Սաֆարիների պետություն

Սաֆարիների պետություն
دولت صفاریان
	Քարտեզ
	; (Սաֆարիների պետությունը 9-րդ դարի վերջին)
	Ընդհանուր տեղեկանք
Մայրաքաղաք	Զարանջ
Լեզու	պարսկերեն
Կրոն	Սուննի իսլամ
	Իշխանություն
Պետական կարգ	Միապետություն
Դինաստիա	Սաֆարիներ
Կառավարիչ	Վեզիր
	Պատմություն
- Սամանիների գերիշխանություն	913-922
- Ղազնևիների հարձակում	1002

Չշփոթել Սաֆավիների պետության հոդվածի հետ։

Սաֆարիների պետություն (պարս.՝ دولت صفاریان` դոուլաթ է սաֆարիան), միջնադարյան պետություն Իրանի կենտրոնում և արևելքում, Աֆղանստանում ու Ինդոս գետի ավազանում 861-1003 թվականներին։ Հիմնադրել է Յակուբ իբն Լեյս ալ-Սաֆարը 861 թվականին։ Երկիրը կառավարել է Սաֆարիների պարսկական տոհմը^[3]։ Տարածքը կազմել է առավելագույնն ավելի քան 3.000.000 քառ. կմ՝ հիմնադիր Յակուբ իբն Լեյս ալ-Սաֆարի օրոք (861-879)^[4]։

Ի սկզբանե պետության մայրաքաղաքը եղել է Սիստան մարզի Զարանջ քաղաքը։ Մայրաքաղաքի այդչափ հեռավորությունը Իրանի կենտրոնական նահանգներից բացատրվում էր նրանով, որ Սաֆարիները, ինչպես և նրանց նախորդ Թահիրիները^[5], պարսկալեզու ոչ շիա մուսուլմաններ էին, և մեծ հեղինակություն էին վայելում թյուրքալեզու ժողովուրդների շրջանում^[6]։ Իրանական մշակույթ ունեցող այդ քաղաքն այժմն բնակեցված է գլխավորապես իրանական ծագման ժողովուրդներով՝ բելուջներ, տաջիկներ, աֆղաններ։ Հզորության շրջանում, երբ անկում էին ապրում Արաբական խալիֆայությունը և Թահիրիների էմիրությունը, ներառել է բազմաթիվ հարևան և հեռավոր մարզեր^[7]։ Զարգացման շրջանում այն ներառում էր գրեթե ամբողջ Իրանական լեռնաշխարհը՝ Իրանի կենտրոնական, հարավային ու արևմտյան նահանգները, ինչպես նաև ժամանակակից Աֆղանստանն ու Պակիստանը՝ տարածվելով Առաջավոր Ասիայի և Հինդուստան թերակղզու միջև^[8]։

Հիմնադիր միապետի մահից հետո պետությունը սկսում է թուլանալ. նախ՝ տարածքների մեծ մասը գրավվում է Սամանիների պետության (819-999) կողմից, ապա Միջին Ասիայից երկիր թափանցած սելջուկ-թյուրքերը հիմք են դնում նոր պետության՝ Սելջուկյան սուլթանությանը (1037-1194)։ Սաֆարիների պետությունը իսլամական Արևելքի նորաստեղծ թագավորություն էր, որն առաջացել էր Բաղդադի խալիֆայության թուլացման շրջանում։ Այն մասնակիորեն հանդիսանում էր պարսիկների կորսված պետականության՝ Սասանյան Պարսկաստանի (226-642) լեզվական և մասամբ նաև մշակութային ժառանգորդը^[9]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սաֆարիներ

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ "Persian Prose Literature." World Eras. 2002. HighBeam Research. (September 3, 2012);"Princes, although they were often tutored in Arabic and religious subjects, frequently did not feel as comfortable with the Arabic language and preferred literature in Persian, which was either their mother tongue—as in the case of dynasties such as the Saffarids (861–1003), Samanids (873–1005), and Buyids (945–1055)...".
↑ Robinson, Chase F. (2009). The new Cambridge history of Islam. Vol 1, Sixth to eleventh centuries (1. publ. ed.). Cambridge: Cambridge Univ. Press. p. 345. ISBN 978-0-521-83823-8. The Tahirids had made scant use of Persian, though the Saffarids used it considerably more. But under the Samanids Persian emerged as a full "edged language of literature and (to a lesser extent) administration. Court patronage was extended to Persian poets, including the great Rudaki (d. c. 940). Meanwhile Arabic continued to be used abundantly, for administration and for scientific, theo logical and philosophical discourse.
↑ The Islamization of Central Asia in the Samanid era and the reshaping of the Muslim world, D.G. Tor, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 72, No. 2 (2009), 281;"The Saffārids were the first of the Persianate dynasties to arise from the remains of the politically moribund ʿAbbāsid caliphate".
↑ "The provincial Persian Ya'kub, on the other hand, rejoiced in his plebeian origins, denounced the Abbasids as usurpers, and regarded both the caliphs and such governors from aristocratic Arab families as the Tahirids with contempt". -- Ya'kub b. al-Layth al Saffar, C.E. Bosworth, The Encyclopaedia of Islam, Vol. XI, p 255
↑ "There were many local Persian dynasties, including the Tahirids, the Saffarids....", Middle East, Western Asia, and Northern Africa, by Ali Aldosari, p472.
↑ "Saffarid dynasty", The Oxford Dictionary of the Middle Ages, Oxford University Press, 2010-01-01, doi:10.1093/acref/9780198662624.001.0001/acref-9780198662624-e-5140, ISBN 9780198662624, retrieved 2019-03-19, One of the first indigenous Persian dynasties to emerge after the Arab Islamic invasions.
↑ "First, the Saffarid amirs and maliks were rulers of Persian stock who for centuries championed the cause of the underdog against the might of the Abbasid caliphs." -- Savory, Roger M.. "The History of the Saffarids of Sistan and the Maliks of Nimruz (247/861 to 949/1542-3)." The Journal of the American Oriental Society. 1996
↑ Clifford Edmund Bosworth, Encyclopædia Iranica http://www.iranicaonline.org/articles/saffarids
↑ "Saffarid, the Coppersmith, the epithet of the founder of this Persian dynasty...", The Arabic Contributions to the English Language: An Historical Dictionary, by Garland Hampton Cannon, p288.

[1] "Persian Prose Literature." World Eras. 2002. HighBeam Research. (September 3, 2012);"Princes, although they were often tutored in Arabic and religious subjects, frequently did not feel as comfortable with the Arabic language and preferred literature in Persian, which was either their mother tongue—as in the case of dynasties such as the Saffarids (861–1003), Samanids (873–1005), and Buyids (945–1055)...".

[2] Robinson, Chase F. (2009). The new Cambridge history of Islam. Vol 1, Sixth to eleventh centuries (1. publ. ed.). Cambridge: Cambridge Univ. Press. p. 345. ISBN 978-0-521-83823-8. The Tahirids had made scant use of Persian, though the Saffarids used it considerably more. But under the Samanids Persian emerged as a full "edged language of literature and (to a lesser extent) administration. Court patronage was extended to Persian poets, including the great Rudaki (d. c. 940). Meanwhile Arabic continued to be used abundantly, for administration and for scientific, theo logical and philosophical discourse.

[3] The Islamization of Central Asia in the Samanid era and the reshaping of the Muslim world, D.G. Tor, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 72, No. 2 (2009), 281;"The Saffārids were the first of the Persianate dynasties to arise from the remains of the politically moribund ʿAbbāsid caliphate".

[4] "The provincial Persian Ya'kub, on the other hand, rejoiced in his plebeian origins, denounced the Abbasids as usurpers, and regarded both the caliphs and such governors from aristocratic Arab families as the Tahirids with contempt". -- Ya'kub b. al-Layth al Saffar, C.E. Bosworth, The Encyclopaedia of Islam, Vol. XI, p 255

[5] "There were many local Persian dynasties, including the Tahirids, the Saffarids....", Middle East, Western Asia, and Northern Africa, by Ali Aldosari, p472.

[6] "Saffarid dynasty", The Oxford Dictionary of the Middle Ages, Oxford University Press, 2010-01-01, doi:10.1093/acref/9780198662624.001.0001/acref-9780198662624-e-5140, ISBN 9780198662624, retrieved 2019-03-19, One of the first indigenous Persian dynasties to emerge after the Arab Islamic invasions.

[7] "First, the Saffarid amirs and maliks were rulers of Persian stock who for centuries championed the cause of the underdog against the might of the Abbasid caliphs." -- Savory, Roger M.. "The History of the Saffarids of Sistan and the Maliks of Nimruz (247/861 to 949/1542-3)." The Journal of the American Oriental Society. 1996

[8] Clifford Edmund Bosworth, Encyclopædia Iranica http://www.iranicaonline.org/articles/saffarids

[9] "Saffarid, the Coppersmith, the epithet of the founder of this Persian dynasty...", The Arabic Contributions to the English Language: An Historical Dictionary, by Garland Hampton Cannon, p288.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]