Խորխե Լուիս Բորխես
 |
|
|
|
|
| Ծնվել է | Խորխե Ֆրանսիսկո Իսիդորո Լուիս Բորխես Ասևեդո 24.08.1899 Բուոնես Այրես, Արգենտինա |
| Մահացել է | 14.06.1986 Ժնև, Շվեյցարիա |
| Մասնագիտություն | արձակագիր, պոետ, հրապարակախոս, էսսեիստ, թարգմանիչ, գրադարանավար |
| Լեզու | իսպաներեն |
| Ստորագրություն |  |
Խորխե Լուիս Բորխես, (իսպ.՝ Jorge Luis Borges (օգոստոսի 24, 1899 - հունիսի 14, 1986) ազգությամբ արգենտինացի գրող, էսսեիստ, թարգմանիչ։ Հայտնի է որպես արկածային և դետեկտիվ ժանրի հեղինակ [1]։ Բացի գրական գործունեությունից՝ Խորխե Լուիս Բորխեսը աչքի է ընկել իր քաղաքական պահպանողական հայացքներով, ինչպես նաև մի շարք փիլիսոփայական վերլուծություններով։ Միջազգային ճանաչում ձեռք է բերել 1960-ական թվականներին։
Բովանդակություն
Կենսագրություն[խմբագրել]
Մանկությունը[խմբագրել]
Խորխե Լուիս Բորխեսը ծնվել է 1899 թվականի օգոստոսի 24-ին։ Գրողը հոր կողմից ժառանգել է իսպանական և իռլանդական արմատներ։ Մայրը՝ ըստ որոշ աղբյուրների սերել է պորտուգալա-հրեական ընտանիքից։ Ինքը՝ հեղինակը բազմիցս նշել է, որ իր երակներով հոսում է բասկական, անդալուզիական, հրեական, անգլիական, պորտուգալական և նորմանդական արյուն[2]։ Ընտանիքում հիմնականում խոսել են իսպաներեն և անգլերեն լեզուներով։ Վաղ հասակից Խորխե Լուիսը հետաքրքրված էր պոեզիայի ժանրով, քանի որ չորս տարեկան հասակում շատ վարժ գրել և կարդալ գիտեր։ 1905 թվականին՝ տնային դաստիարակչուհու օգնությամբ Բորխեսը սկսում է սովորել անգլերեն։ Իսկ մեկ տարի անց գրում է իր առաջին «La visera fatal» (թարգմ. «Ճակատագրական երեսկալը») պատմվածքը։ Արդեն տասը տարեկանում Խորխե Լուիսը անգլերենից իսպաներեն է թարգմանում Օսկար Ուայլդի «Երջանիկ արքայազնը» ստեղծագործությունը, որը հետագայում Բորխեսի թարգմանությամբ լույս է տեսնել տեղական ամսագրերից մեկում։
- Իր մուտքը գրական աշխարհ Խորխե Լուիս Բորխեսը այս կերպ է նկարագրել.
- «Երբ հորս հարվածեց կուրությունը, ընտանիքում բոլորը հոգու խորքում համոզված էին, որ ես պետք է շարունակեմ նրա գրական ուղին: Այն՝ ինչ հայրս չէր հասցրել իրականացնել կուրության պատառով, վստահ էի, որ ես պետք է իրագործեմ հանուն նրա, հանուն այն մարդկանց, ովքեր հավատում էին, որ իմ մուտքը դեպի գրականություն լինելու է առաքելություն՝ հորս կիսատ թողած գործերը շարունակելու նպատակով: Նման համոզմունքը, նմանատիպ վստահությունը չարդարացնել պարզապես չէի կարող: Իսկ գրել սկսեցի վեց-յոթ տարեկան հասակում»:
1921 թվականին սկսել է հրատարակել իր բանաստեղծությունները և էսսեները սյուրռեալիստական բնույթի ամսագրերում։ 1955 թ. Բորխեսը նշանակվել է Բուենոս Այրեսի Ազգային գրադարանի տնօրեն, ինչպես նաև սկսել է գրականության վերաբերյալ դասախոսություններ կարդալ Բուենոս Այրեսի համալսարանում։ 1971 թ. ստացել է Երուսաղեմի անվան մրցանակ։ Բորխեսի ստեղծագործությունները թարգմանվել և տպագրվել են ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի մի շարք երկրներում։
1967 թվականին Բորխեսը ամուսնացել է Էլզա Աստետ Միլանի հետ։ Զույգի ամուսնական կյանքը տևեց ընդամնեը 3 տարի։ Օրինական ամուսնալուծությունից հետո Բորխեսը տեղափոխվել է մոր մոտ և ապրել վերջինիս կողքին մինչ նրա մահը։
1975 թվականից սկսած՝ արգենտինացի գրողը ճանապարհորդել է տարբեր երկրներով մեկ։ Ճանապարհորդության ողջ ընթացքում գրողին ուղեկցել է իր անձնական օգնական Մարիա Կադոման, որի հետ էլ ամուսնացել է իր մահվանից մի քանի ամիս առաջ։
Արգենտինական մշակույթ[խմբագրել]
Բորխեսի՝ արգենտինական մշակույթի նկատմամբ ունեցած հակումը հիմնականում կապված է նրա ընտանեկան տոհմածառի հետ։ Գրողի՝ ծնունդով անգլիացի տատը ամուսնացել է արգենտինացի Ֆրանչեսկո Բորխեսի հետ, որը պատմական մեծ դեր է ունեցել քաղաքացիական պատերազմներում, որոնց արդյունքում էլ Արգենտինան և Ուրուգվայը ճանաչվել են որպես անկախ պետություններ։
«Կիրք Բուենոս Այրեսի հանդեպ» վերնագրով բանաստեղծությունների ժողովածուն համարվում է Բորխեսի առաջին գիրքը, որը լույս է տեսել 1923 թվականին։ Նրա ստեղծագործությունների զգալի մասը նվիրված է արգենտինական մշակույթին («Տանգոյի պատմությունը»), ինչպես նաև գրականությանը («Արգենտինացի գրողը և ավանդույթը»)։
Նոբելյան մրցանակի բացակայությունը[խմբագրել]
Բորխեսը երբևիցե Նոբելյան մրցանակ չի ստացել գրականության ոլորտում, և այս փաստը մշտապես հուզել է գրողին։ Հեղինակն ինքն այդ մասին ասում է. «Ինձ Նոբելյան մրցանակով չպարգևատրելը դարձել է Սկանդինավյան սովորույթ. ծնվելուս պահից ի վեր ինձ չեն մեծարել»։ Կարծիք կա, որ Բորխեսը մրցանակ չի ստացել իր չափից դուրս պահպանողական քաղաքական հայացքների պատճառով։
Մահից հետո[խմբագրել]
Բորխեսը մահացել է լյարդի քաղցկեղից 1986 թվականի հունիսի 14-ին Ժնևում և թաղված է Ժնևի Արքաների Գերեզմանոցում, Ժան Կելվինից ոչ հեռու։
2008 թվականին Լիսաբոն քաղաքում տեղադրվեց Բորխեսին նվիրված հուշակոթող։ Կոմպոզիցիան, որը պատրաստվել է համերկրացի Ֆեդերիկո Բրուքի էսքիզի համաձայն, հեղինակի կարծիքով բավականին սիմվոլիկ է։ Այն իրենից ներկայացնում է գրանիտե մոնոլիտ, որի վրա Բորխեսի բրոնզե ձեռքն է։ Իչպես կարծում է քանդակագործը, ով 80-ական թվականներին գրողի ձեռքից քանդակ է վերցրել, դա խորհրդանշում է հնց հեղինակին ու նրա «ստեղծագործական հոգին»։ Հուշակոթողի բացման ժամանակ, որը տեղարված է քաղաքի կենտրոնական զբոսայգիներից մեկում, ներկա էր գրողի այրին՝ Մարիա Կոդաման, ով գլխավորում է նրա անվան ֆոնդը։
Բորխեսի արխիվը պահպանվում է Տեխասի համալսարանի Հարի Ռենսոմի կենտրոնում [3]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել]
- ↑ http://www.krugosvet.ru/enc/kultura_i_obrazovanie/literatura/BORHES_HORHE_LUIS.html
- ↑ Անտոնիո Կարիսոյի հետ հարցազրույց
- ↑ «Ransom Center Acquires Rare Archive of Jorge Luis Borges»։ Harry Ransom Center. The University of Texas at Austin։ 07.04.1999։ Արխիվացված օրիգինալից 2014-11-27-ին։ https://archive.today/7OOdT։
