Չարի կացարան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Չարի կացարան
անգլ.՝ Resident Evil
Երկիր Ֆրանսիա
 Միացյալ Թագավորություն
 Գերմանիա
Ժանրմարտաֆիլմ[1][2][3][…], սարսափ ֆիլմ[1][2][4], ֆանտաստիկ ֆիլմ[1][2][3][…], զենքով աղջիկներ, զոմբիների մասին ֆիլմ և բիոփանք
ԹեմաՀամաճարակ
ՀիմքResident Evil?
Թվական2002 և մարտի 21, 2002[5]
Լեզուանգլերեն
ՌեժիսորՓոլ Ուիլյամ Սքոթ Անդերսոն[6]
ՊրոդյուսերՓոլ Ուիլյամ Սքոթ Անդերսոն, Սամուել Հադիդան և Բերնդ Այխինգեր[7]
Սցենարի հեղինակՓոլ Ուիլյամ Սքոթ Անդերսոն
ԴերակատարներՄիշել Ռոդրիգես[2][8][3][…], Eric Mabius?[8][3][9], Ջեյմս Փյուրֆոյ[8][3], Մարտին Կրուեսը[8], Կոլին Սելմոն[8], Joseph May?[8], Ryan McCluskey?[8], Հայկե Մակաչ[8], Ջեյսոն Այզեքս[8], Միլա Յովովիչ[2][8][3][…], Anna Bolt?[8], Ինդրա Օվե[8], Պասկուալե Ալեարդի[8], Stephen Billington?[8], Ֆիոնա Գլեսկոտ[8], Liz May Brice?[8], Միքաա Դիքեր[8], Torsten Jerabek?[8] և Robert Tannion?[8]
ՕպերատորDavid Johnson?
ԵրաժշտությունՄարկո Բելտրամի
ՄոնտաժԱլեքսանդր Բերներ
Պատմվածքի վայրԱՄՆ
Նկարահանման վայրՏորոնտո և Բեռլին
ԿինոընկերությունConstantin Film
Տևողություն100 րոպե
Բյուջե33 000 000 $
Շահույթ102 441 078 $
ՀաջորդՉարի կացարան 2: Ապոկալիփսիս
Պաշտոնական կայքէջ

«Չարի կացարան» (անգլ.՝ Resident Evil), սարսափ մարտաֆիլմ, որը նկարահանվել է ճապոնական համանուն համակարգչային խաղի հիման վրա։ «Չարի կացարան» ֆիլմի պրեմիերան ԱՄՆ-ում կայացել է 2002 թվականի մարտի 12-ին, Ռուսաստանում՝ նույն թվականի հուլիսի 18-ին։ Սյուժեն կառուցված է Էլիսի՝ հիշողությունը կորցրած աղջկա շուրջ, որը հայտնվել է Umbrella կորպորացիայի գաղտնի լաբորատորիայում, որը կոչվում է «Փեթակ»։ Լաբորատորիայում վտանգավոր վիրուսի արտահոսքից հետո արհեստական բանականության գործողությունների պատճառով մահանում են բոլոր աշխատակիցները։ Թիմի հետ ուսումնասիրելով ստորգետնյա տարածքները՝ գլխավոր հերոսը հայտնաբերում է, որ բոլոր մահացածները վերածվել են մսակեր զոմբիների։ Նկարի կարգախոսներն են՝ «Գաղտնի փորձ։ Մահացու վիրուս։ Ճակատագրական սխալ» (անգլ.՝ A secret experiment. A deadly virus. A fatal mistake), «Վերապրել սարսափ» (անգլ.՝ Survive the Horror)[10]։

Ֆիլմի ռեժիսորը, պրոդյուսերը և սցենարիստը Փոլ Ուիլյամ Սքոթ Անդերսոնն է, որն այդ ֆիլմում փոխարինել է Ջորջ Ռոմերոյին։ Գլխավոր դերը խաղացել է Միլա Յովովիչը, իսկ առաջին պլանի դերերից մեկը՝ Միշել Ռոդրիգեսը։ Երաժշտական նվագակցության վրա աշխատել են Մարկո Բելտրամին և Մերիլին Մենսոնը։ Ֆիլմի նկարահանումները տեղի են ունեցել Գերմանիայում և Մեծ Բրիտանիայում և տևել են տասնմեկ շաբաթ։ Զոմբիների դերի համար հրավիրվել են պրոֆեսիոնալ պարողներ։ Որպես այլ արարածներ ներգրավված էին գրիմացված դոբերմանները և անիմատրոնիկ Լիզուն հրեշը։ Ֆիլմում ներկայացված են Resident Evil, Resident Evil 2, Resident Evil 3: Nemesis խաղերի տարբեր տարրեր, ինչպես նաև Լուիս Քերոլի ստեղծագործության ակնարկներ։ Ֆիլմն առաջադրվել է երկու «Սատուրն» մրցանակի։ «Չարի կացարաններ» համաշխարհային կինոթատրոնային ընդհանուր հասույթը կազմել է գրեթե 103 միլիոն դոլար։

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անհայտ անձը լաբորատորիայից վերցնում է գաղտնի Т-վիրուսի նմուշներ, ինչի հետ միասին միտումնավոր կոտրում է շտամով մեկ տափաշիշ։ Պաշտպանության համակարգը գործարկվում է, կենտրոնական համակարգիչը վիրուսի տարածումից խուսափելու համար սպանում է համալիրի բոլոր աշխատողներին[11]։ Գլխավոր հերոսուհին՝ Էլիսը, ուշքի է գալիս հսկայական առանձնատան լոգասենյակում՝ միևնույն ժամանակ ոչինչ չհիշելով իր անցյալից։ Տարածքը զննելիս նա հանդիպում է Մեթ Էդիսոնին, որը ներկայացել է որպես ոստիկան, այնուհետև առանձնատուն է մտնում կոմանդոսների ջոկատը, որոնց թվում են Առաջինը, Ռեյն Օկամպոն, Չեդ Կապլանը, Ջեյ Դին և այլք։ Ջոկատի հրամանատարը փորձում է Էլիսից տեղեկություններ իմանալ կատարվածի մասին և, հասկանալով, որ նա կորցրել է հիշողությունը, իր հետ տանում է նրան և ոստիկանին։ Հատուկ ջոկատայինները հեռանում են առանձնատան խորքը հայելու պես քողարկված ապակե դռան միջով և շարժվում դեպի գնացքը։ Ռեյնը վերականգնում է լոկոմոտիվային վագոնի սնուցումը, որից հետո նրանք բոլորը հեռանում են այդ վագոնով։ Ուղևորության ընթացքում նրանք գտնում են ոմն Սպենսերի, որը նույնպես կորցրել է հիշողությունը։ Էլիսը սկսում է ունենալ Սպենսերի հետ կապված հիշողություններ, և եզրակացնում է, որ նրանք ամուսնացած են[12]։ Այն բանից հետո, երբ խումբը հասնում է «Մրջնաբույն» կոչվող ստորգետնյա լաբորատորիա, նրանց ներկայությունը հայտնաբերում է «Կարմիր թագուհի» կենտրոնական համակարգիչը[13]։

Առաջինը Էլիսին բացատրում է, որ նրանք հասել են «Մրջնաբույն»՝ Umbrella կորպորացիայի գաղտնի լաբորատորիա, որը գտնվում է Ռաքուն սիթիի տակ։ Դրանում իրականացվել են վիրուսների հետազոտություններ։ Էլիսն ու Սպենսերը կորպորացիայի օպերատիվ աշխատակիցներն են, որոնք ապրում էին առանձնատանը, որը քողարկում էր լաբորատորիայի պահեստային մուտքը։ Նրանց ամուսնությունը Մրջնաբույնի գաղտնիքները քողարկելու նպատակ ուներ։ Որոշ ժամանակ առաջ «Կարմիր թագուհին» ապստամբեց և սպանեց ողջ անձնակազմին։ Ընկերությունը հատուկ ջոկատ է ուղարկել համակարգն անջատելու համար։ Անվտանգության համակարգը նյարդապարալիտիկ գազ է բաց թողել առանձնատանը, որն էլ ամնեզիայի պատճառ է դարձել։ Իրավիճակը բարդանում է նրանով, որ անհրաժեշտ է անջատել համակարգը որոշակի ժամանակահատվածում, որից հետո «Մրջնաբույնից» միակ ելքը կնքվելու է։ Եվ եթե հերոսները հապաղեն, նրանք կենդանի կմնան թաղված։ Ի վերջո, հենց «Կարմիր թագուհու» պալատների մոտ, հատուկ նշանակության ուժերի հրամանատարը և երեք զինվորներ մահանում են՝ թակարդվելով լազերներով միջանցքում։ Կենդանի են մնում միայն Էլիսը, Սպենսերը, համակարգչային տեխնիկ Կապլանը, Մեթը, Ռեյնը և Ջեյ Դին։ Էլիսն ու Կապլանը, չնայած «Կարմիր թագուհու» բոլոր հորդորներին, անջատում են նրան։ Արդյունքում համալիրում նախկինում փակված դռները բացվում են՝ ազատ արձակելով վիրուսի ազդեցության տակ զոմբիների վերածված ամբողջ անձնակազմին։ Նրանք հարձակվում են հերոսների վրա, և նրանցից մեկը կծում է Ռեյնին։ Դաժան կռվի ժամանակ զոհվում է Ջեյ Դին, իսկ Էլիսն ու Մեթը բաժանվում են խմբից։

Էլիսը պարզում է, որ Մեթը հետախուզվող մարդ է ամբողջ երկրում։ Նա իր քրոջ՝ Լիզայի օգնությամբ փորձեց ձեռք բերել փորձնական վիրուսային զենքի նմուշ, որը կոչվում է T-վիրուս։ Այս վիրուսը, որը մշակվել է Umbrella ընկերության կողմից՝ մեռած բջիջները վերականգնելու նպատակով, դարձել է զոմբիների առաջացման պատճառ։ Էլիսը հիշում է, որ Լիզան իր գործընկերն էր, բայց չի կարողանում հասկանալ իր դերը անցած իրադարձություններում։ Փրկվածները կրկին հավաքվում են «Կարմիր թագուհու» պալատներում, որտեղ նրանք նրան կյանքի են կոչում և խորհուրդ են խնդրում։ «Թագուհին» պատմում է զոմբիների բնույթի և նրանց սպանելու արդյունավետ եղանակների մասին։

Umbrella կորպորացիայի լոգոն, որը պարբերաբար հայտնվում Է ֆրանշիզայի ֆիլմերում[14]

Երբ Էլիսն ու թիմը ճանապարհ են անցնում կոյուղու թունելներով, նրանց վրա հարձակվում են զոմբիները։ Կապլանը հետ է մնում թիմից և շրջապատված է մահացածներով։ Էլիսը հիշում է, որ կա հակավիրուս, որը կարող է փրկել Ռեյնին, բայց երբ նրանք գալիս են լաբորատորիա, նրանք չեն գտնում դրա նմուշը։ Անսպասելիորեն հիշողությունը վերադառնում է Էլիսին և Սպենսերին։ Պարզվում է, որ Սպենսերն էր, ով գողացավ վիրուսը և լաբորատորիայում աղետ առաջացրեց։ Նա փակում է բոլորին լաբորատորիայում, իսկ ինքը փախչում է։ Գնացքի մոտ Սպենսերը հարձակվում է մուտանտ-հրեշ Լիզունի վրա։ «Կարմիր թագուհին» օգնություն է առաջարկում Էլիսին և Մեթին, բայց փոխարենը խնդրում է սպանել վարակված Ռեյնին։ Իրավիճակը բարդանում է նրանով, որ լաբորատորիա է մտնում Լիզունը, որը սպանել է Սպենսերին և մուտացիայի է ենթարկվել նոր ԴՆԹ-ի ազդեցության տակ[15]։ Էլիսը հարվածում է պատին տեղադրված մոնիտորին, «Կարմիր թագուհին» հանկարծ անջատվում է, դուռը բացվում է, և հայտնվում է զոմբիներից փախած Կապլանը։ Հենց նա էր, ով անջատեց համակարգը։

Բոլոր հերոսները վերադառնում են գնացք։ Էլիսը կացնով ավարտում է մուտացիայի ենթարկված Սպենսերին, վերցնում է վիրուսի և հակավիրուսային ճամպրուկը և իր ամուսնական մատանին գցում հատակին նախկին ամուսնու դիակի կողքին։ Բոլորը նստում են գնացք և հեռանում համալիրից։ Էլիսը Ռեյնին և Կապլանին ներկայացնում է հակավիրուս։ Անսպասելիորեն գնացքի վրա հարձակվում է Լիզունը՝ հաշվեհարդար տեսնելով Կապլանի հետ, նա վիրավորում է Մեթին։ Էլիսին հաջողվում է Լիզունի լեզուն մեխել հատակին[16]։ Մեթը պատրաստվում է բացել լյուկը, որպեսզի Լիզունը դուրս գա գնացքից, սակայն նրա ճանապարհին կանգնում Է Ռեյնը, ով, այնուամենայնիվ, դիմել է զոմբիների։ Մեթը ստիպված է սպանել նրան։ Նրա մարմինը ընկնում է կոճակի վրա և գործի դնում լյուկի բացման մեխանիզմը, ինչի հետևանքով Լիզունն ընկնում է քնակների վրա և մահանում։

Մեթն ու Էլիսը բարձրանում են առանձնատուն, իսկ նրանց հետևում իջնում է լաբորատորիայի դուռը։ Անսպասելիորեն, Լիզունի կողմից վիրավորված Մեթը սկսում է մուտացիայի ենթարկվել վերքի վարակի պատճառով։ Էլիսը պատրաստվում է նրան հակավիրուս ներարկել, բայց Umbrella կորպորացիայի գիտնականները ներխուժում են առանձնատուն և բաժանում նրանց։ Մենք լսում ենք ուղեցույցներ՝ սկսելու Նեմեսիս նախագիծը։ Հնարավոր է նաև լսել, որ «Մրջնաբույնը» պատրաստվում են ևս մեկ անգամ բացել։ Ավելի ուշ Էլիսն ուշքի է գալիս Ռաքքուն քաղաքի հիվանդանոցում։ Նա դուրս է գալիս փողոց և տեսնում ավերածություններ։ Թերթերից մեկի վերնագրում ասվում է. «Մահացածները գալիս են»։ Գլխավոր հերոսը մոտենում է մոտակա ոստիկանական մեքենային, այնտեղից վերցնում է որսորդական հրացանը և քաշում փեղկը, մինչդեռ տեսախցիկը ցույց է տալիս նրան նախ մեծ, իսկ հետո հեռացող պլանով։

Դերերում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դերակատար Դեր
Միլա Յովովիչ Էլիս Էլիս
Միշել Ռոդրիգես Ռեյն Օկամպո[17] Ռեյն Օկամպո[17]
Էրիկ Մաբիուս Մեթյու Էդիսոն Մեթյու Էդիսոն
Ջեյմս Պիրֆոյ Սփենսեր «Սփենս» Պարկս Սփենսեր «Սփենս» Պարկս
Քոլին Սալմոն «Առաջին» «Առաջին»
Մարտին Կրյուիս Կապլան Կապլան
Հայկե Մակաչ Լիզա Էդիսոն բժիշկ Լիզա Էդիսոն
Միխաելա Դիկեր «Կարմիր թագուհի» «Կարմիր թագուհի»
Պասկուալ Ալերդի Ջեյ Դի
Դերակատար Դեր
Ինդրա Օվե Բլեկ տիկին Բլեկ
Սթիվեն Բիլինգթոն Ուայտ պարոն Ուայտ
Աննա Բոլտ Գրին բժիշկ Գրին
Ֆիոնա Գլեսկոտ տիկին Գոլդ
Ջոզեֆ Մեյ Բլյու բժիշկ Բլյու
Լիզ Մեյ Բրայս բժիշկ բժիշկ
Ջեյմս Բաթլեր Քլերենս[18] Քլերենս[18]
Ջեյսոն Այզեքս ձայն կադրից դուրս ձայն կադրից դուրս

Ստեղծում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախաարտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինչպես ասում է Capcom-ի պրոդյուսեր Յոշիկի Օկամոտոն E3 1999-ին, սցենարը գրել է Ջորջ Ռոմերոն (նկարազարդման մեջ) վատ էր, ուստի աշխատանքից հեռացվեց[17][19]

Resident Evil համակարգչային խաղի էկրանավորման պլաններն առաջին անգամ սկսվել են 1996 թվականին[20]։ Constantin Film-ի պրոդյուսեր Բերնդ Այխինգերը (անգլ.՝ Bernd Eichinger) ասում էր, որ միշտ ցանկացել է նկարահանել «իսկապես սարսափելի ֆիլմ»։ Նա իր գործընկերներին բազմիցս պատմել է խաղի մասին, երբ այն նոր էր հայտնվել շուկայում, և այդ ժամանակ նույնիսկ տեսել է նախագիծը մեծ էկրաններ տեղափոխելու ներուժը։ «Նա չափազանց արյունոտ կամ բռնի չէր, պարզապես այն խաղալը սարսափելի էր», հիշում է նա։ Հենց որ որոշում է կայացվել ստանալ ֆիլմի իրավունքները, ընկերության ներկայացուցիչները դիմել են սերիալի ստեղծողներին՝ Capcom-ի կենտրոնակայանին Ճապոնիայում։ Բանակցությունների ընթացքում Բերնդը հայտարարել է, որ լուրջ կվերաբերվի սկզբնական հայեցակարգին և պարբերաբար խորհրդակցելու է մշակողների հետ։ Հետագայում պրոդյուսերը կարծում էր, որ բանակցությունները հաջող են անցել հիմնականում այն պատճառով, որ Constantin Film-ը անկախ ընկերություն էր, որտեղ հսկայական քանակությամբ հանդիպումներ չէին պահանջվում, իսկ բոլոր որոշումները ընդունվում էին օպերատիվ կերպով։ Ֆիլմի իրավունքները ձեռք են բերվել 1997 թվականին, պայմանով, որ բոլոր փոփոխությունները կանցնեն ընկերության ղեկավարության կողմից հաստատման ընթացակարգ[20][21]։

Սցենարի առաջին էսքիզները պատրաստել էր Ալան Մաքելրոյը, ֆիլմի ռեժիսորը պետք է դառնար Ջորջ Սլուցերը[20], պրոդյուսերը՝ Դենիել Կլեցկին, իսկ գլխավոր դերերը ծրագրել էին կատարել Ջեյսոն Պատրիկը[22], Բրյուս Քեմփբելը և Սամանտա Մաթիսը[19]։ Տեքստը մերժվել է, իսկ Սլուցերը լքել է իր պաշտոնը այն բանից հետո, երբ հասկացել է, որ նկարահանումները սկսվելու են հեռավոր ապագայում։ Հետագայում մամուլը չհաստատված լուրեր հրապարակեց նախագծի մասին։ Resident Evil 2-ի թողարկման ժամանակ խաղի տուփի մեջ տեղադրվեց մրցույթի հայտարարության ներդիր, որի հաղթողները պետք է փոքր դեր ստանային ֆիլմի ադապտացման մեջ[20]։

1998 թվականին հայտնի է դարձել, որ նախագծի ռեժիսորն ու սցենարիստը Ջորջ Ռոմերոն է՝ «Կենդանի մեռելների գիշերը» հայտնի սարսափ ֆիլմերի շարքի և դրա շարունակությունների ստեղծողը[20][23][24]։ Capcom-ի ղեկավարությունը բավական այն հանգամանքն էր, որ նրանց հաջողվեց գրավել անվանի ռեժիսորի[25]։ Սկզբում Ռոմերոն հրաժարվել էր մասնակցել ֆիլմի արտադրությանը, որը հիմնված չէր օրիգինալ նյութի վրա՝ հայտարարելով, որ այլևս չի ցանկանում զոմբիների մասին ֆիլմեր նկարահանել, սակայն հետագայում մտափոխվել է[26]։ Ավելի վաղ Ռոմերոն նկարահանել էր Resident Evil 2-ի[27] գովազդային հոլովակը, որը հեռարձակվում էր ճապոնական հեռուստատեսությամբ[25], և արդեն որոշ չափով ծանոթ էր աղբյուրի նյութին[27]։ Սցենարի նրա տարբերակն ավելի մոտ էր սկզբնական աղբյուրին, որպես հիմնական կերպարներ ընտրվել էին Ջիլ Վալենտինը և Քրիս Ռեդֆիլդը, որոնց միջև սիրային հարաբերություններ էին առաջացել։ Ֆիլմում պետք է նկարահանվեին նաև Բարրի Բարթոնը, Ռեբեկա Չեմբերսը, Ադա Վոնգը և Ալբերտ Վեսքերը[27][28]։ Նախնական մտահղացման համաձայն՝ Քրիսը պետք է սովորական ֆերմեր լիներ Ռաքքուն Սիթիի շրջակայքից։ Այնուամենայնիվ, Ռոմերոն խաղի երկրպագու չէր և միայն հետևում էր, թե ինչպես է այն անցնում իր որդին՝ ձայնագրելով գործընթացը ֆիլմի վրա[20][К 1]։ 1998 թվականի հոկտեմբերին իր գործընկեր և ընկեր Փիթեր Գրունվալդի հետ Ջորջ Ռոմերոն պրոդյուսերներին ներկայացրեց 87 էջանոց սցենարը[26]։

Ռեժիսորը Ֆիլմը դիրքավորել է որպես թանկարժեք R վարկանիշ ունեցող նախագիծ[19], որը կենտրոնացած է մեծահասակների լսարանի վրա։ Նա նախատեսում էր այն թողարկել առնվազն երկու տարբերակով՝ ներառյալ ռեժիսորական տարբերակը, որը Ջորջը ցանկանում էր հեռարձակել այն երկրների կինոթատրոններում, որոնք դիտելու համար ավելի քիչ խիստ սահմանափակումներ ունեն, քան Ամերիկայում[29]։ 1998 թվականի վերջին Ռոմերոն սկսել է բանակցություններ վարել Սթեն Ուինսթոնի ընկերության հետ ապագա ֆիլմի համար հատուկ էֆեկտներ ստեղծելու վերաբերյալ[26]։ Ժապավենը նախատեսվում էր թողարկել Resident Evil 3: Nemesis թողարկումից հետո[19]։ Ի հիասթափություն դասական սարսափ ֆիլմերի երկրպագուների՝ 1999 թվականին Ջորջը հեռացվեց ֆիլմի արտադրությունից, քանի որ նրա սցենարը «կոմերցիոն առումով անհեռանկար էր»[13][30]։ Այս որոշման վրա մասամբ ազդել է պրոդյուսերների կարծիքը, ովքեր «Չարի կացարան»-ը տեսել են բացառապես որպես դիտարժան բլոկբաստեր[23]։ DGA Magazine-ին տված հարցազրույցում Ռոմերոն կիսվել է իր մտորումներով. «„Չարի կացարան“-ը գերմանական ընկերության նախագիծն էր։ Կան երկու կողմերը մեկ մրցանակի, բայց ես չեմ կարծում, որ նա եղել է խաղի ոգով։ Պրոդյուսերները ցանկանում էին ֆիլմ նկարահանել ռազմական կինոյի ավելի շատ տարրերով, շատ ավելի ծանր, քան ես պատկերացնում էի։ Կարծում եմ, որ նրանց պարզապես դուր չեկավ իմ սցենարը»[27]։ Որոշ աղբյուրների տեղեկություններով՝ Ռոմերոն չի կարողացել զգալ սերիայի ոգին և ստեղծել է մի նկար, որը չափազանց նման է իր նախկին աշխատանքներին[25]։ Հետագայում լուրեր հայտնվեցին, որ նախագծին կարող են հրավիրվել Ջեյմի Բլէնքսը («Քաղաքային լեգենդներ»), Սթիվեն Նորինգթոնը («Բլեյդ»)[26][27], ինչպես նաև Ռոբերտ Ռոդրիգեսը և Քվենտին Տարանտինոն[31]։

Մեկ տարի անց Constantin Film-ը սկսեց համագործակցել impact Pictures ընկերության հետ, որը հիմնադրվել է Ջերեմի Բոլթի կողմից (անգլ.՝ Jeremy Bolt) և Փոլ Անդերսոնի կողմից։ Մի քանի նախագծերի մշակման և ֆինանսավորման մասին զրույցներից մեկի ժամանակ Բոլթը պատահաբար իմանում է, որ Constantin Film-ը գնել է «Չարի կացարանը» ֆիլմի նկարահանման իրավունքը և խորհուրդ է տալիս նրանց իր հովանավորյալին։ Անդերսոնը ֆրանշիզայի երկրպագու էր և խաղում էր սերիայի բոլոր մասերում։ Նա առաջարկեց սցենար գրել և հավանություն ստացավ։ 2000 թվականին Անդերսոնը ներկայացրել է 120 էջանոց սցենար՝ «If the suspence doesn' t kill you, something else will» էպիգրաֆով, որն օրիգինալ պատմություն էր, որը խաղից վերցրել էր միայն հիմնական գաղափարներ, որոնք զուգորդվում էին անհայտի և անակնկալի տարրերի հետ[20][21][26]։ Հետագայում Փոլը ստանձնեց նաև Ռեժիսորի պաշտոնը։ Նրա աշխատանքների թվում արդեն եղել է ֆիլմ, որը հիմնված է խաղի վրա՝ «Մահացու ճակատամարտ», որը ստեղծվել է Mortal Kombat մարտական խաղի հիման վրա[13][32]։ Այխինգերը նշել է, որ Փոլը գիտեր նման նախագծերի որոգայթների մասին և կարող էր օգտվել սեփական փորձի ողջ հարստությունից նկարի վրա աշխատելիս[21]։

Շարադրանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լինդշտեդտի պալատը ֆիլմի վայրերից մեկն է[21]

Սցենարի վաղ տարբերակի մթնոլորտն ու սյուժեի բովանդակությունը հիմնականում կենտրոնացած էին զոմբիների վրա։ Սցենարը պարունակում էր Ռոմերոյին բնորոշ հումոր և հղումներ իր իսկ ստեղծագործությանը[20]։ Մասնավորապես, գաղտնի զենքով ինքնաթիռի կործանման մասին պատմությունը կարելի է դիտարկել որպես «Խենթերը» ֆիլմի զուգահեռ[26]։ Մի հերոս ասաց հետևյալ արտահայտությունը. «Աստված իմ... դա նման է «Կենդանի մեռելների գիշերին»»։ Տարածքի քարտեզը ցուցադրող սարքը պետք է նման լիներ Game Boy-ին։ Սա ստեղծեց հատուկ երգիծական էֆեկտ, երբ Վեսքերը զայրացած խաղացողի պես կոտրեց կառուցվածքը։ Ռոմերոն ակտիվորեն օգտագործեց խաղային բեստիարը և գտավ S. T. A. R. S թիմի անդամներին սպանելու հատկապես հնարամիտ եղանակներ[33]։ Տեքստը հավատարիմ էր սկզբնաղբյուրին, բայց չէր բացահայտում շատ կերպարներ, գործնականում չէր պարունակում անորոշություն և դիտարժանության մեծ մասնաբաժնով առանձնանում էր ոչ այնքան մշակված երկխոսություններով[26]։ Սյուժեն պարունակում էր մի շարք ժանրային կլիշեներ, դրանում գործողությունն աստիճանաբար կանխատեսելի էր դառնում, այն լարվածության մեջ չէր պահում[33]։

Սցենարիստի փոփոխությունից հետո նախագծի հայեցակարգը վերափոխվեց՝ հաշվի առնելով սերիալի արդեն թողարկված մասերը[20]։ Անդերսոնը զգալիորեն հեռացել է սկզբնաղբյուրից՝ հեռացրել է գոթական դեկորացիաները, իսկ սյուժետային շրջադարձերը կենտրոնացրել է գլխավոր կերպարի՝ Էլիսի վրա[13]։ Նա խոստովանեց, որ ստիպված է եղել հրաժարվել նախատիպային կերպարներից, քանի որ պոտենցիալ հեռուստադիտողը գիտեր, որ Ջիլը չի մահանա[20]։ Անդերսոնը չի օգտագործել ուղղակի սյուժեի փոխառություններ Capcom-ի պատմվածքից[34]։ Փոլն իր աշխատանքը դիրքավորել է ոչ թե որպես 70-ականների նմուշի «Մեռյալների Լուսաբացի» շարունակություն, այլ որպես զոմբի ֆիլմերի «Մատրիցա»[13]։ Անդերսոնը ֆիլմն անվանել է յուրօրինակ փրիքվել՝ օգտագործելով ֆրանշիզայի կիբերԱկնարկմշակույթը։ Նա այս վերաբերմունքը համարեց ճիշտ մոտեցում, որն օգնեց գրավել ինչպես անպատրաստ հեռուստադիտողի, այնպես էլ երկրպագուի նկարը դիտելու համար, որը նկատում էր հղումներ, որոնք հասկանալի էին միայն սերիայի երկրպագուի համար։ Խաղից անմիջապես վերցվել են անտառում գտնվող առանձնատան հայեցակարգը, Umbrella Corporation-ը, ստորգետնյա երկաթուղին, T-վիրուսը և տարբեր արարածներ։ Անդերսոնը «ցեխոտ» ֆիլմի բեմադրությունն անիմաստ էր համարում, այդ պատճառով նախապատվությունը տվել է սցենարին, որում վախն առաջացել է ստվերների և լարվածության խաղի շնորհիվ[21]։ Այսպիսով, Փոլը հավատարիմ մնաց խաղին, բայց «երկրպագուին ավելին տվեց»[35]։ Նա կարծում էր, որ նկարում շատ կիրք և էներգիա կար, ինչը խթան հանդիսացավ ֆրանշիզայի զարգացման համար[36]։

Ռոմերոյի սցենարի սյուժեն

Գործողությունը սկսվում է կորպորացիայի գաղտնի լաբորատորիայում տեղի ունեցած միջադեպից։ S. T. A. R. S. ջոկատի աշխատակից Ջիլ Վալենտինը հրաման է ստանում «Բրավո» թիմի հետ մեկնել Արկլեյի անտառներում գտնվող առանձնատուն՝ պարզելու, թե ինչ է տեղի ունեցել այնտեղ։ Ժամանելուն պես զոմբիացված շները հարձակվում են ջոկատի վրա, և բոլորը, բացի Ջիլից, սպանվում են։ Զինվորականները տարհանում են Ռակուն Սիթին։ Քրիս Ռեդֆիլդը, որը վաղուց կասկածում էր, որ իր ընկերուհին՝ Ջիլը, խաբում է իրեն իր իրական աշխատանքի մասին, գնում է նրա համար առանձնատուն։ Որոշ ժամանակ անց օգնության է հասնում «Ալֆա» թիմը՝ Ալբերտ Վեսկերի գլխավորությամբ։ Ժամանողների հիմնական նպատակն է փրկել դոկտոր Ջոն Մարկուսին, ով ղեկավարել է հետազոտությունը և մշակել Т-վիրուսը։ Թիմը գտնում է բժշկին, որը վերածվում է զոմբիի։ Զինվորները սկսում են պահանջել վերադառնալ Մակերես, բայց Ուեսքերը պնդում է, որ շարունակեն իջնել ներքև՝ վիրուսի բուժումը գտնելու նպատակով։ Արդյունքում պարզվում է, որ ոչ մի հակավիրուս գոյություն չունի, և Վեսքերը գործել է բացառապես իր շահերից ելնելով։ Վալենտինը գործարկում է ինքնաոչնչացման համակարգ և վերապրածները բարձրանում են մակերես՝ պայքարելով բոլոր բեստիարիայից, ներառյալ բռնակալը։ Վերջում Ջիլը, Քրիսը և Ռեբեկան Ադա Վոնգի հետ ուղղաթիռով թռչում են, պայթյունը ոչնչացնում է լաբորատորիան, բայց վիրուսը շարունակում է տարածվել[26]։

«Չարի կացարանը» բազմաթիվ հղումներ է պարունակում անգլիացի մաթեմատիկոս Լուիս Քերոլի՝ «Ալիսը հայելու աշխարհում» աշխատությանը։ Ակնարկներն իրենց արտացոլումն են գտել գլխավոր հերոսուհու՝ Էլիսի անվան մեջ, բառացիորեն՝ Ալիս, Կարմիր Թագուհին, որը պահանջում է գլուխը կտրել, վիրուսի փորձարկում սպիտակ նապաստակի վրա, հայելու միջոցով գաղտնի լաբորատորիա մուտք գործելը, տրամաբանական ինտեգրալ սխեմա թագուհու համակարգչում, որը ցուցադրում է շախմատի տախտակ, հատակի ժամացույց՝ ճոճանակով, որի թվատախտակի վրա գծված է Ալիսի գործիչը։ Գիրքն ինքնին նկատելի է ֆիլմի տեսարաններից մեկում[13][17][20][21]։ Անդերսոնը հայտարարել է, որ Ալիսի մասին երկու հեքիաթներն էլ իր սիրելի ստեղծագործություններից են։ Քերոլյան անհեթեթության պատմվածքի և խաղի կառուցվածքի միջև նմանությունը, որի շրջանակներում տեղի է ունենում հերոսուհիների ճանապարհորդությունը տարօրինակ զնդանով, ռեժիսորը հետաքրքիր էր համարում։ Փոլը նշում էր նաև հակառակ զուգահեռները։ Մասնավորապես, Resident Evil Code, Veronica-ում ներկա էր Բրանդաշմիգ (անգլ.՝ Bandersnatch), որը հիշատակվում է Բարմագլոտի մասին բանաստեղծության մեջ (անգլ.՝ Jabberwocky)[21]։ Կինոգետ Ստեֆան Հանթկեն կարծում է, որ ակնարկներն արվել են ավելի շատ Յան Շվանկմայերի ադապտացիայի ոճով, քան Ուոլթ Դիսնեյի։ 2000 թվականի սեպտեմբերի 29-ի սցենարի նախագծում «Հայելի տուն» (անգլ.՝ Looking Class House) պետք է հանդիպեին Խելագար գլխարկագործի և Սպիտակ նապաստակի մարմարե քանդակները։ Էլիսի ճանապարհորդությունը Մրջնաբույնի միջով ոչ այլ ինչ էր, քան Էլիսի անկումը նապաստակի փոսում։ Ձեռագրի վերջնական տարբերակում հեքիաթի բոլոր ակնարկները մեղմվեցին[33] և սկսեցին ավելի վերացական բնույթ կրել[21]։

Անդերսոնի սցենարի վաղ տարբերակում, որը կոչվում էր «Անբնակություն» (անգլ.՝ Undead)[37], ներկա են եղել զոմբիներով հեղեղված զոմբիներով մեքենաներով ճամփորդությունների տեսարաններ, սակայն դրանցից ստիպված են եղել հրաժարվել բյուջետային սահմանափակումների պատճառով։ Տարբեր էր նաև վերջաբանը՝ վաղ տարբերակում վարակը տարածվել էր ամբողջ աշխարհում։ Էլիսն ու Մեթը փրկվել են Ռաքքուն Սիթիից և զրահապատ ֆուրգոնով մտել Մանհեթեն, որից հետո էկրանին պետք է հայտնվեր գրություն այն մասին, որ գլխավոր հերոսները կվերադառնան «Չարի կացարան, Ապոկալիպսիս» ֆիլմում։

Նկարահանումների ընթացքում պատմվածքից անհետացել է նաև մեծ քանակությամբ սև հումոր։ Այսպես, տեսարաններից մեկում Էլիսը, Մեթը և վարակված հատուկջոկատայինը պետք է հանդիպեին Umbrella կորպորացիայի աշխատակցին կենսապաշտպանության կոստյումով։ Նա պետք է հաներ տիեզերական կոստյումը և բերանից բերան արհեստական շնչառություն տար մահացող մարտիկին, ինչը հանգեցրել է համապատասխան հետևանքների[26]։ Այս դրվագները նախագծում կատակերգության տարրեր էին բերում՝ հեռուստադիտողի վրա ազդեցությունն ուժեղացնելու համար[38]։ Ռեժիսորը նկարահանել է ֆիլմի ավարտի ևս մեկ տարբերակ, որը ներառվել է որպես ֆիլմի որոշ հրատարակությունների լրացում։ Դրանում, Ռաքքուն Սիթիում տեղի ունեցած միջադեպից կես տարի անց, Էլիսն ուղևորվում է Umbrella կորպորացիայի կենտրոնակայան՝ գտնելու Մեթին։ Շենքի մուտքի մոտ նրան ճանաչում է անվտանգության համակարգը և սկսվում է փոխհրաձգությունը։ Էլիսը սպանում է բոլոր զինվորներին և անցնում անվտանգության միջանցքով։ Ի վերջո, Անդերսոնը որոշեց որոշակի ռիսկի դիմել և ընտրեց ավելի բաց և դեպրեսիվ ավարտ՝ 1970-ական թվականների նկարների ոճով[39]։

Արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նկարահանումների նախապատրաստական աշխատանքները սկսվել են 2000 թվականին և տևել գրեթե մեկուկես տարի[13]։ Ֆիլմի աշխատանքային անվանումն է Resident Evil: Ground Zero (անգլ.՝ Эпицентр, либо Нулевой уровень), կինոթատրոններում Ֆիլմի թողարկումը կրճատվել է 9/11 իրադարձությունների պատճառով[23][40]։ Անհրաժեշտ բնությունը գտնելու նպատակով ընկերության մասնագետները ուսումնասիրել են Եվրոպայի բազմաթիվ վայրեր՝ Լատվիայից մինչև Ուկրաինա, այդ թվում՝ Բոնի հին միջուկային կայանը և Մեծ Բրիտանիայի ստորգետնյա բունկերները, որոնք կառուցվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Որոշ նախապատրաստական աշխատանքներ տեղի են ունեցել Լոնդոնի Shepperton Studios-ում։ Նկարահանումները, որոնք սկսվել են 2001 թվականի մարտի 5-ին և ավարտվել տասնմեկ շաբաթ անց՝ մայիսի վերջին[20][21], անցկացվել են Մեծ Բրիտանիայի և Գերմանիայի տարածքում[23]՝ Լինդշտեդտի պալատում (Պոտսդամ), որը ծառայել է որպես Սպենսերի առանձնատուն, Բեռլինի մետրոյում՝ Կառուցվող Bundestag կայարանում, որը կատարում էր Մրջնաբույնի մուտքի գործառույթը, Կրապնիտցի զորանոցներում և Studios Berlin-ում (Ադլերսհոֆ)։ Ռաքքուն Սիթիի դրվագները նկարահանվել են Տորոնտոյում[21][41]։ Նախագիծը ֆինանսավորվել է եվրոպացի պրոդյուսերների հաշվին։ Constantin Films-ի ֆինանսական վիճակը ճնշող էր, և Անդերսոնի նոր նախագիծը լավ հնարավորություն էր իրավիճակը շտկելու համար[23]։ «Չարի կացարան»-ում իր միջոցներն է ներդրել նաև Intermedia ընկերությունը[42]։ Նկարների բյուջեն կազմել է 33 մլն դոլար[43][К 2]։

«Չարի կացարանները» դեկորացիան կատարվել է շարքի համար սովորական տեխնոկրատական ոճով։ Նկարը նկարահանվել է կապտականաչ երանգներով, որոնք համապատասխանում են խաղի ոճին և գեղագիտությանը։ Ռեժիսորը պնդում էր, որ միջանցքները նեղ լինեն, սենյակները՝ փոքր և լցված տարբեր առարկաներով, որոնք խանգարում են տեղաշարժին[20]։ Նկարի արտաքին տեսքի մշակմանը մասնակցել է Դևիդ Ջոնսոնը (անգլ.՝ David Johnson), նախկինում որպես օպերատոր հանդես է եկել «Կատարյալ ամուսին» և «Հիլարի և Ջեքի» նախագծերում։ Ջոնսոնը փորձել է լուսավորությանը տալ «յուղալի» երանգներ։ Դեկորացիայի տեսքով նա ցանկանում էր փոխանցել միայնության և բացարձակ մեկուսացման սարսափելի զգացողություն։ Դեյվիդն աշխատել է բեմադրող նկարիչ Ռիչարդ Բրիդգլենդի հետ (անգլ.՝ Richard Bridgland), որը նույնպես լուսաբանմամբ է զբաղվել դեռևս Ռիդլի Սքոթի հետ աշխատելու տարիներից[21]։ Լազերային Տեսարանը ոգեշնչվել է Վինչենցո Նատալիի «Խորանարդը» թրիլլերի դրվագներից մեկից, որի ընթացքում մետաղական ցանցով կտրել են Ալդերսոնին։ Լազերային թակարդները հետագայում օգտագործվել են Resident Evil 4-ում[47]։ Ջոնսոնը հատկապես հպարտանում էր այս տեսարանի դեկորացիայով, փայլուն հայելային սենյակ, որտեղ լույսը հակադրվում է լազերային ճառագայթին հարգանքի տուրք է «2001 թվականի տիեզերական ոդիսականին»[21]։ Ստեղծողները նաև խոստովանել են, որ «Չարի կացարան» ֆիլմի տարբերակի վրա ազդել են այնպիսի ֆիլմեր, ինչպիսիք են «Կապույտ թավիշը» և  «Գոյան Բորդոյում»[33]։

Կերպարներ և դերասաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Չարի կացարան» ֆիլմի դերասանական կազմ՝ Միլա Յովովիչ, Ջեյմս Պուրֆոյ, Միշել Ռոդրիգես, Քոլին Սալմոն, Հայկե Մակաչ, Էրիկ Մաբիուս

Միլա Յովովիչը համաձայնել է մասնակցել նկարահանումներին, քանի որ սիրում էր դիտել, թե ինչպես է համակարգչային խաղեր խաղում իր կրտսեր եղբայրը[48]։ Հաճախ Միլան անձամբ էր նվիրում Resident Evil-ին օրական 4-5 ժամ անցնելուն։ Անդերսոնին նա բացեիբաց հայտարարել է. «Ես ամբողջ Հոլիվուդում միակ դերասանուհին եմ, ով կարող է նկարահանվել այս ֆիլմում», ինչից հետո էլ ստացել է այդ դերը[49]՝ չնայած պոտենցիալ թեկնածուների երկէջանոց ցուցակին[38]։ Էլիսը Յովովիչին թվաց կոշտ, սեքսուալ և հետաքրքիր կերպար։ Աստիճանաբար վերականգնելով հիշողությունը՝ նա տիրապետում է այնպիսի ունակությունների, որոնց մասին նախկինում չէր էլ կասկածում[49]։ Գլխավոր հերոսուհու անունը ոչ մի անգամ չի հիշատակվել ընդհուպ մինչև վերջնական տիտրերը[13]։ Ռեժիսորը ֆիլմի գլխավոր հերոս է ընտրել աղջկան, քանի որ կարծում էր, որ խաղացողները 95% դեպքերում գլխավոր հերոսին ընտրելու հնարավորության դեպքում նախապատվությունը տալիս են կանացի կերպարին։ Տաբուն կանանց վրա՝ որպես գործողությունների կենտրոնական կերպարներ, նա համարում էր զառանցանք[35]։ Էլիսի նախատիպը Ջիլ Վալենտինի համանուն խաղի հերոսուհին էր, իսկ Մեթ Էդիսոնը՝ Քրիս Ռեդֆիլդը։ Ի սկզբանե Մեթի դերի համար հրավիրվել էր Դևիդ Բորիանազը, սակայն նա հրաժարվել է նկարահանումներից «Բաֆֆի-վամպիր սպանողը» հեռուստասերիալի սփին-օֆֆում աշխատելու պատճառով[20][50]։ Ռեբեկա Չեմբերսի դերը նախատեսում էին ստանձնել Սառա Միշել Գելարը[26]։ Սպենսեր Պարկսի կերպարի անունը ուղղակի հղում է խաղի լաբորատորիայի վերնագրին՝ Spencer Mansion[13]։ Կարմիր Թագուհու դերը կատարել է ութամյա Միխաելա Դիկերը, որի մոդելը թվայնացրել են, իսկ հետագայում անիմացրել եռաչափ գրաֆիկայով և ոճավորել հոլոգրամի տեսքով[18][21]։

Միլա Յովովիչը «Չարի կացարան» ֆիլմում իր մասնակցության մասին հարցազրույցում ասել է. «Եկեք ասենք, որ ես վարդագույն ակնոց չեմ կրում... Ես ինձ տեսնում եմ որպես այս սերնդի Սիգուրնի Ուիվեր։ Եվ ես սիրում եմ դա»[51]։ Հնարքների մեծ մասը Միլան կատարել է ինքնուրույն, բացառությամբ շեփորից ցատկելու։ Նրա գործակալը կարծում էր, որ Յովովիչը կարող է խճճվել և կախվել լարերից[13]։ Դերասանուհին և նրա որոշ գործընկերներ մեկշաբաթյա վերապատրաստում են անցել SEAL-ի մարտավարական ստորաբաժանման աշխատակից Ջեյմս Բաթլերի մոտ, որի ընթացքում նրանք սովորել են հրազենի հետ վարվել, բարձրանալ զառիթափ մակերեսներ, տիրապետել թաեքվոնդոյին և մարտական այլ հմտություններ ձեռք բերել[17]։ Ռոդրիգեսին սովորեցրել են, թե ինչպես պտտել հակառակորդի պարանոցը[52]։ Նկարահանումների ընթացքում Յովովիչն անզգուշորեն կապտուկներ է պատճառել նկարահանող թիմի երեք անդամների, այդ թվում՝ Փոլ Անդերսոնին և պրոդյուսերներից մեկին[13]։ Միլան փաստել է, որ երբեմն չի կարողանում լիովին վերահսկել իր հարվածները, ինչը խնդիր է դառնում մոտակայքում գտնվող շրջապատի համար[38]։

Երկար ժամանակ թիմը մտածում էր, թե ինչպես տրամաբանորեն բացատրել գլխավոր հերոսուհու մինի կիսաշրջազգեստը։ Ի վերջո, կիսաշրջազգեստը փոխարինվեց երեկոյան զգեստով, և սցենարը ենթադրում էր, որ Էլիսը պատրաստվում է ընթրիքի, նախքան ուշաթափվելը[51]։ Միլան կարծում էր, որ թաց զգեստը իր հերոսուհու ամենահիասքանչ հատկություններից մեկն է. «... ես երբեք թաց մինի զգեստ չեմ կրել մինչ այս նկարահանումները, ես ստիպված էի պայքարել և փախչել տարբեր արարածներից և դեռ լավ տեսք ունենալ»[49]։ Նրան արձագանքեց Անդերսոնը. «Լավ դերասանուհի, ով կադրում կարող է հարվածել ցանկացածի հետույքին, և միևնույն ժամանակ պարզապես հիանալի տեսք ունենալ»[13]։ Նա միակն էր, ով մարտական տեսարանների ժամանակ լրացուցիչ պաշտպանություն չէր կրում։ Մնացած բոլոր դերասանները կրել են ծնկի բարձիկներ, արմունկների բարձիկներ, ինչպես նաև թաց կոստյումներ համապատասխան «ջրային» դրվագներում[51]։ Միլայի զգեստը կարվել է Ժան Պոլ Գոտյեի զգեստների ոգեշնչման ներքո։ Գլխավոր հերոսներից յուրաքանչյուրի համար ստեղծվել են նրա հագուստի հինգ տարբեր տարբերակներ, որոնք տեսարանից տեսարան են փոխվել[21]։

Միշել Ռոդրիգեսի համար «Չարի կացարան» ֆիլմի նկարահանումները դարձել են առաջին եվրոպական նախագիծը[53]։ Միշելը առաջին և վերջին դերասանուհին էր, ով լսում էր Ռեյնի դերը[38]։ Միլան խոստովանել է, որ Միշելի հետ իրենք ուրախ են աշխատել, խիզախ Ռոդրիգեսը շրթներկ չի կրել և բղավելով. «Հեռացրեք այս մարդուն ինձանից», փորձեց թաքնվել Միլայի համբույրներից։ Նկարահանումների ժամանակ Յովովիչը ցանկացել է շպարել Միշելին կամ հագցնել բարձրակրունկ կոշիկներ, վերջինս, իր հերթին, կարող էր ողողված լաբորատորիայում 15 ու կես ժամ աշխատելուց հետո ներարկիչից ջուր ցողել Միլայի դեմքին։ Դրանից հետո նրանք միմյանց հրել են ջուրը  այնքան ժամանակ, մինչև բարկացած ռեժիսորը վերադառնա[49]։ Էրիկ Մաբիուսն ասել է, որ մեծ հաճույք է ստացել Բեռլինում նկարահանող խմբի նման միջազգային կազմով ֆիլմի վրա աշխատելուց[54]։ Ֆրանշիզայի բոլոր ֆիլմերից Անդերսոնի ամենասիրվածը առաջին մասն էր, քանի որ հենց այդ ժամանակ նա հանդիպեց Յովովիչին՝ իր ապագա կնոջը[55]։ Ռոդրիգեսը հետագայում հիշեց. «Միլա անունով փոթորիկն անխնա հարձակվեց հանգիստ երեխայի վրա, ինչպիսին էր[53]։

Չարքեր ու մուտանտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անդերսոնն ի սկզբանե կարծում էր, որ չարքերի վրա աշխատանքը խնդրահարույց կլինի[21]։ Կենդանի մահացածներին ցուցադրող էկրանի ժամանակի քանակը միտումնավոր կրճատվել է, որպեսզի առկա կադրերն ավելի խորը տպավորություն թողնեն[38]։ «Դուք այսօր չեք կարող անել այն, ինչ անում էին ռեժիսորները քսան տարի առաջ»՝, հայտնում է Փոլը։ Ամենուր տարածված զոմբիները, կաթող և թխած արյունը ժամանակի մի տեսակ modus operandi էին։ Ֆիլմարտադրողները հավատում էին, որ վախ առաջացնելու համար, հայեցակարգային առումով, «Չարի կացարան» պետք է տարբեր լինեն։ Այդ նպատակով Անդերսոնը դիմել է Animated Extras International Ltd ընկերությանը։ «Վամպիրի ստվերը» ֆիլմի համար, որի մասնագետները յուրահատուկ դիմահարդարում էին ստեղծում յուրաքանչյուր զոմբիի համար[21]։

Պաուլին Ֆաուլեր (անգլ.՝ Pauline Fowler) նշել է, որ ռեալիզմը T-վիրուսի ազդեցության տակ գտնվող մարդկանց տեսողական տեսքի բանալին է։ Վիրուսը օրգանիզմ էր մտնում օդակաթիլային ճանապարհով, ինչն արտացոլվում էր աչքերի, քթի, բերանի վրա։ Դիմահարդարները դիմել են բժշկական գրականության՝ փտած մսից պակաս ավանդական բան գտնելու համար։ Ֆաուլերը հայտնել է, որ վիրուսը կարող է ազդել մարդու վրա ազդեցության տարբեր տեմպերով, ինչը բազմազանություն է մտցրել հիվանդների արտաքին տեսքի մեջ՝ չնայած մոտավորապես նույն գոտիներում վնասվածքներին։ «Իմ վեց հոգանոց թիմի համար մղձավանջ կլիներ հիսուն դերասանների հիմնական զոմբի դերասանական կազմի հետ գործ ունենալը, եթե վիրուսը փոխեր բոլոր կրիչների մարմինները»[21]։ Հատուկ կոնտակտային ոսպնյակները դերասանների հայացքին խելագարություն և դատարկություն էին հաղորդում[20]։

Զոմբիների դերի համար վարձվել են պրոֆեսիոնալ պարողներ։ Անդերսոնը փորձում էր նրանց բացատրել, թե ինչպես պետք է շարժվեն մահացած մարդիկ, որպեսզի վերջնական արդյունքը ծիծաղելի չթվա։ Դերասանների շարժումներին պլաստիկություն հաղորդելու նպատակով վարձվել է պարուսույց Ուորներ Վան Էյդենը, որին իր հերթին հրահանգել է նկարահանող խմբին[21]։ Ռեժիսորը նաև դերասաններին թույլ է տվել ինքնուրույն ընտրել ժեստիկուլյացիան և քայլվածքը, որպեսզի արդյունքում յուրաքանչյուր զոմբի յուրահատուկ դառնա։ Քանի որ Անդերսոնը խնդիրներ ուներ հավելյալ վարձելու հետ, քայլող դիակների դերում ֆիլմում հայտնվել են հնարքների բեմադրիչ, պրոդյուսեր Ջերեմի Բոլթը, ով ամբողջ ֆիլմի համար երեք զոմբի է խաղացել և թույլ է տվել սափրել իրեն տեսարաններից մեկի համար, ինչպես նաև նրա քույրն ու ընկերուհին[13]։ Աննա Բոլթը ստիպված է եղել սովորել ջրի տակ մնալ առանց թթվածնի երեք րոպե[52]։ Բոլթի ընկերը՝ Ջեյսոն Այզեքսը, հատուկ արձակուրդ է վերցրել Ջեքի Չանի ֆիլմի վրա աշխատելիս, որպեսզի ֆիլմում հանդես գա որպես կամեո[35]։ Տեսարանում, որտեղ զոմբիները կոճկել են կոճը, հատուկ էֆեկտներ չեն օգտագործվել, քանի որ դերասանն իրականում ոտքի վնասվածք է ունեցել[17]։

«Չարի կացարան» ֆիլմում հանդիպում են նաև զոմբի դոբերմաններ։ Շների վրա հատուկ դիմահարդարում է դրվել, որում նրանք ողջ-ողջ թարմացած են եղել[20]։ Նկարահանող թիմը կարծում էր, որ անիմատրոնիկայի կիրառումն այս դեպքում անընդունելի է։ Քանի որ կենդանիների մազերի վրա ինչ-որ բան ուղղակիորեն սոսնձելը խնդրահարույց է, սկզբում Animated Extras-ի մասնագետները մուգ երանգներով ներկել են էլաստիկ գործվածք, որը քաշել են կենդանու մարմնի վրա։ Նրա վրա կիրառվել են ուռուցիկ կրծքավանդակ, ճարպային հյուսվածք, մկաններ և արյունոտ հոսքեր։ Համակարգչային գրաֆիկան կիրառվել է միայն աչքերի շրջանում[21]։ Շներն այլևս չէին արձագանքում Միլա Յովովիչին, այլ թենիսի գնդակներին և նրա հետույքին ամրացված արջուկին։ Այնուամենայնիվ, դերասանուհին նշել է, որ դոբերմաններից ոմանք իսկապես չար էին, ինչը լրացուցիչ մոտիվացիա էր հաղորդում փախուստի տեսարաններում։ Ֆիլմում օգտագործվել են ոչ թե հատուկ վարժեցված կենդանիներ, այլ սովորական պահակ շներ։ Ավելի անվտանգ նկարահանումների համար ֆինանսավորումը, որում դոբերմաններն ու Միլան նկարահանվելու էին տարբեր կրկնօրինակներով, բացակայում էր[51]։ Այն դրվագում, որում Էլիսը ոտքի հարվածով սպանում էր զոմբիացված շանը, օգտագործվել է մանեկեն[49]։ Շների տեսարանները տեղի են ունեցել նկարահանումների ուշ փուլում, որպեսզի դերասանուհին կարողանա պատշաճ կերպով պատրաստվել դրանց[38]։ Նկարահանումների ընթացքում կենդանիները փորձել են իրենց վրայից լիզել բուտաֆորային արյունը[13]։

Որպես հրեշներից մեկը հանդես է եկել Լիզունը՝ երկար առաձգական լեզվով գրոտեսկային արարած[20]։ Խաղային սերիայում նա առաջին անգամ հայտնվեց երկրորդ մասում, որտեղ առաստաղի վրայով սողալով կարող էր հանկարծակի շրջվել և թշնամական հայացքով նայել խաղացողին։ Անդերսոնը հայտարարել է, որ եթե նա կարողանար կրկնել նույն պատկերը էկրանին, ապա դրանով արժանին կմատուցեր խաղին։ Դրա արտադրության մեջ օգտագործվել են անիմատրոնիկ հատուկ էֆեկտներ և համակարգչային գրաֆիկա։ Լիզունի հետ տեսարանները նկարահանվել են Ռայխստագի հարևանությամբ գտնվող մետրոյում[21]։ Ստեղծողները կառուցել են հրեշի մի քանի մոդելներ[20]՝ 8 ոտնաչափ երկարությամբ և 4 բարձրությամբ։ Ի սկզբանե ստեղծվել է առանց աչքերի դեմքի ձև ունեցող դատարկ՝ շարժվող ծնոտներով և հսկայական ճանկերով թաթերով, որի մեջ տեղավորվում էր տիկնիկագործը, որը ղեկավարում էր կոստյումը։ Հրեշի մարմնի հյուսվածքները նման էին հում մսի, թխած արյան և լարային մկանների[21]։ Դերասանների աշխատանքը հեշտացնելու համար ստեղծվել է լատեքսային լեզու, որը տեսանյութի մշակման ժամանակ փոխարինվել է համակարգչային ընդլայնված մոդելով[20]։ Արարածի ստեղծման համար ծախսվել է 30 լիտր վիրաբուժական ժելե[21]։ Ֆիլմում հանդիպող հրեշները, ռեժիսորի խոստովանությամբ, երկրպագուների շրջանում ամենասիրվածն էին, ինչն էլ հանգեցրել է ֆիլմում նրանց ընդգրկմանը[38]։

Մարքեթինգ և թողարկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խթանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2001 թվականի դեկտեմբերին Sony լեյբլը՝ Screen Gems ընկերությունը, հայտարարել է նկարի համար լավագույն պաստառի մշակման մրցույթ։ Մինչև 31-ը մասնակիցներից յուրաքանչյուրը կարող էր ուղարկել մինչև երեք աշխատանք, որոնք ստեղծվել էին ֆիլմի պաշտոնական կայքում տեղադրված էլեկտրոնային նյութերի միջոցով։ Նախատեսվում էր, որ 2002 թվականի հունվարին կընտրվեն հինգ կիսաեզրափակիչներ, իսկ հաղթողը կորոշվի կայքի այցելուների քվեարկության միջոցով[56]։ Մարքեթինգի տնօրեն Վալերի Վան Գալդեր (գերմ.՝ Valerie Van Galder) կարծում է, որ «Չարի կացարան» ֆիլմի նման ֆիլմն իր երկրպագուների աջակցության կարիքն ունի, ինչն էլ նրան դրդել է մրցույթ կազմակերպելու գաղափարին։ Գալդերը հետազոտություններ է անցկացրել ֆոկուս խմբի՝ պոտենցիալ դիտողի հայտնաբերման նպատակով։ «Ինտերնետ-լսարանը առանցքային շուկա էր, որը ցանկանում էր դիտել ֆիլմը», — կարծում էր նա[57]։

Մասնակիցներին տրամադրվել է ֆիլմի շուրջ հարյուր կադր և տրամադրվել գրաֆիկական ծրագրային ապահովման հղումներով։ Screen Gems-ն իր ակցիային ստացել է ավելի քան երեք հազար պատասխան։ Հաղթանակ տարավ Նիկ դես Բերեսը (անգլ.՝ Nick Des Barres), 23-ամյա դերասան և համակարգչային խաղերին նվիրված ամսագրի նախկին դիզայներ, որի աշխատանքի համար տրվել է տասը հազար ձայն։ Պաստառի նրա տարբերակը կատարվել է կարմիր-սպիտակ գույներով, ճաքած խաչի տեսքով՝ ֆիլմի երկու հերոսուհիների՝ Ռեյնի և Էլիսի ֆոնին։ Բերեսը ստացել է 2,500 դոլար, տպագիր պաստառ և անվճար կինոյի տոմսեր իր և ընկերների համար։ «Chicago Tribune»-ի սյունակագիր Պատրիկ Գոլդսթեյնի կարծիքով՝ նման ակցիայի փաստն ինքնին մարտահրավեր է նետում Հոլիվուդի պատվիրաններից մեկին՝ գովազդային արշավի ցանկացած ասպեկտի վերահսկման անհրաժեշտությանը։ Գոլդշտեյնը կարծում էր, որ ֆիլմի պաստառը հստակ հաղորդագրություն է փոխանցում[57]։

Ֆիլմի տարածման իրավունքները ձեռք են բերվել Columbia TriStar Motion Picture Group հեռուստատեսային ընկերության կողմից 2001 թվականին[44]։ Ամբողջ աշխարհում կան ավելի քան երեք տասնյակ պաշտոնական դիստրիբյուտորներ[58]։ Ռուսաստանում ֆիլմը արտադրվել է այնպիսի ընկերությունների կողմից, ինչպիսիք են Պարադիզ վիդեո[59], CP Դիստրիբուցիա[60], Top Industry[61] և Պիրամիդը[62]։ Նովելիզացիան, որը ֆիլմի գրքի մարմնավորումն է, գրել է ամերիկացի գրող Քեյթ Դեկանդիդոն, որը հայտնի է «Աստղային ճանապարհ», World of Warcraft, Marvel Comics, «Դոկտոր Ով», «Զենա՝ ռազմիկների թագուհի» և այլ տիեզերքների գրական ադապտացիաներով։ 288 էջանոց գիրք, որը կոչվում էր «Գենեզիս» (անգլ.՝ Genesis), հայտնվել է 2004 թվականին[63][64][65]։

Ելք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիլմի թողարկումը նախատեսված էր 2001 թվականի Հելոուինին[23], սակայն պրեմիերան կայացել է միայն 2002 թվականի մարտի 12-ին Լոս Անջելեսում, Կալիֆոռնիա։ Ֆիլմի լայն ցուցադրությունը ԱՄՆ կինոթատրոններում մեկնարկել է մարտի 15-ին, Ռուսաստանում՝ հուլիսի 18-ին[66]։ Ամբողջ աշխարհում «Չարի կացարան» ֆիլմի եկամուտը կազմել է 102 984 862 դոլար, որից 39% - ը բաժին է ընկել ԱՄՆ-ին (40 119 709 դոլար), իսկ 61%-ը՝ արտասահմանյան երկրներին (62 865 153 դոլար)[43]։ Այնուամենայնիվ, տոմսարկղերը նախատեսվածից ցածր էին[23]։ Ժապավենը ցուցադրվել է 2528 կինոթատրոններում։ Ամերիկյան վարձույթն ավարտվել է 2002 թվականի մայիսի 9-ին։ Առաջին ուիքենդի ընթացքում ֆիլմը վաստակել է 17 707 106 դոլար[43]՝ զբաղեցնելով երկրորդ տեղը «Սառցե դարաշրջանից» հետո[67], որին Անդերսոնը անվանել է «ուժեղ մրցակից»։ Նրա կարծիքով, եթե ֆիլմը թողարկվեր այլ ժամանակ, ապա այն կարող էր զբաղեցնել առաջին տեղը[38]։ Երկրորդ շաբաթվա ընթացքում Resident Evil-ը զբաղեցրել է հինգերորդ տեղը՝ զիջելով նաև «Շոուն սկսվում է», «Այլմոլորակայինը» և «Բլեյդ 2» սիքվելը մարտաֆիլմերին՝ տոմսարկղում ավելացնելով 6 705 076 դոլար[68]։ Երրորդ շաբաթվա ընթացքում ֆիլմը իջել է 11-րդ հորիզոնական[69], իսկ վերջին՝ 47-րդ[70]։

Արևմտյան երկրների շարքում ֆիլմն առավել հաջող է անցել Ճապոնիայում[71], որտեղ Resident Evil խաղերի շարքը մեծ ժողովրդականություն է վայելում[23] (17 477 878 դոլար), ինչպես նաև Ֆրանսիայում (5 530 855 դոլար), Գերմանիայում (5 015 157 դոլար), Իսպանիայում (4 582 633 դոլար), Իտալիայում (4 541 400 դոլար), Հարավային Կորեայում (4 087 055 դոլար) և Մեծ Բրիտանիայում (4 096 015 դոլար)։ Ֆիլմը ամենավատն անցել է Եգիպտոսում՝ տոմսարկղին ավելացնելով ընդամենը 33 127 դոլար[71]։ Համակարգչային խաղերի կինոադապտացիաների վարձույթի վարկանիշում, որը կազմել է Box Office Mojo վեբ ռեսուրսը, ֆիլմը զբաղեցրել է 13-րդ տեղը՝ մեկ հորիզոնականով բարձր լինելով «Հիթմենից», բայց «Մաքս Փեյնից» ցածր[72]։ Զոմբի ֆիլմերի շարքում նույն ցուցանիշը 14-րդն է[73], գիտաֆանտաստիկ սարսափները՝ 17-րդը[74], ֆրանշիզայի մյուս ֆիլմերի շարքում՝ 5-րդը[75]։ 2007 թվականի դրությամբ VHS-ով նկարի վարձույթի գումարը կազմել է 5 000 860 դոլար։ «Չարի կացարանը» երկու շաբաթ է մնացել Առաջատարների տասնյակում[76]։

VHS ֆորմատով տեսաժապավենների վրա ֆիլմի թողարկումը տեղի է ունեցել 2002 թվականի դեկտեմբերի 17-ին[77]։ DVD կրիչի վրա ժապավենը թողարկվել է մի քանի տարբերակով՝ Deluxe Edition (2004 թվականի սեպտեմբերի 7)[78], Superbit Collection (2002 թվականի դեկտեմբերի 17)[79], Special Edition (2002 թվականի հուլիսի 30)։ Վերջինս, օրինակ, պարունակում էր վավերագրական ֆիլմեր նկարահանումների մասին, երաժշտական նվագակցության ձայնագրություններ, դեկորացիաների ստեղծման մասին տեսանյութեր, զոմբիների համար դիմահարդարում և Slipknot խմբի «My Plague» տեսահոլովակը[80]։ DVD-UMD ձևաչափով «Չարի կացարան»-ը հայտնվեց 2006 թվականի մարտի 28-ին, Blu-Ray-ով, որպես 1080p, ինչպես սովորական տարբերակ, այնպես էլ բոնուսներով, ներառյալ 2008 թվականի հունվարի 1-ին այլընտրանքային ավարտը, անձնակազմի և ռեժիսորի մեկնաբանությունները ֆիլմի վերաբերյալ ընդհանուր առմամբ և մասնավորապես տեսողական էֆեկտներ[81][82]։ Շարքի նոր մասերի թողարկման ընթացքում «Չարի կացարանը» բազմիցս վերահրատարակվել է՝ 2007 թվականի սեպտեմբերի 4-ին «Ապոկալիպսիսի» հետ համատեղ[83], 2008 թվականի դեկտեմբերի 9-ին՝ «Ոչնչացման» հետ[84] (բարձր որակով՝ 12 կարճամետրաժ տեսանյութերի հետ միասին, այդ թվում  վերելակում, լազերային սենյակում, զոմբի և զոմբի-շների, գնացքի, կոստյումների և զատկի ձվերի հավաքածուի նկարահանումների վերաբերյալ նյութեր՝ 2008 թվականի հունվարի 1-ին)[85], «Կյանք մահից հետո»՝ 2012 թվականի սեպտեմբերի 4-ին[86], «Հատուցում»՝ 2012 թվականի դեկտեմբերի 21[87]։ UMD-ում ֆիլմը թողարկվել է «Սիլենտ Հիլլ»-ի և «Հիթմեն»-ի հետ համատեղ[88]։

Սաունդթրեք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտադրություն և թողարկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիլմի երաժշտական նվագակցության վրա աշխատել են երկու կոմպոզիտորներ՝ Մարկո Բելտրամին և Մերիլին Մենսոնը։ Նրանց շնորհիվ ձեռք բերեց արդյունաբերական և էլեկտրոնային հնչողություն[17]։ Ֆիլմի սաունդթրեքը, որն ունի ընդհանուր առմամբ քսան թրեք և գրված է հիմնականում «ծանր» երաժշտության տարբեր ժանրերում՝ հևի, ալտերնատիվ, ինդաստրիալ և գոթիկ մետալ, թողարկվել է 2002 թվականի մարտի 12-ին[89]։ Կա նաև տասնութ կոմպոզիցիաների տարբերակ, որը թողարկվել է Roadrunner Records լեյբլի կողմից[90]։ Բելտրամիի պաշտոնական կայքում ազատ հասանելի են տասը երգեր, որոնք չեն հայտնվել հավաքածույում[91]։ Հատուկ ալբոմի համար ձայնագրվել է Slipknot-ի «My Plague» երգի նոր տարբերակը, ինչպես նաև Coal Chamber և Static-X խմբերի համապատասխանաբար «Something» և «Anything But This» երգերը[92]։

Անդերսոնը «Չարի կացարան» ֆիլմի երաժշտական ուղեկցությունը համեմատել է Ջոն Քարփենթերի «Մշուշ» և «Հելոուին» ժապավեններում հնչած սաունդթրեքի հետ, որոնք աչքի են ընկել ագրեսիվ և լարված հնչողությամբ։ Թիմը ցանկանում էր լսել ոչ ստանդարտ մի բան, ի տարբերություն սովորական կոմպոզիցիոն շարքի։ Մենսոնը հրավիրվել է այս տեսակի նախագծերում իր բազմակի մասնակցության շնորհիվ։ Բելտրամին իր աշխատանքում համադրել է 20-րդ դարի տարբեր երաժշտական ոճեր։ Մերիլին Մենսոնը ցանկանում էր ձայնագրել կոնցեպտուալ սաունդթրեք և ֆիլմի ուղեկցման շրջանակներում դնել այն ուղերձը, որը կոմպոզիտորն ու իր խումբը փորձում են փոխանցել ռոք երաժշտության մեջ։ Մենսոնն ակտիվորեն օգտագործում էր ծանր մետաղ ոճի կիթառի ռիֆերը։ Նրա թրեքներն ունեին երեք հիմնական հատկանիշ՝ մանկություն, ծայրահեղ սառնություն և կենսաբանական արձագանք էին առաջացնում։ Գլխավոր կոմպոզիցիան գրելիս Մենսոնը ոգեշնչվել է «Ալիսան հրաշքների աշխարհում»[93] հեքիաթի դասական նկարազարդումներից և այն բնութագրել հետևյալ արտահայտությամբ. «Էլիսը ... ընկնում է քայքայման և կենսաբանական պատերազմի սարսափելի աշխարհում»[33]։ Անդերսոնն անձամբ ընտրել է նմուշներ, ինչպիսիք են ժամացույցի տկտկոցը կամ տարօրինակ աղմուկները, որոնք օգտագործվել են երաժշտություն գրելիս։ Պոլը հաստատվել է կոմպոզիտորների ճիշտ ընտրության մեջ այն բանից հետո, երբ նկատել է շան բուռն արձագանքը հետքերը լսելիս[93]։

Ընկալում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալբոմը ընդգրկվել է Billboard 200 հիթ-շքերթում, զբաղեցնելով 24-րդ հորիզոնականը[94][К 3], թոփ-սաունդթրեքերի հիթ-շքերթում զբաղեցրել է ութերորդ հորիզոնականը[95] (մեկ հորիզոնականով բարձր է «Շրեկից», բայց ցածր լինելով «Անիծյալների թագուհուց»), իսկ Retail 100 և Loud Rock Crucial Spins վարկանիշում, ըստ CMJ ամսագրի, համապատասխանաբար տասներեքերորդ և քսանվեցերորդ հորիզոնականներն են[96][97]։ Nielsen SoundScan-ի տվյալների համաձայն՝ ԱՄՆ-ի տարածքում վաճառվել է սկավառակների 256 հազար օրինակ[94]։

Allmusic պորտալի սյունակագիր Բրեդլի Տորենոն կարծում է, որ սաունդթրեքը, որը ստեղծվել է խաղի հիման վրա նկարահանված ֆիլմ դիտելու ոգեշնչման ներքո, հաստատ նշան է այն բանի, որ զվարճանքի արդյունաբերությունն իրեն կենդանի է ուտում։ Սյունակագիրն ընդգծել է նոր նյութի փոքր քանակությունը և Marilyn Manson խմբի միայն մի քանի ռեմիքսներն ու կոմպոզիցիաները, նրա կարծիքով, երաժշտությանը տալիս է ինքնատիպության որոշակի բաժին։ «My Plague» երգը հեղինակին ծանրակշիռ, բացահայտ կոմերցիոն և անհրապույր թվաց։ «The Right Song» ռեմիքսն ավելի լավ էր հնչում, քան բնօրինակը։ Coal Chamber երգը բնութագրվել է որպես բավականին միջին, Depeche Mode թրեքը շոկի մեջ է գցել սյունակագիրին, «Anything but This»-ն աչքի է ընկել հիանալի հնչողությամբ, իսկ «Release Yo' Delf»-ն ընկալվել է ոչ այլ կերպ, քան »հաճելի անակնկալ»։ Քննադատը եզրակացրել է, որ ալբոմը գոհացրել է ժանրի բծախնդիր երկրպագուներին[89]։ «Empire» ամսագրի ներկայացուցիչ Ալան Մորիսոնը նույնպես դրական է արտահայտվել ալբոմի մասին։ Նա միտք է հայտնել, որ Slipknot խորհրդավոր խումբը շատ ավելի սարսափելի է, քան կենդանի մեռածների մասին համակարգչային խաղի էկրանավորումը։ Մենսոնի գլխավոր կոմպոզիցիան հարգանքի տուրք է մատուցում Ջոն Քարփենթերին։ Սաունդթրեքը ստեղծում է այնպիսի զգացողություն, կարծես ունկնդիրը զառանցանքի մեջ է, «վազում է վերևից ներքև միջանցքներով, մինչդեռ շղթայական սղոցն արդեն բզզում է ականջներում։ Ինչ լավ կատակ է»[98]

Արձագանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարկանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Չարի կացարանը» բացասաբար է ընդունվել կինոքննադատների մեծամասնության կողմից[17]։ Այս հանգամանքը Անդերսոնին չի անհանգստացրել, քանի որ «Շոփինգ» ֆիլմի թողարկումից հետո նա դադարել է կարդալ իր ֆիլմերի գրախոսությունները։ Այխինգերն այս խնդրի հիշատակման ժամանակ կտրուկ նյարդայնացել է և հարցրել, թե արդյոք քննադատներից որևէ մեկը ամբողջ կյանքում համակարգչային խաղեր է խաղացել, ինչից հետո հավելել է, որ չարժե սարսափ ֆիլմեր դիտել, եթե սկզբում սարսափ ֆիլմեր չես սիրում[35]։ «Չարի կացարանը» Rotten Tomatoes ագրեգատորի վրա տոմոմետրում ստացել է ընդամենը 33%։ Գնահատականը հիմնված է 123 գրախոսականի վրա, որոնցից 41-ը՝ թարմության վարկանիշով, իսկ 82-ը՝ բացասական։ Այնուամենայնիվ, նկարը դուր եկավ հանդիսատեսի 70 %-ին[99]։ Ֆիլմը IMDb տվյալների բազայում ստացել է 10-ից 6,6 միավոր[100]։ Metacritic կայքում ֆրանշիզայի առաջին մասի վարկանիշը 100-ից 33 է։ Այն հիմնված էր 24 քննադատական կարծիքների վրա, որոնցից 2-ը վերաբերում էր դրական, 11-ը՝ խառը, և նույնքան էլ բացասական ակնարկների[101][К 4]։

Ռեսուրս Screenjunkies.com հատուկ կարևորելով գլխավոր հերոսուհու սեքսուալությունը՝ նա կինոֆիլմը ներառել է երեք տարբեր վարկանշային աղյուսակում՝ համակարգչային խաղերի լավագույն Էկրանավորումների տասնյակում, նրան դասելով երրորդ տեղում[102], խաղարկային ֆիլմերի տասնյակում, որտեղ նա զբաղեցրել է հինգերորդ հորիզոնականը[103], ինչպես նաև թրիլլեր-սարսափների լավագույն տասնյակում՝ այն նշելով առաջին հորիզոնականու[104]։ LoveFilm կայքի հարցումների համաձայն՝ լավագույն համակարգչային ադապտացիաների տասնյակում «Չարի կացարաը» զբաղեցնում է երրորդ տեղը՝ հավաքելով հարցվածների ձայների 13%-ը։ Լավագույն եռյակում են նաև «Լարա Քրոֆթ՝ Դամբարաններ թալանողը» (14 %) և «Սիլենթ Հիլլ» (15%) ֆիլմերը։ Քվեարկությունը, ըստ մեկնաբանի, ցույց է տվել, որ Էկրանավորումների ժողովրդականության գաղտնիքը կայանում է ուժեղ կին կերպարների մեջ[105]։ Time Out թերթի վարկածով «Տեսախաղերի լավագույն և վատագույն էկրանավորումներ» ցուցակում ֆիլմը լավագույն աշխատանքների շարքում զբաղեցրել է երրորդ հորիզոնականը[106]։ GamesRadar ռեսուրսը ժապավենը դասել է լավագույն խաղային ադապտացիաների շարքում յոթերորդ տեղում՝ համարելով, որ գեղջուկ սյուժեն չի հետևում սկզբնաղբյուրին, ֆիլմը փոքր-ինչ ձգձգված է, բայց ընդհանուր առմամբ տպավորիչ ատրակցիոնի տեսք ունի[107]։ «Ֆանտաստիկայի աշխարհ» ամսագիրը ֆիլմը ներառել է սարսափ ժանրի «Կինոյի գանձարան» վարկանիշում[108]։

Կարծիքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Chicago Tribune-ի աշխատակից Ռոբերտ Քեյ Էլդերը գրել է, որ «Չարի կացարանը» «Այլմոլորակայինների» Ջեյմս Քեմերոնի և Ջորջ Ռոմերոյի «Կենդանի մեռելների գիշերը» ֆիլմի կինեմատոգրաֆիական երեխան է։ Տեսախաղերի փաթաթման հին բանաձևը դիտվում է որպես շատ ավելի կենդանի կյանքի ձև, քան Սայմոն Ուեսթի ստերիլ ադապտացիան Լարա Քրոֆթ, Դամբարանների թալանողը»։ Զոմբիի ժանրը թարմացնելով և հանդիսատեսին հակակոռուպցիոն հաղորդագրություն փոխանցելով՝ նկարը հանդիսատեսին ստիպում է վախ զգալ։ Ռեժիսորը հաջողությամբ համադրել է երեք ուղղություն՝ գիտաֆանտաստիկա, էքշն և սարսափ։ Գլխավոր հերոսուհու կարճաժամկետ ամնեզիան թույլ է տալիս զգալ «առաջին դեմքով» գործողությունը։ Մի քանի խաղային ադապտացիաներից մեկը՝ Ֆիլմը վերստեղծում է խաղային փորձը՝ սկսած 3D քարտեզներից մինչև հետագա մակարդակներում թշնամիների ուժեղացում։ Թեմատիկորեն «Չարի կացարաը» դեմ է խոշոր բիզնեսի գերիշխանությանը, ինչպես նաև ցուցադրում է որոշ չափով բարոյականացնող ավարտ։ Որպես թերություն՝ լրագրողն առանձնացրել է որոշ սյուժետային անհամապատասխանություններ[109]։

Ֆիլմը, ինչպես և դրա շարունակությունը, հայտնվել է Ռոջեր Էբերթի ամենաատելի ֆիլմերի ցանկում[110][К 5]։ Էբերտը կտրուկ բացասաբար է արտահայտվել ֆիլմի սյուժեի, ինչպես նաև դրա որոշ դրվագների մասին, մասնավորապես՝ ֆիլմի եզրափակչում Լիզունի հայտնվելու և լազերներով տեսարանի մասին։ Նրան դուր չեկավ նաև հերոսների շփումը, որը բաղկացած էր հրամաններից, բացատրություններից և բացականչություններից։ «Այո, երկխոսությունը կարող է բաղկացած լինել բացականչություններից։ Դուք կարող եք դա հայտնաբերել, եթե բավականաչափ երկար եք ապրում...»,-գրել է Ռոջերը[16]։

Նկարազարդում՝ Յովովիչ և Անդերսոն: Ռեժիսորը նկարահանման հրապարակում կրում էր շապիկ, որի վրա գրված էր. «Լավ Փորձիր»։[13]

Empire ամսագրի քննադատը նշել է, որ առաջին հայացքից էկրանավորումը կարծես մեծատառով խաղ լինի, որը լի է ժամանակի հետ մրցավազքով, սարսափելի երկխոսություններով, CGI-ի համակարգչային մակարդակներով, տարբեր արարածների առատությամբ, դերասանների շռայլ և վատ կատարմամբ։ Ֆիլմի հիմնական խնդիրներն են համարվել խաղային մթնոլորտի և սյուժեի բացակայությունը, որն առաջին հերթին տուժում է ինտերակտիվության կորստից։ Նրա կարծիքով՝ դերասանական կազմը երբեք զոմբիների մասին ֆիլմեր չի տեսել, իսկ Անդերսոնն ամենևին էլ չի հետևում «Ջորջ Ռոմերոյի արյունոտ հետքերով»։ Միլա Յովովիչի հերոսուհու հանդերձանքը կստիպեր հենց Շերոն Սթոունին կարմրել, ինչը խոսում է ֆիլմի դեռահասների ուղղվածության մասին[111]։ Variety-ի սյունակագիր Սքոթ Ֆաունդասը ադապտացիան դասել է B կատեգորիայի։ Նրա կարծիքով՝ Փոլ Անդերսոնն ավելի շատ տրամադրված էր երկրպագուին ուրախացնելու, քան սովորական հեռուստադիտողին զվարճացնելու։ Քննադատության են ենթարկվել «Կարմիր թագուհին», որը բնութագրվել է որպես «դաշտանային HAL 9000» և զարմացրել, բայց ծիծաղեցրել Միլա Յովովիչին՝ իր ֆիզկուլտուրային-բալետային շարժումներով։ Հեղինակը գովաբանել է ֆուտուրիստական գրանժը, դիմահարդարների և զոմբիների աշխատանքը[112]։ IGN-ի քննադատ Սթիվ Հեդը ֆիլմն անվանել է «Ալիսի արկածը Զոմբիլենդում»։ Նա դժգոհում էր գլխավոր հերոսներից մեկի՝ Ռեյնի պատմության բացակայությունից և, ընդհանուր առմամբ, հերոսներին բնութագրում էր որպես արտադրական դիզայնի մաս։ Որոշ տպավորիչ տեսարաններ հակադրվում են չզարգացած պատմվածքին։ Նրա կարծիքով՝ ամբողջ գործողության մեջ իմաստ չկա՝ միայն փայլն առանց դրամատիկ կայծի[113]։

Սերգեյ Կուդրյավցևը կարծում էր, որ ֆրանշիզայի առաջին մասը հիշվում է հիմնականում անսովոր ժանրի պատճառով։ Նկարը զուրկ չէ նորաձևությունից՝ ստորգետնյա գիտական լաբորատորիայի կյանքը պատկերելու համար։ Քննադատը բարձր գնահատեց ֆիլմի ավարտը, որը զարմանք է առաջացնում՝ ներկայացնելով գործողությունը բոլորովին այլ լույսի ներքո։ Փոլ Անդերսոնի ժապավենը կանխատեսում է իրական կյանքի իրադարձությունները և դուրս է գալիս ժամանցային կինեմատոգրաֆից՝ ձեռք բերելով դիստոպիայի հատկանիշներ[40]։ «Խաղոմանիա» ամսագրի մեկնաբան Իվան Գուսևը հայտարարել է, որ ժապավենը, չնայած անհաջող խաղային կինոադապտացիաների լուսապսակին, ոճային և մթնոլորտային է ստացվել։ Նկարի երանգը սահմանում է Մրջնաբույնի աշխատակիցների մահը։ Միլա Յովովիչի հերոսուհին ի սկզբանե բացասական հույզեր է առաջացրել քննադատների շրջանում, սակայն, հիշողության վերադարձից ի վեր, Էլիսի հետ տեղի է ունենում վերափոխում․ նահանջելով սովորական էրոտիկ տեսարաններից՝ գլխավոր հերոսուհին նմանվում է Տրինիտի Ջոն Մաքքլեյնի խաչասերման հետ։ Սյուժեն ենթարկվել է ստեղծագործական վերամշակման՝ խաղի ամենավառ դրվագներին ավելացվել են Անդերսոնի սեփական գաղափարները։ Նկարի դրական կողմերը ներառում էին հատուկ էֆեկտներ, գործողություն և ինտրիգ, դեմ՝ առաջին մեծության աստղերի բացակայություն։ Վերջում հեղինակը նշել է, որ կինոն դուր է եկել թիրախային լսարանին՝ խաղային սերիայի երկրպագուներին[23]։

Ֆիլմը պարունակում է թաքնված ակնարկներ քերոլական «Ալիսը ապակու միջով» ֆիլմի վերաբերյալ[13][17][20]

Գեղարվեստական աշխարհի սյունակագիր Միխայիլ Պոպովը գովաբանեց կինոնկարը ռիթմիկ դինամիկայի համար, որը համամասնորեն համատեղում է փոթորկային մարտերը, սարսափի տարրերը և երկխոսությունները, որոնք փոխարինում են միմյանց «արագ, մտածված, հնարավորինս արդյունավետ»։ Արդյունքում ժապավենը դիտվում է ոչ թե որպես զոմբիների մասին ի սկզբանե մտածված չշտապող ֆիլմ, այլ որպես «տեխնո» ոճի արագընթաց մարտաֆիլմ։ Ամփոփելով՝ քննադատը հայտարարել է, որ գիտությունը կարող է ավելի սարսափելի լինել, քան օկուլտիզմը, «իսկ հրազենը և արևելյան մարտարվեստը ևս մեկ անգամ ապացուցել են իրենց օգտակարությունը մարդու առողջության պահպանման համար»[13]։ Թերթի գլխավոր խմբագիր Նիկոլայ Պեգասովը նույնպես դրական է արտահայտվել ժապավենի մասին՝ այն անվանելով «փակ ճահճի մեջ զոմբիների մասին ֆիլմերի» թարմ ռեակտիվ։ Պեգասովը բարձր է գնահատել կերպարների վառ կերպարները, կիբերպանկ, Էրոտիկա և նորաձև ծանր երաժշտության տարրերը։ Նա ընդգծել է ֆիլմի պաշտամունքը՝ «Չարի կացարան»-ը անվանելով լավագույն խաղային ադապտացիան՝ նախազգուշացնելով, որ միայն «Սիլենթ Հիլլը» կարող է վիճել այդ կարգավիճակի հետ[114]։

3dnews Daily Digital Digest առցանց հրատարակության գրախոս Իվան Վասիլևը կարծում է, որ Անդերսոնը ընտրել է նկարի անսխալ կառուցումը, որը կենտրոնացած է սեքսուալ Միլա Յովովիչի շուրջ, որը հայտնի կերպով զբաղվում է զոմբիներով, ինչն ինքնին հիացմունք է առաջացնում հանրության շրջանում։ «Չարի կացարանը» բազմակողմանի ստացվեց։ Հիշողությունը վերականգնող Ալիսը դետեկտիվ երանգ է հաղորդում պատմությանը, որը ծավալվում է կենդանի մեռածների հետ դասական մենամարտի ֆոնին։ Ֆիլմի դրական հատկանիշները ներառում էին համակարգչային գրաֆիկայի նվազագույն օգտագործումը, ինտրիգային ակցիան և օրիգինալ ակնարկները[17]։ Ստանիսլավ Ռոստոցկին ֆիլմը բնութագրել է որպես «շքեղ պրոկլեպան-մսային տեսարան՝ թրեշ-մետաղական ափսեի վերածնված շապիկի ոգով», որը բեմադրել է «համակարգչային խաղերի աշխուժացման մասնագետը»[115]։ «Կինոյի արվեստ» ամսագրի աշխատակից Դմիտրի Տասերիկը Ռոմերոյի սցենարի մերժումը համարել է զոմբիական կինոյի պատմության շրջադարձային պահերից մեկը։ Կենդանի մահացածների մարդաբանության աստիճանական կորուստը և տարբեր տեսակի արարածների հայտնվելը խոսում են ժանրի ճգնաժամի մասին[116]։

Total DVD-ի սյունակագիրը ֆիլմը անվանել է ծայրահեղ հիմար, բայց նաև հուզիչ, դինամիկ և իր յուրօրինակ ձևով։ Որոշ սյուժետային քայլեր ամսագրի աշխատակցին չափազանց կանխատեսելի են թվացել, մասնավորապես այն հանգամանքը, որ Էլիսն իրականում աշխատել է Umbrella կորպորացիայի դեմ։ «Մատրիցա» ոճի մարտական հմտությունների անսպասելի տիրապետումն ավելի բարենպաստ ընդունվեց։ Ժանրի մրցակիցներից բազմաթիվ փոխառություններ կարելի է անվանել գրագողություն, բայց հեռուստադիտողը կների այլ մարդկանց գաղափարների անշնորհք գողությունը, քանի որ Անդերսոնը «նպատակ չուներ նկարահանել ժանրի քվինտեսենցիան»։ Եզրափակելով՝ քննադատը «Չարի կացարանը» անվանել է հիմար թրեշ-հրաձգություն, որը համապատասխանում է խաղի ոգուն[20]։

«Պաստառի» սյունակագիր Ելենա Կոստիլևան սեքսուալ ենթատեքստ է տվել առաջին «Չարի կացարան»-ի սյուժեին։ Ստորգետնյա լաբորատորիան, նրա կարծիքով, իրենից ներկայացնում է արգանդ, նրա բոլոր կերպարները սպերմատոզոիդներ են, որոնք պահանջում են ներքին ներթափանցում, իսկ հետագայում՝ գոյատևում։ «Սեքսի փոխաբերություն, ծննդյան փոխաբերություն, հետագայում՝ էվոլյուցիա, զարգացում»։ Ալիսին բնութագրեցին որպես հուզիչ և անվախ կին, որը ցուցադրում էր կարմիր մինի զգեստով՝ ասիմետրիկ ծայրով։ Կոստիլևան անառողջ բան գտավ անվտանգության ծառայության պետի և Սփենս Փարքսի սիրուհու պաշտոնի համատեղման մեջ։ «Ինչպես կարելի է միաժամանակ սեքսով զբաղվել և պահպանել որևէ մուտք՝ հոգեբանների համար հանելուկ է»,-գրում է գրախոսը։ Ֆրանշիզայում Յովովիչը ներկայանում է որպես ձեռնաշարժական կերպար։ Վիրուսը ՁԻԱՀ-ի ամենամոտ անալոգն է[12]»։

Ֆրանցիսկո Ջեյ Ռիկարդոն եկել է այն եզրակացության, որ կինոն, ինչպես իր շարունակությունները, կենտրոնացած է իդեալիստական փրկիչների՝ տեխնոլոգիայի դեմ պայքարի վրա։ Ֆիլմը քննադատում է իդեալիզմի ուժը և փոփոխությունների համար պայքարը։ Ալիսը հանդես է գալիս որպես իդեալիզմի մարմնացում, որը անշնորհք տեսք ունի կորպորատիվ համակարգի անթերի ճշգրտության դեմ:Մատերիալիզմը և հաղթելու և պարտվելու եսասիրական փորձերը վառ կերպով դրսևորվում են շարքի գենդերային խնդիրների մեջ։ Դավաճան Սփենսի մանիպուլյատիվ տղամարդկային կերպարը կորցնում է իր ուժը զոմբի կնոջ խայթոցից հետո։ Տղամարդու կերպարը կորցնում է՝ չցանկանալով լսել Ալիսի կանացի ձայնը։ Ֆիլմը ցույց է տալիս կանանց պատկերների տարբեր երանգներ, որոնք միանում են տարբեր համադրություններով։ Նրանք տեսնում են բարին և չարը, անմեղությունն ու անշնորհքությունը, գեղեցկությունն ու տգեղությունը, նվիրվածությունն ու ոչնչացումը, սերն ու սեքսը, ալտրուիզմն ու դետերմինիզմը, ուժն ու տոկունությունը։ Այս բնութագրերը դրսևորվում են ցեղի և սերունդների համատեքստում։ Ալիսն ու Ռեյնը խորհրդանշում են ռասայական բազմազանությունը, իսկ «Կարմիր Թագուհին», լինելով փոքրիկ աղջիկ, ապագայի նոր տեխնոլոգիաների կրողն է[117]։

Ջեյմս Քեմերոնը ֆիլմն անվանել է «ամոթալի հաճույք» թեև այն բավականին գեղեցիկ է արված։ Ռեժիսորը նշել է նաև Միշել Ռոդրիգեսի դերի կատարումը[118]։

Անվանակարգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարի Մրցանակ Կատեգորիա Անվանակարգեր Արդյունքներ
2003 Սատուրն Լավագույն սարսափ ֆիլմ «Չարի կացարան» Առաջադրված

[119]

Լավագույն դերասանուհի Միլա Յովովիչ Առաջադրված

[119]

German Camera Award Լավագույն մոնտաժ Ալեքսանդր Բերներ Առաջադրված

[119]

2004 Golden Trailer Awards Ամենաօրիգինալ թրեյլերը Ignition Creative Առաջադրված

[119]

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://www.imdb.com/title/tt0120804/
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 http://www.metacritic.com/movie/resident-evil
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 http://www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=28846.html
  4. ↑ http://www.filmaffinity.com/en/film469639.html
  5. ↑ Internet Movie Database — 1990.
  6. ↑ http://www.bbfc.co.uk/releases/resident-evil-2002-7
  7. ↑ http://www.sinemalar.com/film/842/olumcul-deney
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 8,16 8,17 8,18 http://www.imdb.com/title/tt0120804/fullcredits
  9. ↑ http://stopklatka.pl/film/resident-evil
  10. ↑ «Taglines» (անգլերեն). Internet Movie Database. 2002. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 23-ին.
  11. ↑ «На большой экран переселилась очередная компьютерная игра» (ռուսերեն). Lenta.ru. 2002 թ․ հուլիսի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 23-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 Елена Костылева. (2012 թ․ սեպտեմբերի 12). «Костылева про секс и кино «Обитель зла: Возмездие»» (ռուսերեն). Афиша. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 Михаил Попов. (2006 թ․ դեկտեմբերի 3). «Видеодром. Киношедевры: «Обитель зла»» (ռուսերեն). Мир фантастики. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 19-ին.
  14. ↑ Игорь Елисеев. (2011 թ․ նոյեմբերի 17). «Тайны Ховринской больницы» (ռուսերեն). Российская газета. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  15. ↑ «Resident Evil: Synopsis» (անգլերեն). Sonypictures.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2003 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 24-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 Roger Ebert. (2002 թ․ մարտի 15). «Resident Evil» (անգլերեն). Rogerebert.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 17,8 Иван Васильев. (2010 թ․ հունիսի 12). «Resident Evil - Обитель "Зла", или Осторожнее с вирусами!» (ռուսերեն). 3DNews Daily Digital Digest. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 21-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 «Resident Evil: Cast & Details» (անգլերեն). TV Guide. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Sam Kennedy. (1999 թ․ մայիսի 25). «Romero Off the Resident Evil Movie» (անգլերեն). GameSpot. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 18-ին.
  20. ↑ 20,00 20,01 20,02 20,03 20,04 20,05 20,06 20,07 20,08 20,09 20,10 20,11 20,12 20,13 20,14 20,15 20,16 20,17 20,18 20,19 20,20 После жизни(ռուս.) // Total DVD : Журнал / Борис Хохлов. — Москва: ООО «Гейм Лэнд», Июль 2002. — № 16. — С. 24—32.
  21. ↑ 21,00 21,01 21,02 21,03 21,04 21,05 21,06 21,07 21,08 21,09 21,10 21,11 21,12 21,13 21,14 21,15 21,16 21,17 21,18 21,19 21,20 21,21 «Production notes» (անգլերեն). Rotten Tomatoes. 2002. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 17-ին.
  22. ↑ Variety Staff. (1997 թ․ հունվարի 14). «Constantin buys 'Evil' rights» (անգլերեն). Variety. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 23,7 23,8 Иван Гусев. (2002 թ․ նոյեմբերի 5). «Спецматериалы. Игровое кино. Обитель зла» (ռուսերեն). Игромания. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 19-ին.
  24. ↑ Сергей Цилюрик. (2009 թ․ ապրիլի 5). «Resident Evil: Занимательная вирусология» (ռուսերեն). Страна игр. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 23-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 «Resident Evil's New Director» (անգլերեն). IGN PSX. 1999 թ․ հուլիսի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2000 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 24-ին.
  26. ↑ 26,00 26,01 26,02 26,03 26,04 26,05 26,06 26,07 26,08 26,09 26,10 Кирилл Размыслович. «История киноадаптации «Обители зла»» (ռուսերեն). Filmz.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 Alison Nastasi. (2011 թ․ օգոստոսի 23). «Did You Know: George Romero Was the Original 'Resident Evil' Writer/Director?» (անգլերեն). Movies.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 20-ին.
  28. ↑ George A. Romero. «Resident Evil Original Screenplay» (անգլերեն). Dailyscript.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 19-ին.
  29. ↑ Chris Johnston. (1998 թ․ օգոստոսի 28). «Latest on the RE Movie» (անգլերեն). GameSpot. Արխիվացված է օրիգինալից 1999 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 18-ին.
  30. ↑ «Resident Evil Film News» (անգլերեն). ComputerAndVideoGames.com. 2001 թ․ հունվարի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 17-ին.
  31. ↑ Jennifer Rodger. (2000 թ․ հոկտեմբերի 12). «The price is right» (անգլերեն). The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  32. ↑ Dana Harris. (2000 թ․ նոյեմբերի 5). «Anderson game to take 'Resident'» (անգլերեն). Variety. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 11-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 Stefen Hantke. Survival horror and Resident Evil franchise // Horror film. Creating and marketing fear. — Univ. Press of Mississippi, 2004. — С. 127—131. — 261 с.
  34. ↑ GamesMaster. (2011 թ․ հունվարի 16). «Milla Jovovich: 'People spend all day horrifically hating me'» (անգլերեն). Сomputerandvideogames.com. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 24-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Justine Elias. (2002 թ․ հուլիսի 8). «Games on film» (անգլերեն). The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  36. ↑ Rebecca Murray. «Milla Jovovich and Paul W.S. Anderson 'Resident Evil: Retribution' Interview» (անգլերեն). About.com. Արխիվացված է [movies.about.com/od/residentevilretribution/a/milla-jovovich-paul-anderson-interview.htm օրիգինալից] 2014 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 1-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
  37. ↑ Alan Jones. Resident Evil(անգլ.) // Shivers : Журнал. — United Kingdom: Visual Imagination, 2001. — № 90.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 38,4 38,5 38,6 38,7 «Пол Андерсон и Милла Йовович об «Обители Зла»» (ռուսերեն). Filmz.ru. 2002 թ․ հուլիսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  39. ↑ Пол Андерсон. «Residenr Evil». Alternate ending with director. Screen Gems, Constantin Film, Colambia Tristar Home Enterteiment. {{cite AV media}}: Unknown parameter |year2= ignored (օգնություն)
  40. ↑ 40,0 40,1 Сергей Кудрявцев. Обитель зла // Книга кинорецензий «3500». Н-Я. — Твердый переплет. — Москва: Печатный двор, 2008. — Т. 2. — 735 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-9901318-2-8
  41. ↑ «Обитель зла (2002). Filming Locations» (անգլերեն). IMDb. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  42. ↑ Dana Harris. (2000 թ․ հոկտեմբերի 18). «Constantin, Intermedia pact for pix» (անգլերեն). Variety. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 «Resident Evil» (անգլերեն). Box Office Mojo. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 26-ին.
  44. ↑ 44,0 44,1 Cathy Dunkley. (2001 թ․ մայիսի 9). «Col TriStar giving 'Evil' the eye» (անգլերեն). Variety. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 11-ին.
  45. ↑ «Resident Evil» (անգլերեն). The-numbers.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  46. ↑ «Movies: Resident Evil Romero Ringer». IGN. 1999 թ․ հոկտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2000 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 24-ին.
  47. ↑ Игорь Варнавский. (2006 թ․ դեկտեմբերի 19). «Горячая линия: игры» (ռուսերեն). Игромания. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  48. ↑ «Resident Evil (2002)» (անգլերեն). Официальный сайт Миллы Йовович. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 49,3 49,4 Chuck Wagner. (2002-08). «Milla Jovovich Becomes The Unlikely Heroine In Resident Evil». Официальный сайт Миллы Йовович (անգլերեն). Femme Fatales. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  50. ↑ «Diesel set to return in Pitch Black 2» (անգլերեն). The Guardian. 2000 թ․ դեկտեմբերի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 J. Rentilly. (2002-07). «Gallery. Milla Jovovich» (անգլերեն). Официальный сайт Миллы Йовович. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  52. ↑ 52,0 52,1 Джереми Болт, Кристин Рот, Фабиан Вольфарт. «Residenr Evil». Making. Constantin Film, Husam Chadat Film. {{cite AV media}}: Unknown parameter |year2= ignored (օգնություն)
  53. ↑ 53,0 53,1 «Актриса Мишель Родригес: Хочу отложить пушки в сторону!» (ռուսերեն). Կոմսոմոլսկայա պրավդա. 2012 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  54. ↑ Karen Benardello. (2012 թ․ նոյեմբերի 15). «Interview: Eric Mabius Talks Price Check» (անգլերեն). Shockya.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  55. ↑ Пол Андерсон. (2012 թ․ սեպտեմբերի 11). «Кинематографист-популист» (ռուսերեն). Lenta.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  56. ↑ Dana Harris. (2001 թ․ դեկտեմբերի 10). «Sony seeking 'Evil' posters» (անգլերեն). Variety. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  57. ↑ 57,0 57,1 Patrick Goldstein. (2002 թ․ փետրվարի 23). «Studio lets fans in on action for `Resident Evil'» (անգլերեն). Chicago Tribune. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  58. ↑ «Company Credits» (անգլերեն). IMDb. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  59. ↑ «Обитель зла» (ռուսերեն). Paradisegroup.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  60. ↑ «Обитель зла» (ռուսերեն). Ozon.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  61. ↑ «Обитель зла» (ռուսերեն). Ozon.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  62. ↑ Александр Голубчиков. (2002 թ․ նոյեմբերի 18). «Рецензия на VHS «Обитель зла»» (ռուսերեն). Filmz.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  63. ↑ Борис Невский. Врата миров. Фантастический информаторий(ռուս.) // Мир фантастики : Журнал. — Москва: ТехноМир, Август 2006. — № 8 (36). — С. 108.
  64. ↑ Keith R. A. DeCandido. (2004 թ․ օգոստոսի 20). «Genesis» (անգլերեն). Google books. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  65. ↑ Keith R. A. DeCandido. (2004). «Genesis» (ռուսերեն). Лаборатория фантастики. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  66. ↑ «Обитель зла (2002). Release Info» (անգլերեն). IMDb. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  67. ↑ «March 15-17, 2002 Weekend» (անգլերեն). Box Office Mojo. 2002. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  68. ↑ «March 22-24, 2002 Weekend» (անգլերեն). Box Office Mojo. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  69. ↑ «March 29-31, 2002 Weekend» (անգլերեն). Box Office Mojo. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  70. ↑ «May 3-5, 2002. Weekend» (անգլերեն). Box Office Mojo. 2002. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  71. ↑ 71,0 71,1 «Foregin total» (անգլերեն). Box Office Mojo. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  72. ↑ «Video Game Adaptation» (անգլերեն). Box Office Mojo. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  73. ↑ «Zombie» (անգլերեն). Box Office Mojo. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  74. ↑ «Sci-Fi Horror» (անգլերեն). Box Office Mojo. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  75. ↑ «Resident Evil» (անգլերեն). Box Office Mojo. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  76. ↑ «Resifent Evil (2002). Box Office» (անգլերեն). Rotten Tomatoes. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  77. ↑ «Resident Evil [VHS] (2002)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  78. ↑ «Resident Evil (Deluxe Edition) (2002)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  79. ↑ «Resident Evil (Superbit Collection) (2002)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  80. ↑ «Resident Evil (Special Edition) (2002)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  81. ↑ «Resident Evil [Blu-ray] (2002)» (անգլերեն). Amazon.com. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  82. ↑ «Resident Evil (Blu-ray Steelbook Bonus Disc) [Blu-ray] (2002)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  83. ↑ Andrew Hayward. (2007 թ․ հունիսի 26). «Resident Evil Films 'Resurrected' on DVD» (անգլերեն). 1UP.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  84. ↑ «Resident Evil Trilogy 1-3 (2008)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  85. ↑ «Resident Evil: The High-Definition Trilogy (Resident Evil / Resident Evil: Apocalypse / Resident Evil: Extinction) [Blu-ray] (2010)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  86. ↑ «The Resident Evil Collection (Movies 1-4: Resident Evil / Resident Evil: Apocalypse / Resident Evil: Extinction / Resident Evil: Afterlife) [Blu-ray] (2012)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  87. ↑ «The Resident Evil Collection (Resident Evil / Resident Evil: Apocalypse / Resident Evil: Extinction / Resident Evil: Afterlife / Resident Evil: Retribution) [Blu-ray] (2012)» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  88. ↑ «Silent Hill / Resident Evil / Hitman UMD» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 14-ին.
  89. ↑ 89,0 89,1 Bradley Torreano. «Review» (անգլերեն). Allmusic. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 27-ին.
  90. ↑ «Resident Evil [Soundtrack]» (անգլերեն). Amazon.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
  91. ↑ Марко Белтрами. (2002). «Resident Evil (2002)» (անգլերեն). Marcobeltrami.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  92. ↑ «Slipknot, Coal Chamber Rock 'Resident Evil' Set» (անգլերեն). Billboard. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  93. ↑ 93,0 93,1 Джефри Швартц, Мишель Палмер, Крис Сикоровски. Scoring «Residenr Evil». Columbia Tristar Home Intertaiment. {{cite AV media}}: Unknown parameter |year2= ignored (օգնություն)
  94. ↑ 94,0 94,1 «Hard Rock Acts Drum Up 'Evil' Soundtrack» (անգլերեն). Billboard. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  95. ↑ 95,0 95,1 The Billboard 200(անգլ.) // Billboard : Газета. — 20 апреля 2002. — С. 70.
  96. ↑ CMJ Retail 100(անգլ.) // CMJ[en] : Журнал. — Нью-Йорк: CMJ Network, 1 апреля 2002. — № 756 (71, 1). — С. 32.
  97. ↑ Loud rock Crucial spins(անգլ.) // CMJ[en] : Журнал. — Нью-Йорк: CMJ Network, 8 апреля 2002. — № 757 (71,2). — С. 16.
  98. ↑ Alan Morrison. «Resident Evil» (անգլերեն). Empire. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  99. ↑ «Resident Evil (2002)» (անգլերեն). Rotten Tomatoes. 2002. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 26-ին.
  100. ↑ «User ratings for Обитель зла» (անգլերեն). Internet Movie Database. 2002. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 26-ին.
  101. ↑ «Resident Evil» (անգլերեն). Metacritic. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  102. ↑ Andrew Jett. (26 февраля). «10 Best Movies Based On Games» (անգլերեն). Screenjunkies.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  103. ↑ Jason Stevenski. (23 июля). «Gamer Movies» (անգլերեն). Screenjunkies.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  104. ↑ Tiffanie ice. (17 марта). «10 Best Thriller Horror Movies» (անգլերեն). Screenjunkies.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  105. ↑ «Silent Hill the Best Game Movie?». LoveFilm[en] (անգլերեն). Boomtownx.net. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  106. ↑ «Лучшие и худшие экранизации видеоигр» (ռուսերեն). Time Out. Москва № 47. 2007 թ․ դեկտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  107. ↑ Alex Rubens. (2012 թ․ օգոստոսի 9). «Best video game movies» (անգլերեն). GamesRadar. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  108. ↑ «Сокровищница кинематографа. 100 лучших фантастических фильмов». «Мир фантастики» (ռուսերեն). Mirf.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  109. ↑ Robert K. Elder. (2002). «Movie review, 'Resident Evil'» (անգլերեն). Chicago Tribune. Արխիվացված է օրիգինալից 2002 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 28-ին.
  110. ↑ 110,0 110,1 Роджер Эберт (2005 թ․ օգոստոսի 11). «Ebert's Most Hated» (անգլերեն). Rogerebert.com. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  111. ↑ «Resident Evil» (անգլերեն). Empire. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  112. ↑ Scott Foundas. (2002 թ․ մայիսի 10). «Review: "Resident Evil"» (անգլերեն). Variety. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  113. ↑ Steve Head. (2002 թ․ մարտի 14). «Review of Resident Evil» (անգլերեն). IGN. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  114. ↑ Николай Пегасов. О дальнейших маршрутах и резидентах зла(ռուս.) // Мир фантастики : Журнал. — Москва: ТехноМир, Октябрь 2006. — № 10 (38). — С. 4.
  115. ↑ Станислав Ф. Ростоцкий (2002 թ․ հոկտեմբերի 1). «Обитель зла» (ռուսերեն). Афиша. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  116. ↑ Дмитрий Десятерик. (2013 թ․ հունիսի 30). «История Z» (ռուսերեն). Искусство кино. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  117. ↑ Francisco J. Ricardo. Cyberculture and New Media. — New York: Rodopi, 2009. — С. 179—180. — 312 с. — ISBN 978-90-420-2518-9
  118. ↑ «James Cameron's Guilty Pleasure Lockdown Movie Is Resident Evil». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 15-ին.
  119. ↑ 119,0 119,1 119,2 119,3 «Awards for Обитель зла (2002)» (անգլերեն). Internet Movie Database. 2002. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 23-ին.
Քաղվածելու սխալ՝ «afi» անվանումով <references>-ում սահմանված <ref> թեգը սկզբնական տեքստում չի օգտագործվել:

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Չափորոշչային վերահսկողություն


Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "К", but no corresponding <references group="К"/> tag was found

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Չարի_կացարան&oldid=9865612» էջից