Հիլիս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գյուղ
Հիլիս
ադրբ.՝ Qarakötük
ԵրկիրԱրցախ Արցախ
ՇրջանԱսկերան
ԲԾՄ909 մետր
Պաշտոնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն180 մարդ (2015)
Ազգային կազմՀայեր
Կրոնական կազմՀայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտիUTC+4
Հիլիս (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)##
Հիլիս (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)
Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ[1]

Հիլիս, գյուղ Արցախի Հանրապետության Ասկերանի շրջանում, հանրապետության հյուսիս-արևելյան հատվածում։ Ասկերան շրջկենտրոնից գտնվում է 22 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից` 25 կմ հեռավորության վրա։

Անվան ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղի ստորոտով հոսում է փոքրիկ գետակ. եկվորները այն անվանել են հայելու նման ջինջ և մաքուր գետակ և այսպիսով գյուղը ստացել է Հիլիս անվանումը։ Նախկինում հայտնի է եղել Իլիս, նաև Կարագեդուկ, Կարագյադուկ անվանումներով։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղը գտնվում է Ղարաբաղի լեռնաշղթայի արևելյան Խաչախութի և Հավքախաղաց լեռնաճյուղերի միջլեռնային գոգավորության հարթավայրային մասում, երկու առվակների ջրախառնուրդում։ Հիլիսը Աստղաշեն գյուղից գտնվում է դեպի հյուսիս-արևմուտք, Ստեփանակերտ քաղաքից գտնվում է 2425 կմ հեռավորության վրա,Ասկերան քաղաքից՝ 20-22 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք։ Համայնքը լեռնային է, ունի 519,1 հա տարածք, որից 348,7 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 133,44 հա անտառային հողեր։ Հիլիս համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Կարկառ գետի վտակը։

Բարձրությունը ծովի մակերևույթից` ավելի քան 800 մետր, ընդհանուր տարածքը կազմում է 524 հեկտար։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիլիս գյուղը հնում եղել է Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի Խաչեն գավառի կազմում, իսկ հետագայում Ելիզավետպոլի նահանգի Շուշիի գավառի կազմում։ Գյուղի տարածքով անցնում է «Բադարա-Աստղաշեն» ոռոգման ջրատարը[2]։

Գյուղի առաջին բնակիչները` թվով 7 հայ ընտանիք եկել են 1810 թվականին՝ Պարսկաստանից։

Գյուղը էլեկտրիֆիկացվել է 1961 թվականին։ Կյանքի միջին տևողությունը 75-80 տարի է։

Գյուղը Արցախյան ազատամարտին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1989 թվականին գյուղում կազմավորվել է ինքնապաշտպանական, կամավորական ջոկատ, որը սկզբում առանձին, այնուհետև 1992 թվականին միանալով Արցախի ՊԲ ստորաբաժանումների կազմին, մասնակցել է Ասկերանի, Մարտակերտի, Քելբաջարի և Արցախի այլ շրջանների ու բնակավայրերի ինքնապաշտպանական ու ազատագրական մարտերին։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1987 թվականին այստեղ կար 47 տուն, 163 բնակիչ։ Գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիները հիմնականում բնիկներ են, որոնց մի ստվար հատված գաղթել է Պարսկահայաստանի Ղարադաղի նահանգից։ Ըստ 2012 թվականի մարդահամրի տվյալների՝ Հիլիս համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 180 մարդ, կա 50 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[3].

Տարի 2008 2009 2010
Բնակիչ 171 162 161

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոլտնտեսությունը Հիլիսում կազմակերպվել է 1932 թվականին։ 1998 թվականին դրա լուծարումից հետո գյուղի բնակչությունը հիմնականում զբաղվել ու զբաղվում են անասնապահությամբ, հացահատիկային, բանջարանոցային, կերային կուլտուրաների մշակությամբ, այգեգործությամբ։

Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղը Արցախի հնագույն բնակավայրերից է։ Գյուղում և նրա շրջակայքում պահպանվել են 1860 թվականի սբ․ Հովհաննես կիսավեր եկեղեցին, մեկ ուրիշ եկեղեցու, մատութի, 16-18-րդ դարերի գյուղատեղիների, գերեզմանոցների, խաչարձանների, խաչքարերի մնացորդները, Ք․ա․ 2-1-ին հազարամյակների դամբանաբլուրները։ Հիլիս գյուղի շրջակայքը հարուստ է հինգ աղբյուրներով, որոնք հայտնի են հետևյալ անվանումներով՝ «Տապեն», «Կապեն ծոր» «Պապիի» «Ջալալ ապոր» «Վանի ապոր»։ Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցել է 60 մարդ, զոհվել է 33-ը, որոնց հիշատակին գյուղում կառուցվել է հուշարձան։

Հասարարակական կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համայնքում գործում են գյուղապետարան, մշակույթի տուն, բուժկետ, Խնձրիստանի միջնակարգ դպրոցի Հիլիսի մասնաճյուղը, որտեղ սովորում են 9 աշակերտներ[4]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
  2. Մանուկյան, Մարտին (2020). Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղ) Հանրապետության շրջանները, քաղաքները, գյուղերը. Երևան: ԱՍՈՂԻԿ. էջեր 114–115.
  3. «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
  4. Ղահրամանյան, Հակոբ (2015). Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի. Երևան. էջ 65.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]