Լուսինե Զաքարյան
Լուսինե Զաքարյան | |
---|---|
Բնօրինակ անուն | Լուսինե Զաքարյան |
Ծնվել է | հունիսի 1, 1937 Ախալցխա, Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, ԽՍՀՄ |
Երկիր | ![]() ![]() |
Մահացել է | 1992 թվականի դեկտեմբերի 30 (55 տարեկանում) Երևան, Հայաստան |
Ժանրեր | օպերա |
Մասնագիտություն | օպերային երգչուհի |
Երգչաձայն | սոպրանո |
Գործիքներ | վոկալ |
Կրթություն | Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիա |
Ամուսին | Խորեն Պալյան |
Պարգևներ | ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ, Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի շքանշան և ՀԽՍՀ վաստակավոր արտիստ |
Կայք | intlsolidarity.blogspot.com/2007/10/lusine-zakaryan.html |
Lusine Zakaryan Վիքիպահեստում |
Լուսինե Հաբեթի Զաքարյան (ռուս.՝ Лусине Закарян, անգլ.՝ Lusine Zakaryan, հունիսի 1, 1937, Ախալցխա, Վրացական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն, ԽՍՀՄ - դեկտեմբերի 30, 1992 կամ դեկտեմբերի 30, 1991[1], Երևան, Հայաստան), հայ երգչուհի, Կոմիտասի, հայ հոգևոր երգերի ու տաղերի կատարող։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լուսինե (Սվետլանա) Զաքարյանը ծնվել է 1937 թվականի (1935 թվական[2]) հունիսի 1-ին, Վրաստանի Սամցխե-Ջավախքի շրջանի Ախալցխա քաղաքում:
Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լուսինե Զաքարյանը սերում է երաժիշտների գերդաստանից[3]։ Մորական կողմից պապը՝ Իոսիֆ Տոմաշևիչը (ծագումով լեհահայ), եղել է Պետերբուրգի Կայսերական օպերային թատրոնի մեներգիչ, ձայնային հարուստ տվյալներով օժտված բաս-պրոֆունդո, որն իր ձայնը մշակել էր Իտալիայում։
Տատը՝ Ելենա Տոմաշևսկայան, դաշնակահարուհի էր։
Հայրը՝ Հաբեթ Զաքարյանը, սիմֆոնիկ նվագախմբի կազմում նվագում էր բաս փողային գործիք:
Մայրը՝ Վերոնիկա Տոմաշևսկայան, նույնպես օժտված էր երաժշտական կարողություններով:
Եղբայրը՝ Դավիթ Զաքարյանը, դաշնակահար և ակորդեոնիստ էր:
Ունի քույր՝ Ելենան:
1968 թ. ամուսնացել է անվանի շարականագետ, բանասեր, երգիչ Խորեն Պալյանի հետ, ում օգնությամբ ավելի է խորացել հայ միջնադարյան երաժշտության և հոգևոր երգեցողության մեջ:
Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նախնական կրթությունն ստացել է Ախալցխայի թիվ 4 ռուսական տարրական դպրոցում: 1952 թվականին երաժշտական կրթություն ստանալու նպատակով ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Երևան: Հանրակրթական ուսումը շարունակել է Շևչենկոյի անվան ռուսական դպրոցում: 1953-1957 թթ. սովորել է Ռոմանոս Մելիքյանի անվան երաժշտական ուսումնարանում (Ռոզալյա Գուլաբյանի դասարան): 1957 թվականին ընդունվել է Երևանի պետական կոնսերվատորիայի մեներգային բաժինը (Արմինե Քարամյանի դասարան): Հանձնաժողովի նախագահ, կոմպոզիտոր Գրիգոր Եղիազարյանը, իր խոստովանությամբ, Լուսինեի երգի ժամանակ սարերի զովության անուշ բուրմունքի զգացողությունն ունեցավ:
Կատարողական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1959-1992 թթ. երգել է Էջմիածնի Մայր տաճարի երգչախմբում (խմբավարներ՝ Հրանտ Գևորգյան, Խորեն Մեյխանեջյան) որպես մենակատար: 1965 թվականից սկսած եղել է Հայֆիլհարմոնիայի մեներգչուհի: 1970-1983 թթ. եղել է Հայաստանի Ազգային հեռուստաընկերության և ռադիոյի սիմֆոնիկ նվագախմբի մեներգչուհի։ Կատարել է արևմտաեվրոպացի, ռուս և հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործություններ, ժողովրդական և հոգևոր երաժշտություն։ Դեռևս խորհրդային տարիներին, երբ արգելվում էին բազմաթիվ երաժշտական ոճեր, ինչպես նաև հոգևոր երաժշտությունը, նա համարձակություն է ունեցել հայկական հոգևոր երաժշտությունը բարձրացնել բեմ։
Բազմիցս համերգներով եղել է արտերկրում, որտեղ ըստ արժանվույն ներկայացրել է Կոմիտասին, հայ ժողովրդական երգերը, տաղերը և շարականները։ Պարբերաբար համերգներ է տվել հայազգի նշանավոր երգեհոնահարներ Վահագն Ստամբոլցյանի, Լևոն Աբրահամյանի, Պերճ Ժամկոչյանի հետ։ Երկար տարիներ նրան նվագակցել է Մարիաննա Հարությունյանը:
1960-1970-ական թվականներին որպես մենակատար Հայաստանի պետական ակադեմիական երգչախմբի հետ (գլխավոր դիրիժոր՝ Հովհաննես Չեքիջյան) ելույթներ է ունեցել Մոսկվայում, Լենինգրադում, Փարիզում, Մարսելում՝ կատարելով մեծակտավ ստեղծագործություններ:
1960-ական թվականներին որպես մենակատար ելույթներ է ունեցել Հայաստանի կամերային նվագախմբի հետ (գլխավոր դիրիժոր՝ Զարեհ Սահակյանց):
Ելույթներ է ունեցել աշխարհի տարբեր երկրներում՝ ԱՄՆ, Կանադա, Արգենտինա, Ուրուգվայ, Անգլիա, Ֆրանսիա, Իտալիա, Գերմանիա, Ավստրիա, Իռլանդիա, Լեհաստան, Հոլանդիա, Խորհրդային միության և Մերձավոր Արևելքի մի շարք երկրներ...
Երգել է շուրջ 15 լեզուներով, այդ թվում՝ հայերեն, ռուսերեն, ուկրաիներեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, վրացերեն, լատիներեն, իտալերեն, իսպաներեն, հունգարերեն, չեխերեն և այլն:
Լուսինեի համար է կոմպոզիտոր Առնո Բաբաջանյանը գրել իր «Վոկալիզը»: Լուսինե Զաքարյանի ձայնագրությունները մտել են համաշխարհային երաժշտության ձայնադարան։
Լուսինե Զաքարյանը վախճանվել է 1992 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Երևանում երկարատև հիվանդությունից հետո: Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա-ի համաձայնությամբ համաժողովրդական սիրո արժանացած երգչուհու մարմինը 1993 թվականի հունվարի 4-ին հողին է հանձնվել Էջմիածին քաղաքի Սուրբ Գայանե եկեղեցու բակի գերեզմանատանը, քանի որ ՀՀ կառավարությունը չի թույլատրել նրան հուղարկավորել Կոմիտասի անվան զբոսայգու պանթեոնում:
Լուսինե Զաքարյանի կերպարը պոեզիայի և կերպարվեստի մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նրան բանաստեղծություններ են ձոնել հայ բանաստեղծներ Սիլվա Կապուտիկյանը, Վահագն Դավթյանը, Նաիրի Զարյանը, Գեղամ Սարյանը, Մկրտիչ Արմենը, Արշալույս Մարգարյանը, Սիփան Շիրազը, ինչպես նաև այլազգի բանաստեղծներ Էդուարդաս Մեժելայտիսը, Անտոն Խիժնյակը, Միխայիլ Մատուսովսկին և ուրիշներ:
![]() |
Որտեղի՞ց եկավ նա այսքան անեղծ,
Այսքան ոգեղեն, այսքան անմեկին... Եվ ի՞նչ հրաշքով խաչքարից հանեց Նրա մեջ նիրհող մաքուր մեղեդին: |
![]() |
Կերպարվեստի գործիչներից նրան անդրադարձել են Գեորգի Յարալյանը, Մայիս Մխիթարյանը, Նաիրի Գրիգորյանը (Ֆրանսիա), Լուսինե Ավետիսյանը և այլք:
Մեջբերումներ Լուսինե Զաքարյանից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
![]() |
Շատ եմ սիրում Բախի, Հենդելի, Մոցարտի և այլ մեծերի ստեղծագործությունները, բայց իմ հոգուն առավել մոտ են մեր միջնադարյան աննման գոհարները և մանավանդ Խորենացու, Նարեկացու, Շնորհալու հոգեզմայլ մեղեդիները: | ![]() |
![]() |
Ես շատ ուրախ եմ, որ կարողացա մի փոքր բաժին բերել ի նպաստ Կոմիտասի հիմնադրամի, քանի որ այստեղ Կոմիտասի անունը կա: Կոմիտասն այն հանճարն է, որի առաջ պետք է խոնարհվել: | ![]() |
Մեջբերումներ Լուսինե Զաքարյանի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
![]() |
Երբ Լուսինեն երգում է «Սուրբ, սուրբը», բոլոր հրեշտակները բազմությամբ իջնում են Մայր Աթոռ ու փառաբանում Աստծուն իր այդ երգեցողության ու նրան ի վերուստ տրված շնորհի համար[4][5][6][7][8][9]: - Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Ա
|
![]() |
![]() |
Լուսինեն ավելի մեծ է, քան մեզ թվում է: Մի կողմից վերին աստիճանի ազգային, մյուս կողմից քանի՜-քանի՜ անգամներ մենք համոզվել ենք, թե ինչպիսի զմայլանքով են նրան լսում տարբեր ազգությունների մարդիկ: - Կոմպոզիտոր, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ Էդուարդ Միրզոյան
|
![]() |
![]() |
Լռում է նա՝ թվում է դեռ շարունակում է երգել, իսկ երբեմն էլ երգում է՝ ասես լռում է Մադոննայի հրաշալի լռությամբ: - Բանաստեղծուհի Սիլվա Կապուտիկյան
|
![]() |
![]() |
Լուսինեն հայ երգարվեստի մեջ նույն դերն ունի, ինչ ճարտարապետության մեջ՝ Թորոս Թորամանյանը[4][5][5]: - Բանաստեղծ Պարույր Սևակ
|
![]() |
![]() |
Նա պետք է երգեր Օլիմպոսում, աստվածների համար:
Հավերժության տարածքում նա կառուցեց իր երգի տաճարը՝ Ձայնը գմբեթի տակ ղողանջող անլռելի Զանգակատան մեջ... - Դաշնակահարուհի, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ Սվետլանա Նավասարդյան
|
![]() |
Պարգևներ և կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1967 - ՀԽՍՀ վաստակավոր արտիստ,
- 1967 - ՀԼԿԵՄ մրցանակ,
- 1972 - ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ[10],
- 1979 - ՀԽՍՀ պետական մրցանակ,
- Հետմահու պարգևատրվել է «Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանով:
Գրքեր Լուսինե Զաքարյանի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև այժմ հրատարակվել է մեծանուն երգչուհու մասին պատմող երեք գիրք: Դեռևս Լուսինեի ստեղծագործական գործունեության բուռն շրջանում գրականագետ Կարլեն Դանիելյանը գրում և 1981 թվականին Երևանում հրատարակում է «Լուսինե Զաքարյան» աշխատությունը: Լուսինեի մահից հետո նրա ամուսնու՝ Խորեն Պալյանի և բանասեր Լիդա Գևորգյանի կողմից կազմվում և 1999 թվականին Երևանում հրատարակվում է «Լուսինե» ժողովածուն: Սակայն, տեսնելով ընթերցող հասարակության անտարբերությունը, Խորեն Պալյանը գնել է «Լուսինե» գրքի բոլոր չվաճառված օրինակները և տեղափոխել իր բնակարան: 2015 թվականին հրատարակվել է Լուսինե Զաքարյանի մասին պատմող թվով 3-րդ գիրքը՝ Սերգեյ Մանվելյանի աշխատասիրությամբ հրատարակված «Լուսինե Զաքարյանը ժամանակակիցների հուշերում» ժողովածուն[11]:
Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 2012 թվականին Հայաստանի երաժշտական ընկերության նախաձեռնությամբ, ՀՀ Մշակույթի նախարարության աջակցությամբ և Երևանի քաղաքի ավագանու համապատասխան որոշմամբ՝ Ե. Կողբացի 42/3 հասցեում տեղադրվել է Լուսինե Զաքարյանի հիշատակը հավերժացնող հուշաքար (քանդակագործ՝ Հայկ Թոքմաջյան)[12]:
- 2019 թվականի հունիսի 1-ին Երևանի Ե. Կողբացի 42/3 հասցեում գտնվող այն բնակարանում, որտեղ 1968-1992 թվականներին ապրել է երգչուհին, բացվել է Լուսինե Զաքարյանի տուն-թանգարանը[13][14][15]:
Լրացուցիչ նյութեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Լուսինե Զաքարյանի ծննդյան 80-ամյակին նվիրված հոբելյանական ցերեկույթ Հայաստանի ազգային գրադարանի դահլիճում, 2017:
- Լուսինե Զաքարյանի գերդաստանը, Հանրային ռադիո, 2020:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Library of Congress Authorities — Library of Congress.
- ↑ Մանվելյան Սերգեյ (2015)։ Լուսինե Զաքարյանը ժամանակակիցների հուշերում։ Երևան։ էջ 9
- ↑ Ս. Մանվելյան, Լուսինե Զաքարյանի գերդաստանը, Հանրային ռադիո, 2020
- ↑ 4,0 4,1 Այսօր Լուսինե Զաքարյանի ծննդյան օրն է
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Անուններ
- ↑ Լուսինե Զաքարյանի մասին mediamall.am կայքում
- ↑ «Լուսինե Զաքարյան. նրա ձայնը երկնքից էր գալիս»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին։ Վերցված է 2015-07-18
- ↑ «Սուրբ էր, աստվածային»
- ↑ Այսօր հայ անվանի երգչուհի Լուսինե Զաքարյանի ծննդյան օրն է
- ↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005
- ↑ «http://www.nyut.am/?p=93718&l=am»
- ↑ https://www.yerevan.am/edfiles/files/avagani23.12/25.pdf
- ↑ Բացվել է Լուսինե Զաքարյանի տուն-թանգարանը
- ↑ «ОТКРЫТ ДОМ-МУЗЕЙ НЕСРАВНЕННОЙ ЛУСИНЕ ЗАКАРЯН»։ golosarmenii.am։ Վերցված է 2019-06-10
- ↑ ««Պետությունը և իշխանությունը պետք է լավ գիտակցեն այս կառույցի կարևորությունը». Րաֆֆի Պալյան»։ iravunk.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2019-07-16-ին։ Վերցված է 2019-06-13
|
- Հունիսի 1 ծնունդներ
- 1937 ծնունդներ
- Ախալցխա քաղաքում ծնվածներ
- Երևան քաղաքում մահացածներ
- Սոպրանոներ
- Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի շրջանավարտներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Երաժիշտներ այբբենական կարգով
- Դեկտեմբերի 30 մահեր
- 1992 մահեր
- 1991 մահեր
- Հայ օպերային երգչուհիներ
- ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստներ
- ՀԽՍՀ վաստակավոր արտիստներ
- Խորհրդային օպերային երգիչներ և երգչուհիներ
- ՀԽՍՀ պետական մրցանակի դափնեկիրներ
- Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի անվան շքանշանակիրներ
- Խորհրդահայեր