Նեբրասկա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Նեբրասկա (նահանգ)ից)
Նեբրասկա
անգլ.՝ Nebraska
flag of Nebraska?




ԵրկիրԱմերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Մասն էՄայրցամաքային նահանգներ
ՀիմնBeautiful Nebraska?
ԿարգավիճակԱՄՆ-ի նահանգ
Մտնում էԱՄՆ
ՎարչկենտրոնԼինքոլն
Ամենաբարձր կետPanorama Point?
ԲԾՄ790 մետր
Օրենսդրական մարմինNebraska Legislature?
Դատական մարմինNebraska Supreme Court?
Միության մուտքմարտի 1, 1867 (37-րդ)
Պաշտոնական լեզուներանգլերեն
Բնակչություն
1 961 504 մարդ (ապրիլի 1, 2020)[1] (38 տեղ)
Տարածք200 520 կմ²  (16 տեղ)
Հիմնադրված էմարտի 1, 1867 թ.
Սահմանակցում էՀարավային Դակոթա, Միսսուրի, Կոլորադո, Այովա, Կանզաս և Վայոմինգ
Ժամային գոտիUTC-7 և Ամերիկա/Չիկագո
ՀապավումNE[2], Nebr. և Neb.
ISO 3166-2 կոդUS-NE
Անվանված էՊլատ
ՄականունCornhusker State
Միության մուտքմարտի 1, 1867 (37-րդ)
nebraska.gov(անգլ.)

Նեբրասկա (անգլերեն՝ Լսել Nebraska), նահանգ ԱՄՆ-ի կենտրոնական մասում։ Բնակչությունը կազմում է 1 842 641 մարդ (2011)։ Նահանգի վարչական կենտրոնը Լինքոլն քաղաքն է, ամենախոշոր քաղաքը՝ Օմահան։ Նեբրասկան նահանգի կարգավիճակ ստացել է 1867 թվականին՝ որ դառնալով Միացյալ Նահանգների 37-րդ նահանգը։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Նեբրասկա» բառը եկել է հնդկացիական սու ցեղ լեզվից` Ñí Brásge կամ Ní Btháska, որը նշանակում է` «Հարթ ջուր», և այն անվանվում է Փլաթ գետի անունով, որը հոսում է նահանգով։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հատված Փլաթ գետից

Նեբրասկան հյուսիսից սահմանակից է Հարավային Դակոտային , արևելքից՝ Այովային, հարավ-արևելքից՝ Միսսուրիին, Կանզասին՝ հարավից, Կոլորադոյին՝ հարավ-արևմուտքից, Վայոմինգին՝ արևմուտքից։ Ընդհանուր առմամբ նահանգը ունի 93 շրջան։ Նեբրասկան բաժանվում է երկու ժամային գոտիների։ Նահանգի տարածքով արևելքից դեպի արևմուտք հոսում են երեք խոշորագույն գետեր։ Նայոբրերան հոսում է նահանգի հյուսիսային մասում, Փլանթը և Ռեպաբլիկամ-Ռիվերը՝ հարավային մասով։

Ըստ աշխարհագրական դիրքի Նեբրասկան բաժանվում է երկու շրջանի`տափաստանների և հսկա հարթավայրերի։

Արևմտյան Նեբրասկայի մեծ մասը զբաղեցնում են հսկա հարթավայրերը, որն էլ իր հերթին բաժանվում է ենթատարածաշրջանների։ Նահանգի ամենաբարձր կետը`Պանորամա-Փոինթ լեռն է։ Բացարձակ բարձրությունը կազմում է 1 653 մետր։ Այն գտնվում է Նեբրասկայի արևմուտքում։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեբրասկան բաժանվում է երկու կլիմայական գոտիների։ Նահանգի Արևելյան հատվածում կլիման մայրցամաքային է, իսկ արևմտյան մասում՝ չորային։ Ընդհանուր առմամբ Նեբրասկան բնութագրվում է ջերմաստիճանի սեզոնային տատանումներով և տեղումներով։ Այսինքն տաք ամառվա և ցուրտ ձմեռվա ջերմաստիճանները նահանգում գրեթե հավասար են։ Տարեկան միջին տեղումների քանակը արևելքից դեպի արևմուտք նվազում է, 800 մմ` հարավարևելյան մասում, իսկ արևմտյան մասում՝ 350 մմ։ Խոնավությունը զգալիորեն կրճատվել է։ Ձնակույտերը Նեբրասկա նահանգում շատ հաճախ են լինում, իսկ ձյան ծածկույթը հասնում է 65-ից 90 սմ-ի։ Նեբրասկայում ամենաբարձր ջերմաստիճանը գրանցվել է 48 °C (1936 թվականին), իսկ ամենացածր ջերմաստիճանը` -44 °C (12 փետրվարի 1899 թվականին)։

Նեբրասկայում գտնվում է, այսպես կոչված, Ալլեե տոռնադոն։ Ամռանը շատ հաճախ են լինում ամպրոպները, փոթորիկները և տոռնադոները։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեբրասկայի բնակչության խտությունը

2010 թվականի տվյալներով Նեբրասկայում բնակչությունը կազմել է 1 826 341 մարդ։ Համեմատած 2000 թվականի մարդահամարի տվյալների հետ, բնակչությունը աճել է 85 000 մարդով (5%)։ Հիմնականում դա պայմանավորված է բնական աճով։ Բնակչության կենտրոնը հիմնականում բաշխված է Պոլկի շրջանում։

Նեբրասկայի ռասայական կազմում գերակշռում են սպիտակամորթները՝ 93,53 %: Աֆրոամերիկացիները կազմում են 4.48% հնդիկացիները՝ 1.32%, ասիացիները՝ 1.58%, հավայացիները՝ 0.11%: Սպիտակամորթները բաժանվել են հետևյալ կերպ` գերմանական ամերիկացիներ՝ 38.6%, իռլանդացիներ՝ 12.4%, անգլիացիներ՝ 9.6%, շվեդներ՝ 4.9%, չեխեր՝ 4.9%: Տոկոսային հարաբերությամբ Նեբրասկան ԱՄՆ-ում առաջին տեղում է՝ չեխական ծագմամբ ամերիկացիների թվով։

Թերսթոնի շրջանում հնդկացիները մեծամասնությու են կազմում։

Ուրբանիզացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեբրասկա նահանգի միայն 11 %-ը ունի ավելի քան 3000 բնակիչ։ Կան հարյուրավոր բնակավայրեր, որտեղ բնակչությունը պակաս է 1000 բնակչից։ Նեբրասկայում կա գյուղական բնակչության թվի էական նվազում, որը հանգեցնում է գյուղական շատ դպրոցների միավորմանը։

Նեբրասկայում բնակչության նվազումը ընկած է 1990 թ-ից 2000 թվականների միջև։

Կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ կրոնի բնակչությունը բաժանվում է հետևյալ կերպ` քրիստոնյաներ՝ 90 %, իրենց չեն համարում որևէ կրոնի հետևորդ` 9%, այլ կրոններ 1%։ Քրիստոնեական բաշխումը՝ կաթոլիկներ (28 %), լյութերականներ (16 %), մեթոդիստներ (11 %), բապտիստներ (9 %), երիցականներ (4 %), այլ ուղղություններ (21 %), քրիստոնեական այլ համոզմունքներ (1 %)։

Օրենք և կառավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեբրասկա նահանգի մայրաքաղաք Լինքոլն քաղաքում

Նեբրասկայի կառավարությունը գործում է Նեբրասկա նահանգի Սահմանադրության համաձայն, որն ընդունվել է 1875 թվականին։ Իշխանությունը բաժանված է երեք ճյուղերի` գործադիր, օրենսդիր և դատական։

Գործող իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործադիր իշխանության ղեկավարը մարզպետն է (Pete Ricketts): Գործադիր իշխանության այլընտրանքային պաշտոնները ներառում են ` փոխնախագահը (ընտրվում է մարզպետի հետ միասին), գլխավոր դատախազը, պետական քարտուղարը, պետական գանձապետը և պետական վերահսկիչը։ Բոլոր այդ անձինք ընտրվում են չորս տարի ժամկետով։

Օրենսդիր իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեբրասկան միակ ամերիկյան նահանգն է, որն ունի մեկ միասնական խորհրդարան։ Չնայած այն կոչվում է «Օրենսդրական» (անգլ.՝ Օրենսդրություն), սակայն նրա անդամները իրենց «սենատորներ» են անվանում։ Նեբրասկայի օրենսդիրը ԱՄՆ-ի միակ «անկուսակցական» խորհրդարանն է։ Քվեաթերթիկները չեն նշում թեկնածուի կուսակցական պատկանելությունը։

Բանախոսը և հանձնաժողովի ղեկավարը ընտրվում են ձայների մեծամասնությամբ, և այդ անդամները կարող են լինել ցանկացած կուսակցության ներկայացուցիչներ։ Նեբրասկա նահանգի օրենսդիր մարմինը կարող է հաղթել մարզպետին. վետո` քվեների երեք-հինգերորդի մեծամասնությամբ։

Դատական իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեբրասկայում դատարանների ամենացածր մակարդակը թաղամասային դատարանն է։ Դրանցից բարձր են տասներկու մարզային դատարանները, որոնք միավորում են մի քանի թաղամասեր։ Նրանցից բարձր կանգնած է Նեբրասկա նահանգի Գերագույն դատարանը։ Բոլոր մակարդակների դատարաններն ընտրվում են ընտրությունների միջոցով։ Մինչև 2015 թ. մայիսի 27 -ը Նեբրասկայի նահանգում, որպես ամենախիստ պատժամիջոց, թույլատրվում էր մահապատիժը։ Սակայն XXI դարի առաջին տասնամյակում Նեբրասկայի նահանգում նման պատիժ չի կիրառվել։

Դաշնային իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ Սենատում Նեբրասկան ներկայացնում են Մայք Յոհանեսը (հանրապետականներից) և Բեն Նելսոնը (դեմոկրատներից)։

ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատում Նեբրասկան ունի երեք ներկայացուցիչներ։ 2011 թ. նրանք էին՝ Ջերֆ Ֆորտենբերրին, Լի Թերրին և Էդրիան Սմիթը (հանրապետականներ)։ Պետական օրենքները նախատեսում են ձայների միասնական համախմբում՝ ընտրական կոլեգիա, ձայներից հինգը, որ հատկացված է նահանգին, միայն 2 թեկնածու է ստանում, նրանք, ովքեր պետության մեջ հավաքել են ձայների ամբողջ մեծամասնությունը, իսկ մնացած երեք հաղթողները` պետության երեք ընտրատարածքներից յուրաքանչյուրում։ Առաջին անգամ ընտրական ձայների բաժանում կատարվեց ԱՄՆ նախագահական ընտրություններում (2008), երբ պետության բնակչության մեծամասնությունը քվեարկել էր Ջոն Մաքքեյնի օգտին, սակայն երեք ընտրաշրջաններից մեկում հաղթել էր Բարաք Օբաման։ Այսպիսով, Նեբրասկայի յուրաքանչյուր 5 ընտրողներից մեկի ձայնը Օբամայինն էր։ Նման համակարգ ընդունվել է նաև ԱՄՆ Մեն նահանգում, որը, սակայն, պատմության մեջ երբեք ընտրաձայնը չի կիսում։

Հանցագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008 -թ Նեբրասկայում գրանցվել է 56754 հանցագործություն, այդ թվում` 68 սպանություն։

Խոշոր քաղաքներ և տեսարժան վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լինկոլնի կենտրոն
  • Օմահա — 408 958
  • Լինքոլն — 258 379
  • Բելվույու — 50 137
  • Գրանդ-Այլնդ— 48 520
  • Կարնի — 30 787
  • Ֆրիմոնթ — 26 397
  • Հեյսթնինհգ — 24 907
  • Նորթ-Փլաթ — 24 733

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]