Մեծ թատրոն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մեծ թատրոն
Տեսակկազմակերպություն, թատերական կազմակերպություն և թատրոն
Երկիր Ռուսաստան[1],  Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Գտնվելու վայրըՏվերսկի շրջան
Հիմնադրման ամսաթիվմարտի 28, 1776
Կայքbolshoi.ru(ռուս.)
 Bolshoi Theatre Վիքիպահեստում

Ռուսաստանի օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոն (ռուս.՝ Государственный академический театр оперы и балета России) կամ ուղղակի Բոլշոյ թատրոն (ռուս.՝ Большо́й теа́тр), ռուսական թատրոն։ Ռուսաստանի խոշորագույն և աշխարհի ամենանշանակալի բալետի և օպերայի թատրոններից մեկը։ Թատրոնը տեղակայված է Մոսկվայի կենտրոնում՝ Թատերական հրապարակում։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկզբնական շրջանում այն արքունական թատրոն էր, որը Փոքր թատրոնի հետ կազմում էր Մոսկվայի կայսերական թատրոնների խումբը։ Ժամանակ առ ժամանակ թատերախմբի կարգավիճակը փոխվել է․ մեկ անցել է գեներալ-նահանգապետի ենթակայության տակ, մեկ՝ կրկին Պետերբուրգի ղեկավարության։ Այսպես շարունակվեց մինչև 1917 թվականի հեղափոխությունը, երբ գույքը ազգայնացվեց, և միայն այդ ժամանակ տեղի ունեցավ Փոքր և Մեծ թատրոնների առանձնացումը։

Մոսկվայի թատերական ողջ պատմությունը երկար տարիներ կապված է եղել Մեծ թատրոնի հետ։

Առաջին քայլեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թատրոնի պատմությունն ընդունված է հաշվել 1776 թվականի մարտից, երբ նահանգի դատախազ իշխան Պյոտր Ուրուսովը կայսրուհի Եկատերինա II-ի բարեհաճությամբ սկսեց թատրոնի շինարարությունը, որը քանի որ գտնվում էր Պետրովկա փողոցի վրա (Նեգլիննայայի աջ ափին), կոչվեց Պետրովսկի[2]։ Ուրուսովի թատրոնը հրդեհվեց նախքան բացումը, և իշխանը գործերը հանձնեց իր գործընկերոջը՝ անգլիացի ձեռնարկատեր Մայքլ Մեդոքսին։ Հենց Մեդոքսի ղեկավարությամբ և ճարտարապետ Քրիստիան Ռոզբերգի նախագծով 1776-1789 թվականներին կառուցվեց Մեծ Պետրովսկի թատրոնը[3]։ Թատրոնն իր անունն ստացավ Պետրովսկի փողոցից, որտեղ վեր էր հառնում նեղ տարածքում՝ շրջապատված քաոսային շենքերով[4]։

Մեծ թատրոնի արքայական օթյակը։ Ջրաներկ, 1856 թ․

Երեքհարկանի աղյուսե շենքը՝ սպիտակ քարից դետալներով և տաշատախտակե տանիքով, կառուցվեց 5 ամիսների ընթացքում և Մեդոքսին արժեցավ 130 000 ռուբլի արծաթ։ Հանդիսավոր բացումը կայացավ 1780 թվականի դեկտեմբերի 30-ին[5]։ Թատրոնն ուներ պարտեր, 3 հարկանի օթյակ և պատշգամբ, որոնք տեղավորում էին մոտ 1000 հանդիսատես, 1788 թվականին թատրոնին կից կառուցեցին նոր կլոր դիմակահանդեսային դահլիճ՝ «Ռոտունդան»։ Այլ տվյալներով՝ սրահը տեղավորում էր 800 այցելու[4]․ «Թատրոնը չորսհարկանի օթյակ և 2 լայնարձակ պատշգամբ ունի։ Պարտերում 2 շարք էր՝ կողքից փակ նստարաններով։ Շքեղ զարդարված օթյակների տոմսն արժեր 300-1000 ռուբլի և ավելին։ Պարտերի տոմսն արժեր 1 ռուբլի։ Թատրոնի դահլիճը տեղավորում էր 800 հանդիսատես, նույնքան մարդ էլ տեղավորում էին պատշգամբները»[6]։ Առաջին 14 տարիների ընթացքում, Պետրովսկի թատրոնում, որը պատկանում էր Մեդոքսին, բեմադրվել է 425 օպերային և բալետի ներկայացում։ 1794 թվականին Մեդոքսը ֆինանսական դժվարությունների պատճառով ստիպված էր թատրոնը փոխանցել արքունիքին, և այն դարձավ Կայսերական[3]։

Մեդոքսի Պետրովսկի թատրոնը կանգուն է մնացել 25 տարի․ 1805 թվականի հոկտեմբերի 8-ին շենքն այրվեց։ Երեք տարի թատերախումբը ներկայացումներ է բեմադրել Մոսկվայի ազնվականների տնային թատրոններում․ որոշ ժամանակ ներկայացումները բեմադրվել են Պաշկովների կալվածքում՝ Մոխովայա և Բոլշայա Նիկիտսկայա փողոցների անկյունում գտնվող շենքի հյուսիսային թևում (որն ավելի ուշ վերափոխվել է տառապյալ Տատյանայի համալսարանական եկեղեցու)։ Փայտե նոր շենքը կառուցեց Կառլ Ռոսսին Արբատի հրապարակում։ Թատրոնն ուներ պարտեր, ստորօթյակ, երեքհարկանի օթյակ և վերնասրահ, առանձնանում էր լավ ակուստիկայով․ ներքին հարդարանքը ձևավորել էր նկարիչ Միխայիլ Սկոտին։ Նախկինում անանցանելի ցեխով տարբերվող հրապարակը հարթեցրին և սալահատակեցին, իսկ թատրոնի առջև ծաղկանոց ստեղծեցին[7]։ Գործելով 4 տարի՝ թատրոնի շենքն այրվեց 1812 թվականի Մոսկվայի հրդեհի ժամանակ[8]։ Դրանից հետո թատրոնը տեղակայվեց Զնամենկայում՝ Ապրակսինի տանը, որը կառուցվել էր 1792 թվականին ճարտարապետ Ֆրանչեսկո Կոմպորեզիի նախագծով[9]։ Ապրակսինի տան թատերական սրահը նեղ էր և անհարմար, աթոռների փոխարեն կոշտ մահուդից ծածկված նստարաններ․ Պետրովսկու թատրոնի՝ այնտեղ տեղակայման ժամանակ մի քանի անգամ հրդեհներ են տեղի ունեցել[10]։

1816 թվականին Մոսկվայի շինարարության կոմիտեն նոր թատրոնի շենքի կառուցման համար մրցույթ հայտարարեց, որի պարտադիր պայմանը շինարարության մեջ Մեդոքսի թատրոնի հրդեհված պատի ներառումն էր[11]։ Մրցույթին մասնակցել են Լ․ Դյուբուին, Դոմենիկո Ժիլյարդին, Ֆրանչեսկո Կամպորեզին, Պիետրո դի Գոտարդո Գոնզագոն, Ալեքսեյ Բակարևը և այլ ճարտարապետներ, սակայն ոչ մի նախագիծ չընդունվեց[12][10]։ Երկրորդ մրցույթի հաղթող դարձավ Գեղարվեստի կայսերական ակադեմիայի պրոֆեսոր Անդրեյ Միխայլովի նախագիծը[13]։ Սակայն Միխայլովի նախագիծը համարեցին չափազանց ծախսատար, իսկ նրա նախագծած շենքի չափերը չափազանց մեծ, որը չէր համապատասխանում շրջակա կառույցներին։ Նախագծի վերամշակումը հանձնարարեցին ճարտարապետ Օսիպ Բովեին, որն ամբողջությամբ պահպանեց Միխայլովի կոմպոզիցիայի հիմքերը, սակայն էապես փոփոխեց շենքի համաչափությունը՝ բարձրությունն իջեցնելով 41 մետրից 37, ինչպես նաև զգալի ուղղումներ մտցրեց նրա ներքին և արտաքին հարդարանքը[14]։ Թատրոնի կառուցման նախագիծը հաստատվեց 1821 թվականի նոյեմբերի 10-ին․ դեռևս նախքան հաստատվելը Բովեն սկսեց թատրոնի հիմքի կառուցման աշխատանքներն իր նախագծած ծրագրին համապատասխան, ընդ որում հրդեհված շենքի հիմքի մի մասը պահպանվեց[15][4]։

Բովեի մտահղացմամբ, որը կյանքի էր կոչել իր կողմից մշակած և 1817 թվականին հաստատած Մոսկվայի գլխավոր հատակագիծը, թատրոնը պետք է դառնար Հայրենական մեծ պատերազմի հաղթանակը փառաբանող ամպիրային քաղաք-տաճար։ Թատրոնի մեծությունն ընդգծվում էր նրա առջև խիստ ուղղանկյուն հրապարակով, որը 1820-ականներին կոչվում էր Պետրովսկի, այնուհետև՝ Թատերական։ Բովեն Միխոյլովի նախագծած ծավալը համապատասխանեցրեց հրապարակին և Ապոլոնի մարտակարգի արձանախումբը շրջեց դեպի հանդիսատեսը[3]:3;[16]։

Բացումը 1825 թվականին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պյոտր Կլոդտի բրոնզե մարտակառքը

Թատրոնը բացվել է 1825 թվականի հունվարի 6-ին «Մուսաների տոնակատարությունը» ներկայացմամբ, պրոլոգը՝ Միխայիլ Դմիտրիևի, երաժշտությունը՝ Ֆրիդրիխ Շոլցի, Ալեքսեյ Վերստովսկու և Ալեքսանդր Ալյաբևի․ այլաբանական ձևով գրված սյուժեն պատմում էր, թե ինչպես է Ռուսաստանի հանճարը, միավորվելով մուսաների հետ, Մեդոքսի հրդեհված Մեծ Պետրովսկի թատրոնի ավերակներից ստեղծեց նորը։ Դերերը խաղում էին Մոսկվայի լավագույն դերասանները՝ Ռուսաստանի հանճար՝ ողբերգակ Պավել Մոչալով, Ապոլոն՝ երգիչ Նիկոլայ Լավրով, Տերպսիխորի մուսա՝ Մոսկվայի թատերախմի առաջատար պարուհի Ֆելիցատա Գյուլեն-Սոր։ Ընդմիջումից հետո ցուցադրվեց «Սանդրիլիոնա» (Մոխրոտիկը) բալետը՝ Ֆեռնանդո Սորի երաժշտության հիման վրա, բալետմեյստերներ Ֆելիցատա Գյուլեն Սոր և Իվան Լոբանով, բեմադրությունը տեղափոխվել է Մոխովայայի թատրոն։ Հաջորդ օրը ներկայացումը կրկին ցուցադրվեց։ Թատրոնի բացման մասին Սերգեյ Ակսակովն ասել է․ «Մեծ Պետրովսկի թատրոնը՝ վերածնված հին, հրդեհված ավերակներից․․․ հիացրեց և զարմացրեց ինձ․․․ Հրաշալի, վիթխարի շենքը՝ բացառապես նվիրված իմ սիրելի արվեստին, արդեն իսկ միայն իր տեսքով ինձ ուրախ հուզեց», իսկ Վլադիմիր Օդոևսկին, հիանալով բալետով, ներկայացման մասին գրել է․ «Հանդերձանքի փայլը, զարդարանքների գեղեցկությունը, մի խոսքով, այստեղ միախմբվել են բոլոր թատերական շքեղությունները»[17]։ 1842 թվականին թատրոնի ղեկավարումն անցավ Պետերբուրգի Կայսերական թատրոնների տնօրինությանը․ Պետերբուրգից Մոսկվա ժամանեց օպերային թատերախումբ։ Թատրոնի շենքի խոշոր վերակառուցում կատարվեց 1843 թվականին ճարտարապետ Ալեքսանդր Նիկիտինի նախագծով․ նա սյունասրահի իոնական խոյակները փոխարինեց Էրեխտեյոնի ոճի խոյակներով, վերակառուցեց եզրային օթյակների շարքը, կողասրահները և բեմական հատվածը, որտեղ հայտնվեց ետնաբեմը[18]։

Տեսարան դեպի Մեծ թատրոնի դահլիճ, 1972 թ․

1853 թվականի մարտի 11-ին թատրոնը հրդեհվեց․ մի քանի օր տևած հրդեհից հետո փրկվեցին միայն շենքի արտաքին քարե պատերը և սյունասրահի սյունաշարը[4]։ Թատրոնի վերականգնման մրցույթին մասնակցեցին ճարտարապետներ Կոնստանտին Տոնը, Ա․ Նիկիտինը, Ալեքսանդր Մատվեևը և Կայսերական թատրոնների գլխավոր ճարտարապետ Ալբերտ Կավոսը[18]։ Հաղթեց Կավոսի նախագիծը․ թատրոնը վերականգնվեց 3 տարում[3]։ Ընդհանուր առմամբ պահպանվեցին շինության ծավալն ու հատակագիծը, սակայն Կավոսը փոքր-ինչ ավելացրեց շենքի բարձրությունը, փոփոխեց համաչափոթյունը և ամբողջովին վերամշակեց ճարտարապետական դեկորը՝ ճակատները ձևավորելով վաղ էկլեկտիկայի ոճով[4]։ Հրդեհի ժամանակ կործանված Ապոլոնի գաջակիր արձանի փոխարեն մուտքի սյունասրահի վերևում տեղադրեց Պյոտր Կլոդտի բրոնզե մարտակառքը։ Վերնաճակատին տեղադրվեց գիպսե երկգլխանի արծիվ՝ Ռուսական կայսրության պետական զինանշանը։ Թատրոնը կրկին բացվեց 1856 թվականի օգոստոսի 20-ին Բելլինիի «Պուրիտաններ» օպերայով[19]։

1886-1893 թվականներին շենքի ետևի կողմը ճարտարապետ Էդուարտ Գերնետի նախագծով վերակառուցվեց, որի արդյունքում Կավոսի պահպանած սյունասրահի սյուները հայտնվեցին պահեստային տարածքների մեջ[20][21]։ 1890 թվականին շենքի պատերին ճեղքվածքներ առաջացան․ կատարված հետազատությունը ցույց տվեց, որ թատրոնի հիմքը փտած փայտե ցցերի վրա էր։ 1894-1898 թվականներին ճարտարապետներ Իվան Ռերբերգի, Կոնստանտին Տերսկու և Կառլ Մաևսկու նախագծով թատրոնի տակ նոր հիմք գցվեց[20][22]։ Սակայն շենքի փլուզումը չդադարեց․ 1902 թվականին ներկայացման ժամանակ զգալիորեն նստեց դահլիճի պատը, որի արդյունքում օթյակի միջնամասի դռներն անշարժացան, և հանդիսատեսն ստիպված էր դուրս գալ հարևան դռներից[20]։

Խորհրդային ժամանակաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1919 թվականից Մեծ թատրոնը սկսեց անվանվել ակադեմիական։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո մի քանի տարի չէին դադարում թատրոնի ճակատագրի վերաբերյալ վեճերը․ շատերը կողմ էին նրա փակմանը։ 1922 թվականին Համառուսաստանյան կենտրոնական կատարողական կոմիտեի նախագահությունը որոշեց թատրոնի փակումը համարել տնտեսապես աննպատակահարմար[23]։ 1921 թվականին Մոսկվայի ականավոր ճարտարապետներից (Ալեքսեյ Շչուսև, Իվան Մաշկով, Սերգեյ Վոսկրեսենսկի, Իվան Ժոլտովսկի) բաղկացած կոմիտեն ուսումնասիրեց թատրոնի շենքը և եկավ այն եզրահանգման, որ դահլիճի կիսաօղակաձև պատը աղետալի վիճակում է․ այն հենարան էր ծառայում միջանցքների միացման և ամբողջ դահլիճի համար։ Իվան Ռերբերգի ղեկավարությամբ պատի ամրացման աշխատանքներն սկսվեցին 1921 թվականի օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին և շարունակվեցին մի քանի տարի։ 1928 թվականին այցելուների աստիճանային հիերարխիան վերացնելու նպատակով ճարտարապետ Պ․ Տոլստիխը վերանախագծեց շենքի մի շարք աստիճաններն ու այլ տարածքները[24]։ 1920-ական թվականների կեսերին հին վարագույրը՝ Ապոլոնի մարտակառքի պատկերով, փոխարինվեց նորով, որն արվել էր ըստ Ֆեոդոր Ֆեդորովսկու կտավի[25]։

1955 թվականին թատրոնի բեմում հայտնվում է նոր շքեղ դիպակից վարագույր՝ կատարված Ֆ․ Ֆեդորովսկու նախագծով, որն ստացավ «ոսկյա» անվանումը․ 50 տարի շարունակ այս վարագույրը բեմի գլխավոր ձևավորումն էր։ Մեծ թատրոնի վերակառուցումից հետո վարագույրը, «վերանորոգված» և մի փոքր փոփոխված տեսքով (փոփոխված էին զինանշանները և գրառումները), կրկին զարդարեց երկրի գլխավոր թատրոնի բեմը։

1976-1991 թվականներին թատրոնը պաշտոնապես սկսեց կոչվել Լենինի կրկնակի շքանշանակակիր ԽՍՀՄ պետական ակադեմիական Մեծ թատրոն։

21-րդ դար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կայսերական մեծ նախասրահը (1921-2005 թվականներին այստեղ էր գտնվում Բեթհովենի սրահը։)

Նոր բեմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2002 թվականի նոյեմբերի 29-ին Ռիմսկի-Կորսակովի «Ձյունանուշիկը» օպերայի պրեմիերայով բացվեց Մեծ թատրոնի Նոր բեմը։ Հիմնական բեմի վերակառուցման ժամանակ՝ 2005-2011 թվականներին, այստեղ էին բեմադրվում Մեծ թատրոնի բոլոր օպերային և բալետային ներկայացումները։ Ներկայումս Նոր բեմին բեմադրվում են ներկայացումներ Մեծ թատրոնի խաղացանկից, անց են կացվում ռուսական և արտասահմանյան թատերախմբերի հյուրախաղեր։

Պատմական շենքի վերակառուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեսարան դեպի բեմ և դահլիճ նախքան վերակառուցումը (2005)

2005 թվականի հուլիսի 1-ին Մեծ թատրոնի Հիմնական բեմը փակվեց վերակառուցման, որը ծրագրվում էր ավարտել 2008 թվականին։ Նախքան փակվելը Հիմնական բեմին բեմադրված վերջին ներկաայցումը Մուսորգսկու «Բորիս Գոդունով» օպերան էր (հունիսի 30, 2005)։ Բացման նախատեսված օրը 2011 թվականի հոկտեմբերի 28-ն էր[26], ներկայացումը՝ Գլինկայի «Ռուսլան և Լյուդմիլա» օպերայի պրեմիերան (ռեժիսոր-բեմադրիչ՝ Դմիտրի Չեռնյակով)։ Առաջիկա վերակառուցման նախապատրաստական աշխատանքները, որոնց արդյունքում պատմական շենքից մնաց միայն 3 կրող պատ՝ գլխավոր ճակատը և կողայինները, իսկ հիմքի տակ ավելի քան 30 մետրանոց վիթխարի փոսորակ փորվեց, խիստ ձգձգվեցին։

2009 թվականի սեպտեմբերին ՌԴ դատախազությանը կից հետաքննչական կոմիտեն քրեական գործ հարուցեց միջոցների անհիմն ծախսի վերաբերյալ[27]։ Հաշվողական պալատի տվյալներով՝ Մեծ թատրոնի վերակառուցման ժամանակաշրջանում դրա արժեքն ավելացել է 16 անգամ, իսկ Մշակույթի նախարար Ալեքսանդր Ավդեևի խոսքերով՝ 2011 թվականի մարտի դրությամբ այն գերազանցել է 20 մլրդ ռուբլին (500 մլն եվրո), որը, իբր, առաջին հերթին կապված էր ցեմենտի և աղյուսի գների խիստ բարձրացմամբ[28]։

2012 թվականի փետրվարի 14-ին ՌԴ Հաշվողական պալատը ցույց տվեց, որ «Մեծ թատրոնի վերակառուցումն արժեցել է 35.4 մլրդ ռուբլի՝ նախատեսված 37 մլրդ-ի փոխարեն, որը կազմում է նախահաշվի 95.5%-ը։ Կատարված ուսումնասիրությունների հիման վրա այսպիսի եզրահանգման եկան Ռուսաստանի Հաշվողական պալատի աուդիտորները»[29][30]։

Տեսարան դեպի հանդիսատեսի դահլիճ վերակառուցումից հետո Մեծ թատրոնի հանդիսավոր բացման ժամանակ, 2011 թ․

2013 թվականին Մեծ թատրոնում տեղադրվեց նոր, թատրոնի պատմության մեջ չորրորդ փողային երգեհոնը, որն արտադրել էր գերմանական երգեհոնագործական «Գլատեր Գյոց» ընկերությունը։ Նոր երգեհոնն ունի երկու մանուալ, ոտնակ, 1819 փող՝ բաժանված 31 ռեգիստրի։ Գործիքը տեղադրված է բեմի մուտքից այն կողմ՝ ձախ կողմում, հատուկ ստորասրահի վրա՝ մոտ 10 մ բարձրության վրա, որը որոշակի դժվարություններ է ստեղծում կատարողների համար[31]։ Բոլոր փողերը թաքցված են բացովի շվելլերներով փայտե պատյանի մեջ։ Գործիքի տեղադրումն ավարտվեց հունվարին, սակայն երգոհոնն առաջին անգամ հնչեց միայն մայիսի 14-ին Մեծ թատրոնի ռուս երգեհոնահարների և երաժիշտների մասնակցությամբ հատուկ գալա ներկայացման ժամանակ[32]։

Ղեկավարության փոփոխում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականի ամռանը Թատերական հրապարակում Պատմական բեմին կազմակերպվեցին անվճար ներկայացումների հեռարձակումներ։

2009 թվականից գլխավոր դիրիժորի պաշտոնից Ալեքսանդր Վեդեռնիկովի հեռանալուց հետո թատրոնի երաժշտական ղեկավարները դարձան կոմպոզիտոր Լեոնիդ Դեսյատնիկովը (2009֊2010)[33] և դիրիժոր Վասիլի Սինայսկին (2010֊2013)[34]։ 2014 թվականի հունվարին թատրոնի գլխավոր դիրիժորն ու երաժշտական ղեկավարը դարձավ Տուգան Սոխիևը։ 2013 թվականի հուլիսից Վլադիմիր Ուրինն զբաղեցնում է Մեծ թատրոնի գլխավոր տնօրենի պաշտոնը[35]։

Ներկայացումների հեռարձակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010 թվականի մարտին Մեծ թատրոնը «Веl Air Media» ընկերության հետ համատեղ սկսեց հեռարձակել իր ներկայացումներն աշխարհի կինոթատրոններում։ 2012 թվականի մարտին «Google Russia» ընկերության հետ համատեղ Մեծ թատրոնը ՅուԹյուբ ալիքով Ռուսաստանի ամբողջ տարածքով սկսեց հեռարձակել իր բալետի ներկայացումները։

2016 թվականի հուլիսին Մեծ թատրոնը «Սումմա» խմբի և Մոսկվայի մշակույթի բաժնի աջակցությամբ սկսեց իր ներկայացումների հեռարձակումը փողոցներում[36]։ Հեռարձակումներն իրականացվում էին հատուկ, բոլոր եղանակներին հարմարեցված էկրանին, որը տեղադրված էր թատրոնի գլխավոր ճակատին։ Հուլիսի 1-ին և 2-ին ցուցադրվեց Ռիմսկի-Կորսակովի «Արքայական հարսնացուն», իսկ 8-ին և 9-ին Ջորջ Բալանչինի «Թանկարժեք իրերը» բալետը։

Սկանդալ չարաշահումների պատճառով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2011 թվականի աշնանը մեծ աղմուկ բարձրացավ տոմսերը չափազանց բարձր գնով վերավաճառողների պատճառով, որի արդյունքում Մեծ թատրոնը սահմանեց տոմսերի վաճառքն իրականացնել միայն անձնագրերի առկայությամբ։

Թատերախումբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թատրոնն ներառում է բալետի և օպերայի թատերախմբերը, Մեծ թատրոնի նվագախումբը և Բեմափողային նվագախումբը։ Թատրոնի ստեղծման պահին թատերախումբն ուներ ընդամենը 30 երաժիշտ և մոտ 30 արտիստ։ Ընդ որում թատերախմբում սկզբնական շրջանում չկար մասնագիտացում․ դրամատիկական դերասանները մասնակցում էին օպերաներին, իսկ երգիչներն ու պարողները՝ դրամատիկական ներկայացումներին։ Այսպես, թատերախմբի կազմի մեջ տարբեր ժամանակներում մտել են Միխայիլ Շչեպկինը և Պավել Մոչալովը, որոնք երգել են Լուիջի Քերուբինիի, Ալեքսեյ Վերստովսկու և այլ կոմպոզիտորների օպերաներում[37]։

Կայսերական թատրոնների արտիստի կոչում ունեն դերասանները, թատերախմբերի ղեկավարները, ռեժիսորները, երգչախմբի ղեկավարները, բալետմեյստերները, նվագախմբերի դիրիժորները, պարողները, երաժիշտները, բեմանկարիչները, մեքենավարները, լուսավորության տեսուչներն ու նրանց օգնականները, գեղանկարիչները, գլխավոր հանդերձապանը, հուշարարները, հանդերձարանների ղեկավարը, սուսերամարզիչները, քանդակագործները, խմբապարողները, նոտաների գրողները, երգիչները և վարսահարդարները․ այս բոլոր անձինք համարվում են պետական ծառայողներ և բաժանվում են 3 խմբի՝ ըստ իրենց տաղանդի և զբաղեցրած դերի ու պաշտոնի[38]։

1785 թվականին թատերախումբը մեծացավ մինչև 80 անձի և շարունակ շարունակեց աճել՝ 20-րդ սկզբի սկզբին հասնելով 500-ի, իսկ 1990 թվականին՝ ավելի քան 900 արտիստի։

Մեծ թատրոնի ամբողջ պատմության ընթացքում նրա արտիստները, նկարիչները, ռեժիսորները, դիրիժորները՝ չհաշված հանդիսատեսի կողմից հիացմունքի և երախտիքի արժանանալը, պետության կողմից բազմիցս գնահատվել են։ Խորհրդային ժամանակաշրջանում նրանցից ավելի քան 80-ը ստացել են ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստի կոչում, 4 անձ՝ ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ (ակադեմիկոսներ Ֆեոդոր Ֆեդորովսկի, Սիմոն Վիրսալաձե, Վադիմ Ռինդին, Վալերի Լևենտալ), ավելի քան 60-ն ստացել են Ստալինի մրցանակ, իսկ 12-ը՝ Լենինի շքանշան (Ելենա Օբրազցովա, Եվգենի Նեստերենկո, Իրինա Արխիպովա, Յուրի Գրիգորովիչ, Մարիա Լիեպա, Միխայիլ Լավրովսկի, Նատալյա Բեսսմերտնովա, Գալինա Ուլանովա, Մայա Պլիսեցկայա, Բորիս Պոկրովսկի, Սիմոն Վիրսալաձե, Վլադիմիր Վասիլև), 8-ին շնորհվել է Սոցիալական աշխատանքի հերոսի կոչում (Իրինա Արխիպովա, Յուրի Գրիգորովիչ, Ելենա Օբրազցովա, Իվան Կոզլովսկի, Եվգենի Նեստերենկո, Մայա Պլիսեցկայա, Մարինա Սեմյոնովա, Գալինա Ուլանովա՝ կրկնակի հերոս)։ 1991 թվականից հետո ընկած ժամանակահատվածում շատ արտիստներ դարձան ՌԴ ժողովրդական արտիստներ և ՌԴ պետական մրցանակի դափնեկիրներ։

Օպերային թատերախումբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բալետի թատերախումբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թատերախմբի գեղարվեստական ղեկավար

ՌԴ վաստակավոր արտիստ

ՌԴ ժողովրդական արտիստներ
ՌԴ վաստակավոր արտիստներ

Բալետմեյստերներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխավոր բալետմեյստեր

Սոցիալական աշխատանքի հերոս, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ

ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստներ
ՌԴ ժողովրդական արտիստներ
ՌԴ վաստակավոր արտիստներ

Դիրիժորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխավոր դիրիժոր-երաժշտական ղեկավար

Հյուսիսային Օսիա-Ալանիայի ժողովրդական արտիստ

ՌԴ ժողովրդական արտիստներ
  • Վլադիմիր Անդրոպով
ՌԴ վաստակավոր արտիստներ

Խաղացանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թատրոնի հիմնադրվելուց ի վեր այստեղ բեմադրվել է ավելի քան 800 ստեղծագործություն։ Թատրոնի թատերախմբի կողմից ստեղծված առաջին բեմադրությունը Դ․ Զորինայի «Վերածնունդ» օպերան էր (1777)։ Ժամանակակիցների հիշելով հանդիսատեսի շրջանում մեծ հաջողություն ուներ Մ․ Սոկոլովսկու «Мельник — колдун, обманщик и сват» օպերայի պրեմիերան (1779)։ Այս ժամանակաշրջանում թատրոնի խաղացանկը բավականին բազմազան էր․ ռուս և իտալացի կոմպոզիտորների օպերաներ, ռուսական ժողովրդական կենցաղի պարային դրվագներ, բալետ-զվարճանքներ, դիցաբանական սյուժեներով ներկայացումներ։

19-րդ դար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեքսանդր III-ի ընտանիքը Մեծ թատրոնում

1840-ական թվականներին թատրոնում սկսում են բեմադրել հայրենական օպերա-վոդևիլներ և մեծ ձևաչափի ռոմանտիկ օպերաներ, որին շատ էր նպաստում կոմպոզիտոր Ալեքսեյ Վերստովսկու վարչական գործունեությունը, տարբեր տարիներին երաժշտության, խաղացանկի տեսուչները և Մոսկվայի թատերական գրասենյակի ղեկավարը։ 1835 թվականին կայացավ «Ասկոլդի գերեզմանը» օպերայի պրեմիերան։

Թատերական կյանքի իրադարձություններից են դառնում Գլինկայի «Կյանքը հանուն ցարի» (1842) և «Ռուսլան և Լյուդմիլա» (1845) օպերաների և Ադոլֆ Ադանի «Ժիզել» (1843) բալետի բեմդարությունները։ Այս ժամանակաշրջանում թատրոնը ցանկանում էր իսկական ռուսական խաղացանկ ստեղծել՝ գերզանցապես երաժշտական էպոսից։

19-րդ դարի երկրորդ կեսը բալետում նշանակալի է ականավոր պարուսույց Մարիուս Պետիպայի գործունեությունը, որը Մոսկվայում բեմադրել է մի շարք ներկայացումներ, որոնցից առավել նշանակալին Լյուդվիգ Մինկուսի «Դոն Կիխոտ»-ն է (1869)։ Այդ ժամանակ խաղացանկը հարստացվում է նաև Պյոտր Չայկովսկու ստեղծագործություններով՝ «Վոևոդ» (1869), «Կարապի լիճ» (1877, բալետմեյստեր՝ Վացլավ Ռեյզինգեր), որը կոմպոզիտորի առաջնելույթն էր օպերայում և բալետում, «Եվգենի Օնեգին» (1881), «Մազեպա» (1884)։ 1887 թվականին Չայկովսկու «Մաշիկներ» օպերայի պրեմիերան հեղինակի դիրիժորական առաջնելույթն էր։ Ի հայտ են գալիս «Հզոր խմբակ»-ի կոմպոզիտորների նշանավոր օպերաները՝ Մ․ Մուսորգսկու «Բորիս Գոդունով» ժողովրդական դրաման (1888), Ն․ Ռիմսկի-Կորսակովի «Ձյունանուշիկը» (1893) և «Սուրբ Ծննդյան նախօրեի գիշերը» (1898), Ա․ Բորոդինի «Իշխան Իգորը»։

Միաժամանակ Մեծ թատրոնում բեմադրվում են նաև Վերդիի, Գունոյի, Բիզեի, Վագների և արտասահմանյան այլ կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները։

19-րդ դարի վերջ - 20-րդ դարի սկիզբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

19-րդ դարի վերջին 20-րդ դարի սկզբին թատրոնը ծաղկում է ապրում։ Պետերբուրգյան շատ արտիստներ հնարավորություն են ստանում մասնակցել Մեծ թատրոնի ներկայացումներին[37]։ Ամբողջ աշխարհում հայտնի են դառնում Ֆեոդոր Շալյապինի, Լեոնիդ Սոբինովի, Անտոնինա Նեժդանովայի անունները։

1912 թվականին Շալյապինը Մեծ թատրոնում բեմադրում է Մ․ Մուսորգսկու «Խովանշչինա» օպերան։ Խաղացանկում հայտնվում են Ռիմսկի-Կորսակովի «Пан Воевода», «Մոցարտը և Սալիերին», «Ցարական հարսը» օպերաները, Ա․ Ռուբինշտեյնի «Սատանա», Ռ․ Վագների «Նիբերլունգի մատանին», Լեոնկվալոյի, Մասկանիի, Պուչինիի վերիզմական օպերաները։

Այս ժամանակաշրջանում թատրոնի հետ ակտիվ համագործակցում է Սերգեյ Ռախմանինովը, որն իրեն դրսևորում է ոչ միայն որպես կոմպոզիտոր, այլև ականավոր օպերային դիրիժոր՝ ուշադիր կատարվող ստեղծագործության առանձնահատկություններին։ Ռախմանինովը կատարելագործում է դիրիժորի աշխատանքի կազմակերպումը․ այսպես, նրա շնորհիվ իր տեղն է տեղափոխվում դիրիժորական վահանակը, որը նախկինում գտնվում էր նվագախմբի ետևում (դեմքով դեպի բեմը)։

Որպես նկարիչ-բեմադրիչներ ներկայացումների ստեղծմանը մասնակցում են ականավոր նկարիչներ, «Արվեստի աշխարհ»-ի մասնակիցներ Կոնստանտին Կորովինը, Վասիլի Պոլենովը, Լեոն Բակստը, Ալեքսանդր Բենուան, Ալեքսանդր Գոլովինը։

Խորհրդային շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1917 թվականի հեղափոխությունից հետո առաջին տարիներն առաջին հերթին հատկանշական են Մեծ թատրոնի պահպանման պայքարով՝ որպես հենց այնպիսին, ինչպիսին որ կա, ինչպես նաև նրա խաղացանկի որոշակի մասի պահպանման համար պայքարով։ Այսպես, գաղափարական քննադատության է ենթարկվել «Ձյունանուշիկը», «Աիդա», «Տրավիատա» և ընդհանրապես Վերդին։ Հնչում էին նաև մտքեր բալետի վերացման մասին՝ որպես «բուրժուական անցյալի մնացորդ»։ Սակայն, չնայած դրան, Մեծ թատրոնում շարունակում է զարգանալ ինչպես օպերան, այնպես էլ բալետը։

Նոր բեմադրություններ են ստեղծում պարուսույց Ալեքսանդր Գորսկին, բալետի դիրիժոր Յուրի Ֆայերը․ 1919 թվականին Մոսկվայում առաջին անգամ բեմադրվում է Չայկովսկու «Մարդուկ-Ջարդուկը», իսկ 1920 թվականին՝ «Կարապի լիճ»-ը։

Պարուսույցները ժամանակին համընթաց նոր ձևեր են փնտրում արվեստում։ Կասյան Գոլեյզովսկին բեմադրում է Սերգեյ Վասիլենկոյի «Իոսիֆ Գեղեցիկ» բալետը (1925), Լև Լաշչիլինը և Վասիլի Տիխոմիրովը՝ Ռեյնգոլդ Գլիերի «Կարմիր կակաչ» ներկայացումը (1927), որը մեծ հաջողություն էր վայելում հանդիսատեսի շրջանում, Վասիլի Վայնոնենը՝ Բորիս Ասաֆևի «Փարիզի կրակը» բալետը (1933)։

Օպերայում գերակշռում էին Միխայիլ Գլինկայի, Ալեքսանդր Դարգոմիժսկու, Պյոտր Չայկովսկու, Ալեքսանդր Բորոդինի, Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի, Մոդեստ Մուսորգսկու ստեղծագործությունները։ 1927 թվականին ռեժիսոր Վլադիմիր Լոսկին ստեղծում է «Բորիս Գոդունովի» նոր տարբերակը։ Բեմադրվում են խորհրդային կոմպոզիտորների օպերաները՝ Ալեքսանդր Յուրասովսկու «Տրիլբի» (1924), Սերգեյ Պրոկոֆևի «Երեք նարինջների հանդեպ սերը» (1927)[39]։

1920-ական թվականներին թատրոնը հանդիսատեսին ներկայացնում է նաև արտասահմանյան կոմպոզիտորների օպերաները՝ Ռիխարդ Շտրաուսի «Սալոմե»-ն (1925), Մոցարտի «Ֆիգարոյի ամուսնությունը» (1926), Պուչինիի «Չիո-Չիո-սան»-ը (Մադամ Բատերֆլայ) (1925) և «Տոսկա» (1930) («Տոսկա»-ն անհաջողության մատնվեց՝ չնայած ներկայացման մեջ «հեղափոխական գծի» ընդգծմանը)։

1930-ական թվականներին ի հայտ է գալիս Իոսիֆ Ստալինի պահանջը ստեղծել «խորհրդային օպերային դասական»։ Բեմադրվում են Իվան Ձերժինսկու, Բորիս Ասաֆևի, Ռեյնգոլդ Գլիերի ստեղծագործությունները։ Այդուհանդերձ, արգելք է դրվում դիմել ժամանակակից արտասահմանյան կոմպոզիտորներին։

1935 թվականին հանդիսատեսի շրջանում մեծ հաջողություն է ունենում Դմիտրի Շոստակովիչի «Լեդի Մակբեթը Մցենսկի գավառից» օպերայի պրեմիերան։ Սակայն այս ստեղծագործությունը՝ բարձր գնահատված խորհրդային և արտասահմանյան գնահատողների կողմից, առաջացնում է իշխանությունների խիստ տհաճությունը։ Լավ հայտնի է Ստալինին վերագրվող «Խառնաշփոթություն երաժշտության փոխարեն» հոդվածը[40], որը պատճառ հանդիսացավ Մեծ թատրոնի խաղացանկից այդ օպերայի հեռացմանը։

Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին՝ 1941 թվականի հոկտեմբերից մինչև 1943 թվականի հուլիսը, Մեծ թատրոնը տարհանված էր Կույբիշև[41]։ Այդ ժամանակ թատրոնի աշխատակազմն ակտիվորեն միջոցներ էր բերում Պաշտպանության հիմնադրամ[42], որի համար Ստալինից շնորհակալագիր ստացավ[43]։

Պատերազմի ավարտը թատրոնը նշեց Սերգեյ Պրոկոֆևի «Մոխրոտը» (1945, բալետմեյստեր՝ Ռոստիսլավ Զախարով) և «Ռոմեո և Ջուլիետ» (1946, բալետմեյստեր՝ Լեոնիդ Լավրովսկի) բալետների պրեմիերաներով, որտեղ գլխավոր դերերգերում հանդես էր գալիս Գալինա Ուլանովան։

Հետագա տարիներին Մեծ թատրոնը դիմում է «եղբայրական երկրների»՝ Չեխոսլովակիայի, Լեհաստանի և Հունգարիայի կոմպոզիտորների ստեղծագործություններին (Բեդրժիխ Սմետանայի «Վաճառված հարսնացուն» (1948), Ստանիսլավ Մոնյուշկոյի «Գալկա» (1949) և այլն), ինչպես նաև վերանայում է ռուս դասական օպերաների ներկայացումները (ստեղծվում են «Եվգենի Օնեգին»-ի, «Սադկո»-ի, «Բորիս Գոդունովի», «Խովանշչինա»-ի և շատ այլ օպերաների նոր բեմադրությունները)։ Այս ներկայացումների զգալի մասը բեմադրել է օպերային ռեժիսոր Բորիս Պոկրովսկին, որը Մեծ թատրոն էր եկել 1943 թվականին։ Այդ և հետագա տարիներին նրա ներկայացումները մի քանի տասնամյակ Մեծ թատրոնի «դեմքն» էին։

1950-1960-ական թվականներին օպերային նոր բեմադրություններ են հայտնվում՝ Վերդի («Աիդա», 1951, «Ֆալստաֆ», 1962), Օբեր («Ֆրա-Դյավոլո», 1955), Բեթհովենի («Ֆիդելիո», 1954)․ թատրոնն ակտիվորեն համագործակցում է Իտալիայի, Չեխոսլովակիայի, Բուլղարիայի, ԳԴՖ-ի արտիստների, երաժիշտների, նկարիչների, ռեժիսորների հետ։ Ոչ երկար ժամանակ թատերախումբ է գալիս Նիկոլայ Գյաուրովը, որը նոր էր սկսում իր կարիերան։

Մեծ թատրոն է գալիս պարուսույց Յուրի Գրիգորովիչը, Մոսկվայի բեմ են տեղափոխվում նրա ստեղծած բալետները՝ Սերգեյ Պրոկոֆևի «Քարե ծաղիկը» (1959) և Արիֆ Մելիկովի «Սիրո մասին լեգենդը» (1965), որոնք նախկինում բեմադրվել էին Լենինգրադում։ 1964 թվականին Գրիգորովիչը գլխավորում է Մեծ թատրոնը։ Նա ստեղծում է Չայկովսկու «Մարդուկ-Ջարդուկը» (1966) և «Կարապի լիճ» (1969) բալետների նոր տարբերակները, ինչպես նաև բեմադրում է Արամ Խաչատրյանի «Սպարտակ»-ը (1968)։

Այդ ներկայացումը՝ ստեղծված նկարիչ Սիմոն Վիրսալաձեի և դիրիժոր Գենադի Ռոժդեստվենսկու հետ համատեղ և վիրտուոզ արտիստներ Վլադիմիր Վասիլևի, Մարիսա Լիեպայի, Միխայիլ Լավրովսկու մասնակցությամբ, գլխապտույտ հաջողություն է ունենում հանդիսատեսի շրջանում և ստանում է Լենինի շքանշան (1970)։

Թատրոնի կյանքում ևս մեկ իրադարձություն էր «Կարմեն սյուիտներ»-ի բեմադրությունը (1967), որը բեմադրել էր բալետմեյստեր Ալբերտո Ալոնսոն՝ Ժորժ Բիզեի և Ռոդիոն Շչեդրինի երաժշտության հիման վրա՝ հատուկ բալետի պարուհի Մայա Պլիսեցկայայի համար։

1970-ական և 1980-ական թվականներին Վասիլևը և Պլիսեցկայան հանդես են գալիս որպես պարուսույցներ։ Պլիսեցկայան բեմադրում է Շչեդրինի «Աննա Կարենինա» (1972), «Ճայը» (1980), «Շնիկով տիկինը» (1985) բալետները, իսկ Վասիլևը՝ Սերգեյ Սլոնիմսկու «Իկար» (1976), Կիրիլ Մոլչանովի «Մակբեթ» (1980), Վալերի Գավրիլինի «Անյուտա» (1986) բալետները։

Մեծ թատրոնի թատերախումբը հաճախ է հյուրախաղերով շրջել, հաջողություն է ունեցել Իտալիայում, Մեծ Բրիտանիայում, ԱՄՆ-ում և շատ այլ երկրներում։

Ժամանակակից շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներկայումս Մեծ թատրոնի խաղացանկում պահպանված են բազում դասական օպերային և բալետի ներկայացումների բեմադրություններ, սակայն այդուհանդերձ, թատրոնը ձգտում է նոր փորձարկումների։ Բալետի ոլորտում ստեղծվում են Դմիտրի Շոստակովիչի ստեղծագործությունների՝ «Светлый ручей»-ի (2003) և «Болт»-ի (2005) բեմադրությունները։


Պատմական բեմի համայնապատկերը 2016 թվականի դեկտեմբերի 31-ին «Մարդուկ-Ջարդուկը» բալետի առավոտյան ներկայացման ժամանակ
Պատմական բեմի համայնապատկերը 2016 թվականի դեկտեմբերի 31-ին «Մարդուկ-Ջարդուկը» բալետի առավոտյան ներկայացման ժամանակ

Օպերաների աշխատանքներում ներգրավվում են արդեն հայտնի թատերական կամ կինոռեժիսորներ։ Նրանց թվում են Ալեքսանդր Սոկուրովը, Տեմուր Չխեիձեն, Էյմունտաս Նյակրոշյուսը և այլք։

Աշխատանքներ են տարվում բնօրինակ օպերային պարտիտուրաները շերտանստվածքից ու նշումներից մաքրելու ուղղությամբ և վերջիններս հեղինակի սկզբնական տարբերակին վերադարձմանը։ Այսպես էր պատրաստվում Մոդեստ Մուսորգսկու «Բորիս Գոդունով»-ի (2007), Միխայիլ Գլինկայի «Ռուսլան և Լյուդմիլա»-ի (2011) նոր բեմադրությունները։ Որոշ նոր բեմադրություններ առաջ բերեցին հանդիսատեսի և Մեծ թատրոնի վաստակավոր վարպետների դժգոհությունները։ Այսպես, սկանդալն ուղեկցում էր Լեոնիդ Դեսյատնիկովի «Ռոզենտալի զավակները» (2005) օպերայի բեմադրությանը, որն ավելի շատ կապված էր լիբրետոյի հեղինակ, գրող Վլադիմիր Սորոկինի համբավի հետ[44]։ Նոր ներկայացման՝ «Եվգենի Օնեգին»-ի (2006, ռեժիսոր՝ Դմիտրի Չեռնյակով) համար զարմանք ու տհաճություն հայտնեց երգչուհի Գալինա Վիշնևսկայան՝ հրաժարվելով իր հոբելյանը նշել Մեծ թատրոնի բեմին, որտեղ նման ներկայացումներ են բեմադրվում[45]։ Այդուհանդերձ, վերոնշյալ ներկայացումներն ունեն իրենց հանդիսատեսը։

2010 թվականի մարտին Մեծ թատրոնը «Веl Air Media» ընկերության հետ համատեղ սկսեց հեռարձակել իր ներկայացումներն աշխարհի կինոթատրոններում։ 2012 թվականի մարտի 11-ին «Google Russia» ընկերության հետ համատեղ Մեծ թատրոնը սկսեց իր բալետի ներկայացումները հեռարձակել ՅուԹյուբ ալիքով ամբողջ Ռուսաստանով մեկ[46][47]։

Հոգաբարձուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծ թատրոնի հոգաբարձուների խորհրդի գործադիր կոմիտեի ղեկավար Ալեքսանդր Բուդբերգի խոսքերով «Պատմականորեն Մեծ թատրոնը ռուսական ճորտական թատրոնների ժառանգորդն է։ Լինելով վերջիններիցս շատ ավելի մեծ՝ այսպիսի մեգանախագիծը կարող էր գոյություն ունենալ միայն պետական բյուջեի հաշվին։ Ո՛չ Յուսուպովները, ո՛չ Շերեմետևները, ո՛չ առաջին ռուսական կապիտալիզմի ժամանակվա հպարտ մագնատները չէին կարող իրենց թույլ տալ նման բան»[48]։ 21-րդ դարում իրավիճակը փոխվեց․ մեկենասների մի խումբ համախմբվեց Մեծ թատրոնին օգնություն ցուցաբերելու համար։ Այսպիսով, 2001 թվականին ի հայտ եկավ Մեծ թատրոնի հոգաբարձուների խորհուրդը։

2006 թվականի մայիսից հոգաբարձուների խորհրդի նախագահն է Ալեքսանդր Ժուկովը՝ ՌԴ պետական դումայի նախագահի առաջին տեղակալը, իսկ նրա տեղակալն է Միխայիլ Շվիդկոյը՝ ներկայումս ՌԴ նախագահի ներկայացուցիչը միջազգային մշակութային համագործակցության ուղղությամբ։ Հոգաբարձուներն օգնել են թատրոնի շատ նախագծերի, այդ թվում՝ Մեծ թատրոնի պատմական շենքի վերանորոգմանը[49], «Ռուսլան և Լյուդմիլա» օպերային, «Քնած գեղեցկուհին» բալետին[50], «Չղջիկը» օպերային, «Փարիզի կրակը» բալետին, «Ձյունանուշիկը» օպերային, «Տարանտելլա» բալետին, «Մոխրոտը» բալետին, «Ռոմեո և Ջուլիետ» բալետին, մասնակիորեն ֆինանսավորվել են Մեծ թատրոնի հյուրախաղերը Փարիզում և «Կամերային երեկոների» շարքը Բեթհովենյան սրահում, սիմֆոնիկ կոնցերտների շարքը և Մայա Պլիսեցկայայի պատվին կայացած փառատոնը։

Հոգաբարձուների խորհրդի անդամներ՝

Հոգաբարձուների խորհրդի գործադիր կոմիտեի կազմ

Լրացուցիչ փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Թատրոնի ոճավորված նկարը պատկերված է Մոսկվայի «Կրասնի Օկտյաբր» գործարանի «Վդոխնովենիե» կոնֆետների վրա։
  • Գուգլն ստեղծել է դուդլ թատրոնի հիմնադրման 240-ամյակի առթիվ[51]։
  • Մեծ թատրոնը պատկերված է ՌԴ 100 ռուբլիանոց թղթադրամների վրա (1998, 2001 և 2004 թթ)։
  • Մեծ թատրոնը պատկերված է ԽՍՀՄ և ՌԴ մի շարք նամականիշների վրա՝

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. archINFORM (գերմ.) — 1994.
  2. Уманский А. М. (1890–1907). «Большой Петровский театр». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Ларичев Егор. Империя получила Большой // Московское наследие : журнал. — М.: Департамент культурного наследия города Москвы, 2011. — № 16. — С. 3—5.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Памятники архитектуры, 1983, էջ 484
  5. «Наследие», О. В. Бубнова
  6. Вячеслав Зверев, Московская антреприза Михаила Меддокса // Промышленные ведомости, 2006, № 1-2 http://www.promved.ru/articles/article.phtml?id=674&nomer=26
  7. Хрипунов, 1955, էջ 26
  8. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 21
  9. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 22
  10. 10,0 10,1 Хрипунов, 1955, էջ 28
  11. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 30
  12. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 31
  13. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 33
  14. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 36-37
  15. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 42-43
  16. Москва. Архитектурный путеводитель / Бусева-Давыдова И. Л., Нащокина М. В., Астафьева-Длугач М. И.. — М.: Стройиздат, 1997. — 512 с. — ISBN 5-274-01624-3
  17. «Музыка и театр России, 19 век». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  18. 18,0 18,1 Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 45
  19. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 64
  20. 20,0 20,1 20,2 Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 65
  21. Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830-е — 1917 годы): илл. биогр. словарь / Гос. науч.-исслед. музей архитектуры им. А. В. Щусева и др. — М.: КРАБиК, 1998. — С. 77. — 320 с. — ISBN 5-900395-17-0
  22. Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830-е — 1917 годы): илл. биогр. словарь / Гос. науч.-исслед. музей архитектуры им. А.В.Щусева и др. — М.: КРАБиК, 1998. — С. 161. — 320 с. — ISBN 5-900395-17-0
  23. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 69-70
  24. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 72
  25. Либсон, Кузнецова, 1982, էջ 71
  26. Большой театр откроется после реконструкции 28 октября.
  27. «Новости». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  28. «Реконструкция Большого театра стоила более 20 млрд рублей — А. Авдеев». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  29. На реконструкцию Большого театра было израсходовано 35,4 млрд рублей
  30. С. А. Агапцов. Отчет о результатах экспертно-аналитического мероприятия "Мониторинг реализации проекта реставрации, реконструкции и технического оснащения зданий федерального государственного учреждения культуры «Государственный академический Большой театр России» в федеральном государственном бюджетном учреждении «Дирекция по строительству, реконструкции и реставрации»
  31. На исторической сцене Большого театра представили уникальный орган Արխիվացված 2017-12-01 Wayback Machine // Телеканал «Культура», 14.05.2013.
  32. П. Поспелов. Орган Большого театра: Тихий король // «Ведомости», 16.05.2013.
  33. Российская газета. «Композитор Леонид Десятников уволился из Большого театра».
  34. РИА Новости. «Главный дирижер Большого театра Василий Синайский ушел в отставку».
  35. Большой театр. «Владимир Урин». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  36. «Большой театр начинает бесплатные уличные трансляции с "Царской невесты"». Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 5-ին.
  37. 37,0 37,1 В. И. Зарубин. Большой театр. М., 1990.
  38. Приложение к ст. 32 Устава о службе по определению от правительства, Свод Законов Российской империи, том III, издание 1896 г.
  39. «О «Тоске» 1930 года на сайте Большого театра». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  40. C.Волков Шостакович и Сталин: художник и царь. — М., 2006. — 640 с. — ISBN 5-699-06614-4
  41. Хроника пребывания Государственного ордена Ленина академического Большого театра Союза ССР в Куйбышеве в годы Великой Отечественной войны с октября 1941 по июль 1943 года
  42. Газета «Правда», 29 декабря 1942 года.
  43. Газета «Правда», 30 декабря 1942 года.
  44. Постановка «Детей Розенталя» в Большом. Хроника скандала
  45. «Российская газета» от 07.09.2006 г.
  46. Балеты Большого театра с 11 марта можно смотреть на YouTube
  47. Большой театр обнародовал программу трансляций своих балетов в Рунете на полтора года вперед
  48. «Про Большой. Александр Будберг уверен, что успешное завершение реконструкции главного театра страны - чудо». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  49. Будберг: «Реставрация главного театра страны - это то, что зачтется по любому гамбургскому счету»(չաշխատող հղում)
  50. балета «Спящая красавица» на странице vtbrussia.ru
  51. «240th Anniversary of the Bolshoi Theater's Foundation». www.google.com. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 28-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Дмитриев Н. Оперная сцена Московского императорского театра. — М., 1897.
  • Государственный ордена Ленина академический Большой театр Союза ССР. — М., 1947.
  • Янковский М. Шаляпин и русская оперная культура. — М., 1947.
  • Янковский М. Ф. И. Шаляпин. — М.-Л., Музгиз, 1951. 128 с. (Серия «Мастера Большого театра»).
  • Шавердян А. Большой театр СССР. — М., 1954.
  • Хрипунов Ю. Д. Архитектура Большого театра / Науч. ред. В. Е. Быков. — М.: Госстройиздат, 1955. — 248 с.
  • Большой театр Союза ССР. Опера. Балет. — М., 1958.
  • Грошева Е. А. Большой театр СССР в прошлом и настоящем. — М., 1962.
  • Либсон В. Я., Кузнецова А. И. Большой театр СССР: История сооружения и реконструкции здания. — М.: Стройиздат, 1982. — 136 с.
  • Зарубин В. И. Большой театр. — М.: Московский рабочий, 1990. — 65, [16] с. — (Биография московского дома). — 60 000 экз. — ISBN 5-239-00764-0
  • Тайны и легенды большого театра: Очерки. — М.: Спецкнига, 2011. — 592 с., ил., 999 экз., ISBN 978-5-91891-078-8
  • Привалов Александр. Об акустике Большого театра // Эксперт. — № 37 (918). — 2012. — 17 сентября.
  • Либсон В. Я., Домшлак М. И., Аренкова Ю. И. и др. Кремль. Китай-город. Центральные площади // Памятники архитектуры Москвы. — М.: Искусство, 1983. — С. 483—484. — 504 с. — 25 000 экз.
  • Чулаки М. Я был директором Большого театра. — М: Музыка, 1994. 135 с.; ил., ISBN 5-7140-0469-8

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]