Ալ-Խորեզմի

Ալ-Խորեզմի; محمد بن موسی خوارزمی
Ծնվել է	ոչ ուշ քան 799 կամ մոտ. 780; Խիվա
Մահացել է	մոտ. 846, ոչ վաղ քան 848 կամ մոտ. 850; Բաղդադ
Բնակության վայր(եր)	Բաղդադ
Քաղաքացիություն	Աբասյան խալիֆայություն
Դավանանք	իսլամ և սուննի իսլամ
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, աստղագետ, աշխարհագրագետ, փիլիսոփա, թարգմանիչ, աստղագուշակ և պատմաբան
Հաստատություն(ներ)	Իմաստության տուն
Գործունեության ոլորտ	աստղագիտություն, մաթեմատիկա, հանրահաշիվ, Indian numerals, Թվաբանություն, Եռանկյունաչափություն, աշխարհագրություն և Երկրագիտություն
Տիրապետում է լեզուներին	արաբերեն և պարսկերեն
	Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi Վիքիպահեստում

Մուհամեդ իբն Մուսա Խորեզմի (պարս․՝ محمد بن موسی خوارزمی, Mohammad ebne Mūsā Khwārazmī, Խորեզմ, շուրջ 780 - շուրջ 850), պարսիկ մեծ մաթեմատիկոս, աստղագետ և աշխարհագրագետ, դասական հանրահաշվի հիմնադիրներից մեկը։

Ծնվել է Խորեզմի Իփվա քաղաքում, աշխատել է Բաղդադում։ Ուսումնասիրել, վերամշակել և էապես զարգացրել, ինչպես նաև համակարգված շարադրել է Հին աշխարհի և Արևելքի ժողովուրդների մաթեմաթիակական գիտելիքները։ Մուհամմեդ ալ-Խորեզմիի՝ թվաբանությանը և հանրահաշվին վերաբերող երկեր թարգմանվել են լատիներեն (XII—XIV դդ.) և երկար ժամանակ օգտագործվել որպես հիմնական ձեռնարկներ Եվրոպայում։ Թվաբանությանը վերաբերող երկով Եվրոպայում ծանոթացել են հնդկական թվանշաններին և թվարկության տասնական դիրքային համակարգին։ Ալ-Խորեզմի (լատինացված՝ Algorithmi) անունը մաթեմատիկայի մեջ մտել է որպես որոշակի հերթականությամբ կատարվող հաշվումների համակարգի անվանում։ Հանրահաշվին վերաբերող «Ալքիթաբ ալամուխթար ֆի հիսաբ ալաջաբր վաալմուկաբալա» (հայերեն կրճատ՝ գիրք վերականգնման և համեմատման մասին) երկում Մուհամմեդ ալ-Խորեզմին մուծել է հանրահաշվական մեծություններ, տվել 1-ին և 2-րդ աստիճանի հավասարումների լուծման և հանրահաշվական մեթոդներով մակերեսներ ու ծավալներ հաշվելու կանոններ։ Մուհամմեդ ալ-Խորեզմի «ալջաբր» (վերականգնում) բառով անվանել է հանելի թիվը հավասարման երկու մասերին գումարելու գործողությունը, իսկ «ալմուկաբալա» բառով՝ նման անդամների միացումը։ Եվրոպացիները «ալջաբր» բառի լատինացված ձևն ընդունել են որպես հավասարումների լուծման վերաբերյալ գիտության (ալգեբրա-հանրահաշիվ) անվանում։ Մուհամմեդ ալ-Խորեզմի աշխատություններ ունի նաև աստղագիտության, աշխարհագրության և տոմարի վերաբերյալ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Գերմանիայի ազգային գրադարան — 1912.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 Brentjes S. Khwārizmī: Muḥammad ibn Mūsā al‐Khwārizmī — Springer Science+Business Media, 2007.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q176916"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14525437"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14525458"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 O'Connor J., Robertson E. Abu Ja'far Muhammad ibn Musa Al-Khwarizmi
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14525478"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q440344"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118676180 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb122220627

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[.3Cspan_class.3D.22wikidata_cite_citetype_Q22806.22_data-entity-id.3D.22Q27302.22.3E.D4.B3.D5.A5.D6.80.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.AB.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D5.A1.D5.A6.D5.A3.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.A3.D6.80.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.B6.3Cspan_class.3D.22wef_low_priority_links.22.3E_.E2.80.94_1912..3C.2Fspan.3E.3C.2Fspan.3E.3Cdiv_style.3D.22display:none.22.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q27302.22.3E.3C.2Fa.3E.3C.2Fdiv.3E-1] 1,0 ^1,1 Գերմանիայի ազգային գրադարան — 1912.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a>

[.3Cspan_class.3D.22wikidata_cite_citetype_Q386724.22_data-entity-id.3D.22Q14525437.22.3E.3Ci_class.3D.22wef_low_priority_links.22.3E.5B.5B:d:Q14525458.7CBrentjes.C2.A0S..5D.5D.3C.2Fi.3E_Khw.C4.81rizm.C4.AB:_Mu.E1.B8.A5ammad_ibn_M.C5.ABs.C4.81_al.E2.80.90Khw.C4.81rizm.C4.AB.3Cspan_class.3D.22wef_low_priority_links.22.3E_.E2.80.94_.5B.5B:en:Springer_Science.2BBusiness_Media.7CSpringer_Science.2BBusiness_Media.5D.5D.2C_2007..3C.2Fspan.3E.3C.2Fspan.3E.3Cdiv_style.3D.22display:none.22.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q176916.22.3E.3C.2Fa.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q14525437.22.3E.3C.2Fa.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q14525458.22.3E.3C.2Fa.3E.3C.2Fdiv.3E-2] 2,0 ^2,1 Brentjes S. Khwārizmī: Muḥammad ibn Mūsā al‐Khwārizmī — Springer Science+Business Media, 2007.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q176916"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14525437"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14525458"></a>

[.3Cspan_class.3D.22wikidata_cite_citetype_Q35127.22_data-entity-id.3D.22Q547473.22.3E.3Ci_class.3D.22wef_low_priority_links.22.3E.5B.5B:d:Q14525478.7CO.27Connor.C2.A0J..5D.5D.2C_.5B.5B:en:Edmund_F._Robertson.7CRobertson.C2.A0E..5D.5D.3C.2Fi.3E_Abu_Ja.27far_Muhammad_ibn_Musa_Al-Khwarizmi.3Cspan_class.3D.22wef_low_priority_links.22.3E.3C.2Fspan.3E.3C.2Fspan.3E.3Cdiv_style.3D.22display:none.22.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q547473.22.3E.3C.2Fa.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q14525478.22.3E.3C.2Fa.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q440344.22.3E.3C.2Fa.3E.3C.2Fdiv.3E-3] 3,0 ^3,1 O'Connor J., Robertson E. Abu Ja'far Muhammad ibn Musa Al-Khwarizmi
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14525478"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q440344"></a>

[.3Cspan_class.3D.22wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284.22_data-entity-id.3D.22Q36578.22.3E.3Ci_class.3D.22wef_low_priority_links.22.3E.5B.5B:.D4.B3.D5.A5.D6.80.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.AB.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D5.A1.D5.A6.D5.A3.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6_.D5.A3.D6.80.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.B6.7CGerman_National_Library.5D.5D.2C_.5B.5B:.D4.B2.D5.A5.D5.BC.D5.AC.D5.AB.D5.B6.D5.AB_.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A3.D6.80.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.B6.7CBerlin_State_Library.5D.5D.2C_.5B.5B:en:Bavarian_State_Library.7CBavarian_State_Library.5D.5D_et_al..3C.2Fi.3E_.5Bhttp:.2F.2Fd-nb.info.2Fgnd.2F118676180.2F_Record_.23118676180.5D_.2F.2F_Gemeinsame_Normdatei.3Cspan_class.3D.22wef_low_priority_links.22.3E_.E2.80.94_2012.E2.80.942016..3C.2Fspan.3E.3C.2Fspan.3E.3Cdiv_style.3D.22display:none.22.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q27302.22.3E.3C.2Fa.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q304037.22.3E.3C.2Fa.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q256507.22.3E.3C.2Fa.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q170109.22.3E.3C.2Fa.3E.3Ca_href.3D.22https:.2F.2Fwikidata.org.2Fwiki.2FTrack:Q36578.22.3E.3C.2Fa.3E.3C.2Fdiv.3E-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118676180 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[.5Bhttp:.2F.2Fdata.bnf.fr.2Fark:.2F12148.2Fcb122220627_http:.2F.2Fdata.bnf.fr.2Fark:.2F12148.2Fcb122220627.5D.3Cspan_class.3D.22wef_low_priority_links.22.3E.3C.2Fspan.3E.3Cdiv_style.3D.22display:none.22.3E.3C.2Fdiv.3E-5] ttp://data.bnf.fr/ark:/12148/cb122220627

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Ալ-Խորեզմի

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավարկման ցանկ

Անձնական գործիքներ

Անվանատարածքներ

Տարբերակներ

Դիտումները

Ավելին

Որոնել

Նավարկում

Մասնակցել

Գործիքներ

Տպել/արտահանել

Այլ նախագծերում

Այլ լեզուներով

Ալ-Խորեզմի محمد بن موسی خوارزمی

Ծնվել է	ոչ ուշ քան 799 կամ մոտ. 780^[1]^[2]^[3]^[4] Խիվա
Մահացել է	մոտ. 846^[1]^[4], ոչ վաղ քան 848 կամ մոտ. 850^[2]^[3] Բաղդադ^[4]
Բնակության վայր(եր)	Բաղդադ
Քաղաքացիություն	Աբասյան խալիֆայություն
Դավանանք	իսլամ և սուննի իսլամ
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, աստղագետ, աշխարհագրագետ, փիլիսոփա, թարգմանիչ, աստղագուշակ և պատմաբան
Հաստատություն(ներ)	Իմաստության տուն
Գործունեության ոլորտ	աստղագիտություն, մաթեմատիկա, հանրահաշիվ, Indian numerals, Թվաբանություն, Եռանկյունաչափություն, աշխարհագրություն և Երկրագիտություն
Տիրապետում է լեզուներին	արաբերեն^[5] և պարսկերեն
Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi Վիքիպահեստում