Ագաթա Քրիստի
.svg){kind=small}
Ագաթա Քրիստի (անգլ.՝ Agatha Mary Clarissa, Lady Mallowan), ծննդյամբ՝ Միլլեր (Miller), Քրիստի՝ առաջին ամուսնու ազգանունն է, (սեպտեմբերի 15, 1890[2][3][4][…], Ashfield, Torbay, Դևոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[5] - հունվարի 12, 1976[2][3][4][…], Վինթերբրուք, Միացյալ Թագավորություն), անգլիացի գրող և դրամատուրգ։ Հանդիսանում է դետեկտիվ արձակի ժանրի համաշխարհային ամենահայտնի հեղինակներից մեկը։
Ագաթա Քրիստիի ստեղծագործությունները դարձել են մարդկության ողջ պատմության ընթացքում ամենաշատ հրատարակվող ստեղծագործություններից մեկը[10] (զիջելով միայն «Աստվածաշնչին» և Ուիլյամ Շեքսպիրի աշխատություններին[11]), ինչպես նաև ամենաթարգմանվածներից մեկը[12] (7236 թարգմանություն[13])։ Նա հրատարակել է ավելի քան 60 դետեկտիվ վեպ, 6 հոգեբանական վեպ (Մերի Ուեստմակոտ կամ Վեստմակոտ կեղծանվամբ) և պատմվածքների 19 ժողովածու։ Լոնդոնի թատրոններում բեմադրվել է նրա 16 պիես։
Ագաթա Քրիստիի գրքերը հրատարակվել են ավելի քան 4 մլրդ տպաքանակով[14] և թարգմանվել են աշխարհի ավելի քան 100 լեզուներով, այդ թվում նաև հայերեն[15]։
Նրան է պատկանում նաև մեկ ստեղծագործության թատերական բեմադրությունների առավելագույն թվով ռեկորդ։ Ագաթա Քրիստիի «Թակարդ» պիեսը (անգլ.՝ The Mousetrap) առաջին անգամ բեմադրվել է 1952 թվականին և մինչև հիմա անընդհատ ցուցադրվում է թատերական բեմահարթակներում։ Լոնդոնի «Ամբասադոր» թատրոնում պիեսի տասնամյա հոբելյանին, «ITN» հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում, Ագաթա Քրիստին խոստովանել է, որ պիեսը չի համարում Լոնդոնում Լոնդոնում բեմադրության համար լավագույնը, սակայն հանդիսատեսին դուր է գալիս, և նա անձամբ մասնակցել է ներկայացմանը տարին մի քանի անգամ[16]։
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի վիճակագրության համաձայն, Ագաթա Քրիստիի ստեղծագործությունները ըստ թարգմանությամբ աշխարհում առաջինն են, երկրորդ տեղում այդ ցուցանիշով Ժյուլ Վեռնն է[17]։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նրա ընտանիքում կար երկու երեխա ևս, քույրը՝ Մեջը և եղբայրը՝ Մոնտին։ Սկսել է գրել՝ քրոջը ընդօրինակելով։ Քույրը գրում էր զվարճալի պատմվածքներ։ Ի տարբերություն նրա՝ Ագաթան որոշում է գրել սարսափելի պատմություններ։ Դրանք, հավանության չարժանանալով ծնողների կողմից, ստիպում են Ագաթային երկար ժամանակ մոռանալ ստեղծագործելու մասին։ Հոր մահից հետո ողջ ընտանիքը տեղափոխվում է Կիպրոս, քանի որ այնտեղ կյանքն անհամեմատ էժան էր։ Կիպրոսում Ագաթան դուրս է գալիս հասարակություն։ Նա կրթված էր, գեղեցկատես, բայց, ցավոք, ուներ լեզվական արատ։
Երեկոներից մեկի ժամանակ Մերի Կլարիսը ծանոթանում է Թագավորական Օդային զինամիավորման օդաչու երիտասարդ Արչիբալդ Քրիստիի հետ։ Քրիստին հարուստ չէր։ Ռոմանտիկ Ագաթան սիրահարվում է օդաչուին։
Կիպրոսում այդ ժամանակ պատերազմ էր։ Արչիբալդը ծառայում էր բանակում և շքանշաններ վաստակում, իսկ Ագաթան աշխատում էր Կարմիր խաչի հոսպիտալում, այնտեղ էլ ծանոթանում է բելգիացի փախստականների հետ։ Ամենայն հավանականությամբ հենց այս հանդիպումներն են դարձել հանարահայտ խուզարկու Էրքյուլ Պուարոյի կերպարի ստեղծման շարժառիթը։ Հոսպիտալից հետո նա աշխատում էր դեղատանը։ Այնտեղ նա ուսումնասիրում է դեղերի պատրաստման, և որքան էլ զարամանալի է, ծանոթանում է թույների ստացման եղանակներին։ Հետագայում այդ իմացությունն օգտագործում է իր վեպերում։
Ագաթա Քրիստին գրել է 78 դետեկտիվ, 19 պիես, ինչպես նաև պատմվածքներ, բանաստեղծություններ։ Նա պարգևատրվել է Բրիտանական կայսրության երրորդ աստիճանի շքանշանով, գրական պարգևներով։ 1958 թվականից սկսած նա եղել է դետեկտիվ ակումբի անփոխարինելի նախագահը։ Եվ որքան էլ զարմանալի է, Ագաթան երբեք լրջորեն չի մոտեցել իր արվեստին։ Նա ավելի կարևորում էր իր գիտական նախասիրությունները և ամուսնու գործի նկատմամբ իր հետաքրքրությունը։
Ագաթա Քրիստին համարձակ և ուժեղ կին էր։ Նա օդաչու էր, մեքենա էր վարում, զբաղվում էր ձիավարությամբ և ջրային սպորտով, շատ էր ճանապարհորդում։
Մահացել է 1976 թվականին՝ 85 տարեկան հասակում։ Երկու տարի անց մահանում է նրա սիրելի ամուսինը։ Հարազատները ծանր են տարել Կլարիսի մահը և միշտ հիշել են նրա խոսքերը. «Մահն ամենամեծ արկածն է, որ կարող է պատահել մարդու հետ։ Շնորհակալ եմ քեզ, Տե՛ր, ինձ շնորհած լավ կյանքի և սիրո համար»
Անհետացում
1926 թվականին մահացել է Ագաթիայի մայրը՝ Կլարան։ Նույն թվականի վերջում Ագաթայի ամուսինը՝ Քրիստի Արչիբալթը խոստովանում է, որ կամուսնալուծվի կնոջից, քանի որ սիրահարվել էր իր գոլֆի գործընկեր Նենսի Նիլին։ Ամուսնու հետ վեճերից հետո 1926 թվականի դեկտեմբերի 3-ին Ագաթան հեռացավ իր Բերքշիրում գտնվող տանից[18]՝ երեխային թողնելով Ռոզալինդույին։ Հեռանալուց առաջ Ագաթան թողել է մի գրություն, որում ասվել է, որ գնում է Յորքշիր[19]։ Նրա անհետացումը մեծ աղմուկ բարձրացրեց հասարակության մեջ, քանի որ գրողն արդեն երկրպագուների մեծ բանակ ուներ[20]։
11 օր շարունակ Քրիստիի գտնվելու վայրը անհայտ էր։ Առավոտյան հայտնաբերվել է Ագաթայի լքված ավտոմեքենան, որի ներսում դրված էր նրա մորթյա վերարկուն։ Ագաթան հայտնաբերվել է մի քանի օր հետո՝ դեկտեմբերի 14-ին։ Ինչպես պարզվեց, Ագաթա Քրիստին գրանցվել է «Թերեզա Նիլլ» անվան տակ՝ Հյուսիսային Յորքշիր նահանգի Հարոոգեյթ քաղաքում գտնվող նորաձև Swan Hydropathic կոչվող հյուրանոցում (այժմ՝ «Old Swan Hotel»)[18][19][21]: Քրիսթին ոչ մի կերպ չի բացատրել իր անհետացումը, և երկու բժիշկ ախտորոշել են գլխի վնասվածքի պատճառով առաջացած ամնեզիա։ Ագաթա Քրիստիի անհետացման պատճառները վերլուծել է բրիտանացի հոգեբան Էնդրյու Նորմանն իր «Ավարտված դիմանկարը» (անգ. The Finished Portrait) գրքում[22]։ Ուսումնասիրելով բոլոր ապացույցները՝ Նորմանը հանգեց այն եզրակացության, որ ծանր հոգեկան խանգարման հետևանքով առաջացել են որոշ բարդություններ։
Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Արևելյան ճեպընթացը։ Էնդհաուզի առեղծվածը (վեպեր), Երևան, 1971, 460 էջ։
- Ագաթա Քրիստի, Սպանություն գոլֆի դաշտում, Վաքսբերգ Նոել, Հարված սրտին, Վացլավ Ֆոլպրեհտ, Մահ տուգանային հրապարակում, Երևան, 1989, 460 էջ։
- Ռոջեր Էքրոյդի սպանությունը։ Սպանություն գոլֆի խաղադաշտում (վեպեր), Երևան, 1990, 480 էջ։
- Սպանություններ այբբենական կարգով, Երևան, 1994, 240 էջ։
- Դեդեկտիվ պատմվածքներ, Երևան, 2007, 104 էջ։
- Դեդեկտիվ պատմվածքներ, Երևան, 2009, 178 էջ։
- Եվ ոչ ոք չմնաց, Երևան, 2019, 240 էջ։
- Ռոջեր Էքրոյդի սպանությունը, 2-րդ հրտ., Երևան, 2019, 288 էջ։
- Անվերջանալի գիշեր, Երևան, 2020, 256 էջ։
- Սպանություն Արևելյան ճեպընթացում, 2-րդ հրտ., Երևան, 2020, 264 էջ։
- Սպանություններ այբբենական կարգով, 2-րդ հրտ., Երևան, 2020, 240 էջ։
- Էնդհաուզի առեղծվածը, 2-րդ հրտ., Երևան, 2021, 248 էջ։
- Սպանություն գոլֆի դաշտում, 3-րդ հրտ., Երևան, 2021, 296 էջ։
- Անվերջանալի գիշեր, 2-րդ հրտ., Երևան, 2022, 256 էջ։
- Առեղծվածային պատահար Սթայլզում, Երևան, 2022, 264 էջ։
- Դիակը գրադարանում, Երևան, 2022, 208 էջ։
- Եվ ոչ ոք չմնաց, 2-րդ հրտ., Երևան, 2022, 264 էջ։
- Էնդհաուզի առեղծվածը, 3-րդ հրտ., Երևան, 2022, 248 էջ։
- Էրքյուլ Պուարոյի Սուրբ ծնունդը, Երևան, 2022, 280 էջ։
- Թունավոր գրիչով ձեռքը, Երևան, 2023։
- Ծռմռված տունը, Երևան, 2022, 256 էջ։
- Կապույտ գնացքի առեղծվածը, Երևան, 2022, 312 էջ։
- Հայտարարվում է սպանություն, Երևան, 2023, 256 էջ։
- Հետաքննում է Պուարոն (11 պատմվածք), Երևան, 2022, 224 էջ։
- Հինգ խոզուկներ, Երևան, 2022, 248 էջ։
- Մահ ամպերի մեջ, Երևան, 2022, 280 էջ։
- Մահ Նեղոսի վրա, Երևան, 2022, 336 էջ։
- Մահ Նեղոսի վրա, 2-րդ հրտ., Երևան, 2022, 336 էջ։
- Մեծ քառյակը, Երևան, 2022, 240 էջ։
- Շագանակագույն կոստյումով մարդը, Երևան, 2023, 336 էջ։
- Չարիքն արևի տակ, Երևան, 2023, 256 էջ։
- Սպանություն Արևելյան ճեպընթացում, 3-րդ հրտ., Երևան, 2022, 264 էջ։
- Սպանություն Միջագետքում, Երևան, 2022, 312 էջ։
- Սպանություն վիկարի տանը, Երևան, 2022, 304 էջ։
- Սպանություններ այբբենական կարգով, 3-րդ հրտ., Երևան, 2022, 256 էջ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 https://www.familysearch.org/ark:/61903/1:1:QJ81-65FD
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Internet Broadway Database — 2000.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 https://www.englishriviera.co.uk/things-to-do/ashfield-p1342823
- ↑ The London Gazette 45262 (բրիտ․ անգլ.) — 1970. — Iss. 45262. — P. 7.
- ↑ http://www.bouchercon.com/anthony-awards/winners-and-nominees/2000s/
- ↑ The London Gazette 40669 (բրիտ․ անգլ.) — 1956. — Iss. 40669. — P. 11.
- ↑ The scotsman — Edinburgh: 1930. — Iss. 27240. — P. 10. — ISSN 0307-5850
- ↑ «Agatha Christie — Author» (անգլերեն)։ // bbc.co.uk։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-25-ին։ Վերցված է 2010-04-08
- ↑ «Author Spotlight — Agatha Christie» (անգլերեն)։ // bookclubs.ca։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-25-ին։ Վերցված է 2010-04-08
- ↑ «Who is the world’s most translated author?» (անգլերեն)։ thewordpoint.com։ Վերցված է 2020-05-22
- ↑ «Most translated author» (անգլերեն)։ Guinness World Records։ Վերցված է 2020-05-22
- ↑ Газета «Книжное обозрение», 2012 год, № 17.
- ↑ Ռոջեր Աքրոյդի սպանությունը։ Սպանություն գոլֆի խաղադաշտում։ [Վեպեր] / Ա. Քրիստի; Անգլ. թարգմ.՝ Ա. Խաչատրյան; Խմբ.՝ Կ. Սաֆրազյան. - Երևան։ Լույս, 1990. - 478 էջ ; 20 սմ. ISBN 5-545-00537-4 Խաչատրյան, Ալբերտ. թարգմ. Սաֆրազյան, Կ. Ժ. խմբ. Անգլիական գրականություն - Վեպ [1](չաշխատող հղում)
- ↑ «Agatha Christie's 'The Mouse Trap' celebrates its tenth year (video, 1962)» (անգլերեն)։ // newsplayer.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-25-ին։ Վերցված է 2010-04-08
- ↑ Index Translationum: UNESCO Culture Secto
- ↑ 18,0 18,1 Кейд Джаред. Публицистическая книга «Агата Кристи. 11 дней отсутствия», издательство «Рипол-классик», М., 2012 год. // litresp.ru.
- ↑ 19,0 19,1 «Writer's Digest: Agatha Christie» (անգլերեն)։ internetwritingworkshop.blogspot.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 25-ին։ Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 8
- ↑ Mrs. Christie found in a Yorkshire SPA(անգլ.) // The New York Times (archives). — London: The New York Times Company, 15 December 1926.
- ↑ «История отеля «Harrogate» (UK)» (անգլերեն)։ harrogate.gov.uk։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 27-ին։ Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 8
- ↑ Robert Hilferty Интервью Эндрю Нормана: Исчезновение Агаты Кристи объясняются в новой книге = Agatha Christie's Strange Disappearance Explained in New Book // Bloomberg. — 28 ноября 2006 года.
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| ||||||||||||||||
- Սեպտեմբերի 15 ծնունդներ
- 1890 ծնունդներ
- Հունվարի 12 մահեր
- 1976 մահեր
- Միացյալ Թագավորությունում մահացածներ
- Միացյալ Թագավորությունում թաղվածներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Գրողներ այբբենական կարգով
- Ագաթա Քրիստիի ստեղծագործություններ
- Անգլիացի արձակագիրներ
- Անգլիացի դետեկտիվ ժանրի գրողներ
- Անգլիացի կին վիպասաններ
- Կին ինքնակենսագիրներ
- 20-րդ դարի կին գրողներ
- Անգլիացի վիպասաններ
- Անգլիացի սցենարիստներ
- Անգլիացի դրամատուրգներ
- Ինքնակենսագիրներ
- Անգլիացի բանաստեղծներ
- 20-րդ դարի անգլիացի վիպասաններ