Ալ-Խորեզմի

Մուհամեդ իբն Մուսա Խորեզմի (պարսկերեն՝ محمد بن موسی خوارزمی, Mohammad ebne Mūsā Khwārazmī, Խորեզմ, շուրջ 780 - շուրջ 850), պարսիկ մեծ մաթեմատիկոս, աստղագետ և աշխարհագրագետ, դասական հանրահաշվի հիմնադիրներից մեկը։ Ծնվել է Խորեզմի Իփվա քաղաքում, աշխատել է Բաղդադում։ Ուսումնասիրել, վերամշակել և էապես զարգացրել, ինչպես նաև համակարգված շարադրել է Հին աշխարհի և Արևելքի ժողովուրդների մաթեմաթիակական գիտելիքները։ Մուհամմեդ ալ-Խորեզմիի՝ թվաբանությանը և հանրահաշվին վերաբերող երկեր թարգմանվել են լատիներեն (XII—XIV դդ.) և երկար ժամանակ օգտագործվել որպես հիմնական ձեռնարկներ Եվրոպայում։ Թվաբանությանը վերաբերող երկով Եվրոպայում ծանոթացել են հնդկական թվանշաններին և թվարկության տասնական դիրքային համակարգին։ Ալ-Խորեզմի (լատինացված՝ Algorithmi) անունը մաթեմատիկայի մեջ մտել է որպես որոշակի հերթականությամբ կատարվող հաշվումների համակարգի անվանում։ Հանրահաշվին վերաբերող «Ալքիթաբ ալամուխթար ֆի հիսաբ ալաջաբր վաալմուկաբալա» (հայերեն կրճատ՝ գիրք վերականգնման և համեմատման մասին) երկում Մուհամմեդ ալ-Խորեզմին մուծել է հանրահաշվական մեծություններ, տվել 1-ին և 2-րդ աստիճանի հավասարումների լուծման և հանրահաշվական մեթոդներով մակերեսներ ու ծավալներ հաշվելու կանոններ։ Մուհամմեդ ալ-Խորեզմի «ալջաբր» (վերականգնում) բառով անվանել է հանելի թիվը հավասարման երկու մասերին գումարելու գործողությունը, իսկ «ալմուկաբալա» բառով՝ նման անդամների միացումը։ Եվրոպացիները «ալջաբր» բառի լատինացված ձևն ընդունել են որպես հավասարումների լուծման վերաբերյալ գիտության (ալգեբրա-հանրահաշիվ) անվանում։ Մուհամմեդ ալ-Խորեզմի աշխատություններ ունի նաև աստղագիտության, աշխարհագրության և տոմարի վերաբերյալ։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Հայկական սովետական հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։