագադրումը, նախքան Քլարենսին կհաջողվի գրավել գահը^[35]։ 1469 թվականի Սուրբ Ծնունդին ընդառաջ Ուորիքն ու Քլարենսը ներում ստացան ու վերադարձան Վեստմինստեր, սակայն Էդուարդն ակնհայտորեն չէր վստահում նրանց։ 1470 թվականի հունվարի 5-ին տեղի ունեցավ արքայադուստր Էլիզաբեթի և Ջորջ Նևիլի նշանադրության պաշտոնական արարողությունը․ Ջորջին նույն օրը շնորհվեց Բեդֆորդի դքսի տիտղոսը: Սակայն քիչ հավանական է, որ թագավորը երբևէ մտադիր էր իրագործել այդ ամուսնությունը. դա, ավելի շուտ, հուսահատ միջոց էր, որը ծնունդ էր առել օրհասական վիճակից, և արքունիքում այդ երկու երեխաների միությանը քչերն էին հավատում^[22]։

1470 թվականի գարնանը Էդուարդ IV–ը լիովին վերականգնեց վերահսկողությունը կառավարության վրա և Ուորիքին ու Քլարենսին հայտարարեց դավաճաններ։ Նրանք երկուսն էլ փախան Ֆրանսիա, որտեղ Ուորիքը պլանավորեց իր կրտսեր դստերը ամուսնացնել նախկին թագուհի Մարգարիտա Անժուացու որդու՝ Էդուարդ Վեստմինստերացու հետ։ Սակայն Մարգարիտան ձգձգում էր պատասխանը, քանի որ, նրա խոսքով, Անգլիայից նամակ էր ստացել, որում իր որդուն առաջարկվում էր ամուսնանալ արքայադստեր հետ, և, այդպիսով, նախկին թագուհին կարող էր որդու համար ավելի շահավետ միություն կնքել։ Չնայած Էլիզաբեթն այդ պահին նշանված էր Ջորջ Նևիլի հետ, Էդուարդ Վեստմինստերացու հետ արքայադստեր ամուսնությունը միակ միջոցն էր կանխել վերջինիս միությունը Նևիլների հետ և վերջ դնել Լանքասթերների և Յորքերի միջև առկա թշնամանքին: Հավանաբար, Մարգարիտա Անժուացին հույս ուներ, որ Էդուրադ IV-ի մահից հետո թագավորը կդառնա իր որդին, սակայն միևնույն ժամանակ թագուհի Էլիզաբեթը ևս մեկ երեխայի էր սպասում, և եթե տղան ծնվեր, Մարգարիտայի որդու և արքայադուստր Էլիզաբեթի ամուսնությունը նրա համար կկորցներ ողջ իմաստը: Ամենայն հավանականությամբ, անգլիական արքայադստեր հետ ամուսնության առաջարկ չէր էլ եղել, և Մարգարիտան պարզապես ստում էր^[23]։ 1470 թվականի հուլիսին Ուորիքի և ֆրանսիական թագավորի ճնշման ներքո Մարգարիտա Անժուացին համաձայնում է իր տղային ամուսնացնել Աննա Նևիլի հետ^[36]։

Էլիզաբեթը չորս տարեկան էր, երբ նրա հայրը ստիպված եղավ լքել իր թագավորությունը։ 1470 թվականի սեպտեմբերին, երբ նա պատրաստվում էր Ուորիքի և Մարգարիտա Անժուացու միացյալ ուժերի ներխուժմանը, արքայադուստրը և նրա քույրերը իրենց մոր հետ տեղափոխվեցին Լոնդոնի Թաուեր՝ ապահովելու նրանց անվտանգությունը։ Ապագայի ճգնաժամը կանխատեսելով՝ թագուհին Թաուերը «լավ պատրաստել և ամրացրել էր»։ Էլիզաբեթ Վուդվիլը հղիության 7-րդ ամսում էր, և նրա համար ծննդասենյակ էին պատրաստել, սակայն դրանից օգտվել նրան չհաջողվեց. երբ Ուորիքը ներխուժեց Անգլիա, վերջինիս եղբայր Մոնթեգյուն լքեց Էդուարդին, իսկ հոկտեմբերի սկզբին Լոնդոնում լուր տարածվեց այն մասին, որ թագավորը եղբոր՝ Ռիչարդ Գլոստերի հետ փախել է երկրից՝ միայն վերադարձի մշուշոտ հույս ունենալով ^[36]։ Մոնթեգյուի դավաճանությունը նշանակում էր, որ Ջորջ Նևիլի հետ Էլիզաբեթի նշանադրությունը խզված է^[5]^[3]։ Հոկտեմբերի 6-ին Ուորիքն ու Քլարենսը մուտք գործեցին Սիթի, իսկ արդեն հոկտեմբերի 30-ին պաշտոնապես գահ բարձրացավ Հենրի VI թագավորը^[37]։

Ստանալով ամուսնու անկման մասին լուրը՝ թագուհի Էլիզաբեթը մոր և երեք դուստրերի հետ միասին^[38] կեսգիշերին գետային բեռնանավով հապշտապ հեռացավ Թաուերից և ապաստանեց Վեստմինստերյան աբբայությունում, որտեղ նրան գիտեին որպես շատ բարեպաշտ կին։ Նա հղիության ութերորդ ամսում էր և, հավանաբար, «գրեթե հուսահատության աստիճանի» կարիք ուներ կանգ առնել այնպիսի վայրում, ինչպիսին Սուրբ Պետրոսի տաճարն էր^{[k 14]}։ Երբ թագավորական ընտանիքը ժամանեց, աբբայությունը գրեթե դատարկ էր. իր հովանավորության ներքո նրանց ընդունեց Վեստմինստերի աբբահայր Թոմաս Միլինգը՝ բարի, հյուրընկալ մարդ, նա չցանկացավ թագուհուն երեխաների հետ տեղավորել հանցագործների հետ և նրանց զիջեց աբբայության արևմտյան մուտքի մոտ գտնվող իր տունը, որտեղ կային երեք սենյակներ և այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր թագուհու հարմարության համար^[40]։ Թագավորական ընտանիքին օգնություն էին ցուցաբերում նաև հասարակ լոնդոնցիները. մսագործ Ջոն Գուլդը Էդուարդ IV թագավորի ընտանիքին շաբաթական կովի կես և երկու ոչխար էր զոհաբերում, իսկ ձկնավաճառը նրանց մթերքով ապահովում էր ուրբաթ և ծոմապահության օրերին^[37]։

Ապաստանում գտնվելով՝ արքայադուստր Էլիզաբեթը, որն արտաքինից, քույրերի համեմատ, ամենաշատն էր նման մորը^[41], ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էր քույրերի և դայակների հետ, քանի որ թագուհի Էլիզաբեթը զբաղված էր 1470 թվականի նոյեմբերի 2–ին ծնված նրանց եղբոր՝ արքայազն Էդուարդի խնամքով^[15]^[42]^{[k 15]}։ Աբբայությունում արքայազնի մկրտության ժամանակ փոքրիկ արքայադուստրը մկրտության վերնաշապիկը եղբորը հագցնելու պատիվն ունեցավ․ դա խորհրդանշում էր տղայի՝ մեղքից մաքրվելը։ Էլիազբեթը ընտանիքի հետ ապաստանում մնաց ևս հինգ ամիս^[43]։ 1471 թվականի ապրիլին, թագավոր Էդուարդ IV-ը, որդու ծննդյան լուրն առնելով, հապշտապ վերադարձավ Անգլիա և Վեստմինստերյան աբբայությունում շնորհակալական աղոթքից հետո իր ընտանիքը դուրս բերեց այստեղից։ Նույն գիշեր թագավորական ընտանիքը տեղափոխվեց Բեյնարդյան ամրոց^[en], որը թագավորամայր Սեսիլիա Նևիլի նստավայրն էր^[44]։ Ապրիլի 11-ին Յորքերը թագավորի մոր, թագուհու եղբայր Էնթոնի Վուդվիլի և Քենթերբերիի արքեպիսկոպոսի ուղեկցությամբ ուղևորվեցին լոնդոնյան Թաուերի թագավորական հանգստավայր, իսկ թագավորը մեկնեց հյուսիս՝ մարտնչելու թագավորությունը համար։ Ապրիլի 13-ին Բարնեթի ճակատամարտում Ուորիքը սպանվեց^[45], մայիսի 4–ին Էդուարդ IV–ը Թյուքսբերիի ճակատամարտում վերջնականապես ջախջախեց լանքասթերներին^[46], որի ժամանակ սպանվեց նաև լանքասթերների ժառանգորդ Էդուարդ Վեստմինստերցին և գերեվարվեց Մարգարիտա Անժուացին^[45]։ Սակայն մայիսի 12–ին, քանի դեռ Էդուարդը դեպի Լոնդոն ճանապարհին էր, Լանքասթերների վերջին կողմնակիցները գորհ ձեռնարկեցին Թաուերի վրա՝ նպատակ ունենալով գահին վերադարձնել Հենրի VI–ին․ գետի կողմից գնդակոծվեցին երկու աշտարակներ, որոնցից մեկում Էլիզաբեթն էր՝ ընտանիքի հետ։ Հարձակումը հետ մղվեց, սակայն դա ստիպեց թագավորին մահվան մատնել իր նախորդին, և 1471 թվականի մայիսի 21-ին թագավոր Հենրի VI-ը խեղդամահ արվեց իր բանտախցում^[47]։

Մադամ դոֆինա

Վերադառնալով թագավորի դստեր կարգավիճակին՝ փոքրիկ Էլիզաբեթը սկսեց նաև քաղաքական դեր խաղալ։ Այսպես, 1471 թվականին արքայադուստրը՝ «արքայի միլեդի ավագ դուստրը», ի թիվս այլոց, նամակ ստացավ Ուորիքի այրի Աննա Բոշանից, ով խնդրում էր իրեն վերադարձնել այն հողերի գոնե մի մասը, որոնք ծրագրել էին իրենց մեջ բաժանել իր դուստրերի ամուսինները՝ Ջորջ Քլարենսը և Ռիչարդ Գլոստերը: Աննան պատասխան չստացավ, հավանաբար այն պատճառով, որ թագավոր Էդուարդ IV-ը կարծում էր, որ իր դուստրերի համար վաղ է ներքաշվել քաղաքական խաղերի մեջ^[48]։

1474 թվականի վերջին Էդուարդ IV-ը, պատրաստվելով Ֆրանսիա ներխուժել, կտակ ստորագրեց, որով իր ավագ դուստրերը՝ Էլիզաբեթը և Մարիան, պետք է տասը հազար մարկի չափով օժիտ ստանային^[49]^[15] այն պայմանով, որ արքայադուստրերը ամուսնության հարցում հնազանդ լինեին իրենց մորը և եղբորը՝ թագավորին^[5]։ Սակայն ընդամենը երկու ամիս անց Էդուարդ IV-ը Ֆրանսիայի հետ հաշտության պայմանագիր կնքեց, որի պայմաններից մեկը Էլիզաբեթի և դոֆին Կարլի ամուսնությունն էր՝ աղջկա ամուսնական համաձայնության տարիքին հասնելուն պես^{[k 16]}։ 1478 թվականին լուծվեց Էլիզաբեթ թագուհու օժիտի և նրան Ֆրանսիա ուղարկելու հարցը։ Էլիզաբեթը սկսել էր ակտիվորեն ուսումնասիրել ֆրանսերեն և իսպաներեն լեզուները՝ պատրաստվելով տեղափոխվել Ֆրանսիա, ինչպես նաև պալատում փոքրիկ արքայադստերը սկսել էին անվանել «Մադամ դոֆինա»: 1480 թվականին Էդուարդ IV-ը դեսպանորդներ ուղարկեց Ֆրանսիայի թագավոր Լյուդովիկոս XI-ի մոտ^[5], պարզելու համար, թե ինչպես են ընթանում հարսանիքի նախապատրաստական աշխատանքները, սակայն պատասխան չստացավ: 1482 թվականի հոկտեմբերի 23-ին Ֆրանսիայի և Սրբազան Հռոմեական կայսրության միջև կնքվեց հաշտության պայմանագիր, որով դոֆինը պետք է ամուսնանար էրցհերցոգ Մաքսիմիլիանի դստեր հետ^[15]։ Թեև էրցհերցոգի դստեր և դոֆինի միջև ամուսնությունը չկայացավ, Անգլիայի հետ կրկնակի պայմանագիր այլևս չքննարկվեց^[52]։

1476 թվականին Էլիզաբեթը ներկա է գտնվել Ֆոտերինգեում իր հորական պապի՝ Յորքի դքսի աճյունի վերահուղարկավորման արարողությանը^[53]։ 1477 թվականին Էլիզաբեթը, մոր և հորաքրոջ հետ միասին, համալրեց Կախազարդի միաբանության տիկնանց շարքերը։ 1478 թվականին Էլիզաբեթը ներկա է գտնվել իր կրտսեր եղբոր՝ Յորքի դուքս Ռիչարդի հարսանիքին^[50]։

Ամուսնության պլաններ

Չնայած այն հանգամանքին, որ Լանքասթերների տոհմը տապալվեց, Անգլիայի գահին լեգիտիմության ցանկացած աստիճանով արական սեռի առնվազն մեկ Լանքասթեր–հավակնորդ կար՝ Հենրի Թյուդորը, ով իր մոր՝ Մարգարետ Բոֆորթի կողմից Ջոն Գոնտի ժառանգն էր ^{[k 17]}^[54]։ Կա վարկած, որ Էդուարդ IV–ը կենդանության ժամանակ քննարկել է Հենրի Թյուդորի հետ Էլիզաբեթի ամուսնության հնարավորությունը: Իրականում, դա կարող էր լինել թագավորի հնարքը, որպեսզի Բրետանում թաքնվող Թյուդորին արքայադստեր հետ ամուսնության պատրվակով «իր ձեռի տակ պահեր»։ Հավանաբար, այս տարբերակը առաջարկվել էր երկու տների՝ Յորքերի և Լանքասթերների միավորման կողմնակիցներ կողմից։ Ամեն դեպքում, այս ամուսնությունը անիրատեսական էր, քանի որ այդ պահին Էլիզաբեթը արդեն նշանված էր ֆրանսիական դոֆինի հետ^[5]։

Արքայի քույր

1483 թվականի ապրիլի 9-ին անսպասելիորեն մահացավ Էլիզաբեթի հայրը և նոր թագավոր դարձավ նրա կրտսեր եղբայրը՝ Էդուարդը։ Նրա հորեղբայրը՝ Ռիչարդը, Գլոստերի դուքսը, նշանակվեց ռեգենտ և իր զարմիկների լորդ-պրոտեկտոր^[55]։ Եղբոր մահվանից կարճ ժամանակ անց Գլոստերը սկսեց քայլեր ձեռնարկել մեկուսացնելու իր Վուդվիլ զարմիկներին, հրամայեց ձերբակալել Էնթոնի Վուդվիլին և Ռիչարդ Գրեյին՝ համապատասխանաբար Էլիզաբեթի քեռուն և համամայր եղբորը։ Երիտասարդ թագավորը տեղափոխվեց Լոնդոնի Թաուեր՝ դուքս Գլոստերի պաշտպանության տակ, թագադրվելու ակնկալիքով։ Էլիզաբեթը մոր, երկրորդ եղբոր և քույրերի հետ ստիպված էր ապաստան փնտրել: Գլոստերն ավելի ուշ համոզեց Էլիզաբեթ Վուդվիլին ամրոց՝ թագավորի մոտ, ուղարկել կրտսեր որդուն՝ Ռիչարդին։

Երկու ամիս անց, 1483 թվականի հունիսի 22–ին Էդուարդ IV-ի և Էլիզաբեթ Վուդվիլի ամուսնությունը անօրինական ճանաչվեց, քանի որ Էդուարդը Էլիզաբեթի հետ ամուսնության ժամանակ արդեն խոստացված հարաբերություններ ուներ մեկ այլ կնոջ հետ^{[к 1]}։ Էլիզաբեթը, ի թիվս հանգուցյալ թագավորի մյուս երեխաների, անօրինական հայտարարվեց, իսկ նրա եղբայրները զրկվեցին գահի իրավունքից։ 1483 թվականի հունիսի 25–ին Ռիչարդը հրամայեց Յորքշիրի Պոնտեֆրակտի դղյակում մահապատժի ենթարկել Էլիզաբեթի՝ նախկինում ձերբակալված եղբորը և քեռուն: Գլոստերը թագավոր հայտարարվեց 1483 թվականի հուլիսի 6-ին։ Շուտով դադարեցին տեղեկություններ գալ Էլիզաբեթի եղբայրներից, իսկ հետո ընդհանրապես լուրեր տարածվեցին, որ նրանք սպանվել են^[57]։

Արքայի զարմուհի

Էլիզաբեթի հետմահու ծավալային պատկերը փայտից (առանց հագուստի): 1503 թվական, Վեստմինստերյան աբբայություն։

Էլիզաբեթի մայրը դաշինք կնքեց լեդի Մարգարետ Բոֆորթի հետ և պաշտպանեց է նրա որդուն՝ Հենրի Թյուդորին՝ Էդուարդ III թագավորի ծոռանը^[58], արական սեռի Լանքասթերների ամենամոտ ժառանգորդին, որն իրավունք ուներ հավակնել գահին օրինականության ցանկացած աստիճանով^{[к 2]}։ Իրենց դիրքերն ամրապնդելու և մրցակցող երկու տների միավորման համար՝ Էլիազբեթ Վուդվիլը և Մարգարետ Բոֆորթը պայմանավորվեցին, որ Հենրի Թյուդորը պետք է ամուսնանա Էլիզաբեթ Յորքի հետ, ով իր եղբայրների մահվան մասին լուրերից հետո դարձել էր Յորքերի տան ժառանգորդը: Հենրի Թյուդորը համաձայնեց այդ ծրագրի հետ, իսկ դեկտեմբերին հրապարակավ երդվեց Ֆրանսիայի Ռեննի տաճարում։

1484 թվականի մարտի 1-ին Էլիզաբեթը մոր և քույրերի հետ լքեց ապաստանը այն բանից հետո, երբ Ռիչարդ III–ը հրապարակավ երդվեց, որ Վուդվիլի դուստրերին վնաս չի հասցվի և նրանց չի պատժի։ Բացի այդ, Ռիչարդը խոստացավ, որ նրանք չեն բանտարկվի Թաուերում կամ որևէ այլ բանտում։ Նա նաև խոստացավ օժիտ տրամադրել նրանց և ամուսնացնել «ի ծնե ջենտլմենների» հետ: Ընտանիքը վերադարձավ պալատ՝ արտաքնապես համակերպվելով այն բանի հետ, որ իշխանության ղեկին Ռիչարդն է։ Ռիչարդ IIIի կնոջ՝ Աննա Նևիլի մահից հետո, 1485 թվականի մարտին, լուրեր տարածվեցին, որ այրիացած և անզավակ^{[к 3]} թագավորը մտադիր է ամուսնանալ իր գեղեցիկ և երիտասարդ զարմուհու՝ Էլիզաբեթի^[59] հետ։ Բացի այդ, լուրեր էին տարածվում, որ Ռիչարդը թունավորել էիր կնոջը, որպեսզի ամուսնանա Էլիզաբեթ Յորքի հետ^[60]։ Ռիչարդ III-ը Էլիզաբեթին պալատից ուղարկեց Շերիֆ Հաթոն և հանդես եկավ այդ լուրերի հերքմամբ^[61], թեպետ, Կրոուլենդյան տարեգրության համաձայն՝ նրա վրա ճնշում են գործադրվել Վուդվիլների թշնամիները, որոնք վախենում էին, որ ստիպված կլինեն վերադարձնել Վուդվիլներից խլված հողերը։ Բացի այդ, համաձայն Պորտուգալիայի թագավորական արխիվի փաստաթղթերի՝ Աննայի մահից հետո Ռիչարդը դեսպաններ է ուղարկել՝ հանձնարարելով բանակցություններ վարել կրկնակի՝ իր և թագավոր Ժուան II-ի քրոջ՝ ինֆանտ Ժուանայի և Էլիզաբեթի ու Ժուանայի զարմիկ Մանուելի միջև հարսանիքներիի շուրջ^[62]^[63]։

1485 թվականի օգոստոսի 7-ին Հենրի Թյուդորի բանակը վայրէջք կատարեց Ուելսում։ Օգոստոսի 22-ին Հենրին Բոսվորտի ճակատամարտում հանդիպեց Ռիչարդ III–ի հետ։ Ռիչարդը, չնայած բավականին մեծ բանակին, դավաճանվեց իր մի քանի կողմնակիցների կողմից և սպանվեց մարտում: Հենրի Թյուդորը նվաճման իրավունքով հռչակվեց Հենրի VII թագավոր^[64]։

Թագուհի

Որպես Էդուարդ IV-ի ավագ դուստր, որը չուներ ողջ մնացած եղբայրներ, Էլիզաբեթ Յորքը իր իրավունքի համաձայն լիովին կարող էր հավակնել գահին, բայց նա այդպես էլ չդարձավ իշխող թագուհի: Հենրի VII-ը անհրաժեշտ համարեց ամուսնանալ Էլիզաբեթի հետ, որպեսզի ապահովեր իր կառավարման կայունությունը և թուլացներ Յորքերի տան մյուս անդամների ակնկալիքները, սակայն նա իշխեց իր սեփական իրավունքով՝ գահը ստանալով նվաճմամբ, այլ ոչ թե Յորքերի տան ժառանգուհու հետ ամուսնությամբ: Իշխանությունը կիսելու ոչ մի մտադրություն նա չուներ^[65], այդ պատճառով նա թագադրվեց ամուսնությունից առաջ՝ 1485 թվականի հոկտեմբերի 30-ին։

Հենրին չեղարկեց Titulus Regius^[66]-ը՝ այսպիսով օրինականացնելով Էդուարդ IV-ի սերունդը, որոնց թվում էր նաև Էլիզաբեթը: Վերջինիս մորը՝ Էլիզաբեթ Վուդվիլին, այրի թագուհու տիտղոս և պատիվներ շնորհվեցին^[67]։ Ամուսնանալու պապական թույլտվություն ստանալուց հետո կարդինալ Բուրշյեն՝ Քենթերբերիի արքեպիսկոպոսը, Վեստմինստերյան աբբայությունում 1486 թվականի հունվարի 18-ին ամուսնացրեց Հենրի VII-ին և Էլիզաբեթ թագուհուն: Նրանց առաջին որդին՝ Արթուրը, ծնվել է 1486 թվականի սեպտեմբերի 20-ին։ Էլիզաբեթը թագադրվել է 1487 թվականի նոյեմբերի 25-ին։ Թագադրումից հետո նա ևս վեց երեխաների է կյանք տվել։

Չնայած այն հանգամանքին, որ ամուսնությունը սկզբնապես եղել է քաղաքական նկատառումներով, այն հաջող է եղել, և զույգը կարծես սիրել է միմյանց^[68]^[69]։ Էլիզաբեթ Յորքը, որպես թագուհի, մեծ քաղաքական ազդեցություն չի ունեցել այդ առումով ուժեղ սկեսուրի՝ տիկին Մարգարետ Բոֆորթի պատճառով, բայց Էլիզաբեթը քնքուշ, բարի և առատաձեռն է եղել իր հարազատների, ծառաների և բարերարների նկատմամբ: Պաշտոնական հավաքների բացակայության ժամանակ նա իր երեք երեխաների հետ հանգիստ կյանքով ապրել է քաղաքականությունից հեռու՝ Էլթեմյան պալատում։ Էլիզաբթը սիրում էր երաժշտություն, պարեր, խաղեր^[70]։

1501 թվականի նոյեմբերի 14-ին Էլիզաբեթի և Հենրիի 15-ամյա որդին՝ Արթուրը, ամուսնացել է Եկատերինա Արագոնացու՝ Ֆերդինանդ II Արագոնացու և Իզաբելլա I Կաստիլիացու դստեր հետ։ Զույգը ուղարկվել է Լադլոու ամրոց՝ Ուելսի արքայազնի ավանդական նստավայրը։ Արթուրը մահացել է 1502 թվականի ապրիլին․ որդու մահվան լուրը Հենրի VII-ի մոտ մեծ վիշտ է առաջացրել՝ հավասարապես և՛ դինաստիայի համար վախից, և՛ որդու սգից։ Էլիզաբեթը մխիթարել է նրան, ասելով, որ նա էլ իր մոր ընտանիքի միակ զավակն է, բայց ապրել է՝ թագավոր դառնալու համար, որ Աստված նրան թողել է որդուն և երկու դուստրերին, և որ իրենք երկուսն էլ երիտասարդ են և դեռ կարող են երեխաներ ունենալ^[71]^[72]^[73]։

1502 թվականին Էլիզաբեթը հղիացել է յոթերորդ անգամ և 1503 թվականի սկզբին, ծննդաբերության սպասումով, տեղափոխվել է Թաուեր: Փետրվարի 2-ին նա դուստր է ունեցել՝ Եկատերինային, սակայն երեխան մահացել է դրանից մի քանի օր անց: Փետրվարի 11-ին՝ իր 30-ամյա հոբելյանի օրը, Էլիզաբեթ Յորքը մահացել է ծննդաբերության ժամանակ ստացած վարակից: Նրա ամուսինն ու երեխաները խորապես սգացել են թագուհու մահը։ Հենրին հեռացել է պալատից և թույլ է տվել իր կողքին լինել միայն մորը՝ Մարգարետ Բոֆորթին։ Հենրիի պահվածքը, ով նախկինում ոչ մի կերպ ցույց չի տվել իր զգացմունքները, շատ անսովոր էր և անհանգստացնող իր արքունիքի անդամների համար։

Որոշ ժամանակ անց Հենրին սկսել է դիտարկել երկրորդ ամուսնության տարբերակը։ Իսպանիայի հետ միությունը վերսկսելու համար Հենրիի նոր կնոջ դերի համար դիտարկվում էր Ջովաննան, Նեապոլի այրիացած թագուհին ( Ֆերդինանդ II Արագոնացու զարմուհին), Խուանան՝ Կաստիլիայի թագուհին (Ֆերդինանդի և Իզաբելլայի դուստրը) և Մարգարիտան՝ Սավոյայի այրի դքսուհին (Խուանա Կաստիլիացու տալը): Ամուսնական պլանները անկատար են մնացել․ ամուրի Հենրին մահացել է 1509 թվականին։

Կնոջ մահը մի քանի տարի սգացող Հենրի VII-ը, ինչպես ընդունված է ասել, մահացել է կոտրված սրտով։ Ամեն տարի փետրվարի 11-ին նա կարգադրում էր հոգեհանգստյան պատարագ կարդալ, զանգեր հնչեցնել և հարյուրավոր մոմ վառել՝ ի պատիվ Էլիզաբեթ Յորքի: Լոնդոնի Թաուերը լքված է եղել որպես թագավորական նստավայր, ինչի մասին վկայում է թագավորական ընտանիքի կամ Հենրի Թյուդորի կողմից դրա օգտագործման մասին հիշատակումների բացակայությունը 1503 թվականից հետո: Էլիզաբեթի որդու՝ Հենրի VIII-ի թագավորությանը հաջորդող բոլոր ծնունդները տեղի են ունեցել պալատներում^[74]։ Կնոջ մահը Հենրիի մոտ անդառնալի փոփոխություններ է առաջացրել. առանց այդ էլ ժլատ խելացնորի համբավ ունեցող թագավորը դարձել էր ավելի ժլատ ու կասկածամիտ։ Հենրին թաղվել է Վեստմինստերյան աբբայությունում՝ կնոջ կողքին։ Էլիզաբեթ թագուհու դամբարանը բացվել է 19-րդ դարում։ Դագաղի փայտե երեսվածքը՝ կապարե կորպուսով, այն ժամանակ, հեռացվել է՝ իր թոռ Հակոբ թագավորի թաղման համար տարածք ստեղծելու նպատակով^[75]։

Սերունդ

Էլիզաբեթը՝ թագավորի հետ ամուսնության ընթացքում 7 երեխա է լույս աշխարհ բերել, որոնցից չորսն են հաղթահարել մանկությունն ու մանկական տարիները: Ավագ որդին՝ Արթուրը, պատանեկության տարիներին մահացել է, մյուս երեքը հասել են հասունության։ Արքայազն Հենրին հոր մահից հետո դարձել է Անգլիայի թագավոր։ Նրա երեխաները, ինչպես նաև նրա երկու քույրերի՝ Մարիայի և Մարգարիտի որոշ ժառանգներ հետագայում նույնպես գահ են բարձրացել Անգլիայում։

Արթուր (1486 թվականի սեպտեմբերի 20 – 1502 թվականի ապրիլի 2)՝ Կորնուոլլի դուքս^[76], Չեստերի կոմս և Ուելսի արքայազն^[77]։ 1501 թվականի նոյեմբերի 14-ին Արթուրն ամուսնացել է իսպանական արքայադուստր Եկատերինա Արագոնացու՝ ^[78] կաթոլիկ թագավորներ Ֆերդինանդ II Արագոնացու և Իզաբելլա I Կաստիլիացու դստեր հետ։ Ամուսնությունը մնացել է անզավակ, բացի այդ, պարզ չէ, թե արդյո՞ք այն պատշաճ կերպով կատարվել է^{[k 19]}^[79]։ 1502 թվականի մարտի 27-ին Արթուրը ծանր հիվանդացել և մեկ շաբաթ անց մահացել է, ենթադրաբար, անգլիական քրտինքից^{[k 20]}^[81].
Մարգարիտ (1489 թվականի նոյեմբերի 28 – 1541 թվականի հոկտեմբերի 18)՝ 1503 թվականի օգոստոսի 8–ին ամուսնացել է Շոտլանդիայի թագավոր Ջեյմս IV–ի հետ։ Թագավորի հետ ամուսնության մեջ Մարգարիտը չորս որդի է ունեցել, սակայն կենդանի է մնացել նրանցից միայն մեկը՝ ապագա թագավոր Ջեյմս V–ը։ Ջեյմս IV–ը մահացել է 1513 թվականի սեպտեմբերի 9-ին, Մարգարիտը դարձել է մանկահասակ որդու ռեգենտը, սակայն նրա անգլիական ծագումը և Արչիբալդ Դուգլասի հետ գաղտնի ամուսնությունը, որը կնքվեց 1514 թվականի օգոստոսի 6-ին, թագուհու դեմ տրամադրեց շոտլանդացի ազնվականների մեծամասնությանը: 1515 թվականի մայիսին նա զրկվել է ռեգենտությունից և ժամանակավորապես փախել երկրից։ Դուգլասի հետ ամուսնությունից Մարգարիտը դուստր է ունեցել, նույպես՝ Մարգարիտ, ով մեծացել է անգլիական արքունիքում: Մարգարիտ Դուգլասի որդին՝ Հենրի Ստյուարտը, ավելի ուշ դարձավ թագուհի Մարիի, ով ևս Մարգարիտ Թյուդորի թոռնուհին էր, երկրորդ ամուսինը։ Երկուսն էլ Մարգարիտի հետ ազգակցական կապի հիման վրա հավակնում էին անգլիական գահին^[82], իսկ նրանց որդին՝ Հակոբ I–ը Անգլիայի թագավոր դարձավ Եղիսաբեթ I–ի մահից հետո։ Մարգարիտը Դուգլասից բաժանվել է 1527 թվականին և մեկ տարի անց նոր ամուսնություն է կնքել Հենրի Ստյուարտի^[en] հետ․ վերջինս շոտլանդական թագավորների հեռավոր ազգականն էր, նրա հետ ամուսնությունից, ենթադրաբար, ծնվել է Դորոթեա դուստրը։ Մարգարիտը մտադիր էր բաժանվել երրորդ ամուսնուց, սակայն Ջեյմս V-ը դրա թույլտվությունը չի տվել^[83]։ 1541 թվականի հոկտեմբերի 14-ին Մարգարիտը կաթվածահար է եղել և չորս օր անց մահացել է^[84]։
Հենրի ( 1491 թվականի հունիսի 28— 1547 թվականի հունվարի 28)՝ Ուելսի արքայազն, ապա՝ Անգլիայի թագավոր։ 1509 թվականի հունիսի 11-ին Հենրին, որն արդեն թագավոր էր դարձել, ամուսնացել է եղբոր՝ Արթուրի այրու՝ Եկատերինա Արագոնացու հետ, ով երդվել էր, որ առաջին ամուսնու հետ ինտիմ հարաբերություններ չի ունեցել ^[85]։ Ամուսնության տարիների ընթացքում Եկատերինան առնվազն վեց հղիություն է ունեցել, որոնց մեծ մասն ավարտվել է կա՛մ վիժումներով, կա՛մ ծնունդից անմիջապես հետո մահացել են, կա՛մ մահացած են լույս աշխարհ եկել։ Հենրիի և Եկատերինայի միակ երեխան, ով հասել է հասուն տարիքի, եղել է Մարին, որին հայրը նույնիսկ շնորհել է Ուելսի արքայադստեր տիտղոսը՝ դրանով իսկ անվանելով նրան իր ժառանգորդը: 1519 թվականին Հենրիի սիրուհի Բեսի Բլաունթը որդի է ունեցել, որին հոր՝ Հենրիի պատվին են անվանակոչել և երկար ժամանակ համարել հոր գահաժառանգը^[86]։ Բացի այդ, Եկատերինա Արագոնացու հետ ամուսնության ընթացքում Հենրին կապ է ունեցել Մերի Բոլեյնի հետ, որի առաջին ամուսնությունից ծնված երեխաները, ինչպես կարծում էին շատ ժամանակակիցներ, թագավորի բաստարդներն էին^[87]։ 1525 թվականին Հենրին, հասկանալով, որ Եկատերինան չի կարող որդի ունենալ, որոշել է ամուսնալուծվել, սակայն ամուսնալուծությունը, որն ուղեկցվել մեծ սկանդալով և երկրի՝ կաթոլիկությունից անգլիկանականության անցումով, ավարտվել է միայն 1534 թվականի մայիսի 23-ին: Եկատերինայի և Հենրիի դուստրը նույնպես զրկվել Է տիտղոսից և ճանաչվել բաստարդ: Այդ ժամանակ թագավորն արդեն գաղտնի պսակադրվել էր իր հղի սիրուհու՝ Աննա Բոլեյնի՝ Մերի Բոլեյնի քրոջ հետ, որը մայիսի 28-ին ճանաչվում է Հենրի VIII-ի օրինական կինը։ Ամուսնության երեք տարվա ընթացքում Աննան երեք անգամ հղի է եղել, սակայն միայն մեկ հղիությունն է ավարտվել երեխայի՝ Էլիզաբեթ դստեր ծնունդով, որը 1534 թվականի մարտից դարձել է գահաժառանգ^[88]։ 1536 թվականին Աննայի մոտ երկրորդ վիժումը տեղի ունեցավ, որից հետո Հենրի թագավորը հայտարարեց, որ իրեն ստիպել են ամուսնանալ կախարդության միջոցով։ 1536 թվականի մայիսի 15-ին Աննան մեղավոր ճանաչվեց անհավատարմության, արյունապղծության և պետական դավաճանության մեջ․ մեկ օր առաջ Հենրիի և Աննայի ամուսնությունը ճանաչվել էր անօրինական, իսկ նրանց դուստրը՝ բաստարդ: Աննան գլխատվեց 1536 թվականի մայիսի 19-ին։ 1536 թվականի մայիսի 30-ին Հենրին ամուսնացավ Ջեյն Սեյմուրի հետ, ում հետ սիրային կապի մեջ էր արդեն մի քանի ամիս։ 1537 թվականի գարնանը Ջեյնը, որին ավելի վաղ հաջողվել էր Հենրիի դուստրերին վերադարձնել պալատ, հայտարարեց իր հղիության մասին։ 1537 թվականի հոկտեմբերի 12-ին նա լույս աշխարհ է բերել գահին երկար սպասված ժառանգորդ Էդուարդին, իսկ արդեն տասներկու օր անց Ջեյնը մահացել է ծննդատենդից։ Հենրի VIII-ի խոստովանությամբ՝ Ջեյն Սեյմուրը նրա ամենասիրելի կինն էր^[89], սակայն նրա մահից գրեթե անմիջապես հետո թագավորը սկսել է նոր կին փնտրել։ 1539 թվականի սեպտեմբերի 4-ին հեռակա կարգով ամուսնական պայմանագիր կնքվեց Հենրի VIII-ի և գերմանացի բողոքական Աննա Կլևացու միջև, սակայն արքայադստեր՝ Անգլիա ժամանելուց հետո Հենրին նրան համարեց տգեղ և իրեն անհարիր հարսնացու։ Այնուամենայնիվ, 1540 թվականի հունվարի 6-ին տեղի է ունեցել թագավորական հարսանիքը, սակայն ամուսնությունը չի կայացվել։ Հենրին ամուսնությունը չեղյալ համարելու պատճառ է համարել Աննայի և Լոթարինգիայի դքսի միջև նախորդ նշանադրությունը։ 1540 թվականի հուլիսի 9-ին Աննայի համաձայնությամբ ամուսնությունն անվավեր է ճանաչվել։ Մի քանի օր անց Հենրի VIII-ն ամուսնացել է Եկատերինա Հովարդի, իր երկրորդ կնոջ՝ Աննա Բոլեյնի զարմուհու հետ: Եկատերինայի հետ անզավակ ամուսնությունը տևել է մոտ երկու տարի: Փետրվարի 13–ին Եկատերինան, որը մեղավոր էր ճանաչվել դավաճանության մեջ, գլխատվել է Թաուերի բլրի վրա: 1543 թվականի հուլիսի 12-ին Հենրին ամուսնացել է երկու անգամ այրիացած Եկատերինա Պարրի հետ, ով մեկ տարով է ավել ապրել Հենրիից։ Վերջին տարիներին առողջական լուրջ խնդիրներ ունեցած Հենրի VIII-ը մահացել է 1547 թվականի հունվարի 28-ին։ Հենրիի երեք օրինական երեխաներն էլ եղել են Անգլիայի գահին։
Էլիզաբեթ (1492 թվականի հուլիսի 2 – 1495 թվականի նոյեմբերի 14)՝ արքայադստեր ծնվելուց կարճ ժամանակ անց քննարկվել է նրա նշանադրությունը Ֆրանսիայի դոֆին Ֆրանցիսկի հետ, սակայն երեք տարեկանում արքայադուստրը մահացել է, ենթադրաբար, ատրոֆիայից:
Մարիա (1496 թվականի մարտի 18— 1533 թվականի հունիսի 25)՝ 1514 թվականի հոկտեմբերի 9-ին եղբոր՝ Հենրի VIII–ի պնդմամբ Մարիան ամուսնացել է Ֆրանսիայի թագավոր Լյուդովիկոս XII-ի հետ, ով հույս ուներ, որ Մարիան որդի կծնի իր համար։ Լյուդովիկոսը մահացել է 1515 թվականի հունվարի 1-ին^{[k 21]}։ 1515 թվականի մարտի 3-ին, առանց եղբայր–թագավորի համաձայնության, Մարիան ամուսնացավ վերջինիս ընկերոջ՝ Չարլզ Բրենդոնի հետ, որը պետական դավաճանություն էր^[91], սակայն թագավորը ներեց նորապսակներին՝ նրանց պատժելով միայն դրամական տուգանքով։ 1515 թվականի մայիսի 13-ին տեղի ունեցավ կրկնակի ամուսնական արարողություն^[92]։ Չարլզի հետ ամուսնության ընթացքում Մարիան ծնեց երկու որդի և երկու դուստր, սակայն միայն դուստրերը՝ Ֆրենսիսը և Էլեոնորան, ապրեցին մինչև հասուն տարիք։ Մարիայի երկու դուստրերի ժառանգությունն ընդգրկվել է Անգլիայի գահաժառանգության մեջ, սակայն գահին հաջողվել է նստել միայն Ֆրենսիսի դստերը՝ Ջեյն Գրեյին, որը պատմության մեջ մտել է որպես «9 օրով թագուհի»: Կյանքի վերջին մի քանի տարիները Մարիան, որը մոտ էր Հենրի VIII-ի առաջին կնոջ՝ Եկատերինա Արագոնացու հետ, հաճախ էր հիվանդանում, որ արքունիքից բացակայելու հիանալի պատրվակ էր, որտեղ ամեն բան նրան ատելի Աննա Բոլեյնի վերահսկողության ներքո էր։ Մարիան մահացել է 1533 թվականի հունիսի 25-ին՝ իր ավագ դստեր հարսանիքից անմիջապես հետո․ արքունիքում կարծում էր, որ Բոլեյնի թագադրումը կոտրել էր նրա սիրտը^[93]։
Էդմունդ ( 1499 թվականի փետրվարի 21 – 1500 թվականի հունիսի 19)՝ Սոմերսեթի դուքս։ Մահացել է մեկուկես տարեկանում, անհայտ պատճառով։
Եկատերինա^[en] ( 1503 թվականի փետրվարի 2–10)

Երեխաների անունների ընտրության վրա ազդել են նախևառաջ Լանքասթերների և Բոֆորթների ազգակցական կապերը, ինչպես նաև Հենրի VII-ի ուելսյան ևև բրիտանական նախնիները: Ավագ որդին անվանակոչվել է բրիտների հերոս արքա Արթուրի պատվին^[94], երկրորդ որդին իր անունը ստացել է Հենրի VI–ի, իսկ երրորդը՝ պապի՝ Էդմունդ Թյուդորի պատվին։ Հատկանշական է, որ տղաներին չեն տվել անուններ, որոնք ավանդական են եղել Յորքերի դինաստիայի համար, օրինակ՝ Ռիչարդ, Էդուարդ կամ Ջորջ^[95]։ Ավագ դուստրեր՝ Մարգարիտը և Էլիզաբեթը, անվանակոչվել են ի պատիվ տատիկների՝ Մարգարետ Բոֆորթի^[96] և Էլիզաբեթ Վուդվիլի։

Զինանշան, ծագումնաբանություն

Զինանշան

Ամուսնության մեջ Էլիզաբեթ Յորքի զինանշանը հիմնված է ամուսնու՝ Հենրի VII–ի զինանշանի վրա՝ միակցված իր հոր՝ Էդուարդ IV–ի զինանշանով։ Վահանը կիսված է․ աջ կողմում անգլիական թագավորական Թյուդորների գերբն է (չորս հատվածով՝ 1-ին և 4-րդ մասերում լազուր դաշտի վրա երեք ոսկեգույն շուշաններ են (ֆրանսիական թագավորական գերբ), 2-րդ և 3-րդ մասերում ծիրանագույն դաշտի վրա երեք ոսկեգույն զինված ընձառյուծներ են, առյուծանման զգաստ քայլերով՝ մեկը մյուսի վրա (Անգլիա)]), ձախ կողմում՝ անգլիական թագավորական Յորքերի գերբն է (չորս հատվածով՝ առաջինում Անգլիայի թագավորական գերբն է․ 1-ին և 4-րդ մասերում լազուր դաշտի վրա երեք ոսկեգույն շուշաններ են, իսկ 2-րդ և 3-րդ մասերում ծիրանագույն դաշտի վրա երեք ոսկեգույն զինված ընձառյուծներ են, առյուծանման զգաստ քայլերով՝ մեկը մյուսի վրա, երկրորդ և երրորդ մասերում՝ ոսկեգույն դաշտի վրա ուղղահայաց մուգ կարմիր խաչ է [դե Բուրգեր^{[k 22]}], չորրորդ մասում՝ լազուր–ոսկեգույն դաշտի վրա արծաթագույն ասպար է, ասպարի վերին մասում՝ անկյուններով, ոսկեգույնի և լազուրի հայելային հատվածներ են, կենտրոնական մասում՝ լազուրե սյուների միջև ոսկեգույն սյուն է [Մորտիմերներ])^[97]։

Ծագումնաբանություն

Մշակույթում

Գրականություն

Մարգարետ Քեմփբել Բարնսի Թյուդորների վարդը(1953)
Ռոբերտա Ջելլիսի Վիշապը և վարդը (1977)
Հիլդա Բրուքման Սթեյնիրի Plantagenet Princess (1981)
Էլեանոր Հիբերթի Uneasy Lies the Head (1982)
Շերոն Քեյ Պենմանի The Sunne in Splendour (1982)
ճերմակ արքայադուստր^[en] (2013) և Ֆիլիպպա Գրեգորիի «Զ արմիկների պատերազմ ը » այլ սերիայի գրքեր
Սանդրա Ուորտի Արքայադուստրը
Աննա Էսթեր Սմիթի The King’s Grace
Աննա Փաուերի Queen’s Ransom

Կինո, թատրոն և հեռուստատեսություն

Կինո

Ռիչարդ III (1995, դերը խաղացել է Քեյթ Սթիվենսոն–Փեյնը)

Թատրոն

Էլիզաբեթ Յորքը հաճախ քննարկվում է շեքսպիրյան «Ռիչարդ III» պիեսում, սակայն երբեք չի հայտնվում բեմում։

Հեռուստատեսություն

Վարդերի պատերազմ^[en] (1965, դերը կատարել է Քեթրին Բարքերը)
Թաուերի ստվերները (1972, դերը կատարել է Նորմա Ուեսթը)
Հենրի VIII․ Բռնապետի բանականությունը (2009, դերը կատարել է Քերոլայն Շինը)
Ճերմակ թագուհի (2013, դերը կատարել է Ֆրեյա Մեյվորը)
Ճերմակ արքայադուստր (2017, դերը կատարել է Ջոդի Քոմերը)

Մեկնաբանություններ

↑ Պառլամենտական Titulus Regius (1 Ric. III) ակտում լորդ–պրոտեկտոր Գլոստերի դուքսը հայտարարել է, որ իր ավագ եղբոր երեխաները, Էլիզաբեթ Վուդվիլի հետ միասին ապօրինի են այն հիմքով, որ իր եղբայրը նշանված է եղել այրի լեդի Էլեանոր Բատլերի հետ, ինչն այն ժամանակ համարվում էր իրավաբանորեն պարտավորեցնող պայմանագիր, և ինչի հետևանքով ցանկացած այլ ամուսնական պայմանագիր անվավեր էր դառնում։ Բուրգունդյան տարեգիր Ֆիլիպ դե Կոմինը ասել է, որ Ռոբերտ Սթիլինգթոնը՝ Բաթի և Ուելսի եպիսկոպոսը, պնդել է, որ ինքն է անցկացրել Էդուարդ IV-ի և լեդի Էլեանորի միջև նշանադրության արարողությունը^[56].
↑ Հենրի Թյուդորի հավակնությունները գահի հանդեպ թույլ էին Հենրի IV–ի հրովարտակի պատճառով, որով արգելված էր գահ բարձրանալ իր հոր՝ Ջոն Գոնտի և նրա երրորդ կնոջ՝ Քեթրին Սուինֆորդի օրինական ցանկացած ժառանգի։ Գոնտի և Սուինֆորդի երեխաների օրինականացման ակտի բնօրինակը, որն ընդունվել է խորհրդարանի կողմից և Պապի բուլայով, իրականում նրանց օրինականացրել է ամբողջությամբ, ինչը արդեն իսկ կասկածի տակ է դրել իր՝ Հենրի IV–ի հռչակագրի լեգիտիմությունը։
↑ Ռիչարդի եւ Աննայի միակ երեխան՝ Էդուարդ Միդլգեմացին, հանկարծամահ է եղել 1484 թվականի ապրիլին Միդլգեմում։

↑ Հայտնի է նաև որպես Էլիզաբեթ Պլանտագենետ^[1].
↑ Թագավորի ամուսնությունը ավելի վաղ այրիացած Էլիզաբեթ Վուդվիլի հետ տեղի է ունեցել գաղտնի, և մինչ այդ մասին պաշտոնապես հայտարարելը պալատում այդ մասին իմացել են միայն Էլիզաբեթի մայրը՝ Ժակետան և երկու աղախիններ ^[6]^[7].
↑ 2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 62 550 ֆունտ^[8].
↑ Ավանդույթի համաձայն ՝ թագավորական սերունդները դաստիարակվել են Լոնդոնից և արքունիքից հեռու՝ հանուն նրանց անվտանգության և առողջության ^[9]։
↑ Մարգարետը սեր Ջոն Բուրշյեի՝ կինն էր․ բարոնը Էդուարդ III թագավորի ծոռն էր և Էլիզաբեթ թագուհու ընտանիքի մոտ ընկերը^[11].
↑ 2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 50 հազար ֆունտ^[12].
↑ 2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 200 200 ֆունտ^[14].
↑ Եթե Էլիզաբեթի փոխարեն տղա ծնվեր, ապա նա կկրեր Կորնուոլի դքսի տիտղոսը և արդյունքում սեփական դքսություն ձեռք կբերեր^[15].
↑ Թագավոր Էդուարդ IV-ը պնդել է, որ իր երեխաների տներում չլինեն «սկանդալիստներ, խուլիգաններ, վտանգավոր մարդիկ կամ դավաճաններ», և բոլոր խոսակցությունները նրանց ներկայությամբ լինեն « առաքինի, ազնիվ ... և իմաստուն»^[18].
↑ Հայտնի է, որ արքայադստերը և նրա քույր Սեսիլիային է պատկանել ֆրանսերեն լեզվով 45 էջանոց Testament de Amyra Sultan Nichhemedy Empereur des Turcs գիրքը, որտեղ նկարագրվում էր թուրքական Բայազիդ I սուլթանի հուղարկավորությունը ^[28]։
↑ В 1498 թվականին, երբ Եկատերինա Արագոնացին պատրաստվում էր տեղափոխվել Անգլիա, Էլիզաբեթը խորհուրդ է տվել նրան ֆրանսերեն սովորել, քանի որ «Անգլիայի տիկնայք չեն հասկանում լատիներեն և նույնիսկ՝ ավելի քիչ իսպաներեն»^[28].
↑ Էլիզաբեթ Վուդվիլի մայրը՝ Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին մեծացել էր բուրգունդյան վերածննդի ժամանակ և շատ կրթված կին էր^[28] և հետևողական է եղել, որ իր երեխաները նույնպես կրթված լինեն։
↑ Կայսրուհի Մաթիլդայի գահակալումը հանգեցրել է քաղաքացիական պատերազմի^[34].
↑ Սրբավայրի շենքը գտնվում էր աբբայության հյուսիս-արևմտյան անկյունում՝ Սուրբ Մարգարիտայի գերեզմանատան վերջում, որտեղ այժմ Վեստմինստերի ռատուշան է։ Շենքը կառուցվել է տասնմեկերորդ դարում Էդվարդ Խոստովանողի կողմից և ուներ հաստ քարե պատեր, բավականին ամուր՝ պաշարմանը դիմակայելու համար․ նրանք դժվարությամբ քանդվել են 1750 թվականին, քանի որ այդ ժամանակ սրբավայրերի պրակտիկան վաղուց արդեն չէր օգտագործվում։ Մի կաղնե հաստ դուռը տանում էր դեպի խաչաձև ինտերիերը, որը բաղկացած էր երկու մատուռներից՝ մեկը մյուսի վրա։ Օրինապահ քաղաքացիները օգտագործում էին վերին մասը, հանցագործները՝ ստորին։ Վեստմինստերում սրբավայրի իրավունքը տարածվում էր նաև դրան հարող մերձակա և եկեղեցական արքունիքների վրա^[39].
↑ «Կրոյլենդյան խրոնիկայի» համաձայն՝ տղան ծնվել է նոյեմբերի 1-ին՝ Բոլոր Սրբերի օրը^[43].
↑ Էլիզաբեթի վաղաժամ մահվան դեպքում դոֆինի հարսնացուն պետք է դառնար քույրը՝ Մարիան^[50], սակայն 1481 թվականին վերջինս նշանվեց Դանիայի թագավորի հետ, ինչը նշանակում էր, որ Ֆրանսիայի պահեստային հարսնացուն այլեւս պետք չէ^[51].
↑ Հենրի Թյուդորի հավակնությունները գահի հանդեպ թույլ էին Հենրի IV–ի հրովարտակի պատճառով, որով արգելված էր գահ բարձրանալ իր հոր՝ Ջոն Գոնտի և նրա երրորդ կնոջ՝ Քեթրին Սուինֆորդի օրինական ցանկացած ժառանգի։ Գոնտի և Սուինֆորդի երեխաների օրինականացման ակտի բնօրինակը, որն ընդունվել է խորհրդարանի կողմից և Պապի բուլայով, իրականում նրանց օրինականացրել է ամբողջությամբ, ինչը արդեն իսկ կասկածի տակ է դրել իր՝ Հենրի IV–ի հռչակագրի լեգիտիմությունը։
↑ Էլիզաբեթը, Էդմունդը և Եկատերինան մահացել են մանուկ հասակում, սակայն նկարի վրա պատկերված են դեռահաս տարիքում:
↑ Շատ տարիներ անց այս ամուսնության հանգամանքները դարձան Եկատերինայի և Հենրիի ամուսնալուծության պատճառներից մեկը^[79].
↑ Նրա մահվան այլ հնարավոր պատճառների թվում նաև նշվում են դիաբետը, հանտավիրուսյան ինֆեկցիան, թոքաբորբը և տուբերկուլոզը^[80].
↑ Ընդհանուր կարծիքով, Ֆրանսիայի թագավորը մահացել է «ննջասենյակում ավելորդ ջանքերի» պատճառով»^[90].
↑ Գերբը Յորքերին է փոխանցվել Էլիզաբեթ դե Բուրգից — прапрабабки Эдуарда VI по отцу.

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Panton, 2011, էջ 184
↑ Weir, 2013, էջ 14
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Loades, 2009, էջ 71
↑ ^4,0 ^4,1 Weir, 2013, էջեր 14—15
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Gairdner, 1889, էջ 200
↑ Fabian, 1811, էջ 654
↑ Giles, Warkworth, 1845, էջեր 15—16
↑ ^8,0 ^8,1 Weir, 2013, էջ 15
↑ Weir, 2013, էջ 22
↑ Weir, 2013, էջեր 21—22
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 ^11,3 Okerlund, 2009, էջ 9
↑ ^12,0 ^12,1 Weir, 2013, էջ 16
↑ Everett Green, 1851, էջ 396
↑ ^14,0 ^14,1 Weir, 2013, էջ 21
↑ ^15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 ^15,5 ^15,6 Loades, 2009, էջ 72
↑ Weir, 2013, էջ 17
↑ ^17,0 ^17,1 Weir, 2013, էջ 23
↑ Weir, 2013, էջ 26
↑ Weir, 2013, էջեր 23—24
↑ Weir, 2013, էջ 24
↑ Weir, 2013, էջեր 24—25
↑ ^22,0 ^22,1 Weir, 2013, էջ 38
↑ ^23,0 ^23,1 Weir, 2013, էջ 39
↑ Weir, 2013, էջ 56
↑ Weir, 2013, էջ 57
↑ Weir, 2013, էջեր 60—61
↑ Weir, 2013, էջեր 25—26
↑ ^28,0 ^28,1 ^28,2 ^28,3 Okerlund, 2009, էջ 10
↑ Okerlund, 2009, էջեր 9—10
↑ Weir, 2013, էջ 30
↑ Weir, 2013, էջեր 31—32
↑ Weir, 2013, էջ 36
↑ Weir, 2013, էջեր 36—37
↑ Линдсей, 1996, էջ 108
↑ Weir, 2013, էջ 37
↑ ^36,0 ^36,1 Weir, 2013, էջ 40
↑ ^37,0 ^37,1 Weir, 2013, էջ 43
↑ Okerlund, 2009, էջ 6
↑ Weir, 2013, էջեր 40—41
↑ Weir, 2013, էջ 42
↑ Weir, 2013, էջ 10
↑ Weir, 2011, էջ 143
↑ ^43,0 ^43,1 Weir, 2013, էջ 44
↑ Weir, 2013, էջ 46
↑ ^45,0 ^45,1 Weir, 2013, էջ 47
↑ Okerlund, 2009, էջ 7
↑ Weir, 2013, էջեր 48—49
↑ Weir, 2013, էջ 51
↑ Okerlund, 2009, էջ 13
↑ ^50,0 ^50,1 Everett Green, 1851, էջ 399
↑ Horrox, 2004, «Were Elizabeth to die before reaching marriageable age, the sister next to her in age, Mary, was to take her place. In 1481 Mary was betrothed to the king of Denmark, in tacit recognition that her service as reserve was no longer needed»
↑ Horrox, 2004, «That it would never take place became apparent with the Franco-Burgundian treaty of Arras agreed on 23 December 1482. Under the terms of the agreement Charles was to marry the infant daughter of Maximilian of Austria and Mary of Burgundy, and although in the event this marriage, too, failed to take effect, the treaty marked the final collapse of the Picquigny settlement»
↑ Loades, 2009, էջեր 71—72
↑ Weir, 2013, էջեր 51—52
↑ Richard III. Biography
↑ Philipe de Commines The memoirs of Philip de Commines, lord of Argenton. — H.G. Bohn, 1855. — Т. 1. — С. 396—397.
↑ «The Princes in the Tower» (անգլերեն). BBC. Վերցված է 2015-02-08-ին.
↑ Genealogical Tables in Morgan. — 1988. — С. 709.
↑ Richard III and Yorkist History Server Արխիվացված 2006-07-09 Wayback Machine
↑ Michael Hicks Anne Neville: Queen to Richard III. — Tempus, 2006. — С. 196.
↑ Court minutes of the Mercer’s company March 31st 1485
↑ The last days of Richard III by John Ashdown-Hill
↑ Barrie Williams The Portuguese Connection and the Significance of the 'Holy Princess' // The Ricardian. — March 1983. — Т. 6. — № 90.
↑ Henry VII.
↑ Blackstone, W. Commentaries on the Laws of England. — Oxford: Clarendon Press, 1765.
↑ «Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII – Annullment of Richard III's Titulus Regius». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-02-ին. Վերցված է 2015-02-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII – Restitution of Elizabeth Queen of Edward IV». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-02-ին. Վերցված է 2015-02-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Okerlund, Arlene Naylor Elizabeth of York. — Palgrave Macmillan, 2009. — С. 99—118, 185—186, 203—204. — ISBN 978-0-230-61827-5
↑ Williams, Neville Henry VII // The Lives of the Kings and Queens of England / ed. Fraser, Antonia. — Futura, 1977. — P. 143. — ISBN 0-8600-7449-8
↑ Routh, Charles Richard Nairne; Holmes, Peter Who's Who in Tudor England. — London: Shepheard-Walwyn, 1990. — ISBN 0-85683-093-3
↑ Okerlund, Arlene Naylor Elizabeth of York. — Palgrave Macmillan, 2009. — С. 203—211. — ISBN 978-0-230-61827-5
↑ Agnes Strickland, Elizabeth Strickland Lives of the Queens of England. — 1852.
↑ Thomas Penn Winter King, Henry VII and the Dawn of Tudor England. — С. 114.
↑ Elizabeth of York and her Kings — Henry VII.
↑ Stanley, Arthur Westminster Abbey. — London: John Murray, 1886. — С. 499.
↑ Weir, 2013, էջ 230
↑ Starkey, 2009, էջեր 57—58
↑ Weir, 2007, էջեր 32—33
↑ ^79,0 ^79,1 Weir, 2007, էջ 34
↑ Starkey, 2009, էջ 76
↑ Линдсей, 1996, էջ 49
↑ Weir (I), 2011, էջ 52
↑ Buchanan, 1985, էջ 262
↑ Tait, 1893, էջ 156
↑ Перфильев, 1999, էջ 48—49
↑ Эриксон, 2001, էջ 57
↑ Varlow, Sally Sir Francis Knollys's Latin Dictionary: New evidence for Katherine Carey(անգլ.) // Historical Research : scholarly journal. — 2007. — Т. 80. — № 209. — С. 315—323. — doi:10.1111/j.1468-2281.2007.00400.x
↑ Эриксон, 2001, էջ 152
↑ Перфильев, 1999, էջ 318
↑ Guicciardini, 1853, էջ 341
↑ Yonge, 1877, էջ 335
↑ Gairdner, 1893, էջեր 399
↑ Perry, 2000, էջ 284
↑ Weir, 2013, էջեր 229—230
↑ Гриффитс, Роджер, 1997, էջ 310—311
↑ Marshall, 2003, էջ 85
↑ Louda, Maclagan, 1999, էջ 22

Գրականություն

«Елизавета Йоркская». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Гриффитс, Ральф; Роджер, Томас Становление династии Тюдоров. — Ростов-на-Дону: Феникс, 1997. — 320 с. — ISBN 5-222-00062-1
Линдсей, Карен Разведённые. Обезглавленные. Уцелевшие. Жёны короля Генриха VIII. — М.: КРОН-ПРЕСС, 1996. — 336 с. — ISBN 5-232-00389-5
Перфильев, Олег Жёны Синей Бороды. В спальне Генриха VIII. — М.: ОЛМА-ПРЕСС, 1999. — 415 с. — ISBN 5-224-00599-X
Эриксон, Кэролли Мария Кровавая. — М.: АСТ, 2001. — ISBN 5-17-004357-0
Buchanan, Patricia Hill Margaret Tudor, Queen of Scots. — Scottish Academic Press, 1985. — 287 p.
Everett Green, Mary Anne Lives of the Princesses of England. — London: Longman, Brown, Green, Longman and Robers, 1851. — P. 395—403.
Fabian, Robert The New Chronicles of England and France / ed. Henry Ellis. — London: Rivington, 1811. — 723 p.
Gairdner, James Elizabeth (1465-1503) // Dictionary of National Biography / ed. Leslie Stephen. — Smith, Elder & Co, 1889. — Vol. 17. — P. 200—203.
Gairdner, James Mary (1496-1533) // Dictionary of National Biography / ed. Leslie Stephen. — Smith, Elder & Co, 1893. — Vol. 36. — P. 397—400.
Giles, John Allen; Warkworth, John Hearne’s Fragment of an Old Chronicle, from 1460–1470 // The Chronicles of the White Rose of York. — 2. — London: James Bohn, 1845. — 310 p.
Griffiths, Ralph A. The Court during the Wars of the Roses // Princes Patronage and the Nobility: The Court at the Beginning of the Modern Age, cc. 1450–1650 / еd. Ronald G. Asch, Adolf M. Birke. — New York: Oxford University Press, 1991. — 507 p. — ISBN 0-19-920502-7
Guicciardini, Francesco Storia d'Italia. — 1853. — P. 341. — 373 p.
Harvey, Nancy Lenz Elizabeth of York: Tudor Queen. — Palgrave Macmillan, 1973. — 241 p.
Horrox, Rosemary Elizabeth (1466–1503) // Oxford Dictionary of National Biography. — 2004.
Licence, Amy In Bed with the Tudors: The Sex Lives of a Dynasty from Elizabeth of York to Elizabeth I. — Amberley Publishing, 2013. — P. 13—62. — 256 p. — ISBN 1445614758, 9781445614755
Licence, Amy Elizabeth of York: The Forgotten Tudor Queen. — Amberley Publishing, 2013. — 272 p. — ISBN 1445618109, 9781445618104
Loades, David Tudor Queens of England. — A&C Black, 2009. — P. 71—86. — 264 p. — ISBN 184725019X, 9781847250193
Loades, David The Tudors: History of a Dynasty. — A&C Black, 2012. — P. 21—23. — 248 p. — ISBN 1441144986, 9781441144980
Louda, Jiri; Maclagan, Michael Lines of Succession: Heraldry of the Royal Families of Europe. — Little, Brown Book Group Limited, 1999. — 308 p. — ISBN 1856054691, 9781856054690
Marshall, Rosalind K. Scottish Queens, 1034-1714. — Tuckwell Press, 2003. — Т. 36. — 226 p. — ISBN 1862322716, 9781862322714
Nicolas, Harris Privy Purse Expenses of Elizabeth of York: Wardrobe accounts of Edward the Fourth. With a Memoir of Elizabeth of York and Notes. — London: William Pickham, 1830.
Okerlund, Arlene Naylor Elizabeth of York. — Palgrave Macmillan, 2009. — 263 p. — ISBN 0230100651, 9780230100657
Panton, James Historical Dictionary of the British Monarchy. — Scarecrow Press, 2011. — 722 p. — ISBN 0810874970, 9780810874978
Perry, Maria The Sisters of Henry VIII: The Tumultuous Lives of Margaret of Scotland and Mary of France. — Perseus Books Group, 2000. — P. 136—154. — 304 p. — ISBN 0306809893, 9780306809897 Արխիվացված է Հուլիս 9, 2017 Wayback Machine-ի միջոցով:
Starkey, David Henry: Virtuous Prince. — Harper Perennial, 2009. — 427 p.
Strickland, Agnes Memoirs of the queens of Henry VIII.: and of his mother, Elizabeth of York. — Philadelphia: Blanchard and Lea, 1853. — P. 17—62. — 420 p.
Tait, James Margaret (1489-1541) // Dictionary of National Biography / ed. Leslie Stephen. — Smith, Elder & Co, 1893. — Vol. 36. — P. 150—157.
Weir, Alison The Six Wives of Henry VIII. — Random House, 2007. — 656 p. — ISBN 0099523620, 9780099523628
Weir, Alison Britain's Royal Families: The Complete Genealogy. — Random House, 2011. — P. 149. — 400 p. — ISBN 1446449114, 9781446449110
Weir, Alison Mary Queen Of Scots: And The Murder Of Lord Darnley. — Random House, 2011. — 640 p. — ISBN 1446449211, 9781446449219
Weir, Alison Elizabeth of York: The First Tudor Queen. — Random House, 2013. — 576 p. — ISBN 1448191386, 9781448191383
Yonge, Charlotte Mary The Wars of the Roses. — London: Macmillan and Company, 1877. — P. 335.

Հղումներ

«Elizabeth Plantagenet» (անգլերեն). Thepeerage.com. Վերցված է 2017-04-19-ին.
ELIZABETH OF YORK GALLERY

[74] Պառլամենտական Titulus Regius (1 Ric. III) ակտում լորդ–պրոտեկտոր Գլոստերի դուքսը հայտարարել է, որ իր ավագ եղբոր երեխաները, Էլիզաբեթ Վուդվիլի հետ միասին ապօրինի են այն հիմքով, որ իր եղբայրը նշանված է եղել այրի լեդի Էլեանոր Բատլերի հետ, ինչն այն ժամանակ համարվում էր իրավաբանորեն պարտավորեցնող պայմանագիր, և ինչի հետևանքով ցանկացած այլ ամուսնական պայմանագիր անվավեր էր դառնում։ Բուրգունդյան տարեգիր Ֆիլիպ դե Կոմինը ասել է, որ Ռոբերտ Սթիլինգթոնը՝ Բաթի և Ուելսի եպիսկոպոսը, պնդել է, որ ինքն է անցկացրել Էդուարդ IV-ի և լեդի Էլեանորի միջև նշանադրության արարողությունը^[56].

[77] Հենրի Թյուդորի հավակնությունները գահի հանդեպ թույլ էին Հենրի IV–ի հրովարտակի պատճառով, որով արգելված էր գահ բարձրանալ իր հոր՝ Ջոն Գոնտի և նրա երրորդ կնոջ՝ Քեթրին Սուինֆորդի օրինական ցանկացած ժառանգի։ Գոնտի և Սուինֆորդի երեխաների օրինականացման ակտի բնօրինակը, որն ընդունվել է խորհրդարանի կողմից և Պապի բուլայով, իրականում նրանց օրինականացրել է ամբողջությամբ, ինչը արդեն իսկ կասկածի տակ է դրել իր՝ Հենրի IV–ի հռչակագրի լեգիտիմությունը։

[78] Ռիչարդի եւ Աննայի միակ երեխան՝ Էդուարդ Միդլգեմացին, հանկարծամահ է եղել 1484 թվականի ապրիլին Միդլգեմում։

[2] Հայտնի է նաև որպես Էլիզաբեթ Պլանտագենետ^[1].

[9] Թագավորի ամուսնությունը ավելի վաղ այրիացած Էլիզաբեթ Վուդվիլի հետ տեղի է ունեցել գաղտնի, և մինչ այդ մասին պաշտոնապես հայտարարելը պալատում այդ մասին իմացել են միայն Էլիզաբեթի մայրը՝ Ժակետան և երկու աղախիններ ^[6]^[7].

[11] 2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 62 550 ֆունտ^[8].

[13] Ավանդույթի համաձայն ՝ թագավորական սերունդները դաստիարակվել են Լոնդոնից և արքունիքից հեռու՝ հանուն նրանց անվտանգության և առողջության ^[9]։

[16] Մարգարետը սեր Ջոն Բուրշյեի՝ կինն էր․ բարոնը Էդուարդ III թագավորի ծոռն էր և Էլիզաբեթ թագուհու ընտանիքի մոտ ընկերը^[11].

[18] 2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 50 հազար ֆունտ^[12].

[21] 2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 200 200 ֆունտ^[14].

[23] Եթե Էլիզաբեթի փոխարեն տղա ծնվեր, ապա նա կկրեր Կորնուոլի դքսի տիտղոսը և արդյունքում սեփական դքսություն ձեռք կբերեր^[15].

[27] Թագավոր Էդուարդ IV-ը պնդել է, որ իր երեխաների տներում չլինեն «սկանդալիստներ, խուլիգաններ, վտանգավոր մարդիկ կամ դավաճաններ», և բոլոր խոսակցությունները նրանց ներկայությամբ լինեն « առաքինի, ազնիվ ... և իմաստուն»^[18].

[38] Հայտնի է, որ արքայադստերը և նրա քույր Սեսիլիային է պատկանել ֆրանսերեն լեզվով 45 էջանոց Testament de Amyra Sultan Nichhemedy Empereur des Turcs գիրքը, որտեղ նկարագրվում էր թուրքական Բայազիդ I սուլթանի հուղարկավորությունը ^[28]։

[40] В 1498 թվականին, երբ Եկատերինա Արագոնացին պատրաստվում էր տեղափոխվել Անգլիա, Էլիզաբեթը խորհուրդ է տվել նրան ֆրանսերեն սովորել, քանի որ «Անգլիայի տիկնայք չեն հասկանում լատիներեն և նույնիսկ՝ ավելի քիչ իսպաներեն»^[28].

[41] Էլիզաբեթ Վուդվիլի մայրը՝ Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին մեծացել էր բուրգունդյան վերածննդի ժամանակ և շատ կրթված կին էր^[28] և հետևողական է եղել, որ իր երեխաները նույնպես կրթված լինեն։

[47] Կայսրուհի Մաթիլդայի գահակալումը հանգեցրել է քաղաքացիական պատերազմի^[34].

[53] Սրբավայրի շենքը գտնվում էր աբբայության հյուսիս-արևմտյան անկյունում՝ Սուրբ Մարգարիտայի գերեզմանատան վերջում, որտեղ այժմ Վեստմինստերի ռատուշան է։ Շենքը կառուցվել է տասնմեկերորդ դարում Էդվարդ Խոստովանողի կողմից և ուներ հաստ քարե պատեր, բավականին ամուր՝ պաշարմանը դիմակայելու համար․ նրանք դժվարությամբ քանդվել են 1750 թվականին, քանի որ այդ ժամանակ սրբավայրերի պրակտիկան վաղուց արդեն չէր օգտագործվում։ Մի կաղնե հաստ դուռը տանում էր դեպի խաչաձև ինտերիերը, որը բաղկացած էր երկու մատուռներից՝ մեկը մյուսի վրա։ Օրինապահ քաղաքացիները օգտագործում էին վերին մասը, հանցագործները՝ ստորին։ Վեստմինստերում սրբավայրի իրավունքը տարածվում էր նաև դրան հարող մերձակա և եկեղեցական արքունիքների վրա^[39].

[58] «Կրոյլենդյան խրոնիկայի» համաձայն՝ տղան ծնվել է նոյեմբերի 1-ին՝ Բոլոր Սրբերի օրը^[43].

[67] Էլիզաբեթի վաղաժամ մահվան դեպքում դոֆինի հարսնացուն պետք է դառնար քույրը՝ Մարիան^[50], սակայն 1481 թվականին վերջինս նշանվեց Դանիայի թագավորի հետ, ինչը նշանակում էր, որ Ֆրանսիայի պահեստային հարսնացուն այլեւս պետք չէ^[51].

[70] Հենրի Թյուդորի հավակնությունները գահի հանդեպ թույլ էին Հենրի IV–ի հրովարտակի պատճառով, որով արգելված էր գահ բարձրանալ իր հոր՝ Ջոն Գոնտի և նրա երրորդ կնոջ՝ Քեթրին Սուինֆորդի օրինական ցանկացած ժառանգի։ Գոնտի և Սուինֆորդի երեխաների օրինականացման ակտի բնօրինակը, որն ընդունվել է խորհրդարանի կողմից և Պապի բուլայով, իրականում նրանց օրինականացրել է ամբողջությամբ, ինչը արդեն իսկ կասկածի տակ է դրել իր՝ Հենրի IV–ի հռչակագրի լեգիտիմությունը։

[96] Էլիզաբեթը, Էդմունդը և Եկատերինան մահացել են մանուկ հասակում, սակայն նկարի վրա պատկերված են դեռահաս տարիքում:

[101] Շատ տարիներ անց այս ամուսնության հանգամանքները դարձան Եկատերինայի և Հենրիի ամուսնալուծության պատճառներից մեկը^[79].

[103] Նրա մահվան այլ հնարավոր պատճառների թվում նաև նշվում են դիաբետը, հանտավիրուսյան ինֆեկցիան, թոքաբորբը և տուբերկուլոզը^[80].

[114] Ընդհանուր կարծիքով, Ֆրանսիայի թագավորը մահացել է «ննջասենյակում ավելորդ ջանքերի» պատճառով»^[90].

[121] Գերբը Յորքերին է փոխանցվել Էլիզաբեթ դե Բուրգից — прапрабабки Эдуарда VI по отцу.

[Panton—2011——184-1] 1,0 ^1,1 Panton, 2011, էջ 184

[Weir—2013——14-3] Weir, 2013, էջ 14

[Loades—2009——71-4] 3,0 ^3,1 ^3,2 Loades, 2009, էջ 71

[Weir—2013——14—15-5] 4,0 ^4,1 Weir, 2013, էջեր 14—15

[Gairdner—1889——200-6] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 Gairdner, 1889, էջ 200

[Fabian—1811——654-7] Fabian, 1811, էջ 654

[Giles,_Warkworth—1845——15—16-8] Giles, Warkworth, 1845, էջեր 15—16

[Weir—2013——15-10] 8,0 ^8,1 Weir, 2013, էջ 15

[Weir—2013——22-12] Weir, 2013, էջ 22

[Weir—2013——21—22-14] Weir, 2013, էջեր 21—22

[Okerlund—2009——9-15] 11,0 ^11,1 ^11,2 ^11,3 Okerlund, 2009, էջ 9

[Weir—2013——16-17] 12,0 ^12,1 Weir, 2013, էջ 16

[Everett_Green—1851——396-19] Everett Green, 1851, էջ 396

[Weir—2013——21-20] 14,0 ^14,1 Weir, 2013, էջ 21

[Loades—2009——72-22] 15,0 ^15,1 ^15,2 ^15,3 ^15,4 ^15,5 ^15,6 Loades, 2009, էջ 72

[Weir—2013——17-24] Weir, 2013, էջ 17

[Weir—2013——23-25] 17,0 ^17,1 Weir, 2013, էջ 23

[Weir—2013——26-26] Weir, 2013, էջ 26

[Weir—2013——23—24-28] Weir, 2013, էջեր 23—24

[Weir—2013——24-29] Weir, 2013, էջ 24

[Weir—2013——24—25-30] Weir, 2013, էջեր 24—25

[Weir—2013——38-31] 22,0 ^22,1 Weir, 2013, էջ 38

[Weir—2013——39-32] 23,0 ^23,1 Weir, 2013, էջ 39

[Weir—2013——56-33] Weir, 2013, էջ 56

[Weir—2013——57-34] Weir, 2013, էջ 57

[Weir—2013——60—61-35] Weir, 2013, էջեր 60—61

[Weir—2013——25—26-36] Weir, 2013, էջեր 25—26

[Okerlund—2009——10-37] 28,0 ^28,1 ^28,2 ^28,3 Okerlund, 2009, էջ 10

[Okerlund—2009——9—10-39] Okerlund, 2009, էջեր 9—10

[Weir—2013——30-42] Weir, 2013, էջ 30

[Weir—2013——31—32-43] Weir, 2013, էջեր 31—32

[Weir—2013——36-44] Weir, 2013, էջ 36

[Weir—2013——36—37-45] Weir, 2013, էջեր 36—37

[Линдсей—1996——108-46] Линдсей, 1996, էջ 108

[Weir—2013——37-48] Weir, 2013, էջ 37

[Weir—2013——40-49] 36,0 ^36,1 Weir, 2013, էջ 40

[Weir—2013——43-50] 37,0 ^37,1 Weir, 2013, էջ 43

[Okerlund—2009——6-51] Okerlund, 2009, էջ 6

[Weir—2013——40—41-52] Weir, 2013, էջեր 40—41

[Weir—2013——42-54] Weir, 2013, էջ 42

[Weir—2013——10-55] Weir, 2013, էջ 10

[Weir—2011——143-56] Weir, 2011, էջ 143

[Weir—2013——44-57] 43,0 ^43,1 Weir, 2013, էջ 44

[Weir—2013——46-59] Weir, 2013, էջ 46

[Weir—2013——47-60] 45,0 ^45,1 Weir, 2013, էջ 47

[Okerlund—2009——7-61] Okerlund, 2009, էջ 7

[Weir—2013——48—49-62] Weir, 2013, էջեր 48—49

[Weir—2013——51-63] Weir, 2013, էջ 51

[Okerlund—2009——13-64] Okerlund, 2009, էջ 13

[Everett_Green—1851——399-65] 50,0 ^50,1 Everett Green, 1851, էջ 399

[Horrox—2004—«Were_Elizabeth_to_die_before_reaching_marriageable_age,_the_sister_next_to_her_in_age,_Mary,_was_to_take_her_place._In_1481_Mary_was_betrothed_to_the_king_of_Denmark,_in_tacit_recognition_that_her_service_as_reserve_was_no_longer_needed»—-66] Horrox, 2004, «Were Elizabeth to die before reaching marriageable age, the sister next to her in age, Mary, was to take her place. In 1481 Mary was betrothed to the king of Denmark, in tacit recognition that her service as reserve was no longer needed»

[Horrox—2004—«That_it_would_never_take_place_became_apparent_with_the_Franco-Burgundian_treaty_of_Arras_agreed_on_23_December_1482._Under_the_terms_of_the_agreement_Charles_was_to_marry_the_infant_daughter_of_Maximilian_of_Austria_and_Mary_of_Burgundy,_and_although_in_the_event_this_marriage,_too,_failed_to_take_effect,_the_treaty_marked_the_final_collapse_of_the_Picquigny_settlement»—-68] Horrox, 2004, «That it would never take place became apparent with the Franco-Burgundian treaty of Arras agreed on 23 December 1482. Under the terms of the agreement Charles was to marry the infant daughter of Maximilian of Austria and Mary of Burgundy, and although in the event this marriage, too, failed to take effect, the treaty marked the final collapse of the Picquigny settlement»

[Loades—2009——71—72-69] Loades, 2009, էջեր 71—72

[Weir—2013——51—52-71] Weir, 2013, էջեր 51—52

[72] Richard III. Biography

[73] Philipe de Commines The memoirs of Philip de Commines, lord of Argenton. — H.G. Bohn, 1855. — Т. 1. — С. 396—397.

[75] «The Princes in the Tower» (անգլերեն). BBC. Վերցված է 2015-02-08-ին.

[Ref_g-76] Genealogical Tables in Morgan. — 1988. — С. 709.

[Ref_h-79] Richard III and Yorkist History Server Արխիվացված 2006-07-09 Wayback Machine

[80] Michael Hicks Anne Neville: Queen to Richard III. — Tempus, 2006. — С. 196.

[81] Court minutes of the Mercer’s company March 31st 1485

[82] The last days of Richard III by John Ashdown-Hill

[83] Barrie Williams The Portuguese Connection and the Significance of the 'Holy Princess' // The Ricardian. — March 1983. — Т. 6. — № 90.

[84] Henry VII.

[85] Blackstone, W. Commentaries on the Laws of England. — Oxford: Clarendon Press, 1765.

[86] «Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII – Annullment of Richard III's Titulus Regius». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-02-ին. Վերցված է 2015-02-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[87] «Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII – Restitution of Elizabeth Queen of Edward IV». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-02-ին. Վերցված է 2015-02-12-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[88] Okerlund, Arlene Naylor Elizabeth of York. — Palgrave Macmillan, 2009. — С. 99—118, 185—186, 203—204. — ISBN 978-0-230-61827-5

[89] Williams, Neville Henry VII // The Lives of the Kings and Queens of England / ed. Fraser, Antonia. — Futura, 1977. — P. 143. — ISBN 0-8600-7449-8

[90] Routh, Charles Richard Nairne; Holmes, Peter Who's Who in Tudor England. — London: Shepheard-Walwyn, 1990. — ISBN 0-85683-093-3

[91] Okerlund, Arlene Naylor Elizabeth of York. — Palgrave Macmillan, 2009. — С. 203—211. — ISBN 978-0-230-61827-5

[92] Agnes Strickland, Elizabeth Strickland Lives of the Queens of England. — 1852.

[93] Thomas Penn Winter King, Henry VII and the Dawn of Tudor England. — С. 114.

[94] Elizabeth of York and her Kings — Henry VII.

[95] Stanley, Arthur Westminster Abbey. — London: John Murray, 1886. — С. 499.

[Weir—2013——230-97] Weir, 2013, էջ 230

[Starkey—2009——57—58-98] Starkey, 2009, էջեր 57—58

[Weir—2007——32—33-99] Weir, 2007, էջեր 32—33

[Weir—2007——34-100] 79,0 ^79,1 Weir, 2007, էջ 34

[Starkey—2009——76-102] Starkey, 2009, էջ 76

[Линдсей—1996——49-104] Линдсей, 1996, էջ 49

[Weir_(I)—2011——52-105] Weir (I), 2011, էջ 52

[Buchanan—1985——262-106] Buchanan, 1985, էջ 262

[Tait—1893——156-107] Tait, 1893, էջ 156

[Перфильев—1999——48—49-108] Перфильев, 1999, էջ 48—49

[Эриксон—2001——57-109] Эриксон, 2001, էջ 57

[Varlow-110] Varlow, Sally Sir Francis Knollys's Latin Dictionary: New evidence for Katherine Carey(անգլ.) // Historical Research : scholarly journal. — 2007. — Т. 80. — № 209. — С. 315—323. — doi:10.1111/j.1468-2281.2007.00400.x

[Эриксон—2001——152-111] Эриксон, 2001, էջ 152

[Перфильев—1999——318-112] Перфильев, 1999, էջ 318

[Guicciardini—1853——341-113] Guicciardini, 1853, էջ 341

[Yonge—1877——335-115] Yonge, 1877, էջ 335

[Gairdner—1893——399-116] Gairdner, 1893, էջեր 399

[Perry—2000——284-117] Perry, 2000, էջ 284

[Weir—2013——229—230-118] Weir, 2013, էջեր 229—230

[Гриффитс,_Роджер—1997——310—311-119] Гриффитс, Роджер, 1997, էջ 310—311

[Marshall—2003——85-120] Marshall, 2003, էջ 85

[Louda,_Maclagan—1999——22-122] Louda, Maclagan, 1999, էջ 22

[k 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[k 2]

[k 3]

[8]

[k 4]

[10]

[k 5]

[11]

[k 6]

[12]

[13]

[k 7]

[14]

[k 8]

[15]

[16]

[17]

[k 9]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[k 10]

[29]

[k 11]

[k 12]

[28]

[30]

[31]

[32]

[33]

[k 13]

[35]

[36]

[37]

[38]

[k 14]

[40]

[41]

[42]

[k 15]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[k 16]

[52]

[53]

[50]

[k 17]

[54]

[55]

[к 1]

[57]

[58]

[к 2]

[к 3]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[k 18]

[76]

[77]

[78]

[k 19]

[79]

[k 20]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
 '''Էլիզաբեթ Յորք'''{{ref+|Հայտնի է նաև որպես ''Էլիզաբեթ Պլանտագենետ''{{sfn|Panton|2011|p=184}}.|group="k"}} ({{lang-en|Elizabeth of York}}; {{ԱԾ}}), [[Անգլիայի թագավորություն|Անգլիայի]] արքայադուստր [[Յորքեր|Յորքերի]] տոհմից, [[Անգլիայի թագավորություն|Անգլիայի թագավոր]] [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] ավագ դուստրը: Ամուսնության մեջ, որպես [[Թյուդորներ|Թյուդորների]] դինաստիայի առաջին թագավոր [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ի]] կին, Անգլիայի թագուհի, Անգլիայի թագավոր [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] և Շոտլանդիայի ու Ֆրանսիայի թագուհիներ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ]] և [[Մարիա Թյուդոր (Ֆրանսիայի թագուհի)|Մարիա]] Թյուդորների մայրը։
-Էլիզաբեթը միակ կինն էր, որը դարձել է անգլիական թագավորների [[Էդուարդ IV|դուստր]], [[Էդուարդ V|քույր]], [[Ռիչարդ III|զարմուհի]], [[Հենրի VII (Անգլիա)|կին]] և [[Հենրի VIII|մայր]]{{sfn|Panton|2011|p=184}}։ Իր որդու՝ թագավոր [[Հենրի VIII|Հենրի VIII–ի]] շնորհիվ Էլիզաբեթը  [[Էդուարդ VI]] թագավորի և թագուհիների [[Մարի Թյուդոր|Մարի I–ի]] և [[Եղիսաբեթ I|Եղիսաբեթ I–ի]] տատիկն էր, և շնորհիվ իր դստեր՝ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտի]], նա նաև համարվում է [[Մարի Ստյուարտ|Մարի Ստյուարտի]] մեծ տատիկը։ Այս կերպ, Էլիզաբեթ Յորքը համարվում է անգլիական բոլոր միապետերի՝ սկսած [[Հենրի VIII|Հենրի VIII–ից]], և Շոտլանդիայի բոլոր միապետերի՝ սկսած [[Ջեյմս V (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս V–ից]], նախնին։
+Էլիզաբեթը միակ կինն էր, որը դարձել է անգլիական թագավորների [[Էդուարդ IV|դուստր]], [[Էդուարդ V|քույր]], [[Ռիչարդ III|զարմուհի]], [[Հենրի VII (Անգլիա)|կին]] և [[Հենրի VIII|մայր]]{{sfn|Panton|2011|p=184}}։ Իր որդու՝ թագավոր [[Հենրի VIII|Հենրի VIII–ի]] շնորհիվ Էլիզաբեթը [[Էդուարդ VI]] թագավորի և թագուհիների [[Մարի Թյուդոր|Մարի I–ի]] և [[Եղիսաբեթ I|Եղիսաբեթ I–ի]] տատիկն էր, և շնորհիվ իր դստեր՝ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտի]], նա նաև համարվում է [[Մարի Ստյուարտ|Մարի Ստյուարտի]] մեծ տատիկը։ Այս կերպ, Էլիզաբեթ Յորքը համարվում է անգլիական բոլոր միապետերի՝ սկսած [[Հենրի VIII|Հենրի VIII–ից]], և Շոտլանդիայի բոլոր միապետերի՝ սկսած [[Ջեյմս V (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս V–ից]], նախնին։
 == Արքայադուստր ==
@@ Տող 7. / Տող 7. @@
 === Ծագում և վաղ տարիներ ===
 {{երկակի պատկեր|ձախից|EdwardIVofEngland-Yorkist.jpg|158|ElizabethWoodville.JPG|155|Էլիզաբեթի ծնողները՝ Էդուարդ IV և Էլիզաբեթ Վուդվիլ}}
-Էլիզաբեթը ծնվել է [[1466|1466 թվականի]] [[Փետրվարի 11|փետրվարի 11–ին]] [[Վեստմինստերյան պալատ|Վեստմինստերյան պալատում]] և Անգլիայի թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] տասը երեխաներից ավագն էր, արքայադուստրը նաև երկու համամայր եղբայր ուներ՝ մոր և Գրոուբիից Ջոն Գրեյի հետ ամուսնությունից՝ Թոմասը և Ռիչարդը։ Հոր կողմից աղջիկը եղել է Ռիչարդ Պլանտագենետի՝ Յորքի 3-րդ դուքսի, ով հայտարարել էր Անգլիայի թագի հանդեպ [[Յորքեր|Յորքերի]] տան իրավունքների մասին, և Սեսիլիա Նևիլի, մոր կողմից՝ Ռիվերսի 1–ին կոմս Ռիչարդ Վուդվիլի և [[Ժակետա Լյուքսեմբուրգցի|Ժակետա Լյուքսեմբուրգցու]] թոռնուհին: Էլիզաբեթը այդ հարյուրամյակում Անգլիայում ծնված առաջին արքայադուստրն էր{{sfn|Weir|2013|p=14}}։ Աղջիկը շքեղ արարողությամբ, արքայազնին վայել, մկրտվել է [[1466|1466 թվականի]] փետրվարին {{sfn|Loades|2009|p=71}} [[Վեստմինստերյան պալատ|Վեստմինստերյան պալատի]] {{iw|Սուրբ Ստեփանոսի մատուռ (Վեստմինստեր)|Սուրբ Ստեփանոսի մատուռում|en|St Stephen's Chapel}}․ արարողությունը ղեկավարել է Յորքի արքեպիսկոպոս {{iw|Ջորջ Նևիլ (Յորքի արքեպիսկոպոս)|Ջորջ Նևիլը|en|George Neville (Archbishop)}}, կնքահայր և կնքամայր են դարձել նրա տատիկներ [[Սեսիլիա Նևիլ|Սեսիլիա Նևիլը]] և [[Ժակետա Լյուքսեմբուրգցի|Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին]], ինչպես նաև [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] մերձավոր համախոհ [[Ռիչարդ Նևիլ, Ուորիքի 16-րդ կոմս|Ռիչարդ Նևիլը]]{{sfn|Weir|2013|pp=14—15}}{{sfn|Gairdner|1889|p=200}}։ Ավանդույթի համաձայն, ո՛չ թագավորը, ո՛չ նրա կինը չպետք է ներկա լինեին երեխաների մկրտություններին, սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] դստեր համար բացառություն է արել, հավանաբար, որպեսզի ձերբազատվի այն խոսակցություններից, թե իր ամուսնությունը [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ]] թագուհու հետ անօրինական է{{ref+|Թագավորի ամուսնությունը ավելի վաղ այրիացած Էլիզաբեթ Վուդվիլի հետ տեղի է ունեցել գաղտնի, և մինչ այդ մասին պաշտոնապես հայտարարելը պալատում այդ մասին իմացել են միայն Էլիզաբեթի մայրը՝ Ժակետան և երկու աղախիններ {{sfn|Fabian|1811|p=654}}{{sfn|Giles, Warkworth|1845|pp=15—16}}.|group="k"}} և, հետևաբար, նորածին արքայադուստրը համարում է [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդ]]{{sfn|Weir|2013|pp=14—15}}։ Արքայադստեր ծննդյան կապակությամբ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] կնոջը 125 ֆունտ արժողությամբ զարդեր է նվիրել{{ref+|2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 62 550 ֆունտ{{sfn|Weir|2013|p=15}}.|group="k"}}․ շքեղ է եղել նաև [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]]՝ տվյալ տարվա մարտ ամիսն տեղի ունեցած  հետծննդյան մաքրման (քառասունքից դուրս գալու) արարողությունը{{sfn|Weir|2013|p=15}}։
+Էլիզաբեթը ծնվել է [[1466]] թվականի [[Փետրվարի 11|փետրվարի 11–ին]] [[Վեստմինստերյան պալատ|Վեստմինստերյան պալատում]] և Անգլիայի թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] տասը երեխաներից ավագն էր, արքայադուստրը նաև երկու համամայր եղբայր ուներ՝ մոր և Գրոուբիից Ջոն Գրեյի հետ ամուսնությունից՝ Թոմասը և Ռիչարդը։ Հոր կողմից աղջիկը եղել է Ռիչարդ Պլանտագենետի՝ Յորքի 3-րդ դուքսի, ով հայտարարել էր Անգլիայի թագի հանդեպ [[Յորքեր|Յորքերի]] տան իրավունքների մասին, և Սեսիլիա Նևիլի, մոր կողմից՝ Ռիվերսի 1–ին կոմս Ռիչարդ Վուդվիլի և [[Ժակետա Լյուքսեմբուրգցի|Ժակետա Լյուքսեմբուրգցու]] թոռնուհին: Էլիզաբեթը այդ հարյուրամյակում Անգլիայում ծնված առաջին արքայադուստրն էր{{sfn|Weir|2013|p=14}}։ Աղջիկը շքեղ արարողությամբ, արքայազնին վայել, մկրտվել է [[1466|1466 թվականի]] փետրվարին {{sfn|Loades|2009|p=71}} [[Վեստմինստերյան պալատ|Վեստմինստերյան պալատի]] {{iw|Սուրբ Ստեփանոսի մատուռ (Վեստմինստեր)|Սուրբ Ստեփանոսի մատուռում|en|St Stephen's Chapel}}․ արարողությունը ղեկավարել է Յորքի արքեպիսկոպոս {{iw|Ջորջ Նևիլ (Յորքի արքեպիսկոպոս)|Ջորջ Նևիլը|en|George Neville (Archbishop)}}, կնքահայր և կնքամայր են դարձել նրա տատիկներ [[Սեսիլիա Նևիլ|Սեսիլիա Նևիլը]] և [[Ժակետա Լյուքսեմբուրգցի|Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին]], ինչպես նաև [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] մերձավոր համախոհ [[Ռիչարդ Նևիլ, Ուորիքի 16-րդ կոմս|Ռիչարդ Նևիլը]]{{sfn|Weir|2013|pp=14—15}}{{sfn|Gairdner|1889|p=200}}։ Ավանդույթի համաձայն, ո՛չ թագավորը, ո՛չ նրա կինը չպետք է ներկա լինեին երեխաների մկրտություններին, սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] դստեր համար բացառություն է արել, հավանաբար, որպեսզի ձերբազատվի այն խոսակցություններից, թե իր ամուսնությունը [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ]] թագուհու հետ անօրինական է{{ref+|Թագավորի ամուսնությունը ավելի վաղ այրիացած Էլիզաբեթ Վուդվիլի հետ տեղի է ունեցել գաղտնի, և մինչ այդ մասին պաշտոնապես հայտարարելը պալատում այդ մասին իմացել են միայն Էլիզաբեթի մայրը՝ Ժակետան և երկու աղախիններ {{sfn|Fabian|1811|p=654}}{{sfn|Giles, Warkworth|1845|pp=15—16}}.|group="k"}} և, հետևաբար, նորածին արքայադուստրը համարում է [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդ]]{{sfn|Weir|2013|pp=14—15}}։ Արքայադստեր ծննդյան կապակությամբ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] կնոջը 125 ֆունտ արժողությամբ զարդեր է նվիրել{{ref+|2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 62 550 ֆունտ{{sfn|Weir|2013|p=15}}.|group="k"}}․ շքեղ է եղել նաև [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]]՝ տվյալ տարվա մարտ ամիսն տեղի ունեցած հետծննդյան մաքրման (քառասունքից դուրս գալու) արարողությունը{{sfn|Weir|2013|p=15}}։
-[[1467|1467 թվականին]] թագավորը կնոջը ցմահ օգտագործման է տրամադրել Սուրեայի  [[Ռիչմոնդյան պալատ|Շին պալատը]], որտեղ կազմակերպվել էր թագավորական մանկասենյակը{{ref+|Ավանդույթի համաձայն ՝ թագավորական սերունդները դաստիարակվել են Լոնդոնից և արքունիքից հեռու՝ հանուն նրանց անվտանգության և առողջության {{sfn|Weir|2013|p=22}}։|group="k"}}{{sfn|Weir|2013|pp=21—22}}։ Էլիզաբեթը այստեղ քրոջ՝ [[Մարիա Յորք|Մարիայի]] հետ, ով ծնվել էր [[1467|1467 թվականի]] [[Օգոստոսի 11|օգոստոսի 11–ին]], տնային դաստիարակչուհի Մարգարետի՝ լեդի Բերներսի գլխավորությամբ{{ref+|Մարգարետը սեր [[Ջոն Բուրշյե, Բերներսի 1-ին բարոն|Ջոն Բուրշյեի]]՝ կինն էր․ բարոնը [[Էդուարդ III|Էդուարդ III]] թագավորի ծոռն էր և Էլիզաբեթ թագուհու ընտանիքի մոտ ընկերը{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}.|group="k"}}{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}, ով իր ծառայությունների համար տարեկան 100 ֆունտ աշխատավարձ էր ստանում{{ref+|2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 50 հազար ֆունտ{{sfn|Weir|2013|p=16}}.|group="k"}}{{sfn|Weir|2013|p=16}}, անցկացրել է իր մանկությունն ու մանկության մի մասը։ Բացի դաստարակչուհուց, արքայադուստրերին ծառայելու համար աղախնի հաստիքներ են առանձնացված եղել{{sfn|Everett Green|1851|p=396}} և տարեան 400 ֆունտ՝ նրանց կարիքների համար{{ref+|2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 200 200 ֆունտ{{sfn|Weir|2013|p=21}}.|group="k"}}։ [[1467|1467 թվականին]] փոքրիկ Էլիզաբեթին ցմահ օգտագործման հանձնվեց [[Բաքինգհեմշիր]]ի Գրիթ Լինֆորդի առանձնատունը {{sfn|Gairdner|1889|p=200}}, որը մինչ [[1461|1461 թվականը]] պատկանում էր [[Ջեյմս Բատլեր, Օրմոնդի 5-րդ կոմս|Ուիլթշիրի կոմս Ջեյմս Բատլերին]]{{sfn|Weir|2013|p=21}}․ նման բան անելու թագավորի արարքը հասկանալի չէր, թեպետ դա հնարավոր է, որ փոխհատուցումը լիներ այն բանի, որ փոքրիկ արքայադուստրը տիտղոս չուներ{{ref+|Եթե Էլիզաբեթի փոխարեն տղա ծնվեր, ապա նա կկրեր [[Կորնուոլի դուքս|Կորնուոլի դքսի]] տիտղոսը և արդյունքում սեփական դքսություն ձեռք կբերեր{{sfn|Loades|2009|p=72}}.|group="k"}}։ Այդ կալվածքի եկամուտներից վճարվում էր արքայադստեր դայակների ծախսերի մի մասը{{sfn|Loades|2009|p=72}}։ էլիզաբեթը մեծացավ «քրիստոնեական ամենապայծառ պալատում» և մանկուց վարժվեց ճանապարհորդելուն, քանի որ թագավորական զույգը երեխաների և ընդարձակ արքունիքի հետ շրջում էր թագավորական հարյուրավոր գահանիստ վայրերում, որոնք մեծամասամբ գտնվում էին [[Թեմզա|Թեմզայի]] հովտում{{sfn|Weir|2013|p=17}}։
+թվականին թագավորը կնոջը ցմահ օգտագործման է տրամադրել Սուրեայի [[Ռիչմոնդյան պալատ|Շին պալատը]], որտեղ կազմակերպվել էր թագավորական մանկասենյակը{{ref+|Ավանդույթի համաձայն ՝ թագավորական սերունդները դաստիարակվել են Լոնդոնից և արքունիքից հեռու՝ հանուն նրանց անվտանգության և առողջության {{sfn|Weir|2013|p=22}}։|group="k"}}{{sfn|Weir|2013|pp=21—22}}։ Էլիզաբեթը այստեղ քրոջ՝ [[Մարիա Յորք|Մարիայի]] հետ, ով ծնվել էր [[1467|1467 թվականի]] [[Օգոստոսի 11|օգոստոսի 11–ին]], տնային դաստիարակչուհի Մարգարետի՝ լեդի Բերներսի գլխավորությամբ{{ref+|Մարգարետը սեր [[Ջոն Բուրշյե, Բերներսի 1-ին բարոն|Ջոն Բուրշյեի]]՝ կինն էր․ բարոնը [[Էդուարդ III|Էդուարդ III]] թագավորի ծոռն էր և Էլիզաբեթ թագուհու ընտանիքի մոտ ընկերը{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}.|group="k"}}{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}, ով իր ծառայությունների համար տարեկան 100 ֆունտ աշխատավարձ էր ստանում{{ref+|2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 50 հազար ֆունտ{{sfn|Weir|2013|p=16}}.|group="k"}}{{sfn|Weir|2013|p=16}}, անցկացրել է իր մանկությունն ու մանկության մի մասը։ Բացի դաստարակչուհուց, արքայադուստրերին ծառայելու համար աղախնի հաստիքներ են առանձնացված եղել{{sfn|Everett Green|1851|p=396}} և տարեան 400 ֆունտ՝ նրանց կարիքների համար{{ref+|2013 թվականի համարժեքությամբ՝ 200 200 ֆունտ{{sfn|Weir|2013|p=21}}.|group="k"}}։ 1467 թվականին փոքրիկ Էլիզաբեթին ցմահ օգտագործման հանձնվեց [[Բաքինգհեմշիր]]ի Գրիթ Լինֆորդի առանձնատունը {{sfn|Gairdner|1889|p=200}}, որը մինչ 1461 թվականը պատկանում էր [[Ջեյմս Բատլեր, Օրմոնդի 5-րդ կոմս|Ուիլթշիրի կոմս Ջեյմս Բատլերին]]{{sfn|Weir|2013|p=21}}․ նման բան անելու թագավորի արարքը հասկանալի չէր, թեպետ դա հնարավոր է, որ փոխհատուցումը լիներ այն բանի, որ փոքրիկ արքայադուստրը տիտղոս չուներ{{ref+|Եթե Էլիզաբեթի փոխարեն տղա ծնվեր, ապա նա կկրեր [[Կորնուոլի դուքս|Կորնուոլի դքսի]] տիտղոսը և արդյունքում սեփական դքսություն ձեռք կբերեր{{sfn|Loades|2009|p=72}}.|group="k"}}։ Այդ կալվածքի եկամուտներից վճարվում էր արքայադստեր դայակների ծախսերի մի մասը{{sfn|Loades|2009|p=72}}։ էլիզաբեթը մեծացավ «քրիստոնեական ամենապայծառ պալատում» և մանկուց վարժվեց ճանապարհորդելուն, քանի որ թագավորական զույգը երեխաների և ընդարձակ արքունիքի հետ շրջում էր թագավորական հարյուրավոր գահանիստ վայրերում, որոնք մեծամասամբ գտնվում էին [[Թեմզա|Թեմզայի]] հովտում{{sfn|Weir|2013|p=17}}։
 === Օրվա ռեժիմ ===
 [[Պատկեր:York Sisters.jpg|մինի|Էդուարդ IV-ի դուստրերը: Միջնադարի տաճարի վիտրաժներ, XVI դար:<br><small>Ձախից աջ՝ Էլիզաբեթ, [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիա]], [[Աննա Յորք|Աննա]], [[Եկատերինա Յորք|Եկատերինա]] և [[Մարիա Յորք|Մարիա]]</small>]]
-Օրվա ամենօրյա ռեժիմը, որին հետևում էին Էլիզաբեթը և Մարիան, հավանաբար նման էր նրան, որը հետագայում սահմանվեց թագավորի կողմից իրենց եղբայր Էդուարդի համար, երբ վերջինս դարձավ երեք տարեկան, ինչպես նաև դա կարող էր հիմնված լինել այն սովորույթների վրա, որոնք նկարագրված են իրենց հորեղբայր Կլարենսի դուքս [[Ջորջ Պլանտագենետ, Կլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջի]] կենցաղային գրքերում: Երեխաներին արթնացնում էին առավոտյան ժամը 6-ին, որպեսզի նրանք կարողանային «[իրենց] տարիքին համապատասխան հարմար ժամին ոտքի ելնել»՝ իրենց ննջարանում մասնակցելու առավոտյան աղոթքին։ Այնուհետև հնչող զանգը նրանց տեղեկացնում էր, որ ժամանակն է գնալ պատարագի, որը տեղական մատուռում մատուցում էր տնային քահանան: Պատարագի ծառայությունների կանոնավոր պահպանումը թագավորի երեխաների համար դիտվում էր որպես անհրաժեշտություն, որի շնորհիվ Էլիզաբեթը մեծացավ որպես  բավականին բարեպաշտ տիկին: Պատգարագից անմիջապես հետո արքայադուստրերը նախաճաշում էին. նախաճաշի հավանական բաղադրիչներն էին հացը, կարագը, [[Էլ|էլը]], ձուկը, միսը կամ ձուն{{sfn|Weir|2013|p=23}}։ Արքայադուստրերի ճաշը մատուցվում էր առավոտյան ժամը 10-ին կամ 11-ին, իսկ հացկերույթն իրենից ներկայացնում էր «ազնիվ ծառայություն» այն ուտեստներից, որոնք «մատուցվում էին հարգված մարդկանց» և շքազգեստներ հագած սկվայրերի կողմից», և կարող էր շարունակվել մինչև երկու ժամ: Սննդի ընդունման ժամանակ քույրերին կարդում էին խրատական ու վեհանձն պատմություններ{{ref+|Թագավոր Էդուարդ IV-ը պնդել է, որ իր երեխաների տներում չլինեն «սկանդալիստներ, խուլիգաններ, վտանգավոր մարդիկ կամ դավաճաններ», և բոլոր խոսակցությունները նրանց ներկայությամբ լինեն « առաքինի, ազնիվ ... և իմաստուն»{{sfn|Weir|2013|p=26}}.|group="k"}}{{sfn|Weir|2013|p=23}}։ Ճաշից հետո արքայադուստրերը լոգանք էին ընդունում և, հնարավոր է, ցերեկային քուն մտնում։ Ավելի ուշ աղջիկներին ըմպելիքներ ու հաց էին բերում, որից հետո հնչում էր երեկոյան ժամերգությունն ազդարարող զանգը։ Ընթրիքը մատուցվում էր երեկոյան ժամը 4-ին։ Երեկոյի մնացած մասը արքայադուստրերն անցկացնում էին զվարճանքների մեջ, ինչպիսիք էին խաղերն ու երաժշտությունը․ թագավորի դուստրերը քնում էին երեկոյան ժամը 8-ին՝ նախապես սնվելով հացով, Էլով կամ գինիով և այլ մթերքներով: Հատկանշական է այն փաստը, որ այդ ժամանակաշրջանի իշխանուհիների պալատական հաշիվներում խաղալիքներ գրեթե չեն հիշատակվում {{sfn|Weir|2013|pp=23—24}}։
+Օրվա ամենօրյա ռեժիմը, որին հետևում էին Էլիզաբեթը և Մարիան, հավանաբար նման էր նրան, որը հետագայում սահմանվեց թագավորի կողմից իրենց եղբայր Էդուարդի համար, երբ վերջինս դարձավ երեք տարեկան, ինչպես նաև դա կարող էր հիմնված լինել այն սովորույթների վրա, որոնք նկարագրված են իրենց հորեղբայր Կլարենսի դուքս [[Ջորջ Պլանտագենետ, Կլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջի]] կենցաղային գրքերում: Երեխաներին արթնացնում էին առավոտյան ժամը 6-ին, որպեսզի նրանք կարողանային «[իրենց] տարիքին համապատասխան հարմար ժամին ոտքի ելնել»՝ իրենց ննջարանում մասնակցելու առավոտյան աղոթքին։ Այնուհետև հնչող զանգը նրանց տեղեկացնում էր, որ ժամանակն է գնալ պատարագի, որը տեղական մատուռում մատուցում էր տնային քահանան: Պատարագի ծառայությունների կանոնավոր պահպանումը թագավորի երեխաների համար դիտվում էր որպես անհրաժեշտություն, որի շնորհիվ Էլիզաբեթը մեծացավ որպես բավականին բարեպաշտ տիկին: Պատգարագից անմիջապես հետո արքայադուստրերը նախաճաշում էին. նախաճաշի հավանական բաղադրիչներն էին հացը, կարագը, [[Էլ|էլը]], ձուկը, միսը կամ ձուն{{sfn|Weir|2013|p=23}}։ Արքայադուստրերի ճաշը մատուցվում էր առավոտյան ժամը 10-ին կամ 11-ին, իսկ հացկերույթն իրենից ներկայացնում էր «ազնիվ ծառայություն» այն ուտեստներից, որոնք «մատուցվում էին հարգված մարդկանց» և շքազգեստներ հագած սկվայրերի կողմից», և կարող էր շարունակվել մինչև երկու ժամ: Սննդի ընդունման ժամանակ քույրերին կարդում էին խրատական ու վեհանձն պատմություններ{{ref+|Թագավոր Էդուարդ IV-ը պնդել է, որ իր երեխաների տներում չլինեն «սկանդալիստներ, խուլիգաններ, վտանգավոր մարդիկ կամ դավաճաններ», և բոլոր խոսակցությունները նրանց ներկայությամբ լինեն « առաքինի, ազնիվ ... և իմաստուն»{{sfn|Weir|2013|p=26}}.|group="k"}}{{sfn|Weir|2013|p=23}}։ Ճաշից հետո արքայադուստրերը լոգանք էին ընդունում և, հնարավոր է, ցերեկային քուն մտնում։ Ավելի ուշ աղջիկներին ըմպելիքներ ու հաց էին բերում, որից հետո հնչում էր երեկոյան ժամերգությունն ազդարարող զանգը։ Ընթրիքը մատուցվում էր երեկոյան ժամը 4-ին։ Երեկոյի մնացած մասը արքայադուստրերն անցկացնում էին զվարճանքների մեջ, ինչպիսիք էին խաղերն ու երաժշտությունը․ թագավորի դուստրերը քնում էին երեկոյան ժամը 8-ին՝ նախապես սնվելով հացով, Էլով կամ գինիով և այլ մթերքներով: Հատկանշական է այն փաստը, որ այդ ժամանակաշրջանի իշխանուհիների պալատական հաշիվներում խաղալիքներ գրեթե չեն հիշատակվում {{sfn|Weir|2013|pp=23—24}}։
-Հատուկ ուշադրություն էր դարձվում արքայադուստրերի անվտանգությանը։ Այն բանից հետո, երբ երեկոյան ժամը 8-ին փակվում էին Էլիզաբեթի և Մարիայի ննջարանի դռները, ոչ ոք, բացի նրանց անձնական ծառաներից, չէր կարող մտնել նրանց մոտ։ Աղջիկների  ննջարանում գիշերը վառ էին թողնում մոմը կամ ջահը. բացօթյա դարպասները փակվում էին երեկոյան ժամը 9-ին, ձմռանը և ամռանը՝ 10-ին։ Պահապանները գիշերը երեք-չորս անգամ շրջայց էին կատարում ամրոցի տարածքով՝ ստուգելով յուրաքանչյուր սենյակ։ Ավելի ուշ արքայազն Էդուարդին հատուկ անձ էր կցվել, որը գիշերում էր նրա ննջարանում և գիշերային ժամերին հետևում էր տղայի անվտանգությանն ու առողջությանը; հավանաբար, արքայադուստրերը նույնպես նման մարդ ունեցել են{{sfn|Weir|2013|p=24}}։
+Հատուկ ուշադրություն էր դարձվում արքայադուստրերի անվտանգությանը։ Այն բանից հետո, երբ երեկոյան ժամը 8-ին փակվում էին Էլիզաբեթի և Մարիայի ննջարանի դռները, ոչ ոք, բացի նրանց անձնական ծառաներից, չէր կարող մտնել նրանց մոտ։ Աղջիկների ննջարանում գիշերը վառ էին թողնում մոմը կամ ջահը. բացօթյա դարպասները փակվում էին երեկոյան ժամը 9-ին, ձմռանը և ամռանը՝ 10-ին։ Պահապանները գիշերը երեք-չորս անգամ շրջայց էին կատարում ամրոցի տարածքով՝ ստուգելով յուրաքանչյուր սենյակ։ Ավելի ուշ արքայազն Էդուարդին հատուկ անձ էր կցվել, որը գիշերում էր նրա ննջարանում և գիշերային ժամերին հետևում էր տղայի անվտանգությանն ու առողջությանը; հավանաբար, արքայադուստրերը նույնպես նման մարդ ունեցել են{{sfn|Weir|2013|p=24}}։
 === Կրթություն և դաստիարակություն ===
-Թագավորական ընձյուղների կրոնական ուսուցումը սկսվում էր շատ վաղ տարիքում, և չորս տարեկանում երեխաները պետք է իմանային Սաղմոսագիրքը: Տոնական օրերը, մասնավորապես Քրիստոսի հաղթական մուտքը, [[Զատիկ|Զատիկը]], [[Սուրբ Գևորգ|Սուրբ Գևորգի]] հիշատակի օրը, [[Հոգեգալուստ|Երրորդությունը]], [[Բոլոր սրբերի օր|Բոլոր սրբերի օրը]] և [[Հիսուս|Քրիստոսի]] [[Սուրբ ծնունդ|Սուրբ Ծնունդը]], ինչպես նաև այլ սրբերի օրերը, աչքի էին ընկնում  մատուռում կատարվող հատուկ արարողակարգով, քարոզներով և զվարճանքներով․ Էլիզաբեթն ու [[Մարիա Յորք|Մարիան]] այդ օրերին  պատարագի ժամանակ նվիրաբերություններ էին կատարում։ [[Ավագ Հինգշաբթի]] օրը աղջիկները նվերներ էին բաժանում աղքատներին, [[Ավագ Ուրբաթ]] օրը նրանց սովորեցրել էին ծնկաչոք մոտենալ խաչին։ [[Մեծ պաս|Մեծ]] և Սուրբծննդյան ծոմապահության ժամանակ աղջիկները պետք է ծոմ պահեին կամ զերծ մնային մսից։ Նոր տարուն արքայադուստրերը նվերներ էին ստանում, իսկ տասներկուերորդ գիշերը նրանց թույլատրվում էր միանալ տոնակատարություններին և խնջույքին{{sfn|Weir|2013|pp=24—25}}։ [[1470|1470 թվականի]] հունիսին արքայադուստր Էլիզաբեթը ծնողների հետ այցելեց [[Քենթերբերիի տաճար|Քենթերբերիի]] [[Սուրբ Ավգուստինի աբբայություն]]՝ մասնակցելու [[Հոգեգալուստ|Հոգեգալուստի]] եկեղեցական տոնակատարություններին, որից հետո [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] հետ վերադարձավ [[Լոնդոն]]{{sfn|Weir|2013|p=38}}։ Աբբայությունում Էլիզաբեթը տեսել է [[Թոմաս Բեքեթ|Թոմաս Բեքետի]] սուրբ մասունքները․ Սրբի կյանքի պատմությունն ու հրաշալիքները փոքրիկ արքայադստեր վրա անջնջելի տպավորություն են թողել. կան ապացույցներ, որ Էլիիզաբեթը պահպանել է նվիրվածությունը Սուրբ [[Թոմաս Բեքեթ|Թոմաս Բեքետի]] հանդեպ մինչև իր կյանքի վերջը{{sfn|Weir|2013|p=39}}։
+Թագավորական ընձյուղների կրոնական ուսուցումը սկսվում էր շատ վաղ տարիքում, և չորս տարեկանում երեխաները պետք է իմանային Սաղմոսագիրքը: Տոնական օրերը, մասնավորապես Քրիստոսի հաղթական մուտքը, [[Զատիկ|Զատիկը]], [[Սուրբ Գևորգ|Սուրբ Գևորգի]] հիշատակի օրը, [[Հոգեգալուստ|Երրորդությունը]], [[Բոլոր սրբերի օր|Բոլոր սրբերի օրը]] և [[Հիսուս|Քրիստոսի]] [[Սուրբ ծնունդ|Սուրբ Ծնունդը]], ինչպես նաև այլ սրբերի օրերը, աչքի էին ընկնում մատուռում կատարվող հատուկ արարողակարգով, քարոզներով և զվարճանքներով․ Էլիզաբեթն ու [[Մարիա Յորք|Մարիան]] այդ օրերին պատարագի ժամանակ նվիրաբերություններ էին կատարում։ [[Ավագ Հինգշաբթի]] օրը աղջիկները նվերներ էին բաժանում աղքատներին, [[Ավագ Ուրբաթ]] օրը նրանց սովորեցրել էին ծնկաչոք մոտենալ խաչին։ [[Մեծ պաս|Մեծ]] և Սուրբծննդյան ծոմապահության ժամանակ աղջիկները պետք է ծոմ պահեին կամ զերծ մնային մսից։ Նոր տարուն արքայադուստրերը նվերներ էին ստանում, իսկ տասներկուերորդ գիշերը նրանց թույլատրվում էր միանալ տոնակատարություններին և խնջույքին{{sfn|Weir|2013|pp=24—25}}։ [[1470]] թվականի հունիսին արքայադուստր Էլիզաբեթը ծնողների հետ այցելեց [[Քենթերբերիի տաճար|Քենթերբերիի]] [[Սուրբ Ավգուստինի աբբայություն]]՝ մասնակցելու [[Հոգեգալուստ|Հոգեգալուստի]] եկեղեցական տոնակատարություններին, որից հետո [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] հետ վերադարձավ [[Լոնդոն]]{{sfn|Weir|2013|p=38}}։ Աբբայությունում Էլիզաբեթը տեսել է [[Թոմաս Բեքեթ|Թոմաս Բեքետի]] սուրբ մասունքները․ Սրբի կյանքի պատմությունն ու հրաշալիքները փոքրիկ արքայադստեր վրա անջնջելի տպավորություն են թողել. կան ապացույցներ, որ Էլիիզաբեթը պահպանել է նվիրվածությունը Սուրբ [[Թոմաս Բեքեթ|Թոմաս Բեքետի]] հանդեպ մինչև իր կյանքի վերջը{{sfn|Weir|2013|p=39}}։
 Տարիքի հետ զուգընթաց Էլիզաբեթը սկսեց կորցնել [[Էդուարդ IV|հոր]] կողմից ժառանգած հատկանիշները, մասնավորապես՝ հարաբերություններում շփման թեթևությունն ու հմայքը։ Բացի այդ, անցնելով պատանեկության շրջանը, [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] գիրացավ և սկսեց սիրուհիներ պահել, որոնցից ամենաճանաչվածը [[Ջեյն Շոր|Ջեյն Շորն]] էր{{sfn|Weir|2013|p=56}}․ Էլիզաբեթը, անկասկած, գիտեր հոր և [[Ջեյն Շոր|Շորի]] կապի և այն մասին, որ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ]] թագուհին ատում է [[Ջեյն Շոր|Ջեյնին]]: Արքայադուստր Էլիզաբեթի անվիճելի առաքինությունը, հավանաբար, քողարկում էր հորից ժառանգած զգայականությունը, քանի որ նրան ակնհայտորեն դուր են եկել կյանքում ավելի գեղեցիկ բաները, սակայն ինքը նախընտրել է դա թաքցնել{{sfn|Weir|2013|p=57}}։ «Կույր բանաստեղծ» և միաբան Բեռնարդ Անդրեն, ով հետագայում ծառայել է [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ի]] արքունիքում, այսպես է գրել Էլիզաբեթի մասին՝ «չի կարելի լռել և անտեսել դեռատի Էլիզաբեթի՝ գովեստի արժանի արարքների մասին։ Նա վաղ մանկությունից ի վեր հիանալի վախ ու նվիրվածություն է դրսևորել Աստծու հանդեպ, իսկապես հրաշալի հնազանդություն ծնողներին, անսահման սեր եղբայրների ու քույրերի հանդեպ, իսկ Քրիստոսի աղքատների ու ծառայողների հանդեպ՝ ակնածանք ու առանձնահատուկ կապվածություն, որը նրան ներշնչվել է մանկությունից»{{sfn|Weir|2013|pp=60—61}}։
-Երբեմն փոքրիկ արքայադուստրերին կանչում էին պալատ, որտեղ նրանք ներկա էին լինում փառատոներին և պետական այցերին։ Պալատում Էլիզաբեթը և Մարիան միանում էին իրենց [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] շքախմբին՝ նրա և նրա տիկնանց օրինակով ուսումնասիրելով երաժշտություն, [[երգ]], [[պար]], [[ասեղնագործություն]] և այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր համարվում նրանց՝ թագավորի ապագա կին, մայր և «պալատի զարդ» դերերին նախապատրաստելու համար: Աղջիկները հագնվում էին մանրանկարներով շքեղ հագուստներ, որպիսիք կրում էին ազնվական կանայք, ինչպես նաև, երբ մեծանում էին, սովորում էին կառավարել  ծանր գործվածքները, երկար շլեյֆերը և բարդ գլխակապերը: Արքայադուստրերը բարեկիրթ շարժուձևերին տիրապետում էին վաղ տարիքից. Երիտասարդ իշխանուհիները մեծ ակնածանքով էին վերաբերվում իրենց ծնողներին, որոնց հաճախ չէին տեսնում, այն երեկոները, երբ նրանք միասին էին, աղջիկները ծնկի էին իջնում իրենց հոր և մոր առջև և փափագում էին նրանց օրհնությունը, որը տրվում էր «Հանուն Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու»{{sfn|Weir|2013|pp=25—26}}։
+Երբեմն փոքրիկ արքայադուստրերին կանչում էին պալատ, որտեղ նրանք ներկա էին լինում փառատոներին և պետական այցերին։ Պալատում Էլիզաբեթը և Մարիան միանում էին իրենց [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] շքախմբին՝ նրա և նրա տիկնանց օրինակով ուսումնասիրելով երաժշտություն, [[երգ]], [[պար]], [[ասեղնագործություն]] և այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր համարվում նրանց՝ թագավորի ապագա կին, մայր և «պալատի զարդ» դերերին նախապատրաստելու համար: Աղջիկները հագնվում էին մանրանկարներով շքեղ հագուստներ, որպիսիք կրում էին ազնվական կանայք, ինչպես նաև, երբ մեծանում էին, սովորում էին կառավարել ծանր գործվածքները, երկար շլեյֆերը և բարդ գլխակապերը: Արքայադուստրերը բարեկիրթ շարժուձևերին տիրապետում էին վաղ տարիքից. Երիտասարդ իշխանուհիները մեծ ակնածանքով էին վերաբերվում իրենց ծնողներին, որոնց հաճախ չէին տեսնում, այն երեկոները, երբ նրանք միասին էին, աղջիկները ծնկի էին իջնում իրենց հոր և մոր առջև և փափագում էին նրանց օրհնությունը, որը տրվում էր «Հանուն Հոր, Որդու և Սուրբ Հոգու»{{sfn|Weir|2013|pp=25—26}}։
-Էլիզաբեթի նախնական կրթությամբ զբաղվել է նրա դաստիարակչուհի լեդի Բերներսը{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}։ Էլիզաբեթի և ֆրանսիական դոֆինի  նշանադրության կնքումից հետո արքայադուստրը սկսել է [[ֆրանսերեն]] և [[իսպաներեն]] սովորել: Պալատականների ավելի ուշ հաղորդագրությունները խոսում են այն մասին, որ Էլիզաբեթը կատարելապես տիրապետել է [[Անգլերեն|անգլերենին]]{{sfn|Loades|2009|p=72}}, նաև՝ [[Ֆրանսերեն|ֆրանսերենին]]{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}, կիրթ և ընդունակ երեխա է եղել{{sfn|Loades|2009|p=72}}։ Լեզուների իմացությունը արքայադստերը թույլ է տվել վայելել ժամանակի հայտնի պատմական վեպերը, ինչպես նաև ուսումնասիրել այլ երկրների պատմության վերաբերյալ գրքեր{{ref+|Հայտնի է, որ արքայադստերը և նրա քույր [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիային]] է պատկանել  ֆրանսերեն լեզվով 45 էջանոց ''Testament de Amyra Sultan Nichhemedy Empereur des Turcs'' գիրքը, որտեղ նկարագրվում էր թուրքական [[Բայազիդ I]] սուլթանի հուղարկավորությունը {{sfn|Okerlund|2009|p=10}}։|group="k"}}{{sfn|Okerlund|2009|pp=9—10}}։ Նա նաև ուսումնասիրում էր [[Լատիներեն|լատիներենը]], որպեսզի հեշտորեն կարդար ժամագիրքը, բայց կատարելապես չի տիրապետել այդ լեզվին{{ref+|В 1498 թվականին, երբ [[Եկատերինա Արագոնացի]]ն պատրաստվում էր տեղափոխվել Անգլիա, Էլիզաբեթը խորհուրդ է տվել նրան ֆրանսերեն սովորել, քանի որ «Անգլիայի տիկնայք չեն հասկանում լատիներեն և նույնիսկ՝ ավելի քիչ իսպաներեն»{{sfn|Okerlund|2009|p=10}}.|group="k"}}։ Էլիզաբեթը, ինչպես նաև մորական կողմից նրա հարազատները{{ref+|Էլիզաբեթ Վուդվիլի մայրը՝ Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին մեծացել էր բուրգունդյան վերածննդի ժամանակ և շատ կրթված կին էր{{sfn|Okerlund|2009|p=10}} և հետևողական է եղել, որ իր երեխաները նույնպես կրթված լինեն։|group="k"}}, հավասարապես կարողացել են լավ  կարդալ և գրել, թեև այն ժամանակ թագավորության բարձրագույն ազնվականությունը միայն ընթերցում էր, և հաճախ ազնվականության ներկայացուցիչները կարողանում էին գրել միայն իրենց անունները{{sfn|Okerlund|2009|p=10}}։
+Էլիզաբեթի նախնական կրթությամբ զբաղվել է նրա դաստիարակչուհի լեդի Բերներսը{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}։ Էլիզաբեթի և ֆրանսիական դոֆինի նշանադրության կնքումից հետո արքայադուստրը սկսել է [[ֆրանսերեն]] և [[իսպաներեն]] սովորել: Պալատականների ավելի ուշ հաղորդագրությունները խոսում են այն մասին, որ Էլիզաբեթը կատարելապես տիրապետել է [[Անգլերեն|անգլերենին]]{{sfn|Loades|2009|p=72}}, նաև՝ [[Ֆրանսերեն|ֆրանսերենին]]{{sfn|Okerlund|2009|p=9}}, կիրթ և ընդունակ երեխա է եղել{{sfn|Loades|2009|p=72}}։ Լեզուների իմացությունը արքայադստերը թույլ է տվել վայելել ժամանակի հայտնի պատմական վեպերը, ինչպես նաև ուսումնասիրել այլ երկրների պատմության վերաբերյալ գրքեր{{ref+|Հայտնի է, որ արքայադստերը և նրա քույր [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիային]] է պատկանել  ֆրանսերեն լեզվով 45 էջանոց ''Testament de Amyra Sultan Nichhemedy Empereur des Turcs'' գիրքը, որտեղ նկարագրվում էր թուրքական [[Բայազիդ I]] սուլթանի հուղարկավորությունը {{sfn|Okerlund|2009|p=10}}։|group="k"}}{{sfn|Okerlund|2009|pp=9—10}}։ Նա նաև ուսումնասիրում էր [[Լատիներեն|լատիներենը]], որպեսզի հեշտորեն կարդար ժամագիրքը, բայց կատարելապես չի տիրապետել այդ լեզվին{{ref+|В 1498 թվականին, երբ [[Եկատերինա Արագոնացի]]ն պատրաստվում էր տեղափոխվել Անգլիա, Էլիզաբեթը խորհուրդ է տվել նրան ֆրանսերեն սովորել, քանի որ «Անգլիայի տիկնայք չեն հասկանում լատիներեն և նույնիսկ՝ ավելի քիչ իսպաներեն»{{sfn|Okerlund|2009|p=10}}.|group="k"}}։ Էլիզաբեթը, ինչպես նաև մորական կողմից նրա հարազատները{{ref+|Էլիզաբեթ Վուդվիլի մայրը՝ Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին մեծացել էր բուրգունդյան վերածննդի ժամանակ և շատ կրթված կին էր{{sfn|Okerlund|2009|p=10}} և հետևողական է եղել, որ իր երեխաները նույնպես կրթված լինեն։|group="k"}}, հավասարապես կարողացել են լավ կարդալ և գրել, թեև այն ժամանակ թագավորության բարձրագույն ազնվականությունը միայն ընթերցում էր, և հաճախ ազնվականության ներկայացուցիչները կարողանում էին գրել միայն իրենց անունները{{sfn|Okerlund|2009|p=10}}։
 === 1469—1471 թվականների ճգնաժամ ===
-[[1469]] թվականի մարտին Էլիզաբեթ թագուհին ծնեց ևս մեկ դուստր՝ [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիային]], ինչը լուրջ անհանգստություն առաջացրեց [[Էդուարդ IV|թագավորի]] մոտ և ստիպեց նրան մտածել, որ իրենից հետո երկիրը կղեկավարի ավագ դուստրը՝ Էլիզաբեթը: Մեկ տարի առաջ արքունիքում  լուրեր էին տարածվել թագավորի կողմնակից կոմս Ուորիքի և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհու]] միջև թշնամանքի սրման մասին․ թագուհու բազմաթիվ հարազատներն էին պալատում առաջ քաշել կոմսին: Նույն [[1468]] թվականին [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և Ուորիքի միջև պառակտում էր տեղի ունեցել թագավորի քրոջ՝ [[Մարգարեթ Յորքցի|Մարգարիտայի]] ամուսնության պատճառով. Ուորիքը, չկարողանալաով թագավորին ամուսնացնել ֆրանսիական արքայադստեր հետ, ցանկանում էր Ֆրանսիայի հետ դաշինք կնքել [[Մարգարեթ Յորքցի|Մարգարիտայի]] և ֆրանսիացի արքայազնի ամուսնության միջոցով, սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ը]], Վուդվիլների խորհրդով, քրոջը կնության տվեց Ֆրանսիայի թշնամու՝ բուրգունդացի դուքս [[Կարլոս Խիզախ|Կարլին]], որին Ուորիքը ատում և արհամարհում էր: Ուորիքի և թագավորական զույգի միջև թշնամանքը հանգեցրեց կոմսի միությանը թագավորի կրտսեր եղբոր՝ [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջ Քլարենսի]] հետ, որին արքայադուստր Էլիզաբեթը, փաստորեն, հեռացրեց գահաժառանգի պաշտոնից{{sfn|Weir|2013|p=30}}։
+[[1469]] թվականի մարտին Էլիզաբեթ թագուհին ծնեց ևս մեկ դուստր՝ [[Սեսիլիա Յորք|Սեսիլիային]], ինչը լուրջ անհանգստություն առաջացրեց [[Էդուարդ IV|թագավորի]] մոտ և ստիպեց նրան մտածել, որ իրենից հետո երկիրը կղեկավարի ավագ դուստրը՝ Էլիզաբեթը: Մեկ տարի առաջ արքունիքում լուրեր էին տարածվել թագավորի կողմնակից կոմս Ուորիքի և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհու]] միջև թշնամանքի սրման մասին․ թագուհու բազմաթիվ հարազատներն էին պալատում առաջ քաշել կոմսին: Նույն [[1468]] թվականին [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և Ուորիքի միջև պառակտում էր տեղի ունեցել թագավորի քրոջ՝ [[Մարգարեթ Յորքցի|Մարգարիտայի]] ամուսնության պատճառով. Ուորիքը, չկարողանալաով թագավորին ամուսնացնել ֆրանսիական արքայադստեր հետ, ցանկանում էր Ֆրանսիայի հետ դաշինք կնքել [[Մարգարեթ Յորքցի|Մարգարիտայի]] և ֆրանսիացի արքայազնի ամուսնության միջոցով, սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ը]], Վուդվիլների խորհրդով, քրոջը կնության տվեց Ֆրանսիայի թշնամու՝ բուրգունդացի դուքս [[Կարլոս Խիզախ|Կարլին]], որին Ուորիքը ատում և արհամարհում էր: Ուորիքի և թագավորական զույգի միջև թշնամանքը հանգեցրեց կոմսի միությանը թագավորի կրտսեր եղբոր՝ [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջ Քլարենսի]] հետ, որին արքայադուստր Էլիզաբեթը, փաստորեն, հեռացրեց գահաժառանգի պաշտոնից{{sfn|Weir|2013|p=30}}։
 Ավելի վաղ, դեռևս այն ժամանակ, երբ թագավորը մտերիմ էր Ուորիքի հետ, կոմսը ցանկանում էր իր դուստրերին՝ Իզաբելային և Աննային, որոնք Անգլիայի ամենահարուստ ժառանգներն էին, ամուսնացնել թագավորի եղբայրների հետ, սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] մերժել էր նրան՝ վախենալով Նևիլների առաջխաղացումից: [[1469]] թվականի հուլիսին [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսը]] բացահայտ անհնազանդություն ցուցաբերեց եղբորը՝ [[Կալե|Կալեում]] ամուսնանալով Ուորիքի ավագ դստեր հետ, այնուհետև նրանք երկուսով զորքով ժամանեցին Անգլիան և հայտարարեցին [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Ջորջի]]՝ անգլիական գահի նկատմամբ հավակնությունների մասին՝ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ին]] հայտարարելով [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդ]], որը ծնվել է [[Սեսիլիա Նևիլ|Սեսիլիա Նևիլի]] և անգլիացի աղեղնավոր Բլեյբերնի հետ կապից{{sfn|Weir|2013|pp=31—32}}։ Այդ ժամանակ թագուհին առնվազն երկու դուստրերի հետ, որոնցից մեկը Էլիզաբեթն էր, այցելում է [[Նորիջ]], որտեղ նրանց ընդունում են շքեղ հանդիսություններով և թատերական ներկայացումներով: Թագուհուն և արքայադուստրերին բնակեցրել էին քարոզիչ–վանականների տանը, որտեղ թագավորական ընտանիքը նորություններ է ստանում այն մասին, որ Ուորիքը ոչ միայն հաղթել է [[Էջքոթ Մուրի ճակատամարտ|Էջքոթ Մուրի ճակատամարտում]], այլև բռնել է թագավորին, ինչպես նաև՝ առանց դատարանի մահապատժի է ենթարկել Էլիզաբեթ թագուհու հորը և եղբորը՝ կոմս Ռիվերսին և Ջոն Վուդվիլին: Հայտնի չէ, թե ինչպես է պապի մահն ազդել արքայադուստր Էլիզաբեթի վրա, որն այդ պահին ընդամենը երեք տարեկան էր, սակայն, ամենայն հավանականությամբ, թագուհին երեխաներից թաքցրել է կատարվածը{{sfn|Weir|2013|p=36}}։ Միաժամանակ ձերբակալվել էր նաև թագուհու մայրը՝ [[Ժակետա Լյուքսեմբուրգցի|Ժակետա Լյուքսեմբուրգցին]], ում մեղադրում էին կախարդության և թագավորին կախարդելու մեջ: Թեև արքայադստեր տատիկը արդարացվեց, սակայն այս տհաճ դրվագը, ինչպես նաև կոմս Ռիվերսի մահապատիժը ցույց տվեցին, թե որքան հեռու էին պատրաստ գնալ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] թշնամիները՝ նրա կնոջն ու ընտանիքը ոչնչացնելու համար: Չնայած այս ամենին՝ թագուհին և նրա դուստրերը Ուորիքի կարճատև առաջխաղացման ժամանակ չեն տուժել, բացառությամբ այն բանի, որ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] աղախնի հաստիքը կրճատել էին{{sfn|Weir|2013|pp=36—37}}։
-[[1469]] թվականի աշնանը [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ին]] հաջողվեց ազատություն ստանալ, և արդեն սեպտեմբերին նա հաղթական երթով մտավ [[Լոնդոն]], որտեղ սկսեց ազնվականներին գրավել իր կողմը։ Թեև Էլիզաբեթը այդ պահին 4 տարեկան էլ չկար, թագավորը նրան հռչակեց գահի ենթադրյալ ժառանգորդ{{sfn|Loades|2009|p=71}}, թեպետ անգլիական գահը իգական ներկայացուցչին փոխանցելը ընդունելի չէր{{ref+|[[Մաթիլդա (Անգլիայի թագուհի)|Կայսրուհի Մաթիլդայի]] գահակալումը հանգեցրել է [[Քաղաքացիական պատերազմ Անգլիայում (1135—1154)|քաղաքացիական պատերազմի]]{{sfn|Линдсей|1996|с=108}}.|group="k"}}․ այս քայլը [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] ստորացնելու նպատակ էր հետապնդում։ Միևնույն ժամանակ, [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] դստեր ձեռքն առաջարկեց իր կողմնակիցներին. արքայադուստր-գահաժառանգի ամուսնության հարցը առաջնային նշանակություն ունեցեր մինչ այն պահը, երբ թագուհին որդի կունենար։ Եթե այլ հանգամանքներում Էլիզաբեթի համար օտարերկրյա արքայազն կամ համարժեք գահաժառանգ կընտրվեր, այս պարագայում թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդի]] համար կարևոր էր հայրենիքում աջակցություն ձեռք բերելը: [[1469]] թվականի աշնանը, հզոր դաշնակցի հավատարմությունը պահպանելու համար, [[Էդուարդ IV|Էդուարդը]] Ուորիքի եղբայր Ջոն Նևիլին շնորհեց Մոնթեգյուի մարկիզի տիտղոսը և Էլիզաբեթին որպես հարսնացու առաջարկեց  նրա հնգամյա որդու՝ {{iw|Ջորջ ՆևիլԲեդֆորդի 1-ին դուքս|Ջորջի|en|George Neville, 1st Duke of Bedford}} համար․ այս ամենը արվում էր այն հույսով, որ եթե [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] սպանվի, [[Ջոն Նևիլ, Մոնթեգյուի 1-ին մարկիզ|Ջոն Նևիլը]] կարողանա ապահովել Էլիզաբեթի և Ջորջի թագադրումը, նախքան [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] կհաջողվի գրավել գահը{{sfn|Weir|2013|p=37}}։ [[1469]] թվականի [[Սուրբ ծնունդ|Սուրբ Ծնունդին]] ընդառաջ Ուորիքն ու [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսը]] ներում ստացան ու վերադարձան [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր]], սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդն]] ակնհայտորեն չէր վստահում նրանց։ [[1470]] թվականի [[Հունվարի 5|հունվարի 5-ին]] տեղի ունեցավ արքայադուստր Էլիզաբեթի և Ջորջ Նևիլի նշանադրության պաշտոնական արարողությունը․ Ջորջին նույն օրը շնորհվեց Բեդֆորդի դքսի տիտղոսը: Սակայն քիչ հավանական է, որ թագավորը երբևէ մտադիր էր իրագործել այդ ամուսնությունը. դա, ավելի շուտ, հուսահատ միջոց էր, որը ծնունդ էր առել օրհասական վիճակից, և արքունիքում այդ երկու երեխաների միությանը քչերն էին հավատում{{sfn|Weir|2013|p=38}}։
+[[1469]] թվականի աշնանը [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ին]] հաջողվեց ազատություն ստանալ, և արդեն սեպտեմբերին նա հաղթական երթով մտավ [[Լոնդոն]], որտեղ սկսեց ազնվականներին գրավել իր կողմը։ Թեև Էլիզաբեթը այդ պահին 4 տարեկան էլ չկար, թագավորը նրան հռչակեց գահի ենթադրյալ ժառանգորդ{{sfn|Loades|2009|p=71}}, թեպետ անգլիական գահը իգական ներկայացուցչին փոխանցելը ընդունելի չէր{{ref+|[[Մաթիլդա (Անգլիայի թագուհի)|Կայսրուհի Մաթիլդայի]] գահակալումը հանգեցրել է [[Քաղաքացիական պատերազմ Անգլիայում (1135—1154)|քաղաքացիական պատերազմի]]{{sfn|Линдсей|1996|с=108}}.|group="k"}}․ այս քայլը [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] ստորացնելու նպատակ էր հետապնդում։ Միևնույն ժամանակ, [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] դստեր ձեռքն առաջարկեց իր կողմնակիցներին. արքայադուստր-գահաժառանգի ամուսնության հարցը առաջնային նշանակություն ունեցեր մինչ այն պահը, երբ թագուհին որդի կունենար։ Եթե այլ հանգամանքներում Էլիզաբեթի համար օտարերկրյա արքայազն կամ համարժեք գահաժառանգ կընտրվեր, այս պարագայում թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդի]] համար կարևոր էր հայրենիքում աջակցություն ձեռք բերելը: [[1469]] թվականի աշնանը, հզոր դաշնակցի հավատարմությունը պահպանելու համար, [[Էդուարդ IV|Էդուարդը]] Ուորիքի եղբայր Ջոն Նևիլին շնորհեց Մոնթեգյուի մարկիզի տիտղոսը և Էլիզաբեթին որպես հարսնացու առաջարկեց նրա հնգամյա որդու՝ {{iw|Ջորջ ՆևիլԲեդֆորդի 1-ին դուքս|Ջորջի|en|George Neville, 1st Duke of Bedford}} համար․ այս ամենը արվում էր այն հույսով, որ եթե [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]] սպանվի, [[Ջոն Նևիլ, Մոնթեգյուի 1-ին մարկիզ|Ջոն Նևիլը]] կարողանա ապահովել Էլիզաբեթի և Ջորջի թագադրումը, նախքան [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] կհաջողվի գրավել գահը{{sfn|Weir|2013|p=37}}։ [[1469]] թվականի [[Սուրբ ծնունդ|Սուրբ Ծնունդին]] ընդառաջ Ուորիքն ու [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսը]] ներում ստացան ու վերադարձան [[Վեստմինստեր (Լոնդոն)|Վեստմինստեր]], սակայն [[Էդուարդ IV|Էդուարդն]] ակնհայտորեն չէր վստահում նրանց։ [[1470]] թվականի [[Հունվարի 5|հունվարի 5-ին]] տեղի ունեցավ արքայադուստր Էլիզաբեթի և Ջորջ Նևիլի նշանադրության պաշտոնական արարողությունը․ Ջորջին նույն օրը շնորհվեց Բեդֆորդի դքսի տիտղոսը: Սակայն քիչ հավանական է, որ թագավորը երբևէ մտադիր էր իրագործել այդ ամուսնությունը. դա, ավելի շուտ, հուսահատ միջոց էր, որը ծնունդ էր առել օրհասական վիճակից, և արքունիքում այդ երկու երեխաների միությանը քչերն էին հավատում{{sfn|Weir|2013|p=38}}։
 [[1470]] թվականի գարնանը [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ը]] լիովին վերականգնեց վերահսկողությունը կառավարության վրա և Ուորիքին ու [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսին]] հայտարարեց դավաճաններ։ Նրանք երկուսն էլ փախան Ֆրանսիա, որտեղ Ուորիքը պլանավորեց իր կրտսեր դստերը ամուսնացնել նախկին թագուհի [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացու]] որդու՝ [[Էդուարդ Վեստմինստերացի|Էդուարդ Վեստմինստերացու]] հետ։ Սակայն [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտան]] ձգձգում էր պատասխանը, քանի որ, նրա խոսքով, Անգլիայից նամակ էր ստացել, որում իր որդուն առաջարկվում էր ամուսնանալ արքայադստեր հետ, և, այդպիսով, նախկին թագուհին կարող էր որդու համար ավելի շահավետ միություն կնքել։ Չնայած Էլիզաբեթն այդ պահին նշանված էր Ջորջ Նևիլի հետ, [[Էդուարդ Վեստմինստերացի|Էդուարդ Վեստմինստերացու]] հետ արքայադստեր ամուսնությունը միակ միջոցն էր կանխել վերջինիս միությունը Նևիլների հետ և վերջ դնել [[Լանքասթերներ|Լանքասթերների]] և [[Յորքեր|Յորքերի]] միջև առկա թշնամանքին: Հավանաբար, [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացին]] հույս ուներ, որ [[Էդուարդ IV|Էդուրադ IV-ի]] մահից հետո թագավորը կդառնա իր որդին, սակայն միևնույն ժամանակ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] ևս մեկ երեխայի էր սպասում, և եթե տղան ծնվեր, [[Մարգարիտա Անժուացու|Մարգարիտայի]] որդու և արքայադուստր Էլիզաբեթի ամուսնությունը նրա համար կկորցներ ողջ իմաստը: Ամենայն հավանականությամբ, անգլիական արքայադստեր հետ ամուսնության առաջարկ չէր էլ եղել, և [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտան]] պարզապես ստում էր{{sfn|Weir|2013|p=39}}։ [[1470]] թվականի հուլիսին Ուորիքի և ֆրանսիական թագավորի ճնշման ներքո [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացին]] համաձայնում է իր տղային ամուսնացնել Աննա Նևիլի հետ{{sfn|Weir|2013|p=40}}։
-Էլիզաբեթը չորս տարեկան էր, երբ նրա հայրը ստիպված եղավ  լքել իր թագավորությունը։ [[1470]] թվականի սեպտեմբերին, երբ նա պատրաստվում էր Ուորիքի և [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացու]] միացյալ ուժերի ներխուժմանը, արքայադուստրը և նրա քույրերը իրենց մոր հետ տեղափոխվեցին [[Լոնդոն|Լոնդոնի]] [[Թաուեր]]՝ ապահովելու նրանց անվտանգությունը։ Ապագայի ճգնաժամը կանխատեսելով՝ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհին]] [[Թաուեր|Թաուերը]] «լավ պատրաստել և ամրացրել էր»։ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլը]] հղիության 7-րդ ամսում էր, և նրա համար ծննդասենյակ էին պատրաստել, սակայն դրանից օգտվել նրան չհաջողվեց. երբ Ուորիքը ներխուժեց Անգլիա, վերջինիս եղբայր Մոնթեգյուն լքեց Էդուարդին, իսկ հոկտեմբերի սկզբին [[Լոնդոն|Լոնդոնում]] լուր տարածվեց այն մասին, որ թագավորը եղբոր՝ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ Գլոստերի]] հետ փախել է երկրից՝ միայն վերադարձի մշուշոտ հույս ունենալով {{sfn|Weir|2013|p=40}}։ Մոնթեգյուի դավաճանությունը նշանակում էր, որ Ջորջ Նևիլի հետ Էլիզաբեթի նշանադրությունը խզված է{{sfn|Gairdner|1889|p=200}}{{sfn|Loades|2009|p=71}}։ [[Հոկտեմբերի 6|Հոկտեմբերի 6-ին]] Ուորիքն ու [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսը]] մուտք գործեցին Սիթի, իսկ արդեն [[Հոկտեմբերի 30|հոկտեմբերի 30-ին]] պաշտոնապես գահ բարձրացավ [[Հենրի VI (Անգլիայի թագավոր)|Հենրի VI]] թագավորը{{sfn|Weir|2013|p=43}}։
+Էլիզաբեթը չորս տարեկան էր, երբ նրա հայրը ստիպված եղավ լքել իր թագավորությունը։ [[1470]] թվականի սեպտեմբերին, երբ նա պատրաստվում էր Ուորիքի և [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացու]] միացյալ ուժերի ներխուժմանը, արքայադուստրը և նրա քույրերը իրենց մոր հետ տեղափոխվեցին [[Լոնդոն|Լոնդոնի]] [[Թաուեր]]՝ ապահովելու նրանց անվտանգությունը։ Ապագայի ճգնաժամը կանխատեսելով՝ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհին]] [[Թաուեր|Թաուերը]] «լավ պատրաստել և ամրացրել էր»։ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլը]] հղիության 7-րդ ամսում էր, և նրա համար ծննդասենյակ էին պատրաստել, սակայն դրանից օգտվել նրան չհաջողվեց. երբ Ուորիքը ներխուժեց Անգլիա, վերջինիս եղբայր Մոնթեգյուն լքեց Էդուարդին, իսկ հոկտեմբերի սկզբին [[Լոնդոն|Լոնդոնում]] լուր տարածվեց այն մասին, որ թագավորը եղբոր՝ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ Գլոստերի]] հետ փախել է երկրից՝ միայն վերադարձի մշուշոտ հույս ունենալով {{sfn|Weir|2013|p=40}}։ Մոնթեգյուի դավաճանությունը նշանակում էր, որ Ջորջ Նևիլի հետ Էլիզաբեթի նշանադրությունը խզված է{{sfn|Gairdner|1889|p=200}}{{sfn|Loades|2009|p=71}}։ [[Հոկտեմբերի 6|Հոկտեմբերի 6-ին]] Ուորիքն ու [[Ջորջ Պլանտագենետ, Քլարենսի 1-ին դուքս|Քլարենսը]] մուտք գործեցին Սիթի, իսկ արդեն [[Հոկտեմբերի 30|հոկտեմբերի 30-ին]] պաշտոնապես գահ բարձրացավ [[Հենրի VI (Անգլիայի թագավոր)|Հենրի VI]] թագավորը{{sfn|Weir|2013|p=43}}։
-Ստանալով ամուսնու անկման մասին լուրը՝ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] մոր և երեք դուստրերի հետ միասին{{sfn|Okerlund|2009|p=6}} կեսգիշերին գետային բեռնանավով հապշտապ հեռացավ [[Թաուեր|Թաուերից]]  և ապաստանեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն|Վեստմինստերյան աբբայությունում]], որտեղ նրան գիտեին որպես շատ բարեպաշտ կին։ Նա հղիության ութերորդ ամսում էր և, հավանաբար, «գրեթե հուսահատության աստիճանի» կարիք ուներ կանգ առնել այնպիսի վայրում, ինչպիսին Սուրբ Պետրոսի տաճարն էր{{ref+|Սրբավայրի շենքը գտնվում էր աբբայության հյուսիս-արևմտյան անկյունում՝ Սուրբ Մարգարիտայի գերեզմանատան վերջում, որտեղ այժմ Վեստմինստերի ռատուշան է։ Շենքը կառուցվել է տասնմեկերորդ դարում [[Էդվարդ Խոստովանող|Էդվարդ Խոստովանողի]] կողմից և ուներ հաստ քարե պատեր, բավականին ամուր՝ պաշարմանը դիմակայելու համար․ նրանք դժվարությամբ քանդվել են 1750 թվականին, քանի որ այդ ժամանակ սրբավայրերի պրակտիկան վաղուց արդեն չէր օգտագործվում։ Մի կաղնե հաստ դուռը տանում էր դեպի խաչաձև ինտերիերը, որը բաղկացած էր երկու մատուռներից՝ մեկը մյուսի վրա։ Օրինապահ քաղաքացիները օգտագործում էին վերին մասը, հանցագործները՝ ստորին։ Վեստմինստերում սրբավայրի իրավունքը տարածվում էր նաև դրան հարող մերձակա և եկեղեցական արքունիքների վրա{{sfn|Weir|2013|pp=40—41}}.|group="k"}}։ Երբ թագավորական ընտանիքը ժամանեց, [[Վեստմինստերյան աբբայություն|աբբայությունը]] գրեթե դատարկ էր. իր հովանավորության ներքո նրանց ընդունեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն|Վեստմինստերի աբբահայր]] Թոմաս Միլինգը՝ բարի, հյուրընկալ մարդ, նա չցանկացավ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհուն]] երեխաների հետ տեղավորել  հանցագործների հետ և նրանց զիջեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն|աբբայության]] արևմտյան մուտքի մոտ գտնվող իր տունը, որտեղ կային երեք սենյակներ և այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհու]] հարմարության համար{{sfn|Weir|2013|p=42}}։ Թագավորական ընտանիքին օգնություն էին ցուցաբերում նաև հասարակ լոնդոնցիները. մսագործ Ջոն Գուլդը [[Էդուարդ IV]] թագավորի ընտանիքին շաբաթական կովի կես և երկու ոչխար էր զոհաբերում, իսկ ձկնավաճառը նրանց մթերքով ապահովում էր ուրբաթ և ծոմապահության օրերին{{sfn|Weir|2013|p=43}}։
+Ստանալով ամուսնու անկման մասին լուրը՝ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] մոր և երեք դուստրերի հետ միասին{{sfn|Okerlund|2009|p=6}} կեսգիշերին գետային բեռնանավով հապշտապ հեռացավ [[Թաուեր|Թաուերից]] և ապաստանեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն|Վեստմինստերյան աբբայությունում]], որտեղ նրան գիտեին որպես շատ բարեպաշտ կին։ Նա հղիության ութերորդ ամսում էր և, հավանաբար, «գրեթե հուսահատության աստիճանի» կարիք ուներ կանգ առնել այնպիսի վայրում, ինչպիսին Սուրբ Պետրոսի տաճարն էր{{ref+|Սրբավայրի շենքը գտնվում էր աբբայության հյուսիս-արևմտյան անկյունում՝ Սուրբ Մարգարիտայի գերեզմանատան վերջում, որտեղ այժմ Վեստմինստերի ռատուշան է։ Շենքը կառուցվել է տասնմեկերորդ դարում [[Էդվարդ Խոստովանող|Էդվարդ Խոստովանողի]] կողմից և ուներ հաստ քարե պատեր, բավականին ամուր՝ պաշարմանը դիմակայելու համար․ նրանք դժվարությամբ քանդվել են 1750 թվականին, քանի որ այդ ժամանակ սրբավայրերի պրակտիկան վաղուց արդեն չէր օգտագործվում։ Մի կաղնե հաստ դուռը տանում էր դեպի խաչաձև ինտերիերը, որը բաղկացած էր երկու մատուռներից՝ մեկը մյուսի վրա։ Օրինապահ քաղաքացիները օգտագործում էին վերին մասը, հանցագործները՝ ստորին։ Վեստմինստերում սրբավայրի իրավունքը տարածվում էր նաև դրան հարող մերձակա և եկեղեցական արքունիքների վրա{{sfn|Weir|2013|pp=40—41}}.|group="k"}}։ Երբ թագավորական ընտանիքը ժամանեց, [[Վեստմինստերյան աբբայություն|աբբայությունը]] գրեթե դատարկ էր. իր հովանավորության ներքո նրանց ընդունեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն|Վեստմինստերի աբբահայր]] Թոմաս Միլինգը՝ բարի, հյուրընկալ մարդ, նա չցանկացավ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհուն]] երեխաների հետ տեղավորել հանցագործների հետ և նրանց զիջեց [[Վեստմինստերյան աբբայություն|աբբայության]] արևմտյան մուտքի մոտ գտնվող իր տունը, որտեղ կային երեք սենյակներ և այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ էր [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|թագուհու]] հարմարության համար{{sfn|Weir|2013|p=42}}։ Թագավորական ընտանիքին օգնություն էին ցուցաբերում նաև հասարակ լոնդոնցիները. մսագործ Ջոն Գուլդը [[Էդուարդ IV]] թագավորի ընտանիքին շաբաթական կովի կես և երկու ոչխար էր զոհաբերում, իսկ ձկնավաճառը նրանց մթերքով ապահովում էր ուրբաթ և ծոմապահության օրերին{{sfn|Weir|2013|p=43}}։
-Ապաստանում գտնվելով՝ արքայադուստր Էլիզաբեթը, որն արտաքինից, քույրերի համեմատ, ամենաշատն էր նման մորը{{sfn|Weir|2013|p=10}}, ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էր քույրերի և դայակների հետ, քանի որ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] զբաղված էր [[1470|1470 թվականի]] [[Նոյեմբերի 2|նոյեմբերի 2–ին]] ծնված նրանց եղբոր՝ արքայազն [[Էդուարդ V|Էդուարդի]] խնամքով{{sfn|Loades|2009|p=72}}{{sfn|Weir|2011|p=143}}{{ref+|«Կրոյլենդյան խրոնիկայի» համաձայն՝ տղան ծնվել է նոյեմբերի 1-ին՝ Բոլոր Սրբերի օրը{{sfn|Weir|2013|p=44}}.|group="k"}}։ Աբբայությունում  արքայազնի մկրտության ժամանակ փոքրիկ արքայադուստրը մկրտության վերնաշապիկը եղբորը հագցնելու պատիվն ունեցավ․ դա խորհրդանշում էր տղայի՝ մեղքից մաքրվելը։ Էլիազբեթը ընտանիքի հետ ապաստանում մնաց ևս հինգ ամիս{{sfn|Weir|2013|p=44}}։ [[1471]] թվականի ապրիլին, թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]], որդու ծննդյան լուրն առնելով, հապշտապ վերադարձավ Անգլիա  և [[Վեստմինստերյան աբբայություն|Վեստմինստերյան աբբայությունում]] շնորհակալական աղոթքից հետո իր ընտանիքը դուրս բերեց այստեղից։ Նույն գիշեր թագավորական ընտանիքը տեղափոխվեց {{iw|Բեյնարդ ամրոց|Բեյնարդյան ամրոց|en|Baynard's Castle}}, որը թագավորամայր Սեսիլիա Նևիլի նստավայրն էր{{sfn|Weir|2013|p=46}}։  [[Ապրիլի 11|Ապրիլի 11-ին]] [[Յորքեր|Յորքերը]] թագավորի [[Սեսիլիա Նևիլ|մոր]], թագուհու եղբայր [[Էնթոնի Վուդվիլ, Ռիվերսի 2-րդ կոմս|Էնթոնի Վուդվիլի]] և Քենթերբերիի արքեպիսկոպոսի ուղեկցությամբ ուղևորվեցին լոնդոնյան [[Թաուեր|Թաուերի]] թագավորական հանգստավայր, իսկ [[Էդուարդ IV|թագավորը]] մեկնեց հյուսիս՝ մարտնչելու թագավորությունը համար։  [[Ապրիլի 13|Ապրիլի 13-ին]] Բարնեթի ճակատամարտում Ուորիքը սպանվեց{{sfn|Weir|2013|p=47}},  [[Մայիսի 4|մայիսի 4–ին]] [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ը]] [[Թյուքսբերիի ճակատամարտ|Թյուքսբերիի ճակատամարտում]] վերջնականապես ջախջախեց [[Լանքասթերներ|լանքասթերներին]]{{sfn|Okerlund|2009|p=7}}, որի ժամանակ սպանվեց նաև [[Լանքասթերներ|լանքասթերների]] ժառանգորդ [[Էդուարդ Վեստմինստերացի|Էդուարդ Վեստմինստերցին]] և գերեվարվեց [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացին]]{{sfn|Weir|2013|p=47}}։ Սակայն [[Մայիսի 12|մայիսի 12–ին]], քանի դեռ [[Էդուարդ IV|Էդուարդը]] դեպի [[Լոնդոն]] ճանապարհին էր, [[Լանքասթերներ|Լանքասթերների]] վերջին կողմնակիցները գորհ ձեռնարկեցին [[Թաուեր|Թաուերի]] վրա՝ նպատակ ունենալով գահին վերադարձնել [[Հենրի VI (Անգլիայի թագավոր)|Հենրի VI–ին]]․ գետի կողմից գնդակոծվեցին երկու աշտարակներ, որոնցից մեկում Էլիզաբեթն էր՝ ընտանիքի հետ։ Հարձակումը հետ մղվեց, սակայն դա ստիպեց [[Էդուարդ IV|թագավորին]] մահվան մատնել իր նախորդին, և [[1471|1471 թվականի]] [[Մայիսի 21|մայիսի 21-ին]] թագավոր [[Հենրի VI (Անգլիայի թագավոր)|Հենրի VI-ը]] խեղդամահ արվեց իր բանտախցում{{sfn|Weir|2013|pp=48—49}}։
+Ապաստանում գտնվելով՝ արքայադուստր Էլիզաբեթը, որն արտաքինից, քույրերի համեմատ, ամենաշատն էր նման մորը{{sfn|Weir|2013|p=10}}, ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էր քույրերի և դայակների հետ, քանի որ թագուհի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթը]] զբաղված էր [[1470|1470 թվականի]] [[Նոյեմբերի 2|նոյեմբերի 2–ին]] ծնված նրանց եղբոր՝ արքայազն [[Էդուարդ V|Էդուարդի]] խնամքով{{sfn|Loades|2009|p=72}}{{sfn|Weir|2011|p=143}}{{ref+|«Կրոյլենդյան խրոնիկայի» համաձայն՝ տղան ծնվել է նոյեմբերի 1-ին՝ Բոլոր Սրբերի օրը{{sfn|Weir|2013|p=44}}.|group="k"}}։ Աբբայությունում  արքայազնի մկրտության ժամանակ փոքրիկ արքայադուստրը մկրտության վերնաշապիկը եղբորը հագցնելու պատիվն ունեցավ․ դա խորհրդանշում էր տղայի՝ մեղքից մաքրվելը։ Էլիազբեթը ընտանիքի հետ ապաստանում մնաց ևս հինգ ամիս{{sfn|Weir|2013|p=44}}։ [[1471]] թվականի ապրիլին, թագավոր [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ը]], որդու ծննդյան լուրն առնելով, հապշտապ վերադարձավ Անգլիա և [[Վեստմինստերյան աբբայություն|Վեստմինստերյան աբբայությունում]] շնորհակալական աղոթքից հետո իր ընտանիքը դուրս բերեց այստեղից։ Նույն գիշեր թագավորական ընտանիքը տեղափոխվեց {{iw|Բեյնարդ ամրոց|Բեյնարդյան ամրոց|en|Baynard's Castle}}, որը թագավորամայր Սեսիլիա Նևիլի նստավայրն էր{{sfn|Weir|2013|p=46}}։ [[Ապրիլի 11|Ապրիլի 11-ին]] [[Յորքեր|Յորքերը]] թագավորի [[Սեսիլիա Նևիլ|մոր]], թագուհու եղբայր [[Էնթոնի Վուդվիլ, Ռիվերսի 2-րդ կոմս|Էնթոնի Վուդվիլի]] և Քենթերբերիի արքեպիսկոպոսի ուղեկցությամբ ուղևորվեցին լոնդոնյան [[Թաուեր|Թաուերի]] թագավորական հանգստավայր, իսկ [[Էդուարդ IV|թագավորը]] մեկնեց հյուսիս՝ մարտնչելու թագավորությունը համար։ [[Ապրիլի 13|Ապրիլի 13-ին]] Բարնեթի ճակատամարտում Ուորիքը սպանվեց{{sfn|Weir|2013|p=47}}, [[Մայիսի 4|մայիսի 4–ին]] [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ը]] [[Թյուքսբերիի ճակատամարտ|Թյուքսբերիի ճակատամարտում]] վերջնականապես ջախջախեց [[Լանքասթերներ|լանքասթերներին]]{{sfn|Okerlund|2009|p=7}}, որի ժամանակ սպանվեց նաև [[Լանքասթերներ|լանքասթերների]] ժառանգորդ [[Էդուարդ Վեստմինստերացի|Էդուարդ Վեստմինստերցին]] և գերեվարվեց [[Մարգարիտա Անժուացի|Մարգարիտա Անժուացին]]{{sfn|Weir|2013|p=47}}։ Սակայն [[Մայիսի 12|մայիսի 12–ին]], քանի դեռ [[Էդուարդ IV|Էդուարդը]] դեպի [[Լոնդոն]] ճանապարհին էր, [[Լանքասթերներ|Լանքասթերների]] վերջին կողմնակիցները գորհ ձեռնարկեցին [[Թաուեր|Թաուերի]] վրա՝ նպատակ ունենալով գահին վերադարձնել [[Հենրի VI (Անգլիայի թագավոր)|Հենրի VI–ին]]․ գետի կողմից գնդակոծվեցին երկու աշտարակներ, որոնցից մեկում Էլիզաբեթն էր՝ ընտանիքի հետ։ Հարձակումը հետ մղվեց, սակայն դա ստիպեց [[Էդուարդ IV|թագավորին]] մահվան մատնել իր նախորդին, և [[1471|1471 թվականի]] [[Մայիսի 21|մայիսի 21-ին]] թագավոր [[Հենրի VI (Անգլիայի թագավոր)|Հենրի VI-ը]] խեղդամահ արվեց իր բանտախցում{{sfn|Weir|2013|pp=48—49}}։
 === ''Մադամ դոֆինա'' ===
@@ Տող 52. / Տող 52. @@
 == Արքայի քույր ==
-[[1483]] թվականի [[Ապրիլի 9|ապրիլի 9-ին]] անսպասելիորեն մահացավ Էլիզաբեթի [[Էդուարդ IV|հայրը]] և նոր թագավոր դարձավ նրա կրտսեր եղբայրը՝ [[Էդուարդ V|Էդուարդը]]։ Նրա հորեղբայրը՝ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]], Գլոստերի դուքսը, նշանակվեց [[ռեգենտ]] և  իր զարմիկների [[լորդ-պրոտեկտոր]]<ref>[http://www.biography.com/people/richard-iii-9457120 Richard III. Biography]</ref>։ Եղբոր մահվանից կարճ ժամանակ անց [[Ռիչարդ III|Գլոստերը]] սկսեց քայլեր ձեռնարկել մեկուսացնելու իր Վուդվիլ զարմիկներին, հրամայեց ձերբակալել [[Էնթոնի Վուդվիլ, Ռիվերսի 2–րդ կոմս|Էնթոնի Վուդվիլին]] և [[Ռիչարդ Գրեյ|Ռիչարդ Գրեյին]]՝ համապատասխանաբար Էլիզաբեթի քեռուն և համամայր եղբորը։ [[Էդուարդ V|Երիտասարդ թագավորը]] տեղափոխվեց [[Լոնդոն|Լոնդոնի]] [[Թաուեր]]՝ [[Ռիչարդ III|դուքս Գլոստերի]] պաշտպանության տակ, թագադրվելու ակնկալիքով։ Էլիզաբեթը [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]], երկրորդ եղբոր և քույրերի հետ ստիպված էր ապաստան փնտրել: [[Ռիչարդ III|Գլոստերն]] ավելի ուշ համոզեց [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլին]] ամրոց՝ [[Արքայազնները Թաուերում|թագավորի մոտ]], ուղարկել կրտսեր որդուն՝ [[Ռիչարդ Շրուսբերի, Յորքի 1–ին դուքս|Ռիչարդին]]։
+[[1483]] թվականի [[Ապրիլի 9|ապրիլի 9-ին]] անսպասելիորեն մահացավ Էլիզաբեթի [[Էդուարդ IV|հայրը]] և նոր թագավոր դարձավ նրա կրտսեր եղբայրը՝ [[Էդուարդ V|Էդուարդը]]։ Նրա հորեղբայրը՝ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]], Գլոստերի դուքսը, նշանակվեց [[ռեգենտ]] և իր զարմիկների [[լորդ-պրոտեկտոր]]<ref>[http://www.biography.com/people/richard-iii-9457120 Richard III. Biography]</ref>։ Եղբոր մահվանից կարճ ժամանակ անց [[Ռիչարդ III|Գլոստերը]] սկսեց քայլեր ձեռնարկել մեկուսացնելու իր Վուդվիլ զարմիկներին, հրամայեց ձերբակալել [[Էնթոնի Վուդվիլ, Ռիվերսի 2–րդ կոմս|Էնթոնի Վուդվիլին]] և [[Ռիչարդ Գրեյ|Ռիչարդ Գրեյին]]՝ համապատասխանաբար Էլիզաբեթի քեռուն և համամայր եղբորը։ [[Էդուարդ V|Երիտասարդ թագավորը]] տեղափոխվեց [[Լոնդոն|Լոնդոնի]] [[Թաուեր]]՝ [[Ռիչարդ III|դուքս Գլոստերի]] պաշտպանության տակ, թագադրվելու ակնկալիքով։ Էլիզաբեթը [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]], երկրորդ եղբոր և քույրերի հետ ստիպված էր ապաստան փնտրել: [[Ռիչարդ III|Գլոստերն]] ավելի ուշ համոզեց [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլին]] ամրոց՝ [[Արքայազնները Թաուերում|թագավորի մոտ]], ուղարկել կրտսեր որդուն՝ [[Ռիչարդ Շրուսբերի, Յորքի 1–ին դուքս|Ռիչարդին]]։
-Երկու ամիս անց, [[1483]] թվականի [[Հունիսի 22|հունիսի 22–ին]] [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] ամուսնությունը անօրինական  ճանաչվեց, քանի որ Էդուարդը Էլիզաբեթի հետ ամուսնության ժամանակ արդեն խոստացված հարաբերություններ ուներ մեկ այլ կնոջ հետ{{ref+|Պառլամենտական ''[[Titulus Regius]]'' (1 Ric. III) ակտում [[լորդ–պրոտեկտոր]] [[Ռիչարդ III|Գլոստերի դուքսը]] հայտարարել է, որ իր ավագ եղբոր երեխաները, Էլիզաբեթ Վուդվիլի հետ միասին ապօրինի են այն հիմքով, որ իր եղբայրը նշանված է եղել այրի լեդի [[Էլեանոր Թալբոթ|Էլեանոր Բատլերի]] հետ, ինչն այն ժամանակ համարվում էր իրավաբանորեն պարտավորեցնող պայմանագիր, և ինչի հետևանքով ցանկացած այլ ամուսնական պայմանագիր անվավեր էր դառնում։ Բուրգունդյան տարեգիր [[Ֆիլիպ դե Կոմին|Ֆիլիպ դե Կոմինը]] ասել է, որ [[Ռոբերտ Սթիլինգթոն|Ռոբերտ Սթիլինգթոնը]]՝ [[Բաթի և Ուելսի եպիսկոպոս]]ը, պնդել է, որ ինքն է անցկացրել Էդուարդ IV-ի և լեդի Էլեանորի միջև նշանադրության արարողությունը<ref>{{книга |автор=Philipe de Commines |заглавие=The memoirs of Philip de Commines, lord of Argenton |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=H.G. Bohn |год=1855 |том=1 |страниц= |страницы=396—397 |isbn= |ref= }}</ref>.|group=к}}։ Էլիզաբեթը, ի թիվս հանգուցյալ թագավորի մյուս երեխաների, անօրինական  հայտարարվեց, իսկ նրա եղբայրները զրկվեցին գահի իրավունքից։ [[1483]] թվականի [[Հունիսի 25|հունիսի 25–ին]] [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] հրամայեց [[Յորքշիր|Յորքշիրի]] [[Պոնտեֆրակտ|Պոնտեֆրակտի դղյակում]] մահապատժի ենթարկել Էլիզաբեթի՝ նախկինում ձերբակալված եղբորը և քեռուն: [[Ռիչարդ III|Գլոստերը]] թագավոր հայտարարվեց [[1483]] թվականի [[Հուլիսի 6|հուլիսի 6-ին]]։ Շուտով դադարեցին տեղեկություններ գալ Էլիզաբեթի եղբայրներից, իսկ հետո ընդհանրապես լուրեր տարածվեցին, որ նրանք սպանվել են<ref>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/princes_in_tower.shtml |title=The Princes in the Tower |publisher=BBC |accessdate=2015-02-08 |lang=en}}</ref>։
+Երկու ամիս անց, [[1483]] թվականի [[Հունիսի 22|հունիսի 22–ին]] [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] և [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլի]] ամուսնությունը անօրինական ճանաչվեց, քանի որ Էդուարդը Էլիզաբեթի հետ ամուսնության ժամանակ արդեն խոստացված հարաբերություններ ուներ մեկ այլ կնոջ հետ{{ref+|Պառլամենտական ''[[Titulus Regius]]'' (1 Ric. III) ակտում [[լորդ–պրոտեկտոր]] [[Ռիչարդ III|Գլոստերի դուքսը]] հայտարարել է, որ իր ավագ եղբոր երեխաները, Էլիզաբեթ Վուդվիլի հետ միասին ապօրինի են այն հիմքով, որ իր եղբայրը նշանված է եղել այրի լեդի [[Էլեանոր Թալբոթ|Էլեանոր Բատլերի]] հետ, ինչն այն ժամանակ համարվում էր իրավաբանորեն պարտավորեցնող պայմանագիր, և ինչի հետևանքով ցանկացած այլ ամուսնական պայմանագիր անվավեր էր դառնում։ Բուրգունդյան տարեգիր [[Ֆիլիպ դե Կոմին|Ֆիլիպ դե Կոմինը]] ասել է, որ [[Ռոբերտ Սթիլինգթոն|Ռոբերտ Սթիլինգթոնը]]՝ [[Բաթի և Ուելսի եպիսկոպոս]]ը, պնդել է, որ ինքն է անցկացրել Էդուարդ IV-ի և լեդի Էլեանորի միջև նշանադրության արարողությունը<ref>{{книга |автор=Philipe de Commines |заглавие=The memoirs of Philip de Commines, lord of Argenton |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=H.G. Bohn |год=1855 |том=1 |страниц= |страницы=396—397 |isbn= |ref= }}</ref>.|group=к}}։ Էլիզաբեթը, ի թիվս հանգուցյալ թագավորի մյուս երեխաների, անօրինական հայտարարվեց, իսկ նրա եղբայրները զրկվեցին գահի իրավունքից։ [[1483]] թվականի [[Հունիսի 25|հունիսի 25–ին]] [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] հրամայեց [[Յորքշիր|Յորքշիրի]] [[Պոնտեֆրակտ|Պոնտեֆրակտի դղյակում]] մահապատժի ենթարկել Էլիզաբեթի՝ նախկինում ձերբակալված եղբորը և քեռուն: [[Ռիչարդ III|Գլոստերը]] թագավոր հայտարարվեց [[1483]] թվականի [[Հուլիսի 6|հուլիսի 6-ին]]։ Շուտով դադարեցին տեղեկություններ գալ Էլիզաբեթի եղբայրներից, իսկ հետո ընդհանրապես լուրեր տարածվեցին, որ նրանք սպանվել են<ref>{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/princes_in_tower.shtml |title=The Princes in the Tower |publisher=BBC |accessdate=2015-02-08 |lang=en}}</ref>։
 == Արքայի զարմուհի ==
@@ Տող 60. / Տող 60. @@
 Էլիզաբեթի [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մայրը]] դաշինք կնքեց լեդի [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթի]] հետ և պաշտպանեց է նրա որդուն՝ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորին]]՝ [[Էդուարդ III]] թագավորի ծոռանը<ref name="Ref_g">{{книга |автор= |заглавие=Genealogical Tables in Morgan |ответственный= |ссылка= |место= |издательство= |год=1988 |том= |страниц= |страницы=709 |isbn= |ref= }}</ref>, արական սեռի [[Լանքասթերներ|Լանքասթերների]] ամենամոտ ժառանգորդին, որն իրավունք ուներ հավակնել գահին օրինականության ցանկացած աստիճանով{{ref+|Հենրի Թյուդորի հավակնությունները գահի հանդեպ թույլ էին Հենրի IV–ի հրովարտակի պատճառով, որով արգելված էր գահ բարձրանալ իր հոր՝ Ջոն Գոնտի և նրա երրորդ կնոջ՝ Քեթրին Սուինֆորդի օրինական ցանկացած ժառանգի։ Գոնտի և Սուինֆորդի երեխաների օրինականացման ակտի բնօրինակը, որն ընդունվել է խորհրդարանի կողմից և Պապի բուլայով, իրականում նրանց օրինականացրել է ամբողջությամբ, ինչը արդեն իսկ կասկածի տակ է դրել իր՝ Հենրի IV–ի հռչակագրի լեգիտիմությունը։|group=к}}։ Իրենց դիրքերն ամրապնդելու և մրցակցող երկու տների միավորման համար՝ [[Էլիազբեթ Վուդվիլ|Էլիազբեթ Վուդվիլը]] և [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթը]] պայմանավորվեցին, որ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորը]] պետք է ամուսնանա Էլիզաբեթ Յորքի հետ, ով իր եղբայրների մահվան մասին լուրերից հետո դարձել էր [[Յորքեր|Յորքերի]] տան ժառանգորդը: [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորը]] համաձայնեց այդ ծրագրի հետ, իսկ դեկտեմբերին հրապարակավ երդվեց Ֆրանսիայի Ռեննի տաճարում։
-[[1484]] թվականի [[Մարտի 1|մարտի 1-ին]] Էլիզաբեթը [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] և քույրերի հետ լքեց ապաստանը այն բանից հետո, երբ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III–ը]] հրապարակավ երդվեց, որ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Վուդվիլի]] դուստրերին վնաս չի հասցվի և նրանց չի պատժի։ Բացի այդ, [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] խոստացավ, որ նրանք չեն բանտարկվի [[Թաուեր|Թաուերում]] կամ որևէ այլ բանտում։ Նա նաև խոստացավ օժիտ տրամադրել նրանց և ամուսնացնել «ի ծնե ջենտլմենների» հետ: Ընտանիքը վերադարձավ պալատ՝ արտաքնապես համակերպվելով այն բանի հետ, որ իշխանության ղեկին [[Ռիչարդ III|Ռիչարդն]] է։ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III]]ի կնոջ՝ [[Աննա Նևիլ|Աննա Նևիլի]] մահից հետո, [[1485]] թվականի մարտին, լուրեր տարածվեցին, որ այրիացած և անզավակ{{ref+|Ռիչարդի եւ Աննայի միակ երեխան՝ [[Էդուարդ Միդլգեմացի|Էդուարդ Միդլգեմացին]], հանկարծամահ է եղել 1484 թվականի ապրիլին Միդլգեմում։|group=к}} թագավորը մտադիր է ամուսնանալ իր գեղեցիկ և երիտասարդ զարմուհու՝ Էլիզաբեթի<ref name="Ref_h">[http://www.r3.org/basics/basic8.html Richard III and Yorkist History Server] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060709203718/http://www.r3.org/basics/basic8.html |date=2006-07-09 }}</ref> հետ։ Բացի այդ, լուրեր էին տարածվում, որ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] թունավորել էիր  [[Աննա Նևիլ|կնոջը]], որպեսզի ամուսնանա Էլիզաբեթ Յորքի հետ<ref>{{книга |автор=Michael Hicks |заглавие=Anne Neville: Queen to Richard III |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=Tempus |год=2006 |том= |страниц= |страницы=196 |isbn= |ref= }}</ref>։ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III-ը]] Էլիզաբեթին պալատից ուղարկեց [[Շերիֆ Հաթոն]] և հանդես եկավ այդ լուրերի հերքմամբ<ref>Court minutes of the Mercer’s company March 31st 1485</ref>, թեպետ, Կրոուլենդյան տարեգրության համաձայն՝ նրա վրա ճնշում են գործադրվել Վուդվիլների թշնամիները, որոնք վախենում էին, որ ստիպված կլինեն վերադարձնել Վուդվիլներից խլված հողերը։ Բացի այդ, համաձայն [[Պորտուգալիա|Պորտուգալիայի]] թագավորական արխիվի փաստաթղթերի՝ [[Աննա Նևիլ|Աննայի]] մահից հետո [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] դեսպաններ է ուղարկել՝ հանձնարարելով բանակցություններ վարել կրկնակի՝ իր և թագավոր [[Ժուան II|Ժուան II-ի]] քրոջ՝ [[ինֆանտ]] [[Ժուանա Պորտուգալացի (1452—1490)|Ժուանայի]] և Էլիզաբեթի ու [[Ժուանա Պորտուգալացի (1452—1490)|Ժուանայի]] զարմիկ [[Մանուել I (Պորտուգալիայի թագավոր)|Մանուելի]] միջև հարսանիքներիի շուրջ<ref>The last days of Richard III by John Ashdown-Hill</ref><ref>{{статья |автор=Barrie Williams |заглавие=The Portuguese Connection and the Significance of the 'Holy Princess' |ссылка= |язык= |издание=The Ricardian |тип= |год=March 1983 |том=6 |номер=90 |страницы= |doi= |issn=}}</ref>։
+[[1484]] թվականի [[Մարտի 1|մարտի 1-ին]] Էլիզաբեթը [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|մոր]] և քույրերի հետ լքեց ապաստանը այն բանից հետո, երբ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III–ը]] հրապարակավ երդվեց, որ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Վուդվիլի]] դուստրերին վնաս չի հասցվի և նրանց չի պատժի։ Բացի այդ, [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] խոստացավ, որ նրանք չեն բանտարկվի [[Թաուեր|Թաուերում]] կամ որևէ այլ բանտում։ Նա նաև խոստացավ օժիտ տրամադրել նրանց և ամուսնացնել «ի ծնե ջենտլմենների» հետ: Ընտանիքը վերադարձավ պալատ՝ արտաքնապես համակերպվելով այն բանի հետ, որ իշխանության ղեկին [[Ռիչարդ III|Ռիչարդն]] է։ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III]]ի կնոջ՝ [[Աննա Նևիլ|Աննա Նևիլի]] մահից հետո, [[1485]] թվականի մարտին, լուրեր տարածվեցին, որ այրիացած և անզավակ{{ref+|Ռիչարդի եւ Աննայի միակ երեխան՝ [[Էդուարդ Միդլգեմացի|Էդուարդ Միդլգեմացին]], հանկարծամահ է եղել 1484 թվականի ապրիլին Միդլգեմում։|group=к}} թագավորը մտադիր է ամուսնանալ իր գեղեցիկ և երիտասարդ զարմուհու՝ Էլիզաբեթի<ref name="Ref_h">[http://www.r3.org/basics/basic8.html Richard III and Yorkist History Server] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060709203718/http://www.r3.org/basics/basic8.html |date=2006-07-09 }}</ref> հետ։ Բացի այդ, լուրեր էին տարածվում, որ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] թունավորել էիր [[Աննա Նևիլ|կնոջը]], որպեսզի ամուսնանա Էլիզաբեթ Յորքի հետ<ref>{{книга |автор=Michael Hicks |заглавие=Anne Neville: Queen to Richard III |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=Tempus |год=2006 |том= |страниц= |страницы=196 |isbn= |ref= }}</ref>։ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III-ը]] Էլիզաբեթին պալատից ուղարկեց [[Շերիֆ Հաթոն]] և հանդես եկավ այդ լուրերի հերքմամբ<ref>Court minutes of the Mercer’s company March 31st 1485</ref>, թեպետ, Կրոուլենդյան տարեգրության համաձայն՝ նրա վրա ճնշում են գործադրվել Վուդվիլների թշնամիները, որոնք վախենում էին, որ ստիպված կլինեն վերադարձնել Վուդվիլներից խլված հողերը։ Բացի այդ, համաձայն [[Պորտուգալիա|Պորտուգալիայի]] թագավորական արխիվի փաստաթղթերի՝ [[Աննա Նևիլ|Աննայի]] մահից հետո [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]] դեսպաններ է ուղարկել՝ հանձնարարելով բանակցություններ վարել կրկնակի՝ իր և թագավոր [[Ժուան II|Ժուան II-ի]] քրոջ՝ [[ինֆանտ]] [[Ժուանա Պորտուգալացի (1452—1490)|Ժուանայի]] և Էլիզաբեթի ու [[Ժուանա Պորտուգալացի (1452—1490)|Ժուանայի]] զարմիկ [[Մանուել I (Պորտուգալիայի թագավոր)|Մանուելի]] միջև հարսանիքներիի շուրջ<ref>The last days of Richard III by John Ashdown-Hill</ref><ref>{{статья |автор=Barrie Williams |заглавие=The Portuguese Connection and the Significance of the 'Holy Princess' |ссылка= |язык= |издание=The Ricardian |тип= |год=March 1983 |том=6 |номер=90 |страницы= |doi= |issn=}}</ref>։
 [[1485]] թվականի [[Օգոստոսի 7|օգոստոսի 7-ին]] [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորի]] բանակը վայրէջք կատարեց [[Ուելս|Ուելսում]]։ [[Օգոստոսի 22|Օգոստոսի 22-ին]] [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրին]] [[Բոսվորտի ճակատամարտ|Բոսվորտի ճակատամարտում]] հանդիպեց [[Ռիչարդ III|Ռիչարդ III–ի]] հետ։ [[Ռիչարդ III|Ռիչարդը]], չնայած բավականին մեծ բանակին, դավաճանվեց իր մի քանի կողմնակիցների կողմից և սպանվեց մարտում: [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի Թյուդորը]] նվաճման իրավունքով հռչակվեց [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII]] թագավոր<ref>[http://tudorhistory.org/henry7/ Henry VII.]</ref>։
@@ Տող 70. / Տող 70. @@
 [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրին]] չեղարկեց ''[[Titulus Regius]]''<ref>{{cite web|title=Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII – Annullment of Richard III's Titulus Regius|url=http://partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#annullment|accessdate=2015-02-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902193242/http://www.partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#annullment|archivedate=2013-09-02|deadlink=yes}}</ref>-ը՝ այսպիսով օրինականացնելով [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV-ի]] սերունդը, որոնց թվում էր նաև Էլիզաբեթը: Վերջինիս մորը՝ [[Էլիզաբեթ Վուդվիլ|Էլիզաբեթ Վուդվիլին]], այրի թագուհու տիտղոս և պատիվներ շնորհվեցին<ref>{{cite web|title=Rotuli Parliamentorum A.D. 1485 1 Henry VII – Restitution of Elizabeth Queen of Edward IV|url=http://partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#restitution_elizabeth|accessdate=2015-02-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130902193242/http://www.partyparcel.co.uk/information/price-guarantee.html#restitution_elizabeth|archivedate=2013-09-02|deadlink=yes}}</ref>։ Ամուսնանալու պապական թույլտվություն ստանալուց հետո կարդինալ [[Թոմաս Բուրշյե|Բուրշյեն]]՝ [[Քենթերբերիի տաճար|Քենթերբերիի]] արքեպիսկոպոսը, [[Վեստմինստերյան աբբայություն|Վեստմինստերյան աբբայությունում]] [[1486]] թվականի [[Հունվարի 18|հունվարի 18-ին]] ամուսնացրեց [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ին]] և Էլիզաբեթ թագուհուն: Նրանց առաջին որդին՝ [[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուրը]], ծնվել է [[1486]] թվականի [[Սեպտեմբերի 20|սեպտեմբերի 20-ին]]։ Էլիզաբեթը թագադրվել է [[1487]] թվականի [[Նոյեմբերի 25|նոյեմբերի 25-ին]]։ Թագադրումից հետո նա ևս վեց երեխաների է կյանք տվել։
-Չնայած այն հանգամանքին, որ ամուսնությունը սկզբնապես եղել է քաղաքական նկատառումներով, այն հաջող է եղել, և զույգը կարծես սիրել է միմյանց<ref>{{книга |автор=Okerlund, Arlene Naylor |заглавие=Elizabeth of York |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=Palgrave Macmillan |год=2009 |том= |страниц= |страницы=99—118, 185—186, 203—204 |isbn=978-0-230-61827-5 |ref= }}</ref><ref>{{книга |автор=Williams, Neville |часть=Henry VII |ссылка часть= |заглавие=The Lives of the Kings and Queens of England |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный=ed. Fraser, Antonia |издание= |место= |издательство=Futura |год=1977 |volume= |pages=143 |columns= |allpages= |серия= |isbn=0-8600-7449-8 |тираж= |ref= }}</ref>։ Էլիզաբեթ Յորքը, որպես թագուհի, մեծ քաղաքական ազդեցություն չի ունեցել այդ առումով ուժեղ սկեսուրի՝ տիկին [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթի]] պատճառով, բայց Էլիզաբեթը քնքուշ, բարի և առատաձեռն է եղել իր հարազատների, ծառաների և բարերարների նկատմամբ: Պաշտոնական հավաքների բացակայության ժամանակ նա իր երեք երեխաների հետ հանգիստ կյանքով  ապրել է քաղաքականությունից հեռու՝ [[Էլթեմյան պալատ|Էլթեմյան պալատում]]։ Էլիզաբթը սիրում էր երաժշտություն, պարեր, խաղեր<ref>{{книга |заглавие=Who's Who in Tudor England |год=1990 |издательство=Shepheard-Walwyn |место=London |isbn=0-85683-093-3 |ссылка=https://books.google.com/?id=MltmAAAAMAAJ&q=Elizabeth+of+York+gentle+kind+generous&dq=Elizabeth+of+York+gentle+kind+generous |язык=und |автор=Routh, Charles Richard Nairne; Holmes, Peter}}</ref>։
+Չնայած այն հանգամանքին, որ ամուսնությունը սկզբնապես եղել է քաղաքական նկատառումներով, այն հաջող է եղել, և զույգը կարծես սիրել է միմյանց<ref>{{книга |автор=Okerlund, Arlene Naylor |заглавие=Elizabeth of York |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=Palgrave Macmillan |год=2009 |том= |страниц= |страницы=99—118, 185—186, 203—204 |isbn=978-0-230-61827-5 |ref= }}</ref><ref>{{книга |автор=Williams, Neville |часть=Henry VII |ссылка часть= |заглавие=The Lives of the Kings and Queens of England |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный=ed. Fraser, Antonia |издание= |место= |издательство=Futura |год=1977 |volume= |pages=143 |columns= |allpages= |серия= |isbn=0-8600-7449-8 |тираж= |ref= }}</ref>։ Էլիզաբեթ Յորքը, որպես թագուհի, մեծ քաղաքական ազդեցություն չի ունեցել այդ առումով ուժեղ սկեսուրի՝ տիկին [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթի]] պատճառով, բայց Էլիզաբեթը քնքուշ, բարի և առատաձեռն է եղել իր հարազատների, ծառաների և բարերարների նկատմամբ: Պաշտոնական հավաքների բացակայության ժամանակ նա իր երեք երեխաների հետ հանգիստ կյանքով ապրել է քաղաքականությունից հեռու՝ [[Էլթեմյան պալատ|Էլթեմյան պալատում]]։ Էլիզաբթը սիրում էր երաժշտություն, պարեր, խաղեր<ref>{{книга |заглавие=Who's Who in Tudor England |год=1990 |издательство=Shepheard-Walwyn |место=London |isbn=0-85683-093-3 |ссылка=https://books.google.com/?id=MltmAAAAMAAJ&q=Elizabeth+of+York+gentle+kind+generous&dq=Elizabeth+of+York+gentle+kind+generous |язык=und |автор=Routh, Charles Richard Nairne; Holmes, Peter}}</ref>։
 [[1501]] թվականի [[Նոյեմբերի 14|նոյեմբերի 14-ին]] Էլիզաբեթի և [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրիի]] 15-ամյա որդին՝ [[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուրը]], ամուսնացել է [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]]՝ [[Ֆերդինանդ II (Արագոնի թագավոր)|Ֆերդինանդ II Արագոնացու]] և [[Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)|Իզաբելլա I Կաստիլիացու]] դստեր հետ։ Զույգը ուղարկվել է Լադլոու ամրոց՝ [[Ուելսի արքայազն|Ուելսի արքայազնի]] ավանդական նստավայրը։ [[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուրը]] մահացել է [[1502]] թվականի ապրիլին․ որդու մահվան լուրը [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII-ի]] մոտ մեծ վիշտ է առաջացրել՝ հավասարապես և՛ դինաստիայի համար վախից, և՛ որդու սգից։ Էլիզաբեթը մխիթարել է նրան, ասելով, որ նա էլ իր մոր ընտանիքի միակ զավակն է, բայց ապրել է՝ թագավոր դառնալու համար, որ Աստված նրան թողել է որդուն և երկու դուստրերին, և որ իրենք երկուսն էլ երիտասարդ են և դեռ կարող են երեխաներ ունենալ<ref>{{книга |автор=Okerlund, Arlene Naylor |заглавие=Elizabeth of York |ответственный= |ссылка= |место= |издательство=Palgrave Macmillan |год=2009 |том= |страниц= |страницы=203—211 |isbn=978-0-230-61827-5 |ref= }}</ref><ref>{{книга |автор=Agnes Strickland, Elizabeth Strickland |заглавие=Lives of the Queens of England |ответственный= |ссылка= |место= |издательство= |год=1852 |том= |страниц= |страницы= |isbn= |ref= }}</ref><ref>{{книга |автор=Thomas Penn |заглавие=Winter King, Henry VII and the  Dawn of Tudor England |ответственный= |ссылка= |место= |издательство= |год= |том= |страниц= |страницы=114 |isbn= |ref= }}</ref>։
-[[1502]] թվականին Էլիզաբեթը հղիացել է յոթերորդ անգամ և [[1503]] թվականի սկզբին, ծննդաբերության սպասումով, տեղափոխվել է [[Թաուեր]]: [[Փետրվարի 2|Փետրվարի 2-ին]] նա դուստր է ունեցել՝  Եկատերինային, սակայն երեխան մահացել է դրանից մի քանի օր անց: [[Փետրվարի 11|Փետրվարի 11-ին]]՝ իր 30-ամյա հոբելյանի օրը, Էլիզաբեթ Յորքը մահացել է ծննդաբերության ժամանակ ստացած վարակից: Նրա ամուսինն ու երեխաները խորապես սգացել են թագուհու մահը։ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրին]] հեռացել է պալատից և թույլ է տվել իր կողքին լինել միայն մորը՝ [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթին]]։ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրիի]] պահվածքը, ով նախկինում ոչ մի կերպ ցույց չի տվել իր զգացմունքները, շատ անսովոր էր և անհանգստացնող իր արքունիքի անդամների համար։
+[[1502]] թվականին Էլիզաբեթը հղիացել է յոթերորդ անգամ և [[1503]] թվականի սկզբին, ծննդաբերության սպասումով, տեղափոխվել է [[Թաուեր]]: [[Փետրվարի 2|Փետրվարի 2-ին]] նա դուստր է ունեցել՝ Եկատերինային, սակայն երեխան մահացել է դրանից մի քանի օր անց: [[Փետրվարի 11|Փետրվարի 11-ին]]՝ իր 30-ամյա հոբելյանի օրը, Էլիզաբեթ Յորքը մահացել է ծննդաբերության ժամանակ ստացած վարակից: Նրա ամուսինն ու երեխաները խորապես սգացել են թագուհու մահը։ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրին]] հեռացել է պալատից և թույլ է տվել իր կողքին լինել միայն մորը՝ [[Մարգարետ Բոֆորթ|Մարգարետ Բոֆորթին]]։ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրիի]] պահվածքը, ով նախկինում ոչ մի կերպ ցույց չի տվել իր զգացմունքները, շատ անսովոր էր և անհանգստացնող իր արքունիքի անդամների համար։
 [[Պատկեր:Henry VII in Mourning.jpg|մինի|Սգացող Հենրի VII-ը և նրա երեխաները Էլիզաբեթ Յորքի մահից հետո: [[Նկարազարդ ձեռագիր|Նկարազարդված ձեռագիր]]]]
 Որոշ ժամանակ անց Հենրին սկսել է դիտարկել երկրորդ ամուսնության տարբերակը։ Իսպանիայի հետ միությունը վերսկսելու համար Հենրիի նոր կնոջ դերի համար դիտարկվում էր Ջովաննան, Նեապոլի այրիացած թագուհին ( Ֆերդինանդ II Արագոնացու զարմուհին), [[Խուանա I|Խուանան]]՝ Կաստիլիայի թագուհին (Ֆերդինանդի և Իզաբելլայի դուստրը) և Մարգարիտան՝ Սավոյայի այրի դքսուհին (Խուանա Կաստիլիացու տալը): Ամուսնական պլանները անկատար են մնացել․ ամուրի Հենրին մահացել է 1509 թվականին։
-Կնոջ մահը մի քանի տարի սգացող Հենրի VII-ը, ինչպես ընդունված է ասել, մահացել է կոտրված սրտով։ Ամեն տարի փետրվարի 11-ին նա կարգադրում էր հոգեհանգստյան պատարագ կարդալ, զանգեր հնչեցնել և հարյուրավոր մոմ վառել՝ ի պատիվ Էլիզաբեթ Յորքի: Լոնդոնի Թաուերը լքված է եղել որպես թագավորական նստավայր, ինչի մասին վկայում է թագավորական ընտանիքի կամ Հենրի Թյուդորի կողմից դրա օգտագործման մասին հիշատակումների բացակայությունը 1503 թվականից հետո: Էլիզաբեթի որդու՝ Հենրի VIII-ի թագավորությանը հաջորդող բոլոր ծնունդները տեղի են ունեցել պալատներում<ref>[http://nerdalicious.com.au/history/elizabeth-of-york-and-her-kings-henry-vii/ Elizabeth of York and her Kings — Henry VII.]</ref>։ Կնոջ մահը Հենրիի մոտ անդառնալի փոփոխություններ է առաջացրել. առանց այդ էլ ժլատ խելացնորի համբավ ունեցող թագավորը դարձել էր ավելի ժլատ ու կասկածամիտ։ Հենրին թաղվել է Վեստմինստերյան աբբայությունում՝ կնոջ կողքին։ Էլիզաբեթ թագուհու դամբարանը բացվել է 19-րդ դարում։ Դագաղի փայտե երեսվածքը՝ կապարե կորպուսով, այն ժամանակ, հեռացվել է՝  իր թոռ [[Հակոբ Ա|Հակոբ]] թագավորի թաղման համար տարածք ստեղծելու նպատակով<ref>{{книга |заглавие=Westminster Abbey |год=1886 |издательство=John Murray |место=London |страницы=499 |ref=Stanley |язык=und |автор=Stanley, Arthur}}</ref>։
+Կնոջ մահը մի քանի տարի սգացող Հենրի VII-ը, ինչպես ընդունված է ասել, մահացել է կոտրված սրտով։ Ամեն տարի փետրվարի 11-ին նա կարգադրում էր հոգեհանգստյան պատարագ կարդալ, զանգեր հնչեցնել և հարյուրավոր մոմ վառել՝ ի պատիվ Էլիզաբեթ Յորքի: Լոնդոնի Թաուերը լքված է եղել որպես թագավորական նստավայր, ինչի մասին վկայում է թագավորական ընտանիքի կամ Հենրի Թյուդորի կողմից դրա օգտագործման մասին հիշատակումների բացակայությունը 1503 թվականից հետո: Էլիզաբեթի որդու՝ Հենրի VIII-ի թագավորությանը հաջորդող բոլոր ծնունդները տեղի են ունեցել պալատներում<ref>[http://nerdalicious.com.au/history/elizabeth-of-york-and-her-kings-henry-vii/ Elizabeth of York and her Kings — Henry VII.]</ref>։ Կնոջ մահը Հենրիի մոտ անդառնալի փոփոխություններ է առաջացրել. առանց այդ էլ ժլատ խելացնորի համբավ ունեցող թագավորը դարձել էր ավելի ժլատ ու կասկածամիտ։ Հենրին թաղվել է Վեստմինստերյան աբբայությունում՝ կնոջ կողքին։ Էլիզաբեթ թագուհու դամբարանը բացվել է 19-րդ դարում։ Դագաղի փայտե երեսվածքը՝ կապարե կորպուսով, այն ժամանակ, հեռացվել է՝ իր թոռ [[Հակոբ Ա|Հակոբ]] թագավորի թաղման համար տարածք ստեղծելու նպատակով<ref>{{книга |заглавие=Westminster Abbey |год=1886 |издательство=John Murray |место=London |страницы=499 |ref=Stanley |язык=und |автор=Stanley, Arthur}}</ref>։
 == Սերունդ ==
@@ Տող 86. / Տող 86. @@
 * '''[[Արթուր (Ուելսի արքայազն)|Արթուր]]''' ([[1486]] թվականի [[սեպտեմբերի 20]] – [[1502]] թվականի [[ապրիլի 2]])՝ [[Կորնուոլլի դուքս]]{{sfn|Weir|2013|p=230}}, [[Չեստերի կոմս]] և [[Ուելսի արքայազն]]{{sfn|Starkey|2009|pp=57—58}}։ [[1501]] թվականի [[Նոյեմբերի 14|նոյեմբերի 14-ին]] Արթուրն ամուսնացել է իսպանական արքայադուստր [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]]՝ {{sfn|Weir|2007|pp=32—33}} կաթոլիկ թագավորներ [[Ֆերդինանդ II (Արագոնի թագավոր)|Ֆերդինանդ II Արագոնացու]] և [[Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)|Իզաբելլա I]] Կաստիլիացու դստեր հետ։ Ամուսնությունը մնացել է անզավակ, բացի այդ, պարզ չէ, թե արդյո՞ք այն [[Կոնսումմացիա|պատշաճ կերպով կատարվել է]]{{ref+|Շատ տարիներ անց այս ամուսնության հանգամանքները դարձան Եկատերինայի և Հենրիի ամուսնալուծության պատճառներից մեկը{{sfn|Weir|2007|p=34}}.|group="k"}}{{sfn|Weir|2007|p=34}}։ [[1502]] թվականի [[Մարտի 27|մարտի 27-ին]] Արթուրը ծանր հիվանդացել և մեկ շաբաթ անց մահացել է, ենթադրաբար, [[Անգլիական քրտինք|անգլիական քրտինքից]]{{ref+|Նրա մահվան այլ հնարավոր պատճառների թվում նաև նշվում են [[դիաբետ]]ը, [[Հանտավիրուս|հանտավիրուսյան ինֆեկցիան]], [[թոքաբորբ]]ը և [[տուբերկուլոզ]]ը{{sfn|Starkey|2009|p=76}}.|group="k"}}{{sfn|Линдсей|1996|с=49}}.
-* '''[[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ]]''' ([[1489]] թվականի [[նոյեմբերի 28]] – [[1541]] թվականի [[հոկտեմբերի 18]])՝ <nowiki/>[[1503]] թվականի [[Օգոստոսի 8|օգոստոսի 8–ին]] ամուսնացել է [[Շոտլանդական թագավորություն|Շոտլանդիայի թագավոր]] [[Ջեյմս IV (Շոտլանդիայի թագավոր)|'''Ջեյմս IV–'''ի]] հետ։ Թագավորի հետ ամուսնության մեջ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] չորս որդի է ունեցել, սակայն կենդանի է մնացել նրանցից միայն մեկը՝ ապագա թագավոր [[Ջեյմս V (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս V–ը]]։ [[Ջեյմս IV (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս IV–ը]] մահացել է [[1513]] թվականի [[Սեպտեմբերի 9|սեպտեմբերի 9-ին]], [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] դարձել է մանկահասակ որդու [[Ռեգենտ|ռեգենտը]], սակայն նրա անգլիական ծագումը և '''[[Արչիբալդ Դուգլաս, Անգուսի 6-րդ կոմս|Արչիբալդ Դուգլասի]]''' հետ գաղտնի ամուսնությունը, որը կնքվեց [[1514]] թվականի [[Օգոստոսի 6|օգոստոսի 6-ին]], [[Մարգարիտ Թյուդոր|թագուհու]] դեմ տրամադրեց շոտլանդացի ազնվականների մեծամասնությանը: [[1515]] թվականի մայիսին նա զրկվել է [[Ռեգենտ|ռեգենտությունից]] և ժամանակավորապես փախել երկրից։ Դուգլասի հետ ամուսնությունից [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] դուստր է ունեցել, նույպես՝ [[Մարգարիտ Դուգլաս|Մարգարիտ]], ով մեծացել է անգլիական արքունիքում: Մարգարիտ Դուգլասի որդին՝ [[Հենրի Ստյուարտ|Հենրի Ստյուարտը]], ավելի ուշ դարձավ թագուհի [[Մարի Ստյուարտ|Մարիի]], ով ևս [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ Թյուդորի]] թոռնուհին էր, երկրորդ ամուսինը։ Երկուսն էլ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտի]] հետ ազգակցական կապի հիման վրա հավակնում էին անգլիական գահին{{sfn|Weir (I)|2011|p=52}}, իսկ նրանց որդին՝ [[Հակոբ Ա|Հակոբ I–ը]] Անգլիայի թագավոր  դարձավ [[Եղիսաբեթ I|Եղիսաբեթ I–ի]] մահից հետո։ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] Դուգլասից բաժանվել է [[1527]] թվականին և մեկ տարի անց նոր ամուսնություն է կնքել {{iw|Հենրի Ստյուարտ, Մետվենի 1-ին լորդ|'''Հենրի Ստյուարտի'''|en|Henry Stewart, 1st Lord Methven}} հետ․ վերջինս շոտլանդական թագավորների հեռավոր ազգականն էր, նրա հետ ամուսնությունից, ենթադրաբար, ծնվել է Դորոթեա դուստրը։ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] մտադիր էր բաժանվել երրորդ ամուսնուց, սակայն [[Ջեյմս V (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս V-ը]] դրա թույլտվությունը չի տվել{{sfn|Buchanan|1985|p=262}}։ [[1541]] թվականի [[Հոկտեմբերի 14|հոկտեմբերի 14-ին]] [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] կաթվածահար է եղել և չորս օր անց մահացել է{{sfn|Tait|1893|p=156}}։
+* '''[[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ]]''' ([[1489]] թվականի [[նոյեմբերի 28]] – [[1541]] թվականի [[հոկտեմբերի 18]])՝ <nowiki/>[[1503]] թվականի [[Օգոստոսի 8|օգոստոսի 8–ին]] ամուսնացել է [[Շոտլանդական թագավորություն|Շոտլանդիայի թագավոր]] [[Ջեյմս IV (Շոտլանդիայի թագավոր)|'''Ջեյմս IV–'''ի]] հետ։ Թագավորի հետ ամուսնության մեջ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] չորս որդի է ունեցել, սակայն կենդանի է մնացել նրանցից միայն մեկը՝ ապագա թագավոր [[Ջեյմս V (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս V–ը]]։ [[Ջեյմս IV (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս IV–ը]] մահացել է [[1513]] թվականի [[Սեպտեմբերի 9|սեպտեմբերի 9-ին]], [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] դարձել է մանկահասակ որդու [[Ռեգենտ|ռեգենտը]], սակայն նրա անգլիական ծագումը և '''[[Արչիբալդ Դուգլաս, Անգուսի 6-րդ կոմս|Արչիբալդ Դուգլասի]]''' հետ գաղտնի ամուսնությունը, որը կնքվեց [[1514]] թվականի [[Օգոստոսի 6|օգոստոսի 6-ին]], [[Մարգարիտ Թյուդոր|թագուհու]] դեմ տրամադրեց շոտլանդացի ազնվականների մեծամասնությանը: [[1515]] թվականի մայիսին նա զրկվել է [[Ռեգենտ|ռեգենտությունից]] և ժամանակավորապես փախել երկրից։ Դուգլասի հետ ամուսնությունից [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] դուստր է ունեցել, նույպես՝ [[Մարգարիտ Դուգլաս|Մարգարիտ]], ով մեծացել է անգլիական արքունիքում: Մարգարիտ Դուգլասի որդին՝ [[Հենրի Ստյուարտ|Հենրի Ստյուարտը]], ավելի ուշ դարձավ թագուհի [[Մարի Ստյուարտ|Մարիի]], ով ևս [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտ Թյուդորի]] թոռնուհին էր, երկրորդ ամուսինը։ Երկուսն էլ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտի]] հետ ազգակցական կապի հիման վրա հավակնում էին անգլիական գահին{{sfn|Weir (I)|2011|p=52}}, իսկ նրանց որդին՝ [[Հակոբ Ա|Հակոբ I–ը]] Անգլիայի թագավոր դարձավ [[Եղիսաբեթ I|Եղիսաբեթ I–ի]] մահից հետո։ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] Դուգլասից բաժանվել է [[1527]] թվականին և մեկ տարի անց նոր ամուսնություն է կնքել {{iw|Հենրի Ստյուարտ, Մետվենի 1-ին լորդ|'''Հենրի Ստյուարտի'''|en|Henry Stewart, 1st Lord Methven}} հետ․ վերջինս շոտլանդական թագավորների հեռավոր ազգականն էր, նրա հետ ամուսնությունից, ենթադրաբար, ծնվել է Դորոթեա դուստրը։ [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] մտադիր էր բաժանվել երրորդ ամուսնուց, սակայն [[Ջեյմս V (Շոտլանդիայի թագավոր)|Ջեյմս V-ը]] դրա թույլտվությունը չի տվել{{sfn|Buchanan|1985|p=262}}։ [[1541]] թվականի [[Հոկտեմբերի 14|հոկտեմբերի 14-ին]] [[Մարգարիտ Թյուդոր|Մարգարիտը]] կաթվածահար է եղել և չորս օր անց մահացել է{{sfn|Tait|1893|p=156}}։
-* '''[[Հենրի VIII|Հենրի]]''' ( [[1491]] թվականի [[հունիսի 28]]— [[1547]] թվականի [[հունվարի 28]])՝ [[Ուելսի արքայազն]], ապա՝ [[Անգլիայի թագավոր]]։ [[1509]] թվականի [[Հունիսի 11|հունիսի 11-ին]] [[Հենրի VIII|Հենրին]], որն արդեն թագավոր էր դարձել, ամուսնացել է եղբոր՝ Արթուրի այրու՝ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ, ով երդվել էր, որ առաջին ամուսնու հետ ինտիմ հարաբերություններ չի ունեցել {{sfn|Перфильев|1999|с=48—49}}։ Ամուսնության տարիների ընթացքում [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինան]] առնվազն վեց [[Հղիություն (մարդ)|հղիություն]] է ունեցել, որոնց մեծ մասն ավարտվել է կա՛մ վիժումներով, կա՛մ ծնունդից անմիջապես հետո մահացել են, կա՛մ մահացած են լույս աշխարհ եկել։ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] և [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինայի]] միակ երեխան, ով հասել է հասուն տարիքի, եղել է [[Մարի Թյուդոր|Մարին]], որին հայրը նույնիսկ շնորհել է Ուելսի արքայադստեր տիտղոսը՝ դրանով իսկ անվանելով նրան իր ժառանգորդը: [[1519]] թվականին [[Հենրի VIII|Հենրիի]] սիրուհի [[Էլիզաբեթ Բլաունթ|Բեսի Բլաունթը]] որդի է ունեցել, որին հոր՝ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] պատվին են անվանակոչել և երկար ժամանակ համարել հոր գահաժառանգը{{sfn|Эриксон|2001|с=57}}։ Բացի այդ, [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ ամուսնության ընթացքում [[Հենրի VIII|Հենրին]] կապ է ունեցել Մերի Բոլեյնի հետ, որի առաջին ամուսնությունից ծնված երեխաները, ինչպես կարծում էին շատ ժամանակակիցներ, թագավորի [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդներն]] էին<ref name="Varlow">{{статья |автор=Varlow, Sally |заглавие=Sir Francis Knollys's Latin Dictionary: New evidence for Katherine Carey |ссылка=http://www.philippagregory.com/documents/OnlinearticleinHistoricalResearch_001.pdf |язык=en |издание=Historical Research |тип=scholarly journal |год=2007 |месяц=August |число= |том=80 |номер=209 |страницы=315—323 |doi=10.1111/j.1468-2281.2007.00400.x |issn=}}</ref>։ [[1525]] թվականին [[Հենրի VIII|Հենրին]], հասկանալով, որ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինան]] չի կարող որդի ունենալ, որոշել է ամուսնալուծվել, սակայն ամուսնալուծությունը, որն ուղեկցվել մեծ սկանդալով և երկրի՝  [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկությունից]] [[Անգլիկան եկեղեցի|անգլիկանականության]] անցումով, ավարտվել է միայն [[1534]] թվականի [[Մայիսի 23|մայիսի 23-ին]]: [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինայի]] և [[Հենրի VIII|Հենրիի]] դուստրը նույնպես զրկվել Է տիտղոսից և ճանաչվել [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդ]]: Այդ ժամանակ թագավորն արդեն գաղտնի պսակադրվել էր իր հղի սիրուհու՝ ''[[Աննա Բոլեյն|Աննա Բոլեյնի]]''՝ Մերի Բոլեյնի քրոջ հետ, որը [[Մայիսի 28|մայիսի 28-ին]] ճանաչվում է [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] օրինական կինը։ Ամուսնության երեք տարվա ընթացքում [[Աննա Բոլեյն|Աննան]] երեք անգամ հղի է եղել, սակայն միայն մեկ հղիությունն է ավարտվել երեխայի՝ [[Եղիսաբեթ I|Էլիզաբեթ]] դստեր ծնունդով, որը [[1534]] թվականի մարտից դարձել է գահաժառանգ{{sfn|Эриксон|2001|с=152}}։ [[1536]] թվականին [[Աննա Բոլեյն|Աննայի]] մոտ երկրորդ վիժումը տեղի ունեցավ, որից հետո [[Հենրի VIII|Հենրի]] թագավորը հայտարարեց, որ իրեն ստիպել են ամուսնանալ կախարդության միջոցով։ [[1536]] թվականի [[Մայիսի 15|մայիսի 15-ին]] [[Աննա Բոլեյն|Աննան]] մեղավոր ճանաչվեց անհավատարմության, [[Ինցեստ|արյունապղծության]] և պետական դավաճանության մեջ․ մեկ օր առաջ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] և [[Աննա Բոլեյն|Աննայի]] ամուսնությունը ճանաչվել էր անօրինական, իսկ նրանց դուստրը՝ [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդ]]: Աննան գլխատվեց [[1536]] թվականի [[Մայիսի 19|մայիսի 19-ին]]։ [[1536]] թվականի [[Մայիսի 30|մայիսի 30-ին]] [[Հենրի VIII|Հենրին]] ամուսնացավ ''[[Ջեյն Սեյմուր|Ջեյն Սեյմուրի]]'' հետ, ում հետ սիրային կապի մեջ էր արդեն մի քանի ամիս։ [[1537]] թվականի գարնանը [[Ջեյն Սեյմուր|Ջեյնը]], որին ավելի վաղ հաջողվել էր [[Հենրի VIII|Հենրիի]] դուստրերին վերադարձնել պալատ, հայտարարեց իր հղիության մասին։ [[1537]] թվականի [[Հոկտեմբերի 12|հոկտեմբերի 12-ին]] նա լույս աշխարհ է բերել գահին երկար սպասված ժառանգորդ [[Էդուարդ VI|Էդուարդին]], իսկ արդեն տասներկու օր անց [[Ջեյն Սեյմուր|Ջեյնը]] մահացել է ծննդատենդից։ [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] խոստովանությամբ՝ [[Ջեյն Սեյմուր|Ջեյն Սեյմուրը]] նրա ամենասիրելի կինն էր{{sfn|Перфильев|1999|с=318}}, սակայն նրա մահից գրեթե անմիջապես հետո թագավորը սկսել է նոր կին փնտրել։ [[1539]] թվականի [[Սեպտեմբերի 4|սեպտեմբերի 4-ին]] հեռակա կարգով ամուսնական պայմանագիր կնքվեց [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] և գերմանացի [[Բողոքականություն|բողոքական]] ''[[Աննա Կլևացի|Աննա Կլևացու]]'' միջև, սակայն արքայադստեր՝ Անգլիա ժամանելուց հետո [[Հենրի VIII|Հենրին]] նրան համարեց տգեղ և իրեն անհարիր հարսնացու։ Այնուամենայնիվ, [[1540]] թվականի [[Հունվարի 6|հունվարի 6-ին]] տեղի է ունեցել թագավորական հարսանիքը, սակայն ամուսնությունը [[Կոնսումացիա|չի կայացվել]]։ [[Հենրի VIII|Հենրին]] ամուսնությունը չեղյալ համարելու պատճառ է համարել [[Աննա Կլևացի|Աննայի]] և [[Լոթարինգիա|Լոթարինգիայի]] դքսի միջև նախորդ նշանադրությունը։ [[1540]] թվականի [[Հուլիսի 9|հուլիսի 9-ին]] [[Աննա Կլևացի|Աննայի]] համաձայնությամբ ամուսնությունն անվավեր է ճանաչվել։ Մի քանի օր անց [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ն]] ամուսնացել է ''[[Եկատերինա Հովարդ|Եկատերինա Հովարդի]]'', իր երկրորդ կնոջ՝ [[Աննա Բոլեյն|Աննա Բոլեյնի]] զարմուհու հետ: [[Եկատերինա Հովարդ|Եկատերինայի]] հետ անզավակ ամուսնությունը տևել է մոտ երկու տարի: [[Փետրվարի 13|Փետրվարի 13–ին]] [[Եկատերինա Հովարդ|Եկատերինան]], որը մեղավոր էր ճանաչվել դավաճանության մեջ, գլխատվել է Թաուերի բլրի վրա: [[1543]] թվականի [[Հուլիսի 12|հուլիսի 12-ին]] [[Հենրի VIII|Հենրին]] ամուսնացել է երկու անգամ այրիացած ''[[Եկատերինա Պարր|Եկատերինա Պարրի]]'' հետ, ով մեկ տարով է ավել ապրել [[Հենրի VIII|Հենրիից]]։ Վերջին տարիներին առողջական լուրջ խնդիրներ ունեցած [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ը]] մահացել է [[1547]] թվականի [[Հունվարի 28|հունվարի 28-ին]]։ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] երեք օրինական երեխաներն էլ եղել են [[Անգլիայի թագավորություն|Անգլիայի]] գահին։
+* '''[[Հենրի VIII|Հենրի]]''' ( [[1491]] թվականի [[հունիսի 28]]— [[1547]] թվականի [[հունվարի 28]])՝ [[Ուելսի արքայազն]], ապա՝ [[Անգլիայի թագավոր]]։ [[1509]] թվականի [[Հունիսի 11|հունիսի 11-ին]] [[Հենրի VIII|Հենրին]], որն արդեն թագավոր էր դարձել, ամուսնացել է եղբոր՝ Արթուրի այրու՝ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ, ով երդվել էր, որ առաջին ամուսնու հետ ինտիմ հարաբերություններ չի ունեցել {{sfn|Перфильев|1999|с=48—49}}։ Ամուսնության տարիների ընթացքում [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինան]] առնվազն վեց [[Հղիություն (մարդ)|հղիություն]] է ունեցել, որոնց մեծ մասն ավարտվել է կա՛մ վիժումներով, կա՛մ ծնունդից անմիջապես հետո մահացել են, կա՛մ մահացած են լույս աշխարհ եկել։ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] և [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինայի]] միակ երեխան, ով հասել է հասուն տարիքի, եղել է [[Մարի Թյուդոր|Մարին]], որին հայրը նույնիսկ շնորհել է Ուելսի արքայադստեր տիտղոսը՝ դրանով իսկ անվանելով նրան իր ժառանգորդը: [[1519]] թվականին [[Հենրի VIII|Հենրիի]] սիրուհի [[Էլիզաբեթ Բլաունթ|Բեսի Բլաունթը]] որդի է ունեցել, որին հոր՝ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] պատվին են անվանակոչել և երկար ժամանակ համարել հոր գահաժառանգը{{sfn|Эриксон|2001|с=57}}։ Բացի այդ, [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ ամուսնության ընթացքում [[Հենրի VIII|Հենրին]] կապ է ունեցել Մերի Բոլեյնի հետ, որի առաջին ամուսնությունից ծնված երեխաները, ինչպես կարծում էին շատ ժամանակակիցներ, թագավորի [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդներն]] էին<ref name="Varlow">{{статья |автор=Varlow, Sally |заглавие=Sir Francis Knollys's Latin Dictionary: New evidence for Katherine Carey |ссылка=http://www.philippagregory.com/documents/OnlinearticleinHistoricalResearch_001.pdf |язык=en |издание=Historical Research |тип=scholarly journal |год=2007 |месяц=August |число= |том=80 |номер=209 |страницы=315—323 |doi=10.1111/j.1468-2281.2007.00400.x |issn=}}</ref>։ [[1525]] թվականին [[Հենրի VIII|Հենրին]], հասկանալով, որ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինան]] չի կարող որդի ունենալ, որոշել է ամուսնալուծվել, սակայն ամուսնալուծությունը, որն ուղեկցվել մեծ սկանդալով և երկրի՝ [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկությունից]] [[Անգլիկան եկեղեցի|անգլիկանականության]] անցումով, ավարտվել է միայն [[1534]] թվականի [[Մայիսի 23|մայիսի 23-ին]]: [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինայի]] և [[Հենրի VIII|Հենրիի]] դուստրը նույնպես զրկվել Է տիտղոսից և ճանաչվել [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդ]]: Այդ ժամանակ թագավորն արդեն գաղտնի պսակադրվել էր իր հղի սիրուհու՝ ''[[Աննա Բոլեյն|Աննա Բոլեյնի]]''՝ Մերի Բոլեյնի քրոջ հետ, որը [[Մայիսի 28|մայիսի 28-ին]] ճանաչվում է [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] օրինական կինը։ Ամուսնության երեք տարվա ընթացքում [[Աննա Բոլեյն|Աննան]] երեք անգամ հղի է եղել, սակայն միայն մեկ հղիությունն է ավարտվել երեխայի՝ [[Եղիսաբեթ I|Էլիզաբեթ]] դստեր ծնունդով, որը [[1534]] թվականի մարտից դարձել է գահաժառանգ{{sfn|Эриксон|2001|с=152}}։ [[1536]] թվականին [[Աննա Բոլեյն|Աննայի]] մոտ երկրորդ վիժումը տեղի ունեցավ, որից հետո [[Հենրի VIII|Հենրի]] թագավորը հայտարարեց, որ իրեն ստիպել են ամուսնանալ կախարդության միջոցով։ [[1536]] թվականի [[Մայիսի 15|մայիսի 15-ին]] [[Աննա Բոլեյն|Աննան]] մեղավոր ճանաչվեց անհավատարմության, [[Ինցեստ|արյունապղծության]] և պետական դավաճանության մեջ․ մեկ օր առաջ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] և [[Աննա Բոլեյն|Աննայի]] ամուսնությունը ճանաչվել էր անօրինական, իսկ նրանց դուստրը՝ [[Արտամուսնական երեխա|բաստարդ]]: Աննան գլխատվեց [[1536]] թվականի [[Մայիսի 19|մայիսի 19-ին]]։ [[1536]] թվականի [[Մայիսի 30|մայիսի 30-ին]] [[Հենրի VIII|Հենրին]] ամուսնացավ ''[[Ջեյն Սեյմուր|Ջեյն Սեյմուրի]]'' հետ, ում հետ սիրային կապի մեջ էր արդեն մի քանի ամիս։ [[1537]] թվականի գարնանը [[Ջեյն Սեյմուր|Ջեյնը]], որին ավելի վաղ հաջողվել էր [[Հենրի VIII|Հենրիի]] դուստրերին վերադարձնել պալատ, հայտարարեց իր հղիության մասին։ [[1537]] թվականի [[Հոկտեմբերի 12|հոկտեմբերի 12-ին]] նա լույս աշխարհ է բերել գահին երկար սպասված ժառանգորդ [[Էդուարդ VI|Էդուարդին]], իսկ արդեն տասներկու օր անց [[Ջեյն Սեյմուր|Ջեյնը]] մահացել է ծննդատենդից։ [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] խոստովանությամբ՝ [[Ջեյն Սեյմուր|Ջեյն Սեյմուրը]] նրա ամենասիրելի կինն էր{{sfn|Перфильев|1999|с=318}}, սակայն նրա մահից գրեթե անմիջապես հետո թագավորը սկսել է նոր կին փնտրել։ [[1539]] թվականի [[Սեպտեմբերի 4|սեպտեմբերի 4-ին]] հեռակա կարգով ամուսնական պայմանագիր կնքվեց [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] և գերմանացի [[Բողոքականություն|բողոքական]] ''[[Աննա Կլևացի|Աննա Կլևացու]]'' միջև, սակայն արքայադստեր՝ Անգլիա ժամանելուց հետո [[Հենրի VIII|Հենրին]] նրան համարեց տգեղ և իրեն անհարիր հարսնացու։ Այնուամենայնիվ, [[1540]] թվականի [[Հունվարի 6|հունվարի 6-ին]] տեղի է ունեցել թագավորական հարսանիքը, սակայն ամուսնությունը [[Կոնսումացիա|չի կայացվել]]։ [[Հենրի VIII|Հենրին]] ամուսնությունը չեղյալ համարելու պատճառ է համարել [[Աննա Կլևացի|Աննայի]] և [[Լոթարինգիա|Լոթարինգիայի]] դքսի միջև նախորդ նշանադրությունը։ [[1540]] թվականի [[Հուլիսի 9|հուլիսի 9-ին]] [[Աննա Կլևացի|Աննայի]] համաձայնությամբ ամուսնությունն անվավեր է ճանաչվել։ Մի քանի օր անց [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ն]] ամուսնացել է ''[[Եկատերինա Հովարդ|Եկատերինա Հովարդի]]'', իր երկրորդ կնոջ՝ [[Աննա Բոլեյն|Աննա Բոլեյնի]] զարմուհու հետ: [[Եկատերինա Հովարդ|Եկատերինայի]] հետ անզավակ ամուսնությունը տևել է մոտ երկու տարի: [[Փետրվարի 13|Փետրվարի 13–ին]] [[Եկատերինա Հովարդ|Եկատերինան]], որը մեղավոր էր ճանաչվել դավաճանության մեջ, գլխատվել է Թաուերի բլրի վրա: [[1543]] թվականի [[Հուլիսի 12|հուլիսի 12-ին]] [[Հենրի VIII|Հենրին]] ամուսնացել է երկու անգամ այրիացած ''[[Եկատերինա Պարր|Եկատերինա Պարրի]]'' հետ, ով մեկ տարով է ավել ապրել [[Հենրի VIII|Հենրիից]]։ Վերջին տարիներին առողջական լուրջ խնդիրներ ունեցած [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ը]] մահացել է [[1547]] թվականի [[Հունվարի 28|հունվարի 28-ին]]։ [[Հենրի VIII|Հենրիի]] երեք օրինական երեխաներն էլ եղել են [[Անգլիայի թագավորություն|Անգլիայի]] գահին։
 * '''[[Էլիզաբեթ Թյուդոր|Էլիզաբեթ]]''' ([[1492]] թվականի [[Հուլիսի 29|հուլիսի 2]] – [[1495]] թվականի [[նոյեմբերի 14]])՝ արքայադստեր ծնվելուց կարճ ժամանակ անց քննարկվել է նրա նշանադրությունը [[Ֆրանսիայի թագավորություն|Ֆրանսիայի]] [[դոֆին]] [[Ֆրանցիսկ I|Ֆրանցիսկի]] հետ, սակայն երեք տարեկանում արքայադուստրը մահացել է, ենթադրաբար, [[Ապաճում|ատրոֆիայից]]:
 * '''[[Մարիա Թյուդոր (Ֆրանսիայի թագուհի)|Մարիա]]''' ([[1496]] թվականի [[մարտի 18]]— [[1533]] թվականի [[հունիսի 25]])՝ [[1514]] թվականի [[Հոկտեմբերի 9|հոկտեմբերի 9-ին]] եղբոր՝ [[Հենրի VIII|Հենրի VIII–ի]] պնդմամբ Մարիան ամուսնացել է [[Ֆրանսիայի թագավորություն|Ֆրանսիայի]] թագավոր [[Լյուդովիկոս XII|Լյուդովիկոս XII-ի]] հետ, ով հույս ուներ, որ Մարիան որդի կծնի իր համար։ [[Լյուդովիկոս XII (Ֆրանսիայի թագավոր)|Լյուդովիկոսը]] մահացել է [[1515]] թվականի [[Հունվարի 1|հունվարի 1-ին]]{{ref+|Ընդհանուր կարծիքով, Ֆրանսիայի թագավորը մահացել է «ննջասենյակում ավելորդ ջանքերի» պատճառով»{{sfn|Guicciardini|1853|p=341}}.|group="k"}}։ [[1515]] թվականի [[Մարտի 3|մարտի 3-ին]], առանց [[Հենրի VIII|եղբայր–թագավորի]] համաձայնության, Մարիան ամուսնացավ վերջինիս ընկերոջ՝ [[Չարլզ Բրենդոն, Սաֆֆոլկի 1-ին դուքս|Չարլզ Բրենդոնի]] հետ, որը պետական դավաճանություն էր{{sfn|Yonge|1877|p=335}}, սակայն թագավորը ներեց նորապսակներին՝ նրանց պատժելով միայն դրամական տուգանքով։ [[1515]] թվականի [[Մայիսի 13|մայիսի 13-ին]] տեղի ունեցավ կրկնակի ամուսնական արարողություն{{sfn|Gairdner|1893|pp=399}}։ Չարլզի հետ ամուսնության ընթացքում Մարիան ծնեց երկու որդի և երկու դուստր, սակայն միայն դուստրերը՝ [[Ֆրենսիս Բրենդոն|Ֆրենսիսը]] և [[Էլեոնորա Բրենդոն|Էլեոնորան]], ապրեցին մինչև հասուն տարիք։ Մարիայի երկու դուստրերի ժառանգությունն ընդգրկվել է Անգլիայի գահաժառանգության մեջ, սակայն գահին հաջողվել է նստել միայն Ֆրենսիսի դստերը՝ [[Լեդի Ջեյն Գրեյ|Ջեյն Գրեյին]], որը պատմության մեջ մտել է որպես «9 օրով թագուհի»: Կյանքի վերջին մի քանի տարիները Մարիան, որը մոտ էր [[Հենրի VIII|Հենրի VIII-ի]] առաջին կնոջ՝ [[Եկատերինա Արագոնացի|Եկատերինա Արագոնացու]] հետ, հաճախ էր հիվանդանում, որ արքունիքից բացակայելու հիանալի պատրվակ էր, որտեղ ամեն բան նրան ատելի [[Աննա Բոլեյն|Աննա Բոլեյնի]] վերահսկողության ներքո էր։ Մարիան մահացել է [[1533]] թվականի [[Հունիսի 25|հունիսի 25-ին]]՝ իր ավագ դստեր հարսանիքից անմիջապես հետո․ արքունիքում կարծում էր, որ [[Աննա Բոլեյն|Բոլեյնի]] թագադրումը կոտրել էր նրա սիրտը{{sfn|Perry|2000|p=284}}։
@@ Տող 99. / Տող 99. @@
 === Զինանշան ===
 [[Պատկեր:Arms of Elizabeth of York.svg|մինի|]]
-Ամուսնության մեջ Էլիզաբեթ Յորքի [[Զինանշան|զինանշանը]] հիմնված է ամուսնու՝ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII–ի]] զինանշանի վրա՝ միակցված իր հոր՝ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ի]] զինանշանով։ Վահանը կիսված է․ աջ կողմում անգլիական թագավորական [[Թյուդորներ|Թյուդորների]] գերբն է (չորս հատվածով՝ 1-ին և 4-րդ մասերում  լազուր դաշտի վրա երեք ոսկեգույն [[Շուշան|շուշաններ]] են (ֆրանսիական թագավորական գերբ), 2-րդ և 3-րդ մասերում ծիրանագույն դաշտի վրա երեք ոսկեգույն զինված [[Ընձառյուծ|ընձառյուծներ]] են, առյուծանման զգաստ քայլերով՝ մեկը մյուսի վրա (Անգլիա)]), ձախ կողմում՝ անգլիական թագավորական [[Յորքեր|Յորքերի]] գերբն է (չորս հատվածով՝ առաջինում Անգլիայի թագավորական գերբն է․ 1-ին և 4-րդ մասերում  լազուր դաշտի վրա երեք ոսկեգույն շուշաններ են, իսկ 2-րդ և 3-րդ մասերում ծիրանագույն դաշտի վրա երեք ոսկեգույն զինված ընձառյուծներ են, առյուծանման զգաստ քայլերով՝ մեկը մյուսի վրա, երկրորդ և երրորդ մասերում՝ ոսկեգույն դաշտի վրա ուղղահայաց մուգ կարմիր խաչ է [դե Բուրգեր{{ref+|Գերբը Յորքերին է փոխանցվել [[Էլիզաբեթ դե Բուրգ, Օլսթերի 4-րդ կոմսուհի|Էլիզաբեթ դե Բուրգից]] — прапрабабки Эдуарда VI по отцу.|group="k"}}], չորրորդ մասում՝ լազուր–ոսկեգույն դաշտի վրա արծաթագույն ասպար է, ասպարի վերին մասում՝ անկյուններով,  ոսկեգույնի և լազուրի հայելային հատվածներ են, կենտրոնական մասում՝ լազուրե սյուների միջև ոսկեգույն սյուն է [Մորտիմերներ]){{sfn|Louda, Maclagan|1999|p=22}}։
+Ամուսնության մեջ Էլիզաբեթ Յորքի [[Զինանշան|զինանշանը]] հիմնված է ամուսնու՝ [[Հենրի VII (Անգլիա)|Հենրի VII–ի]] զինանշանի վրա՝ միակցված իր հոր՝ [[Էդուարդ IV|Էդուարդ IV–ի]] զինանշանով։ Վահանը կիսված է․ աջ կողմում անգլիական թագավորական [[Թյուդորներ|Թյուդորների]] գերբն է (չորս հատվածով՝ 1-ին և 4-րդ մասերում լազուր դաշտի վրա երեք ոսկեգույն [[Շուշան|շուշաններ]] են (ֆրանսիական թագավորական գերբ), 2-րդ և 3-րդ մասերում ծիրանագույն դաշտի վրա երեք ոսկեգույն զինված [[Ընձառյուծ|ընձառյուծներ]] են, առյուծանման զգաստ քայլերով՝ մեկը մյուսի վրա (Անգլիա)]), ձախ կողմում՝ անգլիական թագավորական [[Յորքեր|Յորքերի]] գերբն է (չորս հատվածով՝ առաջինում Անգլիայի թագավորական գերբն է․ 1-ին և 4-րդ մասերում լազուր դաշտի վրա երեք ոսկեգույն շուշաններ են, իսկ 2-րդ և 3-րդ մասերում ծիրանագույն դաշտի վրա երեք ոսկեգույն զինված ընձառյուծներ են, առյուծանման զգաստ քայլերով՝ մեկը մյուսի վրա, երկրորդ և երրորդ մասերում՝ ոսկեգույն դաշտի վրա ուղղահայաց մուգ կարմիր խաչ է [դե Բուրգեր{{ref+|Գերբը Յորքերին է փոխանցվել [[Էլիզաբեթ դե Բուրգ, Օլսթերի 4-րդ կոմսուհի|Էլիզաբեթ դե Բուրգից]] — прапрабабки Эдуарда VI по отцу.|group="k"}}], չորրորդ մասում՝ լազուր–ոսկեգույն դաշտի վրա արծաթագույն ասպար է, ասպարի վերին մասում՝ անկյուններով, ոսկեգույնի և լազուրի հայելային հատվածներ են, կենտրոնական մասում՝ լազուրե սյուների միջև ոսկեգույն սյուն է [Մորտիմերներ]){{sfn|Louda, Maclagan|1999|p=22}}։
 === Ծագումնաբանություն ===
@@ Տող 108. / Տող 108. @@
 === Գրականություն ===
 *  Մարգարետ Քեմփբել Բարնսի ''Թյուդորների վարդը''(1953)
-* Ռոբերտա Ջելլիսի ''Վիշապը և վարդը''  (1977)
+* Ռոբերտա Ջելլիսի ''Վիշապը և վարդը'' (1977)
-* Հիլդա  Բրուքման Սթեյնիրի ''Plantagenet Princess''  (1981)
+* Հիլդա Բրուքման Սթեյնիրի ''Plantagenet Princess'' (1981)
 * Էլեանոր Հիբերթի ''[[Хибберт, Элеанор#Тюдоровская сага|Uneasy Lies the Head]]'' (1982)
 * Շերոն Քեյ Պենմանի ''The Sunne in Splendour'' (1982)
-* ''{{iw|ճերմակ արքայադուստր (վեպ)|ճերմակ արքայադուստր|en|The White Princess}}'' (2013) և  [[Ֆիլիպպա Գրեգորի|Ֆիլիպպա Գրեգորիի]] «<nowiki/>[[Ֆիլիպպա Գրեգորի|Զարմիկների պատերազմ]]<nowiki/>ը» այլ սերիայի գրքեր
+* ''{{iw|ճերմակ արքայադուստր (վեպ)|ճերմակ արքայադուստր|en|The White Princess}}'' (2013) և [[Ֆիլիպպա Գրեգորի|Ֆիլիպպա Գրեգորիի]] «<nowiki/>[[Ֆիլիպպա Գրեգորի|Զ]]<nowiki/>[[Ֆիլիպպա Գրեգորի|արմիկների պատերազմ]] ը<nowiki/> » այլ սերիայի գրքեր
 * Սանդրա Ուորտի ''Արքայադուստրը''
 * Աննա Էսթեր Սմիթի ''The King’s Grace''