Jump to content

Զարդանաշեն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գյուղ
Զարդանաշեն
ադրբ.՝ Zərdanaşen
ԵրկիրԱրցախ Արցախ
Շրջան Մարտունու
ՀամայնքՄարտունու շրջան
Պաշտոնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն101 մարդ (2005)
Ազգային կազմՀայեր
Կրոնական կազմՀայ Առաքելական եկեղեցի
Ժամային գոտիUTC+4
Զարդանաշեն (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)##
Զարդանաշեն (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)
Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ[1]

Զարդանաշեն, գյուղ Արցախի Հանրապետության Մարտունու շրջանում։ Տեղաբաշխված է հանրապետության հարավարևելյան հատվածում։ Մարտունու շրջկենտրոնից գտնվում է 44 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 48 կմ հեռավորության վրա։

Աշխարհագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղը տեղակայված է ԱՀ հարավարևելյան հատվածում՝ Մարտունու շրջանում նախկին Վարանդա գավառում։ Բնակավայրը տեղաբաշխված է Վարանդա գետի աջափնյակից վեր բարձրացող անտառածածկ լեռան լանջին։ Գյուղի երկու կողմերով հոսում են Վարանդայի Շորին և Պիծիկ վտակները[2]։

Ջարդանաշենը,գտնվելով Թաղավարդի հյուսիսարևմտյան մասում, աշխարհագրական դիրքի տեսանկյունից կարծես վերոհիշյալ բնակավայրի շարուննակությունն է, կրում է նաև Վերին Թաղավարդ անունը։

Համայնքը լեռնային, ունի 995,08 հա տարածք, որից 464,31 հա գյուղատնտեսական նշանակության, 479.76 հա անտառային հողեր։ Զարդանաշեն համայնքի սահմանային գոտով է հոսոում Վարանդա գետի վտակը։ Զարդանաշեն համայնքի տարածքում գործող աղբյուրներն են ՝ «Շենին», «Յոզունեգ», «Գյոկու», «Մեյդան գոմեր», և «Կապան»։

19-րդ դարի պաշտոնական փաստաթղթերում գյուղը անվանվել էր Զարդանաշեն։

Միջնադարում բնակավայրը գտնվում էր ներկա գյուղից ոչ շատ հեռու՝ Բերդահոնջ ամրոցի շրջակայքում։ 1800-ական թվականների սկզբներին նրանք տեղափոխվել և ներկայիս Զարդանաշենի տեղանքում նոր գյուղ են հիմնել[2]։

19-րդ դարի երկրորդ կեսին Զարդանաշենում հաստատվել էին Խնձորեսկից, Տեղից, Տաթևից մի քանի ընտանիքներ։ Նույն ժամանակահատվածում էլ կառուցվել է եկեղեցի, որը չունի շինարարական արձանագրություն։ Գյուղի տարեցները վկայում են, որ Զարդանաշենի հոգևոր տունը կառուցել են Ներքին Թաղավարդի Սբ.Աստվածածին եկեղեցու շինարարները։

1913 թվականին Շուշիի թեմական դպրոցի 75-ամյա հոբելյանը նշելու նպատակով, Զարդանաշեն գյուղից սերված, մոսկվայաբնակ վաճառական Բաղդասար Արզումանյանը 200 000 ռուբլու աննախադեպ նվիրատվություն է կատարել[2]։

Բաղդասար Արզումանյանը հայրենի գյուղում կառուցել էր նաև մետաքսամշակման գործարան, որի երկհարկանի կառույցը 1920 թվականին խորհրդային կարգեր հաստա- տելուց հետո օգտագործվել է որպես դպրոցական շենք։ 19-րդ դարի վերջերին և 20-րդ դարի սկզբներին Զարդանաշենի մոտ գտնվող ոսկու և պղնձի հանքերը շահա- գործվում էին անգլիացիների կողմից։

19-րդ դարի 40-ական թվականներից սկսած հայ ժողովրդի բոլոր շերտերի համար հասկանալի դարձավ, որ ցարական արքունիքը ոչ միայն նպատակ չուներ վե- րականգնել հայկական պետականությունը, այլև վարում էր գաղութային անսքող քաղաքականություն։

Օրեցօր աճում էին դժգոհությունները ցարիզմի սոցիալական, դասակարգային, ազգային քաղաքականության, տեղական իշխանությունների չարաշահումների և ծանր հարկերի դեմ։

1840 թվականին Արցախում գյուղացիական հուզումներ են արձանագրվել Զարդանաշեն,Կարագյադուկ, Բանազուր գյուղերում և Շուշիում։

Խորհրդային տարիներին Զարդանաշենը գտնվում էր ԼՂԻՄ Մարտունու շրջանում[2]։

Ադրբեջանի իշխանությունները ամեն կերպ փորձում էին միջամտել ԼՂԻՄ ներքին գործերին և փորձում իրավիճակներ ստեղծել՝ Արցախը հայաթափելու համար։

1930 թվականին Արցախից Ադրբեջանի տարբեր շինարարական կազմակերպությունների համար պետք է հավաքագրվեր 1000 բանվոր, մինչդեռ հաջողվել էր միայն 27 հոգու համոզել։ «Կոմունիստ» թերթը դա գնահատել է որպես «օպորտոնիստական վերաբերմունք և թերագնահատվել է այդ կարևոր գործը»։

Տարբեր գյուղերի` Խերխանի, Ննգիի, Զարդանաշենի կոլտնտեսությունների վարչությունները հրաժարվել են բանվորական ուժ տրամադրել։

1930 թվականին Զարդանաշենում ստեղծվել էր կոլեկտիվ տնտեսություն։ Այս կոլտնտեսությունը 1961 թվականին ընդգրկվել է Կարմիր Շուկայի սովխոզի կազմում։ 1998 թվականին հողերի սեփականաշնորհումից հետո Զարդանաշենի բնակիչները դարձել են մենատնտեսներ[2]։

Տարբեր տարիների Զարդանաշենի կոլտնտեսությունը ղեկավարել են Թևան Բաղդասարյանը, Սամսոն Ներսիսյանը։

Հայրենական մեծ պատերազմին գյուղից մասնակցել է 140 մարդ, զոհվել է 73-ը։

Նրանց հիշատակին գյուղում հուշարձան է կառուցվել[2]։

Գյուղը Արցախյան ազատամարտին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զարդանաշենի հայությունն իր մասնակցությունը բերեց արցախահայության ազատագրական պայքարին։ 1989-1990 թվականներին գյուղում կազմավորվել էր ինքնպաշտպանական ջոկատ։ Զարդանաշենցի 21 ազատամարտիկներ Մարտունու պաշտպանական շրջանի ստորաբաժանումների կազմում մասնակցել են 1991-1994 թվականների ռազմական գործողություններին։ 6 ազատամարտիկներ զոհվել են[2]։

Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքով գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[3][4][5]։

Պատմամշակութային հուշարձաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համայնքի պատմամշակությանին վայրն է Սբ. Աստվածածին եկեղեցին (18-19 դդ.), Հայրենական մեծ պատերազմում և արցախյան ազատամարտում զոհվածների հիշատակին նվիրված հուշակոթողները։

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականին Զարդանաշեն համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 101 մարդ, կա 25 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[6].

Տարի 2008 2009 2010
Բնակիչ 80 86 93

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ։

Հասարարակական կառույցներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր գյուղապետարան, մշակույթի տուն, բուժկետ, Թաղավարդի միջնակարգ դպրոցի Զարդանաշենի մասնաճյուղը, որտեղ սովորում էին 2 աշակերտներ[7]։ 1943-1980 թվականներին գյուղում գործել է ութամյա դպրոց։ Աշակերտների թվաքանակի նվազման պատճառով դպրոցը 1981 թվականին տարրականի կարգավիճակ է ստացել:1989 թվականին այն նորից դարձավ ութամյա։ 2009 թվականին վերոհիշյալ դպրոցը դարձավ Թաղավարդի միջնակարգ դպրոցի մասնաճյուղ[2]։

1971 թվականին գյուղում դպրոցական նոր շենք է կառուցվել։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Բալայան, Վահրամ (2020). ԱՐՑԱԽԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԲՆԱԿԱՎԱՅՐԵՐԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՈՒՐՎԱԳԾԵՐ. Երևան: Զանգակ. էջեր 424–426.
  3. «Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը». Ազատություն Ռադիոկայան. 2020 թ․ դեկտեմբերի 10.
  4. «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
  5. «Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը», (արխիվացված
  6. «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն. Բնակչություն ըստ համայնքների». Վերցված է 2021 Մայիսի 1-ին.
  7. Ղահրամանյան, Հակոբ (2015). Տեղեկաատու Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի. Երևան. էջ 228.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Հակոբ Ղահրամանյան, ՏԵՂԵԿԱՏՈւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.