Չախչախ թագավորը
| Չախչախ թագավորը | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | հեքիաթ |
| Հեղինակ | Հովհաննես Թումանյան |
| Բնագիր լեզու | հայերեն |
| Հրատարակչություն | Հասկեր |
| Հրատարակվել է | 1907 |
| Վիքիդարան | Չախչախ թագավորը |
«Չախչախ թագավորը», Հովհաննես Թումանյանի հեքիաթներից[1]։
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մի աղքատ ջաղացպան «մի պատռված քուրք հագին, մի ալրոտ փոստալ գլխին ապրելիս է լինում գետի ափին, իր կիսավեր ջաղացում։ Ունենում է մի մոխրոտ բաղաջ ու մի կտոր պանիր»։ Մի օր գնում է, որ ջաղացի ջուրը թողնի, գալիս է, տեսնում՝ պանիրը չկա, հաջորդ անգամ գնում է, գալիս տեսնում է՝ բաղաջը չկա։ Ջաղացի շեմքում թակարդ է լարում ու առավոտյան տեսնում, որ մի աղվես է ընկել մեջը։ Աղվեսը խնդրում է իրեն չսպանել՝ խոստանալով լավություն անել։
Աղվեսը թագավորի աղբանոցում մի ոսկի է գտնում, ապա թագավորի կոտն ուզում, որ Չախչախ թագավորն իր ոսկին չափի. ասում է, որ Չախչախը մի շատ հարուստ թագավոր է, իսկ ինքն էլ նրա վեզիրն է։ Աղվեսը գտած ոսկին ամրացնում է կոտի ճեղքում ու երեկոյան վերադարձնում։ Թագավորը զարմանում է, թե նրանք ինչքան ոսկի ունեն, որ կոտով են չափել։
Հաջորդ օրն աղվեսը նորից կոտն ուզում է, որ ակն ու մարգարիտ չափեն, ապա մի մարգարիտ է գտնում, դնում է կոտի արանքը ու երեկոյան վերադարձնում։ Թագավորը կոտը թափ է տալիս, մարգարիտն ընկնում է. զարմանում է, թե Չախչախ թագավորն ինչքան հարուստ պետք է լինի, որ ոսկին, ակն ու մարգարիտը կոտով է չափում։
Մի քանի օր անց աղվեսը գնում է թագավորի մոտ՝ խնդրելով նրա աղջկա ձեռքը Չախչախ թագավորի համար։ Թագավորն ուրախանում է ու հրամայում պատրաստվել հարսանիքի։
Աղվեսը վազում է ջաղացպանին զգուշացնելու, ապա վազում է պալատ ու ասում, որ ճանապարհին թշնամի զորքերը հարձակվել են Չախչախ թագավորի շքախմբի վրա մարդկանց կոտորել, ամեն ինչ թալանել, իսկ Չախչախ թագավորը փախել է ու թաքնվել մի ջաղացում, իրեն էլ ուղարկել է, որ շոր ու ձի տանի։ Թագավորը մարդիկ է ուղարկում, ջաղացպանին տանում են պալատ. «իր օրումը պալատ չտեսած ջաղացպա՜ն. շշկլված, բերանը բաց մին չորս կողմն է, մին հագի շորերին է նայում, խլշկոտում ու զարմանում»։ Աղվեսը բացատրում է, թե համեմատում է իր ունեցածի հետ։
Յոթն օր, յոթ գիշեր հարսանիք անում, իսկ աղվեսն էլ դառնում է քավոր։ Երբ Չախչախ թագավորին ճանապարհում են տուն, աղվեսը նրանցից առաջ գնում է ու դաշտում նախիր, ոչխարի հոտ արածեցնողներին, հնձվորներին ու խոտ հարողներին պատվիրում է հարցնողներին ասել, թե այդ ամենը Չախչախ թագավորինն է։
Հասնելով Շահ-Մարի պալատ, աղվեսը զգուշացնում է, որ թագավորը նրա վրա բարկացել է ու զորքով գալիս է նրան սպանելու և խորհուրդ է տալիս փախչել։
Յոթն օր, յոթ գիշեր էլ այսստեղ են քեֆ անում, ապա Չախչախ թագավորը, իր կինն ու քավոր Աղվեսն սկսում են ապրել Շահ-Մարի պալատներում, «իսկ թագավորից վախեցած Շահ-Մարը մինչև էսօր էլ դեռ գնում է»։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին անգամ տպագրվել է 1907 թվականին՝ Թիֆլիսում լույս տեսած «Հասկեր» մանկական ամսագրի № 5/6-ում (էջ 199-204՝ «Հեքիաթ» ենթավերնագրով։ Այնուհետև 1907 թվականին «Լուսաբեր» դասագրքում (երկրորդ տարի), ապա Երևանում՝ 1940-1959 թվականներին լույս տեսած Հովհաննես Թումանյանի երկերի ժողովածուի գիտական հրատարակության երրորդ հատորում (էջ 144-148)[1]։
Ինքնագիրը չի պահպանվել։
Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանի Թումանյանի ֆոնդի № 1360-ում պահվում են հեքիաթի՝ «Լուսաբերում» տպագրված բնագրերը (1907, 1908)[1]։
Հովհաննես Թումանյանի երկերի լիակատար ժողովածուի 5-րդ հատորում տպագրվել է «Հասկեր» ամսագրից[1]։
