Jump to content

Էլոիզա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Էլոիզա
ֆր.՝ Héloïse
Ծնվել է1101[1][2][3][…]
ԾննդավայրՓարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն
Վախճանվել էմայիսի 15, 1164[4]
Վախճանի վայրOratory of the Paraclete, Ֆրանսիայի թագավորություն
ԳերեզմանՊեր Լաշեզ[5][6][7]
Մասնագիտությունգրող, փիլիսոփա և Christian nun
Լեզուլատիներեն
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա
ԱմուսինՊիեր Աբելյար
Էլոիզա Վիքիքաղվածքում
 Héloïse d’Argenteuil Վիքիպահեստում

Էլոիզա, Էլոիզ (ֆր․ արտասանություն [elɔ.iz], )[8], Էլոիզա դ'Արժանտյո[9] կամ Էլոիզա Պարակլետցի[9], ֆրանսիացի միանձնուհի, փիլիսոփա, գրող, գիտնական և վանամայր։ Էլոիզան հայտնի է որպես «կին գրող» և սիրո և բարեկամության փիլիսոփա, ինչպես նաև կաթոլիկ եկեղեցու բարձրաստիճան աբբայուհի։ Նա ունեցել է եպիսկոպոսին հավասար հեղինակություն և քաղաքական իշխանություն 1147 թվականին, երբ նրան շնորհվել է պրելատ նուլլիուս կոչում[10][11]։

Էլոիզը հայտնի է պատմության և ժողովրդական մշակույթի մեջ միջնադարյան առաջատար տրամաբան և աստվածաբան Պիեռ Աբելարդի հետ իր սիրավեպով և նամակագրությամբ, ով դարձել է նրա գործընկերը, համագործակիցը և ամուսինը[12]։ Էլոիզը հայտնի է Աբելարդի աշխատանքի վրա իր քննադատական ինտելեկտուալ ազդեցությամբ և նրան բազմաթիվ դժվար հարցեր առաջադրելով, ինչպիսիք են «Աբելարդի և Էլոիզայի նամակները» շարքի «Էլոիզայի հարցերը» (լատ․՝ Problemata Heloissae) նամակում[13]։

Էլոիզայի նամակները համարվում են ֆրանսիական և եվրոպական գրականության հիմքը և կուրտիզանական սիրո մեջ կիրառման հիմնական ոգեշնչումը։ Նրա խորագիտակ, իսկ երբեմն նաև էրոտիկ լիցքով նամակագրությունը լատիներեն հիմքն է դաստիարակչական վեպ (bildungsroman) ժանրի համար և Աբելարդի «Աղետների պատմություն» (լատ․՝ Historia Calamitatum)[14] ինքնակենսագրականի հետ միասին ծառայում է՝ որպես դասական էպիստոլյար ժանրի մոդել։ Նրա ազդեցությունը տարածվում է ավելի ուշ գրողների վրա, ինչպիսիք են Կրետյեն դը Տրուան, Ջեֆրի Շոսերը, Մադամ դը Լաֆայետը, Թոմաս Աքվինասը, Շոդերլոս դե Լակլոսը, Վոլտերը, Ռուսոն, Սիմոն Վեյլը և Դոմինիկ Օրին։

Անվան ծագումնաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլոիզի անունը գրվում և արտասանվում է տարբեր կերպ․ Հելոիզա, Էլոիզա, Էլոիզե, Ալոյզա (Heloise, Helöise, Héloyse, Hélose, Heloisa, Helouisa, Eloise և Aloysia): Նրա առաջին անունը հավանաբար «Էլոյ» (Eloi) անվան իգականացումն է՝ ֆրանսիական ձևը կաթոլիկ եկեղեցու Սուրբ Էլիջիուս անվան (ֆրանկ ոսկերիչ, եպիսկոպոս և պալատական Դագոբերտ I- ի օրոք, որը շատ հարգված էր միջնադարյան Ֆրանսիայում)։ Որոշ գիտնականներ այն հանգեցնում են նախագերմաներենից վերակառուցված «Հայլավիդիս» (Hailawidis) բառին, որը համաձուլումն է «հայլագազ» (hailagaz, «սուրբ») կամ «հայլազ» (hailaz, «առողջ») և «վիդազ »(widuz, «փայտ, անտառ») բառերի։ Նրա ընտանիքի և բնօրինակ ազգանվան մանրամասներն անհայտ են։

Էլոիզին երբեմն անվանում են Էլոիզա դ'Արժանտյո (ֆր․՝ Héloïse d'Argenteuil) իր մանկության մենաստանից կամ Էլոիզա Պարակլետցի (ֆր․՝ Héloïse du Paraclet)՝ կապելով իր միջին տարիքում Ֆրանսիայի Տրուա քաղաքի մոտ գտնվող Պարակլետի միաբանության վանահայր նշանակվելու հետ։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կյանքի սկզբում Էլոիզան ճանաչվել է որպես լատիներեն, հունարեն և եբրայերեն լեզուների առաջատար գիտակ։ Նա ծագումով Փարիզից դուրս գտնվող Արժանտյո մենաստանից էր, որտեղ նրան կրթել են միանձնուհիները մինչև դեռահասություն։ Տակավին երիտասարդ հասակում, երբ Փարիզ է ժամանել, արդեն հայտնի է եղել լեզվի և գրելու իր իմացությամբ[15] և ձեռք է բերել խելացիության և խորաթափանցության համբավ։ Աբելարդը գրում է, որ նա առավել հայտնի (nominatissima) էր, «ամենաճանաչվածն» էր կարդալու և գրելու իր շնորհով։ Նա գրել է բանաստեղծություններ, պիեսներ և շարականներ, որոնց մի մասը կորել են։

Նրա ընտանեկան ծագումը հիմնականում անհայտ է։ Նա եղել է իր մորական հորեղբոր ( ավունկուլուս ) Նոտր Դամի Կանոնիկոս Ֆուլբերտի խնամարկյալը և Հերսինդե անունով մի կնոջ դուստրը, որը երբեմն ենթադրվում է, որ Հերսինդե Շամպայնն ( Մոնսորո դղյակի տիկինը և Ֆոնտևրո աբբայության հիմնադիրը) է կամ, հնարավոր է, Սուրբ Էլոյի մենաստանի Հերսինդե անունով ավելի քիչ հայտնի միանձնուհի (որից էլ վերցված կլիներ «Հելոիզա» անվանումը)[16][17]։

Էլոիզայի նամակներից ենթադրվում է, որ նա ավելի ցածր սոցիալական դիրք է ունեցել, քան Պիեռ Աբելարդը, որը ծագումով ցածր ազնվականությունից էր, թեև նա մերժել էր ասպետական կոչումը փիլիսոփա լինելու համար[18]։ Ենթադրություններն այն մասին, որ նրա մայրը եղել է Հերսինդե Շամպայն/Ֆոնտևրոն, իսկ հայրը՝ Գիլբերտ Գարլանդը, չեն համապատասխանում Աբելարդից ցածր խավի պատկանելու մասին Էլոիզայի տեսակետին։ Հերսինդե Շամպայնցին ավելի ցածր ազնվական էր, իսկ Գարլանդներն ավելի բարձր սոցիալական դիրք է ունեցել, քան Աբելարդը և հովանավորել է նրան։ Հերսինդե Շամպայնի տեսությունն ավելի է բարդանում նրանով, որ Հերսինդե Շամպայնցին մահացել է 1114 թվականին 54-ից 80 տարեկան հասակում, ինչը ենթադրում է, որ նա պետք է ծներ Էլոիզային 35-ից 50 տարեկանում։

Կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղբյուրները հավաստում են, որ Էլոիսի հորեղբայր Ֆուլբերտը, որը Նոտր Դամի կանոնիկոսն էր, Էլոիզային Նոտր Դամ է տարել Արժանտյոյի տնից, մանուկ հասակում[19]։ Իր դեռահասության կեսերից մինչև քսան տարեկան դառնալը նա հայտնի է եղել ողջ Ֆրանսիայում իր գրագիտությամբ։ Թեև Էլոիզայի ծննդյան տարեթիվը վիճելի է, ընդունված է համարել, որ նա 15-ից 17 տարեկան է եղել Աբելարդին հանդիպելիս։ Էլոիզան դարձել է նրա աշակերտը, երբ արդեն մեծապես հայտնի էր[20][21]։ Որպես իգական սեռի բանաստեղծական և գրագետ հրաշամանուկ, որը ծանոթ է բազմաթիվ լեզուների, նա մեծ ուշադրություն է գրավել, այդ թվում՝ Կլունի բենեդիկտյան միաբանության աբբայության Մեծապատիվ Պետրոսի (1094-1156) ուշադրությունը, ով նշում է, որ ինքն իմացել է նրա ճանաչման մասին, երբ իրենք երկուսն էլ երիտասարդ էին։ Էլոիզան շուտով գրավել է հայտնի գիտնական Պիեռ Աբելարդի ռոմանտիկ հետաքրքրությունը։

Էլոիզան բժշկության կամ ժողովրդական բժշկության գիտելիքներ է ստացել կամ Աբելարդից[22], կամ նրա ազգական Դենիզից, և բժշկի համբավ է ձեռք բերել Պարակլետի աբբայուհու կարգավիճակում։

Հանդիպում Աբելարդի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էլոիզ և Աբելյարդ. նկարիչ՝ Ժան-Բատիստ Գոյե, յուղաներկ պղնձի վրա, մոտ 1829 թվական

Իր ինքնակենսագրական երկում և «Historia Calamitatum» (մոտ 1132թ.) հրապարակային նամակում Աբելարդը պատմում է իր հարաբերությունների մասին Էլոիզայի հետ, ում նա հանդիպել էր 1115 թվականին, երբ դասավանդում էր Փարիզի Աստվածամոր տաճարի դպրոցներում։ Աբելարդը նկարագրում է, որ իրենց հարաբերությունները սկսվել են նախապես գայթակղելու մտադրությամբ, բայց Էլոիզան իր պատասխաններում կտրականապես վիճարկում է այս տեսակետը։ (Երբեմն ենթադրվում է, որ Աբելարդը կարող էր այդ հարաբերությունների պատասխանատվությունն ամբողջությամբ իր վրա վերցնելով ներկայացնել՝ արդարացնելու իր հետագա պատիժը և հրաժարվելը կրոնից և/կամ՝ խնայելու Էլոիզայի՝ որպես Աստծո վանահայրի և կնոջ համբավը)[23]։ Էլոիզան հակառակ կերպով, վաղ սիրային նամակներում իրեն պատկերում է որպես նախաձեռնող՝ Աբելարդին փնտրելով Աստվածամոր տաճարի հազարավոր տղամարդկանց մեջ և ընտրել նրան միայնակ որպես իր ընկեր և սիրելի[24]։

Իր նամակներում Աբելարդը գովաբանում է Էլոիզային որպես չափազանց խելացի և դուրեկան՝ ուշադրություն հրավիրելով նրա ակադեմիական կարգավիճակի վրա, այլ ոչ թե նրան ներկայացնելով որպես սեքս-օբյեկտ․ «Նա արտաքնապես վատը չէ, բայց նրա բազմաթիվ ստեղծագործությունները իրենց հավասարը չունեն»[25]։ Նա ընդգծում է, որ նա փնտրել է նրան հատկապես նրա գրագիտության և սովորելու շնորհիվ, ինչը չլսված էր այդ դարաշրջանի չփակված կանանց մեծ մասի համար։

Հստակ չէ, թե քանի տարեկան է եղել Էլոիզան, երբ նրանք ծանոթացել են։ Տասներկուերորդ դարի Ֆրանսիայում երիտասարդը սկսում էր համալսարան հաճախել 12-ից 15 տարեկան հասակում[26]։ Որպես երիտասարդ կին, Էլոիզային արգելված էր ընկերություն անել արական սեռի ուսանողների հետ կամ պաշտոնապես հաճախել Նոտր Դամի համալսարան։ Քանի որ համալսարանական կրթությունն առաջարկվում էր միայն արական սեռի ներկայացուցիչներին, և վանական կրթությունն այս տարիքում վերապահված էր միայն միանձնուհիներին, այս տարիքը հարմար ժամանակ էր, որ նրա հորեղբայր Ֆուլբերտը Էլոիզայի համար հատուկ ուսուցում կազմակերպեր։ Աբելարդը Էլոիզին նկարագրել է որպես դեռահաս (երիտասարդ աղջիկ)։ Ելնելով այս նկարագրությունից, ենթադրվում է, որ նա տասնհինգից տասնյոթ տարեկան էր, երբ հանդիպել է Աբելարդին, և, հետևաբար, ծնվել է 1100-1101 թվականներին[8]։ Համարվում է, որ նա մահացել է նույն տարիքում, ինչ Աբելարդը (63) 1163 կամ 1164 թվականներին։ Դեռահաս տերմինը, սակայն, հասկանալի չէ, և նրա ծննդյան տարեթվի հիմնական աղբյուր չի հայտնաբերվել։

Վերջերս, որպես Էլոիզայի ինքնության և նշանավորության ժամանակակից հետազոտության մի մաս, Կոնստանտ Մյուսը ենթադրել է, որ Աբելարդին հանդիպելիս Էլոիզան կարող էր մոտ քսան տարեկան լինել (և, հետևաբար, ծնվել է մոտ 1090 թվականին)[27]։ Նրա կարծիքի հիմնական հիմնավորումը, սակայն, Էլոիզային ուղղված Մեծապատիվ Պետրոսի (ծնված 1092 թ.) նամակի վիճելի մեկնաբանությունն է, որտեղ ասվում է, թե հիշում է, որ նա հայտնի էր տակավին երիտասարդ տարիքում։ Այստեղից Կոնստանտ Մյուսը ենթադրում է, որ այդ պահին նա ոչ տակավին երիտասարդ` հավանաբար տարեց կնոջն է գրել՝ հաշվի առնելով նրա հանդեպ հարգանքը, բայց սա ենթադրություն է։ Նույնքան հավանական է, որ կին դեռահաս հրաշամանուկը Փարիզի համալսարանի արական սեռի ուսանողների շրջանում կարող էր մեծ համբավի և (հատկապես հետահայաց) գովասանքի արժանանալ։ Առնվազն պարզ է, որ նա այս համբավն ու հարգանքի որոշակի մակարդակը ձեռք է բերել նախքան Աբելարդին հանդիպելը։

Ռոմանտիկ կապ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համալսարանական ուսումնառության փոխարեն Կանոն Ֆուլբերտը կազմակերպել է Էլոիզայի մասնավոր դասավանդումը Պիեռ Աբելարդի հետ, ով այն ժամանակ Արևմտյան Եվրոպայի առաջատար փիլիսոփա էր և Աստվածամոր տաճարի ամենահայտնի աշխարհիկ կանոնագետը (պրոֆեսորը)։ Աբելարդը պատահաբար այդ պահին կացարանի փնտրտուքի մեջ էր, և նրանց միջև գործարք է կնքվել․ Աբելարդը վարձավճարի փոխարեն կսովորեցներ և կխրատեր Էլոիզային։

Աբելարդը պատմում է իրենց հետագա ոչ օրինական հարաբերությունների մասին, որոնք շարունակվել են մինչև Էլոիզայի հղիանալը։ Դրանից հետո Աբելարդը Էլոիզային հեռացրել է Ֆուլբերտից՝ ուղարկելով Բրետան, իր քրոջ՝ Դիոնիսիայի մոտ[28], որտեղ ծնվել է նրանց որդին, որին Էլոիզան անվանել է Աստրոլաբ (որը նաև նավիգացիոն սարքի անուն է, որն օգտագործվում է տեղի աշխարհագրական լայնությունը որոշելու համար՝ աստղերի դիրքից ելնելով)[29]։

Աբելարդը Էլոիզայի հետ ամունացել է՝ Ֆուլբերին հանգստացնելու համար, թեև պայմանով, որ ամուսնությունը պետք է գաղտնի մնա՝ Աբելարի կարիերային չվնասելու համար։ Էլոիզան պնդել է գաղտնի ամուսնանալ՝ կապված Աբելարդի կարիերային վնասելու ամուսնության մտավախությունների հետ։ Հավանաբար, Աբելարդն այդ ժամանակ անցել էր կրոնական շարքերը (մի բան, որի շուրջ գիտնականների կարծիքը բաժանված է), և հաշվի առնելով, որ եկեղեցին սկսել էր արգելել ամուսնությունը քահանաների և բարձրագույն հոգևորականների հետ (այն աստիճան, որ պապական հրամանը վերահաստատել է այս գաղափարը։ 1123)[30], հանրային ամուսնությունը պոտենցիալ խոչընդոտ կլիներ Աբելարդի առաջխաղացման համար եկեղեցում։ Էլոիզան սկզբում չի ցանկացել համաձայնել որևէ ամուսնության, բայց ի վերջո Աբելարդը համոզել է նրան[31]։ Էլոիզան վերադարձել է Բրետանից և զույգը գաղտնի ամուսնացել է Փարիզում։ Ընդհանուր պայմանավորվածությամբ Էլոիզան շարունակել է ապրել հորեղբոր տանը։

Իրադարձությունների ողբերգական շրջադարձ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էլոիզան կուսակրոնություն է ընդունում Արժանտյոյում

Ֆուլբերտն անմիջապես հետ կանգնելով իր խոսքից՝ սկսել է տարածել ամուսնության լուրը։ Էլոիզան փորձել է հերքել՝ շարժելով նրա զայրույթը։ Աբելարդը խնդրի լուծումը համարել է Էլոիզային Արժանտյուի մենաստան ուղարկելը, որտեղ նա մեծացել էր։ Էլոիզան հագնելով միանձնուհու հանդերձ՝ սկսել է միանձնուհու կյանքով է ապրել, թեև կրոնական շղարշ չի կրել։ Ֆուլբերը, խիստ զայրացած լինելով, որ Էլոիզային տարել են իր տնից և, հնարավոր է, հավատալով, որ Աբելարդը Էլոիզայից ազատվելու նպատակով է դա արել, կազմակերպել է, որ մարդիկ գիշերով ներխուժեն Աբելարդի սենյակ և ամորձատեն նրան։ Այս հարձակման համար, խմբի անդամները պատժվել են, իսկ հանրության կողմից արհամարհված Ֆուլբերը ժամանակավոր արձակուրդ է վերցրել իր կանոնական պարտականություններից (մի քանի տարի շարունակ չի հայտնվել Փարիզի գրանցամատյաններում)[32]։

Ամորձատումից հետո[33] իր իրավիճակից ամոթահար Աբելարդը դարձել է վանական Փարիզի Սենտ Դենի աբբայությունում։ Արժանտյուի մենաստանում Էլոիզան կուսակրոնություն է ընդունունել և սկսել է կրոնական շղարշ կրել։ Նա մեջբերել է Կոռնելիայի խոսքը Լուկանոսի «Փարսալական» (Ֆարսալիա կամ Քաղաքացիական պատերազմի մասին) էպոսից. «Ինչու՞ ես ամուսնացա քեզ հետ և քո անկման պատճառ դարձա։ Հիմա․․․ տես, թե ինչպես ուրախությամբ կվճարեմ դրա համար»[34]։

Ներկայացվում է նաև, որ Աբելարդը խանդի պատճառով է Էլոիզային ստիպել մտնել մենաստան։ Այդուհանդերձ, քանի որ նրա ամուսինը մտնում էր վանք, նա (բացի միգուցե իրենց դավաճանած Ֆուլբերի խնամքին վերադառնալը)[35] կարող էր կամ լքել Փարիզը, որպեսզի մնա Աբելարդի ընտանիքի հետ Բրետանում, Նանտից ոչ հեռու, կամ ամուսնալուծվել և կրկին ամուսնանալ (ամենայն հավանականությամբ ոչ մտավորականի հետ, քանի որ կանոնական գիտնականները որպես օրենք կուսակրոն էին)։ Կրոնական շարքեր անցնելը տասներկուերորդ դարի Ֆրանսիայում կարիերայի փոփոխության կամ թոշակի անցնելու ընդունված տարբերակ էր[36]։ Նրա նշանակումը որպես միանձնուհի, այնուհետև՝ մայրապետ, տասներկուերորդ դարի Ֆրանսիայում որպես կին ակադեմիական կարիերայի նրա միակ հնարավորությունն էր, մշակութային ազդեցությունը պահպանելու նրա միակ հույսը և Աբելարդի հետ կապի մեջ մնալու կամ օգուտ քաղելու նրա միակ հնարավորությունը։ Սոցիալական համատեքստի առումով՝ Աբելարդի ցուցումով իրեն հետևելով կրոնական դառնալու նրա որոշումը՝ չնայած սկզբնական կոչման բացակայությանը, ավելի քիչ շոկային է։

Աստրոլաբ․ Աբելարդի և Էլոիզայի որդի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որդու՝ Աստրոլաբի ծնվելուց կարճ ժամանակ անց, Էլոիզան և Աբելարդը երկուսն էլ մեկուսացել են վանքում։ Այսպիսով, նրանց որդուն մեծացրել է Աբելարդի քույրը՝ Դիոնիսիան, Աբելարդի մանկության տանը՝ Լե Պալետում։ Որդու անունը ծագել է աստղալաբ բառից՝ պարսկական աստղագիտական գործիքից, որի մասին ասվում է, որ« նրբորեն մոդելավորում է տիեզերքը»[37] և որը Ֆրանսիայում հայտնի է դարձրել Ադելարդ Բաթին։ Աբելարդը հիշատակում է որդուն Կարմեն Աստրալաբիում (լատ․՝ Carmen Astralabium, Աստրալաբիումի երգ) բանաստեղծությունում։ Իսկ Աբելարդի պաշտպան Մեծապատիվ Պետրոսը Էլոիզային ուղղված նամակում գրել է․ «Ես հաճույքով կանեմ ամեն ինչ, որպեսզի ձեր Ասստրոլաբի համար նախապատվություն ստանամ մեծ եկեղեցիներից մեկում, որը նույնպես մերն է հանուն ձեզ»։

«Պետրուս Աստրալաբիուս» անունը գրանցված է Նանտի տաճարում 1150 թվականին, և նույն անունը կրկին հայտնվում է ավելի ուշ Հաուտերիվի ցիստերցիական աբբայությունում (Ֆրիբուրգ, այժմյան Շվեյցարիայում)։ Հաշվի առնելով անվան ծայրահեղ էքսցենտրիկ արտառոցությունը, գրեթե վստահորեն կարելի է ասել, որ այս հղումները վերաբերում են նույն անձին։ Աստրոլաբ անունը գրանցված է Ֆերե Կենսե համայնքում Պիեռ Աբելարդի հիմնած Պարակլետի աբբայության[38] նեկրոլոգիայում որպես հոկտեմբերի 29-ին կամ 30-ին մահացած, տարին անհայտ, հայտնվելով որպես «Պիտեռ Ասստրոլաբ, մեր մագիստրոս [վարպետ] Պիտեռի որդին» (լատ․՝ Petrus Astralabius magistri nostri Petri filius)[39]։

Հետագա կյանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժան-Բատիստ Մալլե, «Էլոիզան Պարակլետի աբբայությունում»

Պահպանված նամակագրության հիմնական մասը բաղկացած է յոթ նամակից (համարակալված Epistolae 2–8 լատիներեն հատորներով, քանի որ Epistola 1-ը Historia Calamitatum- ն է)։ Նամակներից չորսը ( Epistolae 2–5) հայտնի են որպես «Անձնական նամակներ» և պարունակում են անձնական նամակագրություն։ Մնացած երեքը ( Epistolae 6–8) հայտնի են որպես «Ուղղորդման նամակներ»։ Ըստ պատմաբան և աբելարդագետ Կոնստանտ Մյուսի` հետագայում հայտնաբերված (1970-ականների սկզբին) ավելի վաղ գրված 113 նամակների հավաքածուն[40] նույնպես պատկանում է Աբելարդին և Էլոիզային[41]։

Երկու սիրահարների միջև նամակագրությունը սկսվել է վերջին բաժնում նկարագրված իրադարձություններից հետո։ Էլոիզան պատասխան է տվել և՛ Պարակլետի, և՛ իր անունից։ Հետագա նամակներում Էլոիզան անհանգստացել է Աբելարդի առջև ծառացած խնդիրների վերաբերյալ, բայց նախատել է նրան քննադատության հետևանքով տարիներ շարունակ լռելու համար, քանի որ Աբելարդը դեռ ամուսնացած էր Էլոիզայի հետ։

Նամակագրությունը և՛ կրքոտ, և՛ ինտելետուալ է։ Էլոիզան նամակներում խրախուսել է Աբելարդին իր փիլիսոփայական աշխատանքում, իսկ նա էլ նվիրել է իր հավատքի դավանանքը Էլոիզային։ Աբելարդը պնդել է, որ իր սերը նրա հանդեպ ցանկասիրությունից է բխել, և որ նրանց հարաբերությունները մեղք են Աստծո դեմ։ Այնուհետև Էլոիզային խորհուրդ է տվել ուշադրությունը դարձնել դեպի Հիսուս Քրիստոսը, ով ճշմարիտ սիրո աղբյուրն է, և այսուհետ իրեն ամբողջությամբ նվիրաբերել իր կրոնական կոչմանը։

Դրանից հետո նամակների բովանդակությունը փոխվում է։ «Ուղղորդման նամակներում» Էլոիզան գրել է հինգերորդ նամակը՝ հայտարարելով, որ այլևս չի գրի Աբելարդի պատճառած ցավի մասին։ Վեցերորդը Աբելարդի երկար նամակն է՝ ի պատասխան հինգերորդ նամակում Էլոիզայի առաջին հարցին միանձնուհիների ծագման մասին։ Վերջին՝ յոթերորդ, երկար նամակում Աբելարդը գրել է Պարակլետի աբայությունում միանձնուհիների մի կանոն, ինչպես որ Էլոիզան պահանջել էր հինգերորդ նամակի սկզբում։

Problemata Heloissae-ն ( Էլոիզայի խնդիրները ) նամակ է Էլոիզայից Աբելարդին, որը պարունակում է 42 հարց սուրբ գրության դժվար հատվածների վերաբերյալ, ընդմիջված Աբելարդի հարցերի պատասխաններով, որոնք հավանաբար գրվել են այն ժամանակ, երբ նա վանահայր էր Պարակլետի աբբայությունում։

Աբելարդը և նրա աշակերտուհի Էլոիզան, նկարիչ` Էդմունդ Լեյթոն, 1882 թ

Փիլիսոփայություն և ժառանգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլոիզան մեծ ազդեցություն է ունեցել Աբելարդի էթիկայի, աստվածաբանության և սիրո փիլիսոփայության վրա[42][43]։ Ցիցերոնի աշակերտ և նրա ավանդույթներին հետևող գիտնական[44] Էլոիզան գրել է մաքուր բարեկամության և մաքուր անշահախնդիր սիրո մասին։ Նրա նամակները քննադատորեն զարգացնում են մի էթիկական փիլիսոփայություն, որտեղ մտադրությունը կենտրոնական դեր ունի արարքի բարոյական ճշտությունը կամ «մեղքը» որոշելու գործում։ Նա պնդում է. «Որովհետև ոչ թե ինքը` արարքը, այլ կատարողի մտադրությունն է, որ մեղք է գործում։ Արդարությունը գնահատում է ոչ թե արվածը, այլ այն ոգին, որով դա արվում է»[45]։ Այս տեսանկյունն ազդել է Աբելարդի նպատակակենտրոն էթիկայի վրա, որը նկարագրել է իր հետագա աշխատության մեջ` Էթիկա (Scito Te Ipsum, մոտ 1140 թ.), և այդպիսով հիմք հանդիսացել միջնադարյան փիլիսոփայության մեջ նախքան Աքվինացին ընկած ինտենցիոնալիստական, կանխամտածված էթիկայի դեոնտոլոգիական կառուցվածքի զարգացման համար[46]։

Էլոիզան նկարագրում է իր սերը որպես «անմեղ», բայց պարադոքսալ կերպով «մեղավոր» պատիժ պատճառելու մեջ (Աբելարդի կաստրացիա)։ Նա հրաժարվում է ապաշխարել իր, այսպես կոչված, մեղքերից՝ պնդելով, որ Աստված պատժել է իրեն միայն ամուսնանալուց հետո և արդեն հեռացել է այսպես կոչված «մեղքից»։ Նրա գրվածքները շեշտում են մտադրությունը՝ որպես արարքի մեղավոր/սխալ լինելը պարզելու բանալին՝ միաժամանակ պնդելով, որ նա միշտ լավ մտադրություն է ունեցել[47]։

Էլոիզան քննադատաբար է վերաբերվում ամուսնությանը՝ համեմատելով այն պայմանագրային մարմնավաճառության հետ և այն բնութագրելով որպես «մաքուր սիրուց» և նվիրված ընկերությունից տարբերվող, ինչպիսին նա զգում էր Պիեռ Աբելարդի նկատմամբ[48]։ Իր առաջին նամակում նա գրել է, որ «սերը գերադասում է ամուսնությունից, ազատությունը՝ կապից»[49]։ Նա նաև համարել է.

«Անշուշտ, ում այս ցանկությունը տանում է դեպի ամուսնություն, արժանի է վարձատրության, քան սիրո, քանի որ ակնհայտ է, որ նա գնում է իր հարստության հետևից և ոչ թե տղամարդու հետևից, և պատրաստ է մարմնավաճառությամբ զբաղվել, հնարավորիս, ավելի հարուստի հետ»[49]։

Ինքը՝ Պիեռ Աբելարդը, վերարտադրում է նրա փաստարկները (մեջբերելով Էլոիզային) Historia Calamitatum նամակում[48]։ Էլոիզան նաև քննադատել է երեխա ունենալը և երեխաների խնամքը, ինչպես նաև ուսումն ու ծնող լինելը համատեղելու անհնարինությունը։ Էլոիզան, ըստ երևույթին, գերադասել է այն, ինչ նա ընկալում էր որպես սեքս աշխատանքի ազնվություն, քան այն, ինչ նա ընկալում էր որպես ամուսնության կեղծավորություն.

«Եթե կին կոչվելն ավելի սուրբ և տպավորիչ է թվում, իմ ականջին սիրուհի կոչվելը միշտ ավելի քաղցր է հնչել կամ, եթե չամաչեմ, հարճ կամ պոռնիկ կոչվելը... Աստված վկա, եթե Օգոստոսը, որն իշխում է ամբողջ երկրի վրա, ինձ արժանացներ իր հետ ամուսնանալու պատվին և ինձ հավիտյան տիրակալ դարձներ ամբողջ աշխարհի վրա, ինձ ավելի քաղցր և պատվաբեր կթվա քո սիրուհին լինել, քան նրա կայսրուհին»[45]։ (Լատինական բառը, որը նա ընտրել է, այժմ թարգմանվում է որպես «պոռնիկ», scortum [ «ամորձապարկ» բառից, որը լատ. նշանակում է «թաքցնել» կամ «մաշկ»]. հետաքրքիր է միջնադարյան գործածության մեջ տերմինը նշանակել է տղամարդ մարմնավաճառ կամ «վարձով տղա»)[48][50]։

Իր հետագա նամակներում Էլոիզան իր ամուսնու՝ Աբելարդի հետ մշակել է կանանց կրոնական կառավարման և կանանց կրթության մոտեցում՝ պնդելով, որ կանանց մենաստանը ղեկավարվի կանոններով, որոնք համապատասխանում են կանանց կարիքներին[51][52]։

Էլոիզան ժամանակակից ֆեմինիստ գիտնականների կարևոր նախահայրն է` որպես առաջին կին գիտնականներից մեկը և առաջին միջնադարյան կին գիտնականը, ով քննադատաբար քննարկել է ամուսնությունը, ծնող լինելը և սեքս աշխատանքը[53][54]։

Ազդեցությունը գրականության վրա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլոիզան կարևոր տեղ ունի ֆրանսիական գրականության պատմության և ֆեմինիստական ներկայացուցչության զարգացման մեջ։ Թեև նրա նամակներից քչերն են պահպանվել, նրանք, որոնք կան, տասներեքերորդ դարի վերջից սկսած համարվում են ֆրանսիական գրականության հիմնարար «հուշարձան»։ Նրա նամակագրությունը, ավելի էռուդիկ, քան էրոտիկ, հանդիսանում է դաստիարակչական վեպի (Bildungsroman) լատինական հիմքը և դասական էպիստոլար ժանրի մոդելը, և որն ազդել է այնպիսի տարբեր գրողների վրա, ինչպիսիք են Կրետյեն դե Տրուան, Մադամ դը Լաֆայետը, Շոդերլոս դե Լակլոն, Ռուսոն և Դոմինիկ Օրին։

Լեգենդի վաղ զարգացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ժան դը Մյունը՝ Էլոիզայի ստեղծագործության առաջին թարգմանիչը, նաև առաջին մարդն է, ով մոտ 1290 թվականին միջնադարյան գրականության ամենահայտնի և հանրաճանաչ գործերից մեկում հին ֆրանսերենով գրած Ռոման դե լա Ռոուզ (ֆր.` Roman de la Rose, թարգմ.` «Վարդի սիրավեպը») այլաբանական պոեմի 8729-8802 տողերում մեջբերել է Էլոիզայի և Աբելարդի առասպելը, ինչը պետք է նշանակեր, որ Էլոիզայի ստեղծագործությունը բավականաչափ հայտնի էր, որպեսզի ընթերցողը հասկանար ակնարկը։
  • Մոտ 1337 թվականին Պետրարկան ձեռք է բերել նամակագրության պատճենը, որն արդեն ներառում էր Historia Calamitatum-ը (թարգմ.` Ժան դե Մյուն)։ Պետրարկան ձեռագրին ավելացրել է բազմաթիվ նշումներ, նախքան հաջորդ տարի սկսել է ստեղծել Լոր դը Սադին նվիրված «Կանցիոնիեր» երգերի ժողովածուն[55]։
  • Բրետոնական ողբի երգը ( Gwerz ) վերնագրված Loiza ac Abalard-ը կախարդուհի-ալքիմիկոսի հատկանիշներով Էլոիզա անունով հնագույն դրուիդուհու մասին է, որը հավաքում է «ոսկե խոտ»։ Այստեղից տարածվել է հանրաճանաչ ավանդույթ, որը, հավանաբար, սկիզբ է առել Բրետանում (Ռյուիս թերակղզի) և հասնել մինչև Նեապոլ։ Այս տեքստը և նրա հետագա ավանդույթը կապել են մոգությունը ռացիոնալիզմի հետ, որը մնացել է Աբելարդյան աստվածաբանության կարևոր բաղադրիչ, ինչպես այն ընկալվում էր մինչև քսաներորդ դարը։
  • 1583 թվականին Պարակլետի աբբայությունը, որը մեծապես վնասվել էր Կրոնական պատերազմների ժամանակ, լքվել է իր վանական բնակիչների կողմից, ովքեր համաձայն չէին իրենց վերադաս մայրապետի` հուգենոտների նկատմամբ համակրանքի հետ։ Վանամայր Մարիա դը Լառոշֆուկոն, որը Լյուդովիկոս XIII- ի կողմից էր նշանակվել այդ պաշտոնում 1599 թվականին, չնայած Հռոմի 231 պապ Կղեմես VIII-ի (1536-1605) հակառակությանը, հաստատության հեղինակությունը վերականգնելու նպատակով` կազմակերպել է Էլոիզայի և Աբելարդի պաշտամունքը։

Վաղ ժամանակակից շրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Առաջին լատիներեն հրատարակությունից հետո, որը կատարել է Անդրե Դյուշենը և որը թվագրված է 1616 թվականին, Բյուսիի կոմս Ռոժե Ռաբյուտինը (1618-1693), որպես իր զարմուհու` մարկիզուհի դը Սևինյեի հետ էպիստոլյար նամակագրության մի մաս, 1687 թվականի ապրիլի 12-ին նրան ուղարկել է խիստ մասնակի և ոչ ճիշտ թարգմանություն, մի տեքստ, որը ներառվել է գրողի երկերի հետմահու ժողովածուում։
  • Ալեքսանդր Փոփը, ոգեշնչված անգլերեն թարգմանությամբ, որը բանաստեղծ Ջոն Հյուզը կատարել էր Բուսիի կոմս Ռաբուտինի թարգմանությամբ, առասպելը կրկին դարձրել է նորաձև` 1717 թվականին հրատարակելով հանրահայտ «Էլոիզան Աբելարդին» ողբերգական պոեմը, որը նախատեսված էր որպես նամանակում` պաստիշ (ֆր.՝ pastiche պաշտետ, խառնուրդ) ոճավորում, և կապված չէր իսկական նամակների հետ։ Բնօրինակ տեքստն անտեսվել է, և օգտագործվել են միայն հերոսներն ու սյուժեն[56]։
  • Քսան տարի անց Պիեռ-Ֆրանսուա Գոդարդը (1689-1761) պատրաստել է Բուսիի կոմս Ռաբուտինի տեքստի ֆրանսերեն չափածո տարբերակը։
  • Ժան-Ժակ Ռուսոն օգտագործել է կրկին հեղինակություն դարձած կերպարը իր «Յուլիա կամ նոր Էլոիզա» (Julie ou la Nouvelle Héloïse) վեպում, որը 1761 թվականին վերանվանել է «Երկու սիրահարների նամակներ» (Lettres des deux amans) վերնագրով։
  • 1763 թվականին ֆրանցիացի բանաստեղծ Շառլ-Պիեռ Կոլարդոն ընդհանուր գծերով թարգմանել է Փոփի պատկերած պատմության տարբերակը, որում Էլոիզան պատկերված է որպես միանձնուհի, որը նամակներ է գրում Աբելարդին, և տարածել է լեգենդի սենտիմենտալ տարբերակը ամենուր։
  • Անդրե-Շառլ Կալյոյի մշակած և Անդրե Դյուշենի ժառանգորդուհու թողարկած հրատարակությունը հետագայում էլ ավելի է տարածել ընթերցողների շրջանում Էլոիզայի կերպարի այս վերապատկերումների հավաքածուն։

Ռոմանտիկ շրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էլոիզայի կոլիբրի (Atthis heloisa)
  • Ռոմանտիկ շրջանի հենց սկզբում՝ 1807 թվականին, կառուցվել է Էլոիզայի և Աբելարդի նեոգոթական հուշարձանը, որը 1817 թվականին տեղափոխվել է Փարիզ, Պեր Լաշեզ (Cimetière de l'Est):
  • 1836 թվականին Ավգուստ Կրուզե դե Լեսերը՝ Մոնպելյեի նախկին պրեֆեկտը տրամադրել է «LI բանաստեղծություններ Էլոիզայի և Աբալարդի կյանքից և դժբախտություններից» («LI poèmes de la vie et des malheurs d'Eloïse et Aballard») թարգմանությունը, որը հրատարակվել է «Սիդի սիրավեպերը» («Romances du Cid») նրա թարգմանության հետ մեկտեղ։
  • 1836 թվականին գիտնական Վիկտոր Կուզինը Էլոիզային է անդրադարձել՝ որպես Աբելարդի վերաբերյալ իր ուսումնասիրությունների մի մաս։
  • Հանրակրթության նախկին նախարար Ֆրանսուա Գիզոն 1839 թվականին հրապարակել է իր առաջին կնոջ՝ Պոլին դը Մյոլանի հետմահու էսսեն, որպես «Աբելարդի և Էլոիզայի նամակները» մեծ տարածում գտած առաջին հրատարակության նախաբան, որն ավելի շուտ վերաշարադրանք է, քան ֆրանսերեն թարգմանություն և երկու հատորով, որոնք պատկերազարդել է Ժան Ժիգուն։
  • 1839 թվականին թռչնաբաններ Ռենե Պրիմվերե Լեսսոնը և Ադոլֆ Դելատտրը կարճակտուց կոլիբրին տվել են Էլոիզայի կոլիբրի անվանումը (կամ Atthis heloisa)` ի պատիվ Էլոիզայի։
  • 1845 թվականին Ժան-Պիեռ Վիբերը ստեղծել է վարդի մի տեսակ, որն անվանվել է Էլոիզայի անունով։
  • Հետևելով ռոմանտիկ ավանդույթին՝ Լամարտինը 1859 թվականին հրատարակել է «Հելոիզա և Աբելարդ» (Héloïse et Abélard) տարբերակը։
  • 1859 թվականին Ուիլկի Քոլինզը հրատարակել է հանրաճանաչ «Սպիտակազգեստ կինը» վեպը, որը հիմնված է նմանատիպ պատմության վրա, որտեղ ուսուցիչը սիրահարվում է իր աշակերտուհուն, պատմությունը նաև էպիստոլար ձևաչափով է։
  • Աբելարդի կենսագիր Շառլ դը Ռեմուսատը 1877 թվականին գրել է պիես՝ հիմնված միջնադարյան գործիչների պատմությունների վրա։

Վիճելի հարցեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքների վերագրում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլոիզայի անվան հետ կապված գրվածքները նրանց պատմության ընթացքի մեծ մասի վերաբերյալ եղել են գիտնականների տարաձայնությունների առարկա։

Ամենահաստատված փաստաթղթերը, և, համապատասխանաբար, նրանք, որոնց իսկությունը ամենաերկարը վիճարկվել է, նամակների շարքն են, որոնք սկսվում են Աբելարդի Historia Calamitatum- ով (համարվում է որպես թիվ 1 նամակ) և ներառում են չորս «անձնական նամակներ» (թիվ 2–5 նամակներ) և «ուղղորդման նամակներ» (թիվ 6-8 նամակներ) և որոնց թվում է նշանավոր Problemata Heloissae նամակը։ Այսօր գիտնականների մեծամասնությունն ընդունում է, որ այս նամակները գրել են հենց Էլոիզան և Աբելարդը։ Ջոն Բենթոնը այս փաստաթղթերի ամենահայտնի ժամանակակից թերահավատն է։ Էթյեն Գիլսոնը, Փիթեր Դրոնկը և Կոնստանտ Մյուսը պահպանում են հիմնական տեսակետը, որ նամակները իսկական են, պնդելով, որ թերահավատ տեսակետը մեծապես հենվում է դրա պաշտպանների կանխակարծությամբ ստեղծած պատկերացումներով[57]։

Էլոիզա, Աբելարդ և սեռական համաձայնություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աբելարդը հրահանգում է Էլոիզային. աջ կողմի նկարում երևում է Էլոիզայի խուսափողական դիրքը, նկարիչ` Լեոն-Մարի-Ժոզեֆ Բիլարդետ (1818-1862)

Ակադեմիական գիտնականների և հայտնի գրողների մեծամասնությունը մեկնաբանել է Էլոիզայի և Աբելարդի հարաբերությունների պատմությունը որպես համաձայնեցված և ողբերգական սիրավեպ։ Այնուամենայնիվ, մեծ հակասություններ են առաջացել հինգերորդ նամակում Աբելարդի մեջբերումից, որտեղ նա ակնարկում է, որ Էլոիզայի հետ սեռական հարաբերությունները, գոնե որոշ կետերում, համաձայնեցված չեն եղել։ Փորձելով ետ պահել Էլոիզային իր ռոմանտիկ հիշողություններից և խրախուսել նրան լիովին ընդունել կրոնը, նա գրում է.

«Երբ դու ինքդ դեմ էիր [սեքսին] և ողջ ուժով դիմադրում, և փորձում էիր ինձ հետ պահել դրանից, ես հաճախ ստիպում էի քեզ համաձայնվել սպառնալիքներով և հարվածներով (որովհետև դու ավելի թույլն էիր)»[58]։

Սակայն այս հատվածը բացարձակապես հակասում է էլոիզայի՝ իրենց հարաբերությունների նկարագրությանը, որտեղ նա խոսում է Աբելարդին «ցանկանալու» և «ձգտելու» մասին` վայելելով իրենց սեռական հարաբերությունները և դեռ ավելին. ներկայացնում է, թե ինքն է որոշել հետապնդել նրան Նոտր Դամի «հազարավոր» տղամարդկանց թվում[59]։

Այնուամենայնիվ, հենվելով բացառապես Աբելարդի հինգերորդ նամակում նշված նախադասության վրա՝ Մերի Էլեն Ուեյթը 1989 թվականին պնդել է, որ Էլոիզան կտրականապես դեմ է եղել սեռական հարաբերություններին ՝ այդպիսով ներկայացնելով նրան որպես զոհ, իսկ Աբելարդին պատկերել է որպես իր աշակերտուհու նկատմամբ սեռական ոտնձգություններ կատարելով նրան նվաստացնող և բռնաբարող[60]։

Գիտնականների մեծամասնությունը հակառակ կարծիք ունեն Աբելարդի ինքնապատկերման մեկնաբանության հարցում։ Ըստ Հռոմի ամերիկյան ակադեմիայի անդամ Ուիլյամ Լևիտանի, «Ընթերցողներին կարող է զարմացնել իր իսկ էջերում ներկայացված անհրապույր կերպարը [այլ տեղերում ինքն իրեն գովաբանող Աբելարդի]... Այստեղ մոտիվը [սառը գայթակղության մեջ ինքն իրեն մեղադրելու] մասամբ պաշտպանողական է... որ Աբելարդն իր վրա վերցնի ողջ բարոյական բեռը և, որքանով որ կարող է, պաշտպանի Պարակլետի այժմ լայնորեն հարգված մայրապետին, ինչպես նաև մասամբ արդարացնող [Էլոիզային]` իր հանցագործությունը մեծացնելով պատժի հասցնելու աստիճանի»[61]։

Դեյվիդ Վուլստանը գրում է. «Historia Calamitatum նամակում Աբելարդի պատմածների մեծ մասը չի համապատասխանում իրականությանը. իր աշակերտուհուն սառնասրտորեն գայթակղության համար մեղադրելու նրա պնդումը հազիվ թե հաստատվում է Էլոիզայի նամակներով. այս և տարբեր ենթադրյալ խախտումները, թվում է, հորինված են, որպեսզի ստեղծեն ենթադրյալ մեղքը, որը նա պետք է քավի իր նահանջով դեպի վանականություն և հեռու մնալով իր նախկին սիրուհուց»[62][63]։

Այդպիսով, Էլոիզան Աբելարդի նամակներին պատասխաննելով դրդված է պարզաբանել իրադրությունը, որ ամեն դեպքում ինքն է իրենց հարաբերությունների նախաձեռնողը եղել։ Էլոիզայի նամակներում շատ ավելի դրական է իրենց անցյալ հարաբերությունների նկատմամբ վերաբերմունքը, քան Աբելարդի նականերում է։ Նա չի հրաժարվում, որ իրենց հանդիպումները մեղսավոր համարելուց և չի ընդունում, որ [Աբելարդի] սերն իր հանդեպ կարող է մեռնել, նույնիսկ... կաստրացիայի սարսափելի արարքից հետո[62]։

которые изображают ее соучастницей, если не инициатором сексуального взаимодействия, и положение Абеляра как аббата по отношению к Элоизе, аббатисе, перед которой он был в долгу ответственности и опеки.

Աբելարդի դաժան վերաբերմունքի կամ ոտնձգությունների այս մեղադրանքները հետաքննելու համար կարևոր է հաշվի առնել այն ժամանակվա կոպիտ սեռական էթիկան (որում նման հարաբերությունները սովորաբար ընդունվում էին որպես համաձայնություն հաստատող). Էլոիզայի նամակներում նա ներկայացված է որպես մեղսակից, եթե ոչ սեռական փոխհարաբերությունների նախաձեռնող, իսկ Աբելարդին որպես Էլոիզայի վանահայր, որի հանդեպ նա պարտավորվածություն ուներ[61]։

Պատկերելով իրեն՝ ամորձատված և ապա ապաշխարած վանական, որպես նրանց կապի մեղավոր, նա հերքել է Էլոիզայի սեփական սեռական սկանդալը և պահպանել է նրա համբավը։ Էլոիզայի կողմից սեռական ոտնձգության մասին պնդումն ավելին կվտանգեր Աբելարդի ունեցվածքի անձեռնմխելիությունը՝ Պարակլետի աբբայությունը, որին կարող էին հավակնել կառավարության կամ կաթոլիկ եկեղեցու ավելի հզոր գործիչները։ Էլոիզայի նախկին մենաստանը Արժանտյոյում և մեկ այլ մենաստան Սուրբ Էլոյում արդեն փակվել էին կաթոլիկական հիերարխիայի կողմից՝ միանձնուհիների կողմից սեռական անպատշաճության մեղադրանքների պատճառով։ Տղամարդ վանականների կողմից ղեկավարվող վանքերը հիմնականում նման վտանգի տակ չէին, ուստի իր վրա զղջացող սրիկայի իր համբավ վերցնելոը չէր վնասի Աբելարդին։

2009 թվականին Կարեն Ուորենի հետ հարցազրույցում Ուեյթեն նշել է, որ ինքը «մեղմացրել է այն դիրքորոշումը, որը [նա] ավելի վաղ ուներ»՝ հաշվի առնելով Մյուսի կողմից «Երկու սիրահարների նամակների» (Epistolae Duorum Amantium) հետագա վերագրումը Աբելարդին և Էլոիզային (որը Ուեյթն ընդունում է), թեև նրան շարունակում է անհանգստացնել այս հատվածը[64]։

Հուղարկավորություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլոիզայի թաղման վայրն անորոշ է։ Աբելարդի ոսկորները նրա մահից հետո տեղափոխվել են Պարակլետի աբբայություն, իսկ Էլոիզայի մահից հետո (1163/1164 թվականներին) նրա ոսկորները դրվել են Աբելարդի կողքին։ Զույգի ոսկորները դրանից հետո մի քանի անգամ տեղափոխվել են, բայց դրանք պահպանվել են նույնիսկ Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակաշրջանում, և այժմ ենթադրվում է, որ դրանք գտնվում են արևելյան Փարիզի Պեր Լաշեզ գերեզմանատան հայտնի գերեզմանում։ Համարվում է, որ 1817 թվականին նրանց աճյունների տեղափոխումն այնտեղ զգալիորեն նպաստել է այդ գերեզմանատան ժողովրդականությանը, այն ժամանակ դեռևս Փարիզի կառուցապատված տարածքից հեռու։ Ավանդույթի համաձայն, սիրահարները կամ սիրահարված միայնակները նամակներ են թողնում դամբարանի մոտ՝ հարգանքի տուրք մատուցելու զույգին կամ իրական սեր գտնելու հույսով։

Սա, սակայն, մնում է վիճելի։ Պարակլետի աբբայությունում պնդում են, որ Աբելարդն ու Էլոիզան թաղված են այնտեղ, և որ այն, ինչ գոյություն ունի Պեր Լաշեզում, պարզապես հուշարձան է[65] կամ կենոտաֆ (խորհրդանշական դամբարան)։ Մյուսները կարծում են, որ թեև Աբելարդը թաղված է Պեր Լաշեզի գերեզմանատանը, Էլոիզայի աճյունը մեկ այլ տեղ է։

Մշակութային անդրադարձներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գարականությունում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ժան-Ժակ Ռուսոյի 1761 թվականի «Յուլիա կամ նոր Էլոիզա» վեպը վերաբերում է Էլոիզայի և Աբելարդի պատմությանը։
  • Մարկ Տվենի «Անմեղներն արտասահմանում» կատակերգական ճանապարհորդությունը (1869) պատմում է Աբելարդի և Էլոիզայի պատմության երգիծական, կատակերգական տարբերակը։
  • Էթյեն Ժիլսոնի 1938 թվականի «Էլոիզա և Աբելարդ» պարունակում է նրանց կյանքի պատմական պատմությունը։
  • Ջորջ Մուրի 1921 թվականի «Էլոիզա և Աբելարդ» վեպը վերաբերում է նրանց ողջ հարաբերություններին՝ առաջին հանդիպումից մինչև վերջնական բաժանումը։
  • Չարլզ Ուիլյամսի 1931 թվականի «Առյուծի տեղը» վեպի կերպարներից մեկը՝ Դամարիսը, իր հետազոտությունը կենտրոնացնում է Փիթեր Աբելարդի վրա[66]։
  • Հելեն Վադդելի 1933 թվականի Պիտեր Աբելարդ վեպը պատկերում է երկուսի սիրավեպը։
  • Դոդի Սմիթի 1948 թվականի «Ես գրավում եմ ամրոցը» վեպում պատկերված է Էլոիզա և Աբելարդ անունով շուն և կատու[67]։
  • Մարիոն Միդի 1976 թվականի «Գողանալ դրախտը» վեպը պատկերում է սիրավեպը և ադապտացվել է համանուն ֆիլմի։
  • Շարան Նյումանի Քեթրին Լևենդուրի մասին Catherine LeVendeur միջնադարյան առեղծվածների շարքում ներկայացված են Էլոիզան, Աբելարդը և Աստրոլաբը որպես գլխավոր հերոսի դաստիարակներ և ընկերներ։
  • Լորեն Գրոֆի 2006 թվականի «L. DeBard and Aliette» պատմվածքը` «Նուրբ ուտելի թռչուններ» (Delicate Edible Birds) ժողովածուից, վերստեղծում է Էլոիզայի և Աբելարդի պատմությունը, որը տեղի է ունենում 1918 թվականին Նյու Յորքում։
  • Վենդի Ուեյթի 2008 թվականի նկարազարդ հանգավոր մանկական պատմվածքը` Աբելարդն ու Էլոիզան, պատկերում է միջնադարյան սիրահարների անուններով երկու կատուների բարեկամությունը։
  • Շերի Ջոնսի 2014 թվականի «Սիրո սուր կեռիկը» վեպը Աբելարդի և Էլոիզայի գեղարվեստական պատմությունն է։
  • Մենդի Հագերի 2017 թվականի «Էլոիզա» վեպը պատմում է Էլոիզայի պատմությունը մանկությունից մինչև մահ՝ հաճախակի հղում կատարելով նրանց գրվածքներին։
  • Ռիկ Ռիորդանի 2017 թվականի «Ապոլոնի փորձությունները. մութ մարգարեություն» գիրքն ունի զույգ գրիֆոններ՝ Էլոիզա և Աբելարդ անունով։
  • Լուիզա Ռինսերի 1991թվականի Abaelard's Liebe (գերմաներեն) վեպը պատկերում է Էլոիզայի և Աբելարդի սիրո պատմությունը նրանց որդու՝ Աստրոլաբի տեսանկյունից։
  • Աբելարդը և Էլոիզան հիշատակվում են Դեյվիս Ռոբերտսոնի «Ապստամբ հրեշտակները» վեպում։
  • Հենրի Ադամսը մի գլուխ է նվիրում Մոն Սեն Միշելի և Շարտերի աբայություններում Աբելարդի կյանքին։
  • Ջեյմս Քերոլի 2017 թվականի «The Cloister» վեպը վերապատմում է Աբելարդի և Էլոիզայի պատմությունը՝ այն միահյուսելով կաթոլիկ քահանայի և ֆրանսիացի հրեա կնոջ ընկերության հետ Հոլոքոստից հետո, քսաներորդ դարում։
  • Մելվին Բրեգի 2019 թվականի «Սեր առանց վերջի» վեպը միահյուսում է Էլոիզայի և Աբելարդի լեգենդար միջնադարյան սիրավեպը ժամանակակից պատմաբանի՝ դստեր հետ հաշտվելու պայքարի հետ։

Արվեստում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմաթիվ արվեստի գործեր են ստեղծվել Էլոիզայի և Աբելարդի սիրային պաատմության թեմայով[68]։ Մասնավորապես`

  • Héloïse et Abeilard, յուղաներկ պղնձի վրա, Ժան-Բատիստ Գոյե (1830)
  • Աբելարդուսը և Էլոիզան զարմացած են վարպետ Ֆուլբերով, յուղաներկ, ռոմանտիստ նկարիչ Ժան Վինյո (1819)
  • Աբելարդի և Էլոիզայի հուշարձանը Le Pallet- ում, Սիլվիան և Բիլալ Հասան-Կուրժո
  • Էլոիզա և Աբելարդ, Սալվադոր Դալիի նկարը
  • Abelard und Heloise, յուղաներկ կտավի վրա, հեղինակ՝ Գաբրիել ֆոն Մաքս (մոտ 1900-1915 թվականներ), Ջեք Դոլթոնի հավաքածու[69]։

Երաժշտությունում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Բրիտանական Third Ear Band խմբի 1970 թվականի սաունդթրեք ալբոմը[70]։
  • Mon Abélard, mon Pierre, քվեբեկ երգչուհի Քլեր Պելլետիեի երգերից մեկը նրա Murmures d'histoire ալբոմում[71]։
  • Pájaros de Portugal, Խոակին Սաբինայի երգը հղում է անում նրանց ողբերգությանը[72]։

Պոեզիայում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ֆրանսուա Վիլոնի «Ballade des Dames du Temps Jadis» («Անցյալի ժամանակների տիկնանց բալլադ») միջին ֆրանսերենով գրված պոեմի երկրորդ հատվածում հիշատակվում է Էլոիզան և Աբելարդը։
  • Նրանց պատմությունը ոգեշնչել է վիկտորիանական անգլիացի բանաստեղծ Քրիստինա Ռոսսետիին, որը գրել ` «Միաբանության շեմը» բանաստեղծությունը։
  • Նրանց պատմությամբ է ոգեշնչվել անգլիացի բանաստեղծ Ալեքսանդր Փոփիին, որը գրել է «Էլոիզան Աբելարդին» բանաստեղծությունը։
  • Ռոբերտ Լոուելի «Պատմություն» (1973) բանաստեղծական ժողովածուում «Էլոիզա և Աբելարդ» բանաստեղծությունը պատկերում է սիրահարներին նրանց բաժանումից հետո։

Բեմականացում և էկրանավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ռոնալդ Միլարի «Աբելարդ և Էլոիզա» պիեսը 1971 թվականի Բրոդվեյի բեմադրությունն էր Բրուկս Աթկինսոնի թատրոնում՝ Դիանա Ռիգգի և Քեյթ Միշելի գլխավոր դերակատարմամբ. սցենարը հրատարակել է Samuel French, Inc. (Լոնդոն), 1970 թվականին։
  • Լինել Ջոն Մալկովիչ ֆիլմում կերպարը՝ Քրեյգ Շվարցը (մարմնավորում է Ջոն Կյուսակը ), անհաջող տիկնիկավարը, բեմադրում է շրջիկ տիկնիկային շոու՝ պատկերելով Էլոիզայի և Աբելարի նամակագրությունը։ Նրան ծեծի է ենթարկում զայրացած հայրը՝ սեռական հարաբերություններ ակնարկելու պատճառով։
  • Ֆիլմը, «Գողանալ դրախտը» (1988), ներկայացնում է նրանց պատմությունը և գլխավոր դերերում են Դերեկ դե Լինտը, Քիմ Թոմսոնը և Դենհոլմ Էլիոթը։ Ֆիլմը հիմնված է Մարիոն Միդի 1979 թվականի համանուն վեպի վրա։
  • Սոպրանոները ( Զգացմունքների դաստիարակություն ) սերիալի 58-րդ դրվագում Կարմելա Սոպրանոն գտնում է Աբելարդի և Էլոիզայի նամակների պատճենը` իր նախկին սիրեկանի՝ պարոն Վեգլերի լոգարանից օգտվելիս։ Գիրքն ակնարկում է ինչպես Կարմելայի և պարոն Վեգլերի ռոմանտիկ սիրավեպի անհնարինությունը, այնպես էլ հավանաբար, ճակատագրի հեգնանքով, Կարմելայի և նրա դստեր՝ Մեդոուի պլատոնական սիրո դատապարտվածությունը. տարիներ շարունակ մոր ու դստեր համար ավանդույթ էր դարձել «Պլազա» հյուրանոցում Էլոիզայի դիմանկարի մոտ թեյ խմելը։
  • Անն Քարսոնի 2005 թվականի Decreation հավաքածուն ներառում է Աբելարդի և Էլոիզայի մասին սցենար։
  • Հենրի Միլլերն օգտագործում է Աբելարդի «Historia Calamitatum» նախաբանը որպես Այծեղջյուրի արևադարձը վեպի նշանաբան (1938)։
  • Հովարդ Բրենտոնի «Ծայրահեղություն. Աբելարդի և Էլոիզայի պատմությունը» (In Extremis: The Story of Abelard & Heloise ) պիեսի պրեմիերան տեղի է ունեցել Շեքսպիրյան Գլոբուսում, 2006 թվականին[73]։
  • Մայքլ Շենեֆելտի բեմական պիեսը, Էլոիզա (2019)։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Digital Library for Dutch Literature (նիդերլ.) — 1999.
  2. ↑ WomenWriters
  3. ↑ Encyclopædia Universalis (ֆր.) — Encyclopædia Britannica, 1968.
  4. ↑ Find A Grave — 1996.
  5. ↑ Beaumont F. M. Manuel et itinéraire du curieux dans le cimetière du Père la Chaise (ֆր.) — Paris: 1828. — P. 94.
  6. ↑ Henry A. Le Père Lachaise historique, monumental et biographique (ֆր.) — Paris: chez l'auteur, 1852. — P. 26. — 116 p.
  7. ↑ Paix C. Mère Lachaise (ֆր.): 100 portraits pour déterrer le matrimoine funéraire — Paris: Cambourakis, 2022. — 128 p. — ISBN 978-2-36624-648-3
  8. ↑ 8,0 8,1 Historia Calamitatum, in Betty Radice, trans, The Letters of Abelard and Heloise, (Penguin, 1974), p. 66
  9. ↑ 9,0 9,1 Charrier, Charlotte. Heloise Dans L'histoire Et Dans la Legende. Librairie Ancienne Honore Champion Quai Malaquais, VI, Paris, 1933
  10. ↑ «A letter from Pope Eugene III to Heloise». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 3-ին.
  11. ↑ Herbermann, Charles, ed. (1913). Praelatus Nullius. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
  12. ↑ Abelard, Peter (2009.). «The letters of Heloise and Abelard : a translation of their collected correspondence and related writings /». lib.ugent.be. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 19-ին.
  13. ↑ Du Paraclete, Heloise. «The Problems of Heloise – Problemata Heloissae». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 24-ին.
  14. ↑ «Historia Calamitatum-ի անգլերեն թարգմանություն» [Իմ դժբախտությունների պատմությունը կամ իմ աղետների պատմությունը]. sourcebooks.fordham.edu. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 18-ին.
  15. ↑ Smith, Bonnie G. (2008). The Oxford encyclopedia of women in world history, Volume 1. Heloise: Oxford University Press. էջ 445. ISBN 978-0-19-514890-9. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  16. ↑ Burger, James (2006). Heloise and Abelard: A New Biography. HarperCollins. ISBN 9780060816131. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  17. ↑ Cook, Brenda. «The Birth of Heloise: New Light on an Old Mystery» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  18. ↑ Matheson, Lister M (2011). Icons of the Middle Ages: Rulers, Writers, Rebels, and Saints. Abelard's Early Life and Education. էջ 2. ISBN 978-1573567800. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  19. ↑ Shaffer, Andrew (2011). Great Philosophers Who Failed at Love. Harper Perennial. էջ 8. ISBN 978-0-06-196981-2. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  20. ↑ Shaffer 2011
  21. ↑ Smith 2008
  22. ↑ Smith Shearer, Barbara; Shearer, Benjamin F. (1996). Notable women in the life sciences : a biographical dictionary. Westport, CN: Greenwood Press. ISBN 0-313-29302-3.
  23. ↑ Levitan, William. Abelard and Heloise: The Letters and Other Writings.
  24. ↑ Mews, Constant. The Lost Love Letters of Abelard and Heloise.
  25. ↑ Nielsen, Jennifer. English Trans. of Latin source from Historia calamitatum and Letters 1-7, ed., J.T. Muckle and T. McLaughlin, Medieval Studies.
  26. ↑ «The Medieval University». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  27. ↑ Constant J Mews, Abelard and Heloise, (Oxford, 2005), p. 59
  28. ↑ Hughes, John (1787). Letters of Abelard and Heloise with a Particular Account of Their Lives, Amours, and Misfortunes: Extracted Chiefly From Monsieur Bayle by John Hughes, Esq., to Which Are Added, Four Poems, By Mr. Pope, and Other Hands. London: Printed for Joseph Wenman, No. 144, Fleet-Street. էջ 64.
  29. ↑ Historia Calamitatum, in Betty Radice, trans, The Letters of Abelard and Heloise, (Penguin, 1974), p. 69
  30. ↑ Brief History of Celibacy in the Catholic Church. https://www.futurechurch.org/brief-history-of-celibacy-in-catholic-church Արխիվացված 24 Հունվար 2021 Wayback Machine
  31. ↑ Historia Calamitatum, in Betty Radice, trans, The Letters of Abelard and Heloise, (Penguin, 1974), pp. 70–74.
  32. ↑ Historia Calamitatum, in Betty Radice, trans, The Letters of Abelard and Heloise, (Penguin, 1974), p. 75
  33. ↑ Abelard, Peter (2007). The letters and other writings. Hackett Pub Co. ISBN 978-0-87220-875-9. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  34. ↑ Historia Calamitatum
  35. ↑ Bovey, Alixe. Women in Medieval Society, 2015. https://www.bl.uk/the-middle-ages/articles/women-in-medieval-society#:~:text=Once%20widowed%2C%20such%20women%20had,veil'%20and%20become%20a%20nun Արխիվացված 15 Փետրվար 2021 Wayback Machine.
  36. ↑ Burge, James. Heloise and Abelard: A New Biography, 2006
  37. ↑ Williams, Harold. The Universe in Your Hand: Teaching Astronomy Using an Astrolabe. 1994. http://adsabs.harvard.edu/full/1996ASPC...89..292W Արխիվացված 14 Փետրվար 2021 Wayback Machine
  38. ↑ Base Mérimée: Base Mérimée: Ancienne abbaye du Paraclet, Ministère français de la Culture. ֆրանսերեն
  39. ↑ Necrology of the Paraclete, in Enid McLeod, Héloise, London: Chatto & Windus, 2nd edn., 1971, pp. 253, 283-84
  40. ↑ Könsgen, Ewald. Epistolae duorum amantium: Briefe Abaelards und Heloises? (Mittellateinische Studien und Texte, viii.) Pp. xxxiii + 137. Leiden: Brill, 1974. Cloth, fl. 64.
  41. ↑ Mews, Constant. The Lost Love Letters of Heloise and Abelard. https://books.google.com/books?id=jolDwAEACAAJ Արխիվացված 15 Հունվար 2023 Wayback Machine
  42. ↑ Clanchy, Michael. Abelard: A Medieval Life. 1999.
  43. ↑ Mews, Constant. Abelard and Heloise (Great Medieval Thinkers). Oxford, 2005.
  44. ↑ McGlaughlin, Mary Martin. Listening to Heloise. https://www.palgrave.com/gp/book/9780312213541 Արխիվացված 14 Ապրիլ 2021 Wayback Machine
  45. ↑ 45,0 45,1 McGlaughlin, Mary and Bonnnie Wheeler. The Letters of Heloise and Abelard.
  46. ↑ Findley, Brooke Heidenreich (2006). «Does the Habit Make the Nun? A Case Study of Heloise's Influence on Abelard's Ethical Philosophy». Vivarium. 44 (2/3): 248–275. doi:10.1163/156853406779159446. JSTOR 41963758.
  47. ↑ Jeske, Diana. Wholly Guilty and Wholly Innocent. https://blue-stocking.org.uk/2008/04/01/wholly-guilty-and-wholly-innocent/ Արխիվացված 30 Հունվար 2021 Wayback Machine
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 «Astonishing Heloise: Review of The Letter Collection of Peter Abelard and Heloise edited by David Luscombe Oxford». London Review of Books. 36 (2). 2014 թ․ հունվարի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 5-ին.
  49. ↑ 49,0 49,1 Fordham University. "Medieval Sourcebook Heloise: Letter to Abelard." Արխիվացված 29 Նոյեմբեր 2014 Wayback Machine Accessed 8 October 2014.
  50. ↑ Adams. University of Koeln. Words for Prostitute in Latin. http://www.rhm.uni-koeln.de/126/Adams.pdf Արխիվացված 14 Ապրիլ 2021 Wayback Machine
  51. ↑ Levitan, William. Abelard and Heloise: The Letters and Other Writings.
  52. ↑ Griffiths, Fiona J. (2004 թ․ մարտի 1). «'Men's duty to provide for women's needs': Abelard, Heloise, and their negotiation of the cura monialium». Journal of Medieval History. 30 (1): 1–24. doi:10.1016/j.jmedhist.2003.12.002. S2CID 162226996.
  53. ↑ Lara, Emily. Heloise: The Life of an Early Feminist. http://medium.com/@laraemily/the-life-of-an-early-feminist-df20f37f1d57 Արխիվացված 14 Ապրիլ 2021 Wayback Machine
  54. ↑ Chewning, SM. Review of Bonnie Wheeler: Listening to Heloise. https://doi.org/10.17077/1536-8742.1246
  55. ↑ «Francesco Petrarch - Father of Humanism». petrarch.petersadlon.com. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 23-ին.
  56. ↑ «The Humanities Handbook: The Letters of Peter Abelard and Heloise». web.archive.org. 2005 թ․ մարտի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 23-ին.
  57. ↑ Wulstan, David (2002 թ․ մայիսի 7). «Novi modulaminis melos: the music of Heloise and Abelard». Plainsong and Medieval Music. 11 (1): 1–23. doi:10.1017/S0961137102002012. S2CID 162848434. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 5-ին. For what the Epistolae project at Columbia University calls "a sensible discussion of the problem," see Newman, Barbara (1992). «Authority, authenticity, and the repression of Heloise». Journal of Medieval and Renaissance Studies. 22: 121–157. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 5-ին.
  58. ↑ trans. Etienne Gilson, qtd in Waithe (1989), 67
  59. ↑ Heloise and Discussion about Love. http://www.cultus.hk/latin_medieval/readings/Abelard_and_Heloise_----_%284.%20About%20Love%20%29.pdf Արխիվացված 1 Փետրվար 2021 Wayback Machine
  60. ↑ Mary Ellen Waithe, "Heloise: Biography," in A History of Women Philosophers, vol. 2, ed. Mary Ellen Waithe (Boston: Nijhoff, 1989), 67 doi:10.1007/978-94-009-2551-9_3
  61. ↑ 61,0 61,1 Levitan, William (2007). Abelard & Heloise. Hacket.
  62. ↑ 62,0 62,1 Wulstan, "Novi modulaminis melos" 2
  63. ↑ DAVID WULSTAN. Novi modulaminis melos: the music of Heloise and Abelard
  64. ↑ Warren, Karen (2009). An Unconventional History of Western Philosophy: Conversations Between Men and Women Philosophers. Views on Love: Rowman & Littlefield Publishers. էջ 129. ISBN 978-0-7425-5924-0. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  65. ↑ Clannish, M. T. (1999). Abelard: A Medieval Life. Wiley-Blackwell. էջ 328. ISBN 0-631-21444-5.
  66. ↑ «The Place of the Lion». www.fadedpage.com. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 25-ին.
  67. ↑ «I Capture the Castle». Goodreads (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մարտի 25-ին.
  68. ↑ «45 Abelard et Heloise ideas | pere lachaise cemetery, père lachaise, becoming a monk». Pinterest (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ մարտի 25-ին.
  69. ↑ «Gabriel von Max». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  70. ↑ Abelard & Heloise - Third Ear Band | Album | AllMusic (անգլերեն), Վերցված է 2024 թ․ մարտի 25-ին
  71. ↑ «Letra de Claire Pelletier - Mon Abélard, mon Pierre | Musixmatch». www.musixmatch.com (իսպաներեն). Վերցված է 2024 թ․ մարտի 25-ին.
  72. ↑ Joaquin Sabina - Pájaros De Portugal (Videoclip), Վերցված է 2024 թ․ մարտի 25-ին
  73. ↑ «Press Release Comedy July 2006» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Վիքիդարանի պատկերանիշը
Լատիներեն Վիքիդարանում կա այս հոդվածին վերաբերող բնօրինակ տեքստ:
Տես Heloisa

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էլոիզա» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էլոիզա» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էլոիզա&oldid=9990428» էջից