Սղնախ (գյուղ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սղնախ (այլ կիրառումներ)
| Գյուղ | ||
|---|---|---|
| Սղնախ | ||
| Երկիր |  Արցախի Հանրապետություն | |
| Շրջան | Ասկերանի շրջան | |
| Համայնք | Սղնախ | |
| Մակերես | 821,4 հա կմ² | |
| ԲԾՄ | 1302 մետր | |
| Խոսվող լեզուներ | Հայերեն | |
| Բնակչություն | 251[1][Ն 1] մարդ (2005 թվական) | |
| Ազգային կազմ | Հայեր (մինչև 2020 թվականի նոյեմբեր) | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի (մինչև 2020 թվականի նոյեմբեր) | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Սղնախ, գյուղ Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանում[3][4][5][6][7][8][9], որը ներկայում գտնվում է Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[6][7][8][9]։ Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման՝ այն հանդիսանում է Ասկերանի շրջանի Սղնախ համայնքի բնակավայր[4], իսկ ըստ Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման՝ համարվում է Խոջալուի շրջանի բնակավայր։
Անվան ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմագիտական ուսումնասիրություններում, մամուլում գյուղանունը ներկայացվում է «Սղնախ» ձևով։ Այնինչ, ըստ աղբյուրի, պետք է գրվեր «Սխնախ», նկատի ունենալով, բարբառային «սխ»՝ պինդ, ամուր իմաստը[10]։ Օրինակ, XIII դարում մի ձեռագիր հիշատակարանում Կաչաղակաբերդը ներկայացվում է «Սխսաղան Հավքախաղաց»։
Ըստ Ս․Մելքումյանի՝ «Սղնախ» նշանակում է ամրոց, ամրություն, իսկ Բ․Ուլուբաբյանի կարծիքով՝ դա նույնական է թուրքական «Սղմախ» բառին, որ նշանակում է «սեղմել ամրացնել»։ Ըստ գրքի հեղինակների՝ «Սխնախ»-ը պարսկական ծագում ունի, նշանակում է «ամրացված բնակավայր», «նախ»-ը դիտելով որպես «խան-բնակավայր»-ի դրափոխված տարբերակ։
Սղնախ գյուղի անունից է առաջացել ներկայիս Վրաստանի Կախեթի մարզի Սիղնաղ (Սղնախ) քաղաքի անունը[11][12][13]։ Գյուղի ադրբեջանական անունը համապատասխանում է հայկական անվանը և գրվում է ադրբ.՝ Sığnaq։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ասկերանի շրջանի Սղնախ համայնքը տեղաբաշխված է Արցախի Հանրապետության կենտրոնական հատվածում։ Շրջկենտրոն Ասկերան քաղաքից գտնվում է 35 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 19 կմ հեռավորության վրա[4]։
Համայնքը լեռնային է, ունի 821,4 հա տարածք, որոնցից 261,43 հա-ը անտառային է։ Սղնախ համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Վարանդա գետի վտակը[4]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայ-ադրբեջանական հակամարտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արցախյան պատերազմ, 1991-1994[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայ-ադրբեջանական պատերազմ, 2020[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[6][7][8][9][14]։
Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սղնախ գյուղում կան մի շարք պատմամշակութային հուշարձաններ, որոնցից 3-ը հաշվառված են պետության կողմից[15]։ Հաշվառված հուշարձաններն են՝ «Խաչին տակ» գյուղատեղին, «Շամիրեն կարան» քարանձավը, «Խաչին տակ» խաչքարը։ Սղնախում գտնվում է նաև Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, գերեզմանոց, շուրջ 10 աղբյուրներ «Գյուղի աղբյուր», «Մկրտիչի», «Պեց», «Նավաթխան», «Քշմըրոր», «Մարանդի», «Պտրուսանց», «Ճոթի», «Ռուսեն», «Փըրվըզար»[4]։
«Խաչին տակ» գյուղատեղին գտնվում է գյուղից 0․5 կմ հարավ-արևելք և թվագրվում է 13-18 դարերով։ Համանուն խաչքարը գտնվում է գյուղատեղիում և թվագրվում է 14-15 դարերով։ «Շամիրեն կարան» քարանձավը թվագրվում է վաղ միջնադարով և գտնվում գյուղից 0․6 կմ հարավ-արևելք։ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է 19-րդ դարում։ Նույն դարով է թվագրվում նաև գերեզմանոցը[4]։
Սղնախ գյուղի տարածքում է գտնվում նաև Կուկուին պյուն կոչվող եկեղեցին, որը կոչվում է նաև Մզամանց եղցի, ինչպես նաև Պուտ քար, Խնձորի խաչ, Բեդի օջախ սրբավայրերը, իսկ հարավարևելյան մասում կա մեծ քարանձավ[3]։
Համայնքային կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սղնախում գործում էր միջնակարգ դպրոց, որտեղ 2015 թվականի դրությամբ հաճախում էր 32 աշակերտ։ Առկա էր մշակույթի տուն, բուժկետ, գյուղապետարան։ Համայնքային հիմնական ճանապարհները ասֆալտապատ էին, գրունտային և խճապատ։ Կոմունիկացիաների տեսակետից գյուղը զարգացած էր․ հասանելի էր հեռուստատեսությունը, ռադիոն, համացանցը։ Սղնախն ապահովված էր էլեկտրաէներգիայով, գազամատակարարմամբ և ջրամատակարարմամբ[4]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սղնախ համայնքի բնակչության թվաքանակը 2015 թվականի դրությամբ 292 մարդ էր (59 տնտեսություն)[4]։
| Տարի | 2008 | 2009 | 2010 |
|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 269 | 299 | 291 |
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր[Ն 2] գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ։ Բնակավայրի տարածքի 491,38 հա-ը գյուղատնտեսական նշանակության հողեր են[4]։
Պատմական ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժամանակակցի վկայությամբ 1888 թվականին Սղնախում գործում էր մետաքսագործարան[16]։
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին սկսված հայ-ադրբեջանական պատերազի հետևանքով Սղնախը զրկվել է հայ ազգաբնակչությունից։ Գյուղը գտնվում է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։
- ↑ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին սկսված հայ-ադրբեջանական պատերազի հետևանքով Սղնախը զրկվել է հայ ազգաբնակչությունից։ Գյուղը գտնվում է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «2005 թվականի Արցախի Հանրապետության մարդահամար։» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 8-ին.
- ↑ Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
- ↑ 3,0 3,1 Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ հանրագիտարան, Երևան, 2004 թվական, էջ 663։
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։
- ↑ «Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 8-ին.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/, (արխիվացված 05․03․2021թ․)։
- ↑ 7,0 7,1 7,2 «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
- ↑ 8,0 8,1 8,2 «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը», (արխիվացված)։
- ↑ 9,0 9,1 9,2 «Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
- ↑ Սարգսյան, Սլավա (2018). Արցախի բնակավայրերը. Երևան. էջ 49.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Գարլա Սերենա, Երեք ամիս ի Կախէթ.– «Բազմավէպ», 1883, էջ 41։
- ↑ Белкин И., Очерки Сигнаха.– “Кавказ”, 1852, № 58, с. 212.(ռուս.)
- ↑ «Հայերը Կախեթում» գրքի մասին տեղեկություններ Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամի կայքում Արխիվացված 2020-02-28 Wayback Machine (արխիվացված)։
- ↑ «Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը». Ազատություն Ռադիոկայան. 2020 թ․ դեկտեմբերի 10.
- ↑ Արցախի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր զբոսաշրջության և պատմական միջավայրի պահպանության վարչության կողմից հրապարակված Արցախի Հանրապետության պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ։
- ↑ Վահրամ Բալայան, Արցախի պատմություն։ Հնադարից մինչև մեր օրերը, 2002 թվական։
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Տիրայր Մուրադյան, Գայանե Հովսեփյան «Մարտերը Սղնախում․ գյուղի անկումը»(հայ.) // «Հետք».
| |||||||||||||
