Խնածախ (Ասկերանի շրջան)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Խնածախ (այլ կիրառումներ)
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Խնածախ | ||
 | ||
| Երկիր |  Արցախ | |
| Շրջան | Ասկերանի | |
| Մակերես | 4464,15 հա կմ² | |
| ԲԾՄ | 822 մետր | |
| Բնակչություն | 592[1] մարդ (2015) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | |
| Տեղաբնականուն | խնածախցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Խնածախ, գյուղ Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանում, գտնվում է Ստեփանակերտից 5.7 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևելք` հանրապետության կենտրոնական հատվածում։ Շրջկենտրոնից գտնվում է 22 կմ հեռավորության վրա։ Ունի 680 բնակիչ[2]։ Գյուղի եկեղեցին է Սուրբ Աստվածածինը։ Համայնքում գործում է գյուղապետարան, մշակույթի տուն, բուժկետ, միջնակարգ դպրոց, որտեղ սովորում են 68 աշակերտներ (ըստ 2015 թվականի տվյալների)։ Հեռուստատեսությունը և ռադիոն համայնքում հասանելի են։ Բջջային և անլար հերախոսակապերն առկա են։ Ինտերնետ ծառայությունը հասանելի է` ապահովված է Wi-Fi ինտերնետ կապով։
Անվան ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խնածախ գյուղի մասին Մ. Բարխուտարեանցը գրում է, որ գյուղանունն Արցախում է հայտնվել Սյունիքից, երբ բնակիչները «Մեծ Սիւնեաց Խանածախ գիւղից 1686 թվականին տեղափոխվում է Ջրաբերդ և հետո բնակութիւն հաստատում գիւղումս»[3][4]։ Իր մեկ այլ հրապարակման մեջ Բարխուտարեանցն այլ տեղեկություն է հաղորդում` նշելով, որ «120 ընտանիք քաջեր 1770 թվականին Ջրաբերդից տեղափոխվում են Խաչեն և հիմնարկում Խանածախ գիւղը, որի մէջ բնակվում են 50 ընտանիք»։ Նույնը հավաստում է նաև Ս. Մելքումյանը` նշելով, որ բնակիչները եկել են Զանգեզուրի Խնածախ գյուղից, հիմնադրել են այն և անվանել իրենց հին բնակավայրի անունով։
Այժմյան Խնածախի պատմությունը սկսվում է 1770-ական թվականներից։ Գյուղանվան ստուգաբանությունը Հ. Խաչատրյանը ներկայացնում է խանձ և ծախ բաղադրիչների տրոհությամբ` Խանձացախ` կրակարան իմաստով։ Ա. Բեկնազարյանցը Խնածախն անվանում է «Փոքր խմհատ»` անտառից կտրված իմաստով։ Իսկ Ս. Սարգսյանը նշում է , որ խան և ծախ բաղադրիչներից է կազմված անվանումը, առաջինը պարսկական իմաստն է, որ նշանակում է «իջևան, օթևան ուղևորների համար քարվանսարայ»։ Իսկ ծախ-ը համարում է կաս-ի հնչյունափոխված տարբերակը, որը նշանակում էր «հին, սուրբ, աստվածային»։ Ու հավելում է, որ ծախ-ն այդ դեպքում կարող է ունենալ ծախսել, վաճառել, առևտուր անել նշանակությունները, այսինքն` կայանատեղ, որտեղ նաև առևտուր է կատարվել, սակայն, նկատի առնելով տեղանունների առաջացման սկզբունքները, Ս. Սարգսյանը հակված է պնդելու առաջին տարբերակը։ Կասկածելի է բառեզրերի իմաստային այդպիսի միավորումը։ Մյուս կողմից էլ` պարսկական ծագման ոչ այնքան հին` խան և կաս-ծախ` սուրբ ու աստվածային իմաստով, հնչյունափոխությամբ հնագույն բառամիավորի բաղադրությունը ժամանակային համընկնման առումով անհավանական է։ Առաջին բաղադրիչի հետ կապված` մենք առավել հակված ենք պահլավական ծագման *xuān ( նոր հնչումով xān և xōn)` խան/ բառամիավորի առանձնացմանը, որը հայերենում և հայերենի բարբառներում ուներ` սեղան, ափսե, տաշտ, սինի նշանակությունները։ Ընդ որում, այս բառը, ինչպես նշում է Հր. Աճառյանը, հայերենում հանդես էր գալիս խօն, խուն ձևերով։ Բնականվան Խոնածախ վկայությունն էլ կարող է նաև այդ տարբերակի արտահայտությունը լինել։ Իսկ երկրորդ բաղադրիչը, հնարավոր է, ծախ բայարմատն է, այդ դեպքում այն կարող էր նշանակել վայր, որը բնութագրվում էր կարասիքի արտադրությամբ ու վաճառքով։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[5].
| Տարի | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 559 | 599 | 610 |
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղը 317 տարեկան է։ Գյուղի պատմությունը սկսվում է 1770 թվականից, բնակիչները եկել են Զանգեզուրի Խնածախ գյուղից, հիմնադրել այս գյուղը և պահպանել իրենց գյուղի անվանումը[6]։ Գյուղի եկեղեցին կանգուն է, ժամանակին այն օգտագործվել է որպես կոլտնտեսության պահեստ:1987 թվականին այստեղ կար 133 տուն, 385 բնակիչ։ Գյուղի օրը գյուղացիները նշում են հոկտեմբերի երկրորդ կիրակին։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համայնքը լեռնային է, ունի 4464,15 հա տարածք, որից 833,64 հա գյուղատնտեսական նշանակություն ունի, 3463,34 հա անտառային հողեր են։ Գյուղը հիմնված է մի բարակ ձորակի երկու կողմերում։ Խնածախի սահմանով է հոսում Կարկառ գետի Տրակետ (Տիգրանակերտ) վտակը։
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խնածախ համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 684 մարդ, կա 200 տնտեսություն։ Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ` անասնապահությամբ և հողագործությամբ, կան նաև տարբեր պետական համակարգերի աշխատողներ։ Ջրամատակարարումն իրականացվում է համայնքի կողմից` ինքնահոս եղանակով։ Համակարգը սնվում է երկու ակունքներից։ Գյուղը հարուստ է թթենիներով։ Համայնքն ապահովված է էլեկտրաէներգիայով, առկա է նաև գազամատակարարման համակարգ։ Համայնքում գործում է առևտրի մեկ օբյեկտ։
Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համայնքային ենթակայության ճանապարհները պատված են խճով և կոպճով, չմշակված կապակցող նյութերով։ Տրանսպորտային կապը կարգավորված է. ուղևորափոխադրումներն իրականացվում են Խնածախ-Ստեփանակերտ-Խնածախ միջշրջանային թիվ 124 կանոնավոր ավտոբուսային երթուղով։
Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Խնածախի միջնակարգ դպրոցը կրում է Արմեն Ավագյանի անունը։
- 2017 - 2018 ուսումնական տարում դպրոցում աշխատում է 21 ուսուցիչ։ Դպրոցի տնօրենը Գյուլչորա Անդրանիկի Արզումանյանն է։
Խնածախցիները Հայրենական պատերազմում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայրենական մեծ պատերազմում զոհվել են 66 ազատամարտիկ։
Պատմամշակութային վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խնածախի պատմամշակույթային հուշարձաններն են` Ս. Աստվածածին եկեղեցին (19-րդ դար), գերեզմանոցը (18-19-րդ դարեր), աղբյուրը (19-րդ դար), գյուղատեղի «Քղատեղ»-ը (12-13-րդ դարեր), ջրաղացը (19-րդ դար), խաչքարը (13-րդ դար), «Պարուր» սրբատեղին (17-18-րդ դարեր)։ Հաշվառված է 40 հուշարձան։ Համայնքի տարածքում առկա են թվով 6 աղբյուրներ` Վերին, Աթունց, Պանուր, Մեծ, Պիծի և Աբուլին։ Հետաքրքիր հուշարձան է Բադարայի ձախ թևում գտնվող Խանածախ գյուղի եկեղեցին։ Արձանագրությունների մեջ նշված է Սբ. Աստվածածնի անունով։ Եկեղեցին եռանավ բազիլիկ է, որի ներսի չորս սյուններն աղեղնաձև միանում են պատերին կից կիսամույթներին։ Աղոթասրահը երկու զույգ խաչաձև մույթերով բաժանվում է երեք նավի, որոնք թաղածածկ են։ Բեմի երկու կողմերում կան ուղղանկյուն հատակագծով թաղակապ ավանդատներ։
Քղքատեղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խնածախից դեպի հյուսիս, երեք կողմից առանձնացված տարածքը ժողովուրդը կոչում է Քղքատեղ (քաղաքատեղ)։ Տեղանքը հերկելու ժամանակ այդտեղ հաճախակի գետնի երես են դուրս գալիս տարբեր մեծության, գույնի և տեսակի կավանոթներ, քարե աղորիքներ, արծաթե ու պղնձե դրամներ։ Քաղաքատեղի շուրջը տարածված է ընդարձակ գերեզմանատունը։ Հիշյալ վայրից վերև, բլրակի գլխին կանգնած է միջին մեծության մի խաչքար։ Զարդանախշերի ոճական առանձնահատկությունից ելնելով կարելի է ասել, որ այս խաչքարը 13-րդ դարի գործ է։ Ուրիշ բնակավայրերի, սրբավայրերի, վանական շինությունների հետքեր են արձանագրվել Բանվոր Նան, Ջալալ-Հասան տեղամասում։ Իսկ խաչքարերով հարուստ հին գերեզմանատունը զբաղեցնում է Տրագետի աջափնյա բլրակի լանջը[7]։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Խնածախ գյուղի մուտքը -
Խնածախ գյուղի գյուղապետարան -
Ծառ Խնածախում -
Խնածախ գյուղի միջնակարգ դպրոց -
Խնածախի դպրոց -
Խնածախ գյուղի Ս. ԱՍտվածածնի եկեղեցի -
Եկեղեցի Խնածախում -
Աղբյուր Խնածախում -
Աղբյուր Խնածախում 1939 թվականից -
Աղբյուր Խնածախ գյուղում -
Մեծ Հայրենական պատերազմին նվիրված հուշահամալիր -
Ազատամարտիկների գերեզմանոցը Խնածախում
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայտնի խնածախցիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Առաքել Առաքելյան - գրող, պատմաբան
- Սմբատ Ավագյան - բանասիրական գիտությունների դոկտոր
- Մակար Բարխուդարյան - հնագետ, ազգագրագետ և հոգևորական
- Սուրեն Բարխուդայան - քիմիկոս
- Համլետ Պետրոսյան - Տիգրանակերտի պեղումների արշավախմբի ղեկավար
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Արցախի Հանրապետության մարդահաշիվ (անգլ.)
- ↑ «ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ՎԻՃԱԿԱԳՐԱԿԱՆ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ». stat-nkr.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
- ↑ Սարգսյան, Սլավա (2006). Խնապատ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը. Երևան. էջ 226.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Սարգսյան, Սլավա (2006). Խնապատ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը. Երևան. էջ 225.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
- ↑ Մելքումյան Ս., Լեռնային Ղարաբաղ, Երևան, 1990, էջ 132
- ↑ Մկրտչյան, Շահեն (1985). Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները. Երևան: Հայաստան հրատարակչություն. էջեր 195–196.
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հ. Ղահրամանյան Տեղեկատու Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ- տնտեսական բնութագրերի Երևան Ճարտարագետ 2015
| |||||||||||||
