Իլյա Զդանևիչ

Իլյա Զդանևիչ ռուս.՝ Илья Михайлович Зданевич
Ծնվել է	ապրիլի 21, 1894(1894-04-21)[…]
Ծննդավայր	Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	դեկտեմբերի 25, 1975(1975-12-25) (81 տարեկան)
Մահվան վայր	Փարիզի 6-րդ շրջան, Փարիզ, Ֆրանսիա
Գերեզման	Էսոն
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա և  Ռուսական կայսրություն
Կրթություն	Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ (1917)
Մասնագիտություն	բանաստեղծ, հրատարակիչ, գրող, տպագրիչ, գրական քննադատ, գրական տեսաբան, վիզուալ արտիստ, պատմաբան և բյուզանդագետ
Iliazd Վիքիպահեստում

Իլյա Զդանևիչ (ռուս.՝ Илья́ Миха́йлович Здане́вич), ապրիլի 21, 1894(1894-04-21)^[…], Թիֆլիս, Ռուսական կայսրություն - դեկտեմբերի 25, 1975(1975-12-25), Փարիզի 6-րդ շրջան, Փարիզ, Ֆրանսիա), ռուս և ֆրանսիացի բանաստեղծ, դրամատուրգ, գրող-վիպասան, գեղարվեստական քննադատ, պոեզիայի տեսաբան, դասախոս, պատմաբան, բյուզանդագետ, հրատարակիչ, պարահանդեսների կազմակերպիչ, նորաձև հագուստների դիզայներ, բանավոր պատմող, աշխարհիկ առյուծ, վրացական-լեհական մարդատյաց: Ռուսական ֆուտուրիզմի և դադաիզմի տեսաբան:

Կենսագրություն

Հայրը` լեհ, ֆրանսերենի ուսուցիչ` Միխայիլ Զդանևիչն է, մայրը` Վալենտինա Կիրիլովնան, վրացուհի է, դաշնակահարուհի, Պյոտր Չայկովսկու աշակերտուհին, ծննդյամբ` Գամկրելիձե:

Ավարտել է Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի իրավաբանության ֆակուլտետը (1917 թվական), ծանոթացել է Միխայիլ Լարիոնովի, Նատալյա Գոնչարովայի, Վլադիմիր Մայակովսկու, Ալեքսեյ Կրուչյոնիխի հետ, նամակագրվել է Ֆ. Մարինետտիի հետ:

1913 թվականին կեղծանունով հրապարակել է գիրք Միխայիլ Լարիոնովի և Նատալյա Գոնչարովայի ստեղծագործությունների մասին:

Զդանևիչը, իր ավագ եղբայր` Կիրիլի (ինչպես նաև` հայտնի նկարիչ և արվեստագետ) և Միխայիլ Լե-Դանտի հետ արժանանում է «լայն հասարակություն» և Նիկո Փիրոսմանիի ստեղծագործության գեղարվեստական հասարակայնության համար հայտնագործության վաստակին: Նրանց ակտիվ մասնակցությամբ նրա ստեղծագործությունները ցուցադրվել են 1913 թվականին Մոսկվայում` «Միշեն» ցուցահանդեսի ժամանակ: Այդ նույն թվականին Իլյան իրեն հայտարարել է բանաստեղծական և գեղարվեստական նոր ուղղության` «համամարդկային» հիմնադիրը, որը հավակնում էր բոլոր նախկինում գոյություն ունեցող ոճերի և ժանրերի համակողմանիությունը և սինթեզը:

1913-1917 թվականներին Զդանևիչը գրել է հայտնի մանիֆեստներ` «Դա-մանիֆեստ» (Միխայիլ Լարիոնովի հետ միասին), որը կանխատասել է դադաիստների հռչակագրերը, «Ինչո՞ւ ենք մենք գունավորվում», որը կանխատեսում էր մարմնի նկարչությունը և առաջացրել է սկանդալային գունազարդման նորաձևություն, «Ցենտրիֆուգա» գրական խմբի մանիֆեստը (Բորիս Պաստեռնակ, Սերգեյ Բոբրով, Նիկոլայ Ասեև), որը հակադրվում էր կուբոֆուտուրիզմին: 1916 թվականին նա մասնակցել է «Անարյուն սպանություն» ամսագրի հրատարակմանը, գրել է «անհեթեթ» լեզվով առաջին դրաման` «Յանկո կրուլ ալբանսկի»:

1914 թվականին ծանոթացել է Ֆ. Մարինետտիի հետ` Մոսկվա կատարած իր առաջին այցելության ժամանակ: Մինչ այդ նա նամակագրության մեջ է եղել նրա հետ: Այդ նույն թվականին ձևավորել է կուբոֆուտուրիստական թերթոնների և հայտարարությունների շարք, օգտագործելով անհամաչափ, տպագրական տեղաշարժեր` որոշակի բառի կամ հասկացության վրա ուշադրություն հրավիրելու համար:

1917 թվականին նախաձեռնել է «Արվեստի ազատություն» ասոցացիայի ստեղծումը, որը ուղղված էր Ալեքսանդր Բենուայի «Արվեստի նախարարության» գաղափարների դեմ, որը կմիավորի արտիստներին, նկարիչներին, գրողներին. Զդանևիչին աջակցել են Նատան Ալտմանը, Լեոնարդո Բրունին, Վսևոլոդ Վոինովը, Վերա Երմոլաևան, Նիկոլայ Պունինը և այլոք:

1915-1917 թվականներին աշխատել է Պետրոգրադի խոսք և բրիտանական թերթերի ռազմական թղթակից, որտեղ ծանոթացել է Մորգան Ֆիլիպս Փրայսի հետ, ում հետ նրանք շարունակել են շփվել մինչև վերջինիս մահը` 1973 թվականին։

1917 թվականի մայիսին դուրս է եկել Պետրոգրադից և գնացել է Թիֆլիս, իսկ հետո Թակաիշվիլիի հրավերով (նույնպես մասնակցություն է ունեցել) մասնակցել է արշավի, որը կազմակերպվել է Թիֆլիսի համալսարանի պատմության և ազգագրության ընկերության գումարով (արշավին նաև մասնակցել են նկարիչներ` Լադո Գուդիաշվիլին, Միխեիլ Ճիաուրելին և Դիմիտրի Շևարդնաձեն, ինչպես նաև` ճարտարապետ` Անատոլի Կալգին): Արշավն ավարտելուց հետո 1917 թվականի վերջին ծնողների հետ ապրել է Թիֆլիսում մինչև 1919 թվականը (Դմիտրի Բակրաձեի փողոց), իսկ հետո` Բաթումում, մինչև իր մեկնելը դեպի Կոստանդնուպոլիս:

1920 թվականի հոկտեմբերին դուրս է եկել Ֆրանսիայից արվեստի նոր հոսանքի հետ ծանոթացման համար: Մեկ տարի անց է կացրել Կոնստանդնուպոլսում, սպասելով ֆրանսիական վիզայի: 1921 թվականի հոկտեմբերին մեկնել է Փարիզ: Սկզբնական շրջանում ապրել է Լարիոնովի մոտ: Սերգեյ Ռոմովի և Ալեքսանդր Գինգերի հետ միասին կազմակերպել է «Միջոցով» խումբը, որը պետք է կապի ռուս բանաստեղծներին և նկարիչներին, որոնք ապրում են արտագաղթում և ԽՍՀՄ-ում, ֆրանսիական մշակույթի գործիչների հետ: Մոտիկացել է դադաիստների և սյուռեալիստների հետ (Սերգեյ Շարշուն, Պ. Էլյուար, Տրիստան Տցարա, Ժան Կոկտո, Ռոբեր Դելոնե և Սոնյա Դելոնե): Մասնակցել է Փարիզի համաշխարհային ցուցահանդեսի խորհրդային ցուցադրությաանը (1925 թվական):

1927 թվականից աշխատել է որպես գործվածքների գծագրող «Բլակ Բելեր» ընկերության համար, որը 1928 թվականի մարտի 1-ից անցել է «Շանել» ընկերությանը: Զդանևիչը աշխատել է Փարիզի մոտ գտնվող Անիեր սյուր Սեն արվարձանի գործարանում: 1931 թվականի մայիսի 1-ին դարձել է այդ գործարանի տնօրեն, իսկ 1933-1937 թվականներին աշխատել է որպես Շանել ընկերության տնօրեն: 1928 թվականի հուլիսի 15-ից ապրել է Սանուա քաղաքում, այժմ` Փարիզի արվարձան: 1940-ական թվականներին վերսկսել է «41°» հրատարակչության գործունեությունը:

Փարիզում թողարկվել են նրա երեք բանաստեղծական գրքերը` «Լիդանտյու ֆարամ» (1923 թվական), որը նվիրված է Միխայիլ Լե-Դանտյուի հիշատակին, «Նամակ» (1948 թվական) և «Աֆետ» (1949 թվական): «Նամակ» պոեմը հրատարակվել է 60 հատ օրինակների պստլիկ տպաքանակով: Մեկ օրինակ Իլյա Զդանևիչը ուղարկել է Անրի Մատիսին` տեքստը նկարազարդելու խնդրանքով: Ըստ որոշ տեղեկությունների` Պաբլո Պիկասոյի աշխատանքները գոյություն ունեն «Նամակի» նկարազարդումներում:

Իլյա Զդանևիչը երեք անգամ ամուսնացել է: Առաջին կնոջից` մոդել Ակսել Բրոկարից ունեցել է երկու երեխա: 1927 թվականին լույս աշխարհ է եկել նրանց առաջին դուստրը` Միշելը: Աղջկա կնքամայրը եղել է Կոկո Շանելը: Ամուսնալուծվել են 1939 թվականին: Երկրորդ կինը եղել է նիգերիացի արքայադուստր` Իբիրոնկ Ակինսեոինը, ում հետ նա ամուսնացել է 1940 թվականին: Նրանք ունեցել են մեկ որդի, ում անվանել են Շալվա: 1943 թվականին Իբիրոնկե Ակինսեոինը օկուպացիոն իշխանությունների կողմից ինտերնացվել է ճամբար: 1945 թվականի ազատագրումից հետո նա հիվանդացել է տուբերկուլոզով և մահացել է:

Զդանևիչի վերջին կինը դարձել է խեցեգործության նկարչուհի` Էլեն-Դուար-Մարեն (մահացել է 1993 թվականին), նրանք ամուսնացել են 1968 թվականին: Էլենը պահել է ամուսնու ստեղծագործական ժառանգությունը, կազմակերպել է ցուցահանդեսներ և հրապարակումներ: Նա, կատարելով ամուսնու կամքը, 1989 թվականին դարձել է Զդանևիչի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսի նախաձեռնողը իր հայրենիքում` Թբիլիսիում, Վրաստանի արվեստի պետական թանգարանում։ Ցուցահանդեսները ավարտելուց հետո Էլենը թանգարանին է նվիրել իր բազմաթիվ ցուցանմուշներից` գրքեր, ձեռագրեր, նամակներ, աֆիշաներ, պաստառներ, լուսանկարներ: Իր նախաձեռնությամբ Փարիզում ստեղծվել է «Իլյազդ ակումբ», որի անդամները եղել են տարբեր երկրների մշակույթի գործիչները:

Իլյան մահացել է 1975 թվականին Փարիզում, թաղված է Լևիլ-սյուր-Օրժ վրացական գերեզմանատանը:

Ստեղծագործություն

Համագործակցել է Պաբլո Պիկասոյի, Ժորժ Բրաքի, Ալբերտո Ջակոմետիի, Անդրե Դերենի, Անրի Մատիսի, Ֆերնան Լեժեի, Մարկ Շագալի հետ: Անհեթեթ պոեզիայի, «Պետրկա դեյստֆ» անհեթեթ պիեսի պենտալոգիայի բազմաթիվ ժողովածուների, դրամաների, «Փարիզեցիներ» վեպի հեղինակն է (գրվել է 1923 թվականին, հրատարակվել է 1994 թվականին), «Փիլիսոփայություն» (վերականգնվել է ձեռագրով և հրատարակվել է 2008 թվականին) և «Ոգեշնչում» (1930 թվական), ինչպես նաև` «Նամակներ Մորգան Ֆիլիպս Փրայսին», որը նա որոշել էր որպես ինքնուրույն ստեղծագործություն, բայց չի հասցրել ավարտին հասցնել աշխատանքը, պլանավորվելով գրել յոթից հինգ նամակ: Նկարազարդել է Ռաուլ Հաուսմանի, Պոլ Էլյուարի և այլոց գրքերը: Գրել է բավականին ծավալուն ձեռագիր Սուրբ Սոֆիայի տաճարի մասին:

1920-ական թվականների վերջին Իլյա Զդանևիչը հեռացել է ֆուտուրիզմից. այդ շրջանի երկու վեպ միանգամայն ունեցել է ավանդական ձև: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գրել է 100 սոնետից բաղկացած պոեմ (պահպանվել են 73-ը):

Կյանքի վերջին տարիներին կնոջ ներգործությամբ զբաղվել է խեցեգործությամբ: Եվրոպայում ավելի շատ հայտնի է Իլյազդ կեղծանունով:

1971 թվականին նա ստեղծել է պոեմների շարք ֆրանսերենով` «Բուսրոֆեդոնը հայելու մեջ» դյուրադարձուկի տեսքով։ Այդ պոեմների շարքը իր մեջ ներառում է հուշագրություններ: Իլյազդը գրում է նրանց մասին, ում նա գիտեր կյանքում, այդ թվում` Փիրոսմանիի մասին: Պոեմի վերջին շարքը ավարտվել է «Ներկարար Նիկոլային» դիմելով, որտեղ Իլյազդը վրացի նկարչին անվանել է իր լեռներով, անտառներով և զոհված խիզախություններով:

41°

1918 թվականին Թիֆլիսում ստեղծել է ավանգարդյան բանաստեղծական «41°» խումբը, որին պատկանում էր Իլյազդը, ինչպես նաև` համանուն հրատարակչությունը: Այդ գրական միության մեջ են մտել նաև Իգոր Տարանտյևը և Ալլեքսեյ Կրուչյոնիխը: Միավորմանը հարում էին բանաստեղծ` Նիկոլայ Չերնյավսկին, Կարա-Դարվիշը (Հակոբ Գենջյան) և մի քանի թիֆլիսցի երիտասարդ նկարիչներ: Խմբի անվանումը Իլյազդը կապել է 41 թվի առեղծվածային նշանակության հետ. 41 աստիճանի լայնության վրա գտնվում են Նեապոլը, Պեկինը, Կոստանդնուպոլիսը, Մադրիդը, Նյու Յորքը, և գլխավորը` Թիֆլիսը: 40 օր, ինչպես Իլյազդն էր հիշեցնում ընթերցողներին, անապատում են ապրել Հիսուս Քրիստոսը և Զրադաշտը, իսկ 41-րդ օրը դարձել է նրանց աշխարհ վերադառնալու օրը: «41°» խումբը ռուսական ավանգարդի պատմության մեջ նշանակալի հետք է թողել և դարձել է 1918-1920 թվականների թիֆլիսյան վերածնության առավել վառ մարմանվորումներից մեկը:

1940-ական թվականներին վերսկսել է «41°» հրատարակչության աշխատանքը: «41°» հրատարակչության հովանու տակ նա թողարկել է փոքրատիրաժ, գրքասիրական հրատարակումներ, մշակել է գրքի գաղափարի և ձևավորում' ընդհանուր կոմպոզիցիայից մինչև տեխնոլոգիայի ամենափոքր դետալները: Այդ շրջանում հրատարակվել են ռուսական և ֆրանսիական «Չճանաչված բառերի պոեզիա» («Poésie de mots inconnus», 1949 թվական), «անհեթեթ» պոեզիայի անթոլոգիան, սեփական բանաստեղծությունների` «Աֆատ» («Afat»)` Պաբլո Պիկասոյի նկարազարդումներով (1940 թվական), «Ռաել» («Rahel»)` Լեոպոլդ Սյուրվաժի ձևավորմամբ (1941 թվական), «Նամակ» («Escrito»)` Պիկասոյի փորագրություններով (1948 թվական), «Լուռ դատավճիռ» («Sentence sans paroles»)` Ժորժ Բրաքի և Ալբերտո Ջակոմետիի նկարազարդումներով (1961 թվական), «Բուսրոֆեդոնը հայելու մեջ» («Boustrophédon au miroir»)` Ժորժ Ռիբեմոն-Դեսենի ձևավորմամբ (1971 թվական) ժողովածուները: Նաև նա աշխատել է Անրի Մատիսի, Ֆերնան Լեժեի, Մարկ Շագալի հետ: 1960-ական թվականներին սեփական փայտափորագրումներով ձևավորել է Ռիչարդ Օսմանի «Բանաստեղծություններ և ծառեր» («Poèmes et bois») և Պոլ Էլյուարի «Աստվածահայտնության բանաստեղծություն» («Un soupçon») (1965 թվական):

«Պետրկա դեյստֆ» օնոլատրիկ պենտալոգիա

Զդանևիչը պատկանել է «Պետրկա դեյստֆ» պիեսների պենտալոգիային, որը գրվել է անհեթեթության և ռուսաց լեզվի խառնուրդի վրա, և տպագիր հրատարակության մեջ ռուսերեն տեքստը մուտքագրվել է դիտավորյալ` առանց ուղղագրության նորմատիվ կանոններին համապատասխանելու: Այդ պիեսներից առաջինը` «Յանկո կրուլ ալբանսկի»-ն է, որը առաջին անգամ դրվել է 1916 թվականին, պարունակում է «իզիկ ալբանսկայ» արտահայտությունը, որը կանխատեսել է պադոնկաների լեզուն:

Ստեղծագործություններ

Գրքեր

• Наталия Гончарова. Михаил Ларионов. М.: А. Мюнстер, 1913 (под псевдонимом Эли Эганбюри)
• Янко крУль албАнскай. Тифлис: Синдикат, 1918
• асЁл напракАт // Софии Георгиевне Мельниковой Фантастический Кабачок. Тифлис: 41°, 1918
• Остраф пАсхи. Тифлис: <41°>, 1919
• згА Якабы. Тифлис: 41°, 1920
• лидантЮ фАрам: аслааблИчья [Осла обличье]: виртЕп ф 5 дЕйствах. дЕйства 5 / aблОшка наУма гранОвского; набОр писAки. — Париж: издАния 41°, 1923. (репринт. переизд.: Berkeley: Berkeley Slavic Specialties, 1995; Paris: Editions Allia, 1995)
• Посмертные труды, 1928, отрывки перепечатаны в «Новом журнале», № 168—171, 1987-88 (роман иронически изображает мир искусства, политики и моды Парижа 1920-х годов)
• Восхищение. Париж: Сорок первый градус, 1930 (репринт. переизд.: Беркли, 1983) — роман-метафора о падении футуризма
• Афет: Семьдесят шесть сонетов / Гравюры П.Пикассо. <Париж>: Сорок первый градус, 1940
• Rahel. Paris: 1941
• Письмо / Гравюры П.Пикассо. Париж: Сорок первый градус, 1948
• Афет. Париж, 1949
• Poésie de mots inconnus / poèmes de Akinsemoyin, Albert-Birot, Arp, Artaud, Audiberti, Ball … [choix de Iliazd]; ornés par Arp, Braque, Bryen, Chagall, Dominguez, Férat … — [Paris]: 41°, 1949.
• Montluc, A. La Maigre, mise en lumière… / par Iliazd; illustrée de pointes sèches par Pablo Picasso. — [Paris]: 41°, 1952.
• Boissière, J.-F. Traité du balet / illustré de gravures à l’eau-forte par Marie Laure … — [Paris]: 41°, 1953.
• OEttingen, H. Chevaux de minuit, épopée, par Iliazd et Pablo Picasso. — Cannes; Paris, 1956.
• Bordier, R. Récit du Nord et des régions froides / [pour l’entrée des baillifs de Groenland et Frizland au grand bal de la douairière de Billebahaut]; mis en lumière et en page par Iliazd; précédé d’une eauforte en couleur de Bryen. — [Paris]: 41°, 1956.
• «Le Frère mendiant», o Libro del conocimiento, los Viajes en Africa, publicados antiguamente par Bargeron, Margry y Jimenez de la Espada, e ilustrados ahora y Compaginados por Pablo Picasso et Iliazd. — Paris: 41°, 1959.
• Iliazd. Приговор безмолвия = Sentence sans paroles / [dessin de couv.] Georges Braque; [portrait en front.] Alberto Giacometti. — Paris: 41°, 1961.
• Hausmann, R. Poèmes et bois. — [Paris]: 41°, [1961].
• Les Douze portraits du célèbre Orbandale / pris sur vif et gravés à l’eau-forte par Alberto Giacometti. — Paris: Iliazd, 1962.
• Ernst, M., Iliazd. L’Art de voir de Guillaume Tempel / pour illustrer les données de Guillaume Tempel mises en lumière par Iliazd à paraitre sous le titre de Maximiliana, ou l’exercice illégal de l’astronomie. — Paris: [s. n.], 1964.
• Éluard, P. Un soupçon. — [Paris]: 41°, 1965. Pablo Picasso, Ilia Zdanevitch. Hommage à Roger Lacourière / [illustrations de André Beaudin, Camille Bryen, Derain, Dunoyer de Segonzac etc.]. — Paris: 41°, 1968.
• Iliazd. Boustrophédon au miroir / Georges Ribemont Dessaignes, gravures à l’eauforte. — [Paris]: 41°, 1971.
• Iliazd. Pirosmanachvili: 1914 / [traduit du russe par Andrée Robel et André Du Bouchet]; Pablo Picasso, pointe sèche. — [Paris]: 41°, 1972.
• Собрание сочинений в пяти томах. Т. 1. Парижачьи: Опись / Подг. текста и предисл. Р. Гейро. М.; Дюссельдорф: Гилея; Голубой всадник, 1994
• Собрание сочинений в пяти томах. Т. 2. Восхищение: Роман / Предисл. Р. Гейро. М.; Дюссельдорф: Гилея; Голубой всадник, 1995
• Письма Моргану Филипсу Прайсу / Предисл. Р. Гейро. М.: Гилея, 2005
• Философия футуриста: Романы и заумные драмы. С приложением доклада И. Зданевича «Илиазда» и «Жития Ильи Зданевича» И. Терентьева / Предисл. Р. Гейро, подг. текста и комм. Р. Гейро и С. Кудрявцева, сост. и общ. ред. С. Кудрявцева. М.: Гилея, 2008
• Окурки. Париж: Гилея, 2011 (тираж 50+50 нумерованных экз.)
• Футуризм и всёчество. 1912—1914. В 2-х т. / Составители, подг. текстов и коммент. Е. В. Баснер, А. В. Крусанова и Г. А. Марушиной; общ. ред. А. В. Крусанова. М.: Гилея, 2014
• Поэтические книги. 1940—1971 / Предисл. и коммент. Р. Гейро; общ. ред. С. Кудрявцева. М.: Гилея, 2014
• Восхождение на Качкар / Сост. и общ. ред. С. Кудрявцева; предисл., примеч. и коммент. Р. Гейро. М.: Grundrisse, 2021
• Дом на говне: Доклады и выступления в Париже и Берлине. 1921–1926 / Общ. ред. С. Кудрявцева, сост., подг. текстов, вступ. ст. и коммент. Р. Гейро и С. Кудрявцева. — М.: Гилея, 2021. — 654 с. — ISBN 978-5-87987-130-2.
• Восхищение: Роман. Изд. 5-е, испр. и доп. / Сост., подг. текстов, коммент. и примеч. С. Кудрявцева. М.: Гилея, 2022
• Философия: Роман. Изд. 2-е, испр. и доп. / Сост., подг. текстов, коммент. и примеч. С. Кудрявцева. М.: Гилея, 2023

Արխիվային հրապարակումներ

• Западный Гюрджистан. Итоги и дни путешествия И. М. Зданевича в 1917 году // Georgica II. Materiali sulla Georgia Occidentale / A cura di L. Magarotto e G. Scarcia. Bologna: Il cavaliere azzurro, 1988
• Из архива Ильи Зданевича / Публ. Р.Гейро // Минувшее: Ист. альманах. Вып.5. М., 1991. C. 123—164.
• Зданевич И. Илиазда [: доклад] / Публикация Р. Гейро // Поэзия и живопись: Сборник трудов памяти Н. И. Харджиева / Под редакцией М. Б. Мейлаха и Д. В. Сарабьянова. М.: Языки русской культуры, 2000. С. 518—540. — ISBN 5-7859-0074-2

Ամփոփիչ հրատարակումներ

• Собрание сочинений в пяти томах. Т. 1, 2. Москва; Дюссельдорф: Гилея; Голубой всадник, 1994—1995

Հիշատակ

• Զդանևիչ եղբայրների անունով փողոց է կոչվել Թբիլիսիում:

Գրականություն

• Терентьев И. Рекорд нежности: житие Ильи Зданевича/Рис. К. Зданевича. Тифлис, 1919
• Iliazd. Paris, Centre Georges Pompidou, 1978
• Isselbacher A. Iliazd and the illustrated book. New York: Museum of Modern Art, 1987.
• Le Gris-Bergmann F. 41°: Ilya and Kirill Zdanevich. San Francisco: Modernism Inc., 1991.
• I Libri di Iliazd: dall’avanguardia russa alla scuola di Parigi. Firenze: Centro Di, 1991
• L’Avanguardia a Tiflis: studi, ricerche, cronache, testimonianze, documenti / Luigi Magarotto, Marzio Marzaduri, Giovanna Pagani Cesa, eds. Venezia: [s.n.], 1982
• Васильев И.Е. Ильязд. Вехи жизни и творчества И. М. Зданевича / И. Е. Васильев // Известия Уральского государственного университета. — 2002. — № 24. — С. 177—188.
• Каменская Е. Н. Первые выставки грузинских художников-модернистов // Актуальные проблемы теории и истории искусства: сб. науч. статей. Вып. 10 / Под ред. А. В. Захаровой, С. В. Мальцевой, Е. Ю. Станюкович-Денисовой. — М.: МГУ имени М. В. Ломоносова / СПб.: НП-Принт, 2020. — С. 448—459.
• Лившиц Б. Полутораглазый стрелец [: воспоминания, 1933 // Лившиц Б. [www.belousenko.com/books/poetry/Lifsits_Strelec.htm Полутораглазый стрелец: Стихотворения, переводы, воспоминания] / Примечания П. М. Нерлера, А. Е. Парниса и Е. Ф. Ковтуна. Л.: Сов. писатель, 1989. C.450-451; 614, 628, 633, 652, 694, 668. — ISBN 5-265-00229-4
• Паустовский К. Г. [bookz.ru/authors/paustovskii-konstantin/brosok-n_504/page-10-brosok-n_504.html Бросок на юг] [: воспоминания] // Паустовский К. Г. Собр.соч. в 8-и т. Т. 5. — М.: Художественная литература, 1968. — С. 382.
• Никольская Т. «Фантастический город»: Русская культурная жизнь в Тбилиси: 1917-1921. — М.: Пятая страна, 2000. — 192 с. — ISBN 5-901250-07-9.
• Никольская Т. Авангард и окрестности. — СПб.: Издательство Ивана Лимбаха, 2001. — 320 с. — ISBN 5-89059-010-3 — рецензия А.Крусанова
• Ливак Л. «Героические времена молодой зарубежной поэзии». Литературный авангард русского Парижа (1920—1926) // Диаспора: Новые материалы. VII. СПб.; Париж: Atheneum; Феникс, 2005. — С. 131—242.
• Сеславинский М. В. Рандеву: Русские художники во французском книгоиздании первой половины XX века: альбом-каталог. — Москва: Астрель, 2009. — 504 с. — ISBN 978-5-94829-036-2.
• Сеславинский М. В. Французские библиофильские издания в оформлении русских художников-эмигрантов (1920—1940-е годы): монография. — М.: ИД Университетская книга, 2012. — 254, [6] с.: ил. — ISBN 978-5-454-00003-5.
• Гейро Р. Об Ильязде, Пикассо и некоторых других… // Книга художника / Livre d`artiste. Испанская коллекция. Пикассо. Дали. Миро. Грис. Клавье. Тапьес. Из собраний Георгия Генса и Бориса Фридмана / Составление Б. Фридмана. — М.: РОСТ Медиа, 2012. — С. 16—22.
• Карасик Михаил. Илья Зданевич — ангел небольшого роста и наглый певец // Проектор. — 2014. — № 27.
• Гейро Р. Ильязд в портретах и зарисовках. — М.: Гилея, 2015.
• Кудрявцев С. Заумник в Царьграде: Итоги и дни путешествия И. М. Зданевича в Константинополь в 1920—1921 годах. — М.: Grundrisse, 2016.
• Бренер А., Кудрявцев С. Гнига зауми и за-зауми. — М.: Гилея, 2017. — С. 92-112.
• Львов Константин. (2021-06-18). «Ильязд на Качкаре. Искусствоиспытатель покоряет Кавказ». Радио «Свобода». Վերցված է 2021-06-19-ին.

Արտաքին հղումներ

• ИЛЬЯЗД на Викиливре-ру
• Страница французской Википедии об альманахах Ильязд-Клуба «Carnets de l’Iliazd-Club»
• ИЛЬЯЗД (илья зданевич) тексты 1908—1965; Михаил Лё-Дантю. Портрет Ильи Зданевича, около 1913
• Шахназарова, Анна; Ляшенко, Михаил — Об Илье Зданевиче, на сайте «Журнала поэзии А Б Г» (Тбилиси, республика Грузия)
• Ильязд в Международном архиве дадаизма, университет штата Айова
• Отрывок из романа «Парижачьи»
• Арлаускайте, Наталия. Неконвенциональные элементы текста в структуре повествования: Ильязд, «Парижачьи» (1923—1926)
• Janecek, Gerald. From Zaum: The Transrational Poetry of Russian Futurism
• Зданевич И. М. // Шелохаев В. Энциклопедия Русской эмиграции, 1997 Արխիվացված 2011-02-07 Wayback Machine
• Ильязд — Янко Круль Албанскай (отрывок) в прочтении Петра Недотроги
• Открытие выставки «Ильязд. 20й век Ильи Зданевича» в ГМИИ им. А. С. Пушкина «Время культуры» на радио «Благо»
• www.belousenko.com/books/poetry/Lifsits_Strelec.htm
• http://bookz.ru/authors/paustovskii-konstantin/brosok-n_504/page-10-brosok-n_504.html Արխիվացված 2009-04-04 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իլյա Զդանևիչ» հոդվածին։