Այգեստան (Ասկերանի շրջան)
 |
Այս հոդվածը կամ բաժինը կարող է չհամապատասխանել հանրագիտական ոճի վերաբերյալ Վիքիպեդիայի չափանիշներին: Ներկայացված մտահոգությունների համար այցելեք քննարկման էջը: Տե՛ս Վիքիպեդիայի ոճական ուղեցույցը հոդվածը բարելավելու ցուցումների համար: |
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Այգեստան (այլ կիրառումներ)
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| Այգեստան | ||
| Բալլըջա | ||
 | ||
| Երկիր |  Ադրբեջան | |
| Համայնք | Խոջալուի շրջան | |
| Մակերես | 228346 հա կմ² | |
| Խոսվող լեզուներ | ադրբեջաներեն | |
| Բնակչություն | 660 մարդ | |
| Ազգային կազմ | ադրբեջանցիներ | |
| Կրոնական կազմ | Շիա իսլամ | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Այգեստան, համայնքը գտնվում է հայաթափված Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանում։
Համայնքում գործում է գյուղապետարան, մշակույթի տուն, բուժկետ, միջնակարգ դպրոց, որտեղ հաճախում են 210 երեխաներ (2015 թվականի տվյալներով)։ Հեռուստատեսությունը և ռադիոն համայնքում հասանելի են։ Գյուղի հայաթափումից հետա, գյուցը վերանվանվել է Բալլըջա և այժմ գյուղում վերաբնակեցվում են ադրբեջանցիներ, 2025 թ․ արդեն 660 մարդ բնակեցվել է գյուղի հայկական տներում։ Գյուղի գերեզմանոցը, եկեղեցին և այլ հուշարձանները ոչնչացման վտանգի տակ են ։ Այգեստանում նախատեսվում է կառուցել մեծ մզկիթ։
Անվան ծագում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այգեստան է վերանվանվել գյուղն անկախության շրջանում։ Արցախի յուրաքանչյուր գյուղ այգեստան է, և այս անվանումը դիպվածային է ու սոսկ ընդհանրական-նկարագրական արժեք ունի։ Ասկերանի շրջանում Այգեստան է վերանվանվել Բալլուջա գյուղը։ Տարբեր են այդ բնականվան ծագման մեկնությունները։ Նախ` մեկնաբանվում էր բալ և չայ բաղադրիչների բարդությամբ կազմված, որը բառացի նշանակում է Մեղրագետ։ Պատմական անունը` Մեղրագետ է նշվում եկեղեցական կալվածագրերի ցուցակում. համանուն գետի անունից։ Հիշատակվում է Հայաստանի պատմության պետական արխիվում պահպանվող եկեղեցական կալվածագրերի ցուցակում։ Ս.Սարգսյանը վկայում է, որ գյուղը կոչվել է Մեծ Խմհատ[2]։ Նա Մեղրագետ ստուգաբանությունը «Բալուջա»-ի անհեթեթ թարգմանությունն է համարում ու հավելում, որ գյուղի նախնական անվանումը եղել է հայկական հնագույն Բագլուջա-ն։ Այն կապում է բագ` աստված նշանակությամբ անվան հետ։ Իսկ լու-ն` լսելի լինել իմաստով է մեկնաբանում։ Նա նշում է, որ պատմական Բագլու տեղանունը, ձևափոխվելով, դարձել է Բալու, որը սովորաբար վերաբերում է լեռնային բարձունքների, հետագայում ստացել է ջա հավելյալ մասնիկը ու դարձել Բալուջա` լեռնագետ, որը վերաբերում է գյուղի արևմտյան մասով հոսող գետակին։ Դա, ըստ Ս.Սարգսյանի, եղել էր մինչև 17-րդ դարը[3]։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բնակավայրը տեղաբաշխված է հանրապետության կենտրոնական հատվածում։ Ասկերան շրջկենտրոնից գտնվում է 17 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից` 10 կմ։ Համայնքը լեռնային է, ունի 228346 հա տարածք, որից 974.91 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 446.54 հա անտառային հողեր։ Այգեստան համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Կարկառ գետի Մեղրագետ վտակը։ Համայնքում առկա են գազի հանքային պաշարներ։
Բնակչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[4].
| Տարի | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 1072 | 1078 | 1083 |
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այժմյան գյուղի պատմությունը սկսվում է 17-րդ դարից[5]։ Ս.Սարգսյանը հակափաստարկում է Մակար Բարխուդարեանցին, ով գյուղի բնակչությունը եկվոր է համարում Սյունիքի Ջրաբերդից.«120 ընտանիք քաջեր 1770 թվականին Ջրաբերդից տեղափոխվում են Խաչեն, և հիմնականում... Պալուճա գյուղը, որի մեջ բնակվում է 70 ընտանիք», այնուհետև «բայց որովհետև զարդմանի Պալուճայից ևս լինում են քաջերի մեջ, Պալուճա են անվանում իրենց գյուղը»[6]։ Ս.Սարգսյանը նշում է, որ դեռևս 1660-ական թվականներին գյուղն ու գետն այն անվամբ կային։ Եվ երկբայելի է, որը եկվորները գետն անվանանադրեն և ապա` գյուղը[7]։ Հատկանշական է այն իրողությունը, որ եթե նույն ժամանակաշրջանում վկայված են նույնանուն գետն ու շրջակա գյուղը, ապա ենթադրելի է, որ սկզբնապես գետանունն էր, որից անվանակոչվել է գյուղը և ոչ հակառակը։
Տնտեսություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այգեստան համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 1084 մարդ[8], բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ` անասնապահությամբ և հողագործությամբ։ Կան նաև պետական տարբեր համակարգերի աշխատողներ։ Ջրամատակարարումն իրականացվում է համայնքի կողմից` ինքնահոս եղանակով, ջրամատակարարման համակարգը սնվում է 3 ակունքներից։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 10 աղբյուրներ` Քխծրաբեն, Մոշ, Շքյուրեն բաղեն, Զղարանց բաղեն, Դերունց բաղեն, Փթարխլու, Ցրցակետ, Բաբեն, Պտրուսանց և Շռշռան։ Համայնքն ապահովված է էլեկտրաէներգիայով, առկա է նաև գազամատակարարման համակարգ։ Համայնքում գործում են առևտրի 8 օբյեկտներ։
Տրանսպորտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համայնքային ենթակայության ճանապարհներն ասֆալտապատ են, խճից և կոպճից, չմշակված կապակցող նյութերից։ Տրասնպորտային կապը կարգավորված է. ուղևորափոխադրումներն իրականցվում են Այգեստան-Ստեփանակերտ-Այգեստան միջշրջանային թիվ 121 կանոնավոր ավտոբուսային երթուղով։
Այգեստանցիներն Արցախյան պատերազմում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1988-1989 թվականներին Այգեստանում կազմավորվել է կամավորական երկու ջոկատ։ 1992 թվականին ջոկատների հիմքի վրա ստեղծվել է հրետանային վաշտ։ 1988-94 թվականին ջոկատները առանձին կամ Ասկերանի պաշտպանական շրջանի կազմում մասնակցել են Ջամիլլու, Մալիբեյլի, Ղուշչիլար, Խոջալու, Ջանհասան, Քյոսալար, Նախիջևանիկ, Փրջամալ, Գյուլափլու, Քարագլուխ և այլ գյուղերի, Ֆիզուլիի, Ջաբրայիլի, Կուբաթլուի, Զանգելանի շրջանների պաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Այգեստանից հրամանատարներ են եղել Գ. Դադայանը, Ս. Հակոբյանը, Կ. Բարսեղյանը, Է. Խաչատրյանը, Ա. Գաբրիելյանը։ Ջոկատներից զոհվել է 27 ազատամարտիկ[9]։
Արցախյան ազատամարտում զոհված այգեստանիցիներ.
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Վազգեն Սարգսյան
- Վասակ Բարսեղյան
- Արմեն Պետրոսյան
- Սեյրան Ավագիմյան
- Սամվել Բարսեղյան
- Ռազմիկ Ալեքսանյան
- Սուրեն Ալուխանյան
- Ռուդիկ Պետրոսյան
- Աշոտ Բարսեղյան
- Մհեր Գրիգորյան
- Վազգեն Բեգիյան
- Սեյրան Ավագիմյան
- Ռուբեն Պետրոսյան
- Դավիթ Պետրոսյան
- Սերգեյ Գրիգորյան
- Սամվել Ղուլյան
- Էռնեստ Պետրոսյան
- Վաչագան Դանիելյան
- Գարիկ Հակոբյան
- Արարատ Ամիրխանյան
- Ռաֆել Դադայան
- Վարդան Պետրոսյան
- Մհեր Գրիգորյան
- Սամվել Դադայան
- Հրանտ Աբրահամյան
- Գառնիկ Առուշանյան
- Վազգեն Խաչատրյան
- Սերժիկ Դադայան
- Հրանտ Գրիգորյան
- Կարո Մախմուրյան
- Գառնիկ Ավթանդիլյան
Պատմամշակութային հուշարձաններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այգեստանի պատմամշակութային հուշարձաններից են` Սբ Աստվածածին եկեղեցին (1850 թվական), գերեզմանոցը (17-19-րդ դարեր), խաչքար (18-րդ դար), Փռշնի նահատակ սրբատեղին (12-13-րդ դարեր), Թամցի եկեղեցին (12-13-րդ դարեր), գյուղատեղին (12-13-րդ դարեր), դամբարանները (մ.թ.ա 2-1-ին դարեր), հաշվառված են 10 հուշարձան։
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]-
Այգեստան գյուղի գյուղապետարան -
Այգեստան գյուղի դպրոցը -
Գյուղի մանկապարտեզը -
Այգեստանի եկեղեցին -
Գյուղի տեսարաններից, Այգեստան -
Այգեստանի թոնիրը -
Թոնրի հաց -
Այգետսան գյուղ -
Քանդված կառույց, Այգեստան -
Գյուղի տեսարաններից -
Աղբյուր, Այգեստան -
Հուշարձան, Այգեստան -
Տեսարան, Այգեստան -
Հայրենական Մեծ պատերազմի զոհերին նվիրված հուշակոթող -
Հայրենական Մեծ պատերազմին նվիրված հուշակոթող -
Թանգարան Հայրենական Մեծ պատերազմի զոհերի հիշատակին
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հ. Ղահրամանյանը Տեղեկատու Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի Երևան Ճարտարագետ 2015 էջ 31-32
- ՀՊՊԿԱ, ֆ.57, ց.1, գ.3, թ.97
- Դավիթ Միքաելյան Այգեստանի արծիվները Ստեփանակերտ 2011
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
- ↑ Սարգսյան, Սլ. (1996). Արցախի.պատմաշխարհագրական ճշգրտումներ. Հայ էդիթ Ե. էջ 67.
- ↑ Սարգսյան, Սլ. (2017). Արցախի բնակավայրերը/ստուգաբանություններ. Ե. էջ 67.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
- ↑ Լեռնային Ղարաբաղ. Մելքումյան Ս.Ա. Ե., 1990. էջ 123.
- ↑ Բարխուտարեանց, Մակար (1907). Պատմութիւն Աղուանից, Բ. Երևան. էջ 104.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Սարգսյան, Սլ. (2017). Արցախի բնակավայրերը. Ե. էջ 67.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ՎԻՃԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ». www.stat-nkr.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
- ↑ Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ.1988-1994, Ե., ՀՀՀ, 2004, էջ 61-62։
| |||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 234)։ 
|