Եվգենի Պոլիվանով

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Եվգենի Պոլիվանով
Евге́ний Дми́триевич Полива́нов
Ծնվել էփետրվարի 28 (մարտի 12), 1891[1]
Սմոլենսկ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել էհունվարի 25, 1938(1938-01-25)[2][1] (46 տարեկան)
Կոմմունարկայի կրակահրապարակ[3]
մահապատիժ[3]
ԳերեզմանԿոմմունարկայի կրակահրապարակ
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն,  ՌԽՖՍՀ և  ԽՍՀՄ
Մասնագիտությունլեզվաբան, լեզվի սոցիոլոգիա, գրականագետ, արևելագետ և literary scholar
Հաստատություն(ներ)Սանկտ Պետերբուրգի համալսարան, Ուզբեկստանի ազգային համալսարան, Հեռավորարևելյան դաշնային համալսարան, Ի․Վ․ Ստալինի անվան Արևելքի աշխատավորների կոմունիստական համալսարան և Սոցիալական գիտությունների հետազոտական ինստիտուտների ռուսական ասոցիացիա
Գործունեության ոլորտլեզվաբանություն[4], հանրալեզվաբանություն[4], գրականագիտություն[4] և oriental languages?[4]
Ալմա մատերՍանկտ Պետերբուրգի համալսարան
Կոչումպրոֆեսոր և պրոֆեսոր
Տիրապետում է լեզուներինռուսերեն[1][4], ֆրանսերեն[4] և գերմաներեն[4]
ԿուսակցությունԽՄԿԿ
 Yevgeny Polivanov Վիքիպահեստում

Եվգենի Դմիտրևիչ Պոլիվանով (ռուս.՝ Евге́ний Дми́триевич Полива́нов, փետրվարի 28 (մարտի 12), 1891[1], Սմոլենսկ, Ռուսական կայսրություն - հունվարի 25, 1938(1938-01-25)[2][1], Կոմմունարկայի կրակահրապարակ[3]), ռուս և խորհրդային լեզվաբան, արևելագետ և գրականագետ։ ՕՊՕՅԱԶ-ի հիմնադիրներից մեկը, Քաղաքացիական պատերազմի մասնակից, 1917 թվականի վերջից 1918 թվականի սկզբին ՌՍՖՍՀ արտաքին գործերի ժողովրդական կոմիսարիատի Արևելյան բաժնի վարիչ և Լև Տրոցկու երկու տեղակալներից մեկը, Կոմունիստական ինտերնացիոնալի աշխատակից, մի շարք համալսարանների պրոֆեսոր, մառիզմի ակտիվ քննադատ։

Խորհրդային հանրալեզվաբանության և պատմական հնչույթաբանության հիմնադիրներից մեկն է, լեզվական էվոլյուցիայի բնօրինակ տեսության ստեղծողներից, Արևելքի (մասնավորապես ներկայումս ճապոներենի համար օգտագործվող ռուսերեն տառադարձությունը) և Միջին Ասիայի լեզուներով բազմաթիվ աշխատությունների հեղինակ, ոչ ռուսներին ռուսերեն ուսուցանելու մեթոդիկայի մշակող, լեզվական պլանավորման մասնակից։

1937 թվականի օգոստոսի 1-ին ձերբակալվել է Ճապոնիայի համար լրտեսություն անելու մեղադրանքով։ Դատարանում իրեն մեղավոր չի ճանաչել։ 1938 թվականի հունվարի 25-ին գնդակահարվել է և թաղվել «Կոմունարկա» հրաձգարանում։ Ռեաբիլիտացվել է 1963 թվականի ապրիլի 3-ին։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվգենի Դմիտրևիչ Պոլիվանովը ծնվել է 1891 թվականի մարտի 12-ին (փետրվարի 28) Սմոլենսկում՝ աղքատացած ազնվականի ընտանիքում։ 1908 թվականին ավարտել է Ռիգայի Ալեքսանդրյան գիմնազիան և մեկնել սովորելու Սանկտ Պետերբուրգում, որտեղ հասցրել է ստանալ բանասիրական երկու կրթություն. 1911 թվականին ավարտել է Գործնական արևելյան ակադեմիայի ճապոներենի բաժինը, իսկ 1912 թվականին՝ Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի պատմա-բանասիրական ֆակուլտետը[5][6]։

Նրա համալսարանական դասախոսների թվում են եղել այդ ժամանակների հայրենական խոշոր լեզվաբաններից երկուսը՝ Իվան Բոդուեն դե Կուրտենեը և Լև Շչերբան[6][7]։ Պոլիվանովի լեզվաբանական հայացքները ձևավորվել են նրանց ազդեցությամբ[6][8]։

Ուսումն ավարտելուց հետո հաջորդ երկու տարվա ընթացքում իր կարիքները հոգալու համար Պոլիվանովն ստիպված է եղել աշխատել միանգամից մի քանի տեղ (Յոզեֆովիչի մասնավոր գիմնազիայում և նոր լեզուների իգական մանկավարժական կուրսերում)՝ դասավանդելով ֆրանսերեն, ռուսերեն և լատիներեն, ինչպես նաև ընդհանուր հնչյունաբանություն[5]։ Աշխատանքի հետ համատեղել է լեզուների ուսումնասիրությունն ու գիտական իր առաջին աշխատանքի տպագրությունը։ Այսպես, 1914 թվականին լույս է տեսել «Ճապոներենի և ռյուկյուերենի համեմատա-հնչյունաբանական ակնարկ» ուսումնասիրությունը, որում Պոլիվանովը փորձել է բացահայտել ճապոներենի և նրա հետ հեռակա կապված Ռյուկյու կղզիների բարբառի ընդհանուր արմատները[7]։

Ճանապարհորդություններ դեպի Ճապոնիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պոլիվանովի առաջին ճանապարհորդությունը Ճապոնիա տեղի է ունեցել 1914 թվականի մայիսին, նրան միջոցներ էր հատկացրել Ռուս-ճապոնական հասարակությունը։ Նագասակի մեկնելուն պես գիտնականը, ինչպես հետագայում պարզաբանել է ճապոնացի լեզվաբան Սիտիրո Մուրայաման (1908-1995), գնացել է Միե ձկնորսական գյուղ։ Ուսումնասիրելով տեղական բարբառը, որն էականորեն տարբերվում է գրական լեզվից՝ Եվգենի Դմիտրիևիչն ամռան մեծ մասն անցկացրել է գյուղում։ Նագասակիից հետո Պոլիվանովը մեկնել է Կիոտո՝ Ճապոնիայի նախկին մայրաքաղաք, որտեղ ուսումնասիրել է Կիոտոյի բարբառը[9]։

Իր ճանապարհորդության ավարտին Եվգենի Դմիտրևիչն այցելել է Տոկիո։ Ինչպես և նախկինում, նա ուսումնասիրել է տեղի բարբառը, բացի այդ, մայրաքաղաքում կարելի էր հանդիպել տարբեր բարբառներ կրողների։ 1914 թվականի հոկտեմբերի 5-13-ին գիտնականն աշխատել է Տոկիոյի կայսերական համալսարանի հնչյունաբանական լաբորատորիայում։ Պոլիվանովը շփվել է ճապոնացի լեզվաբանների հետ, ինչպես նաև Տոկիոյում հանդիպել է հայրենական 2 ճապոնագետների՝ Օտտոն Ռոզենբերգի և Նիկոլայ Կոնրադի հետ[10]։

Սակայն Ռուս-ճապոնական հասարակության միջոցներն ավարտվում են, և հոկտեմբերի վերջին-նոյեմբերի սկզբին Եվգենի Դմիտրևիչը վերադառնում է Պետերբուրգ, որն այդ ժամանակ դարձել էր Պետրոգրադ։ Մինչև գարուն նա զբաղվում է ստացված նյութերի մշակմամբ, հանձնում մագիստրոսական քննությունները և սկսում պլանավորել իր հաջորդ ուղևորությունը Ճապոնիա։ Այդ անգամ գումար հատկացնում է ակադեմիկոս Վասիլի Ռադլովի ղեկավարած Ռուսական կոմիտետը՝ Կենտրոնական և Արևելյան Ասիան ուսումնասիրելու համար[11]։

1915 թվականի ամռանը Պոլիվանովը ժամանում է Տոկիո՝ հուսալով կրկին հանդիպել այն մարդկանց, որոնց հետ աշխատել էր անցած տարի։ Սակայն ամառային արձակուրդների պատճառով Տոկիոյի կայսերական համալսարանի պրոֆեսորներին հանդիպել հաջողվեց միայն սեպտեմբերին՝ իր հետ մեկնելուց մի քանի օր առաջ։ Մայրաքաղաքում, հետո նաև Կիոտոյում Եվգենի Դմիտրիևիչն ուսումնասիրում է Կիոտոյի խոսվածքը. գիտնականին հաջողվում է կազմել հնչյունաբանական բառարան (մոտ 14000 բառ)։ Որոշելով շարունակել Տոսայի բարբառի՝ անցած տարի սկսած ուսումնասիրությունը՝ Պոլիվանովը մեկնում է Սիկոկու կղզի։ Այնտեղ նա բնակվում է Կոտի քաղաքի մոտ գտնվող Մորոգի գյուղում, որտեղ ուսումնասիրում է բնիկների խոսվածքը[12]։

Նախքան Ռուսաստան վերադառնալը Եվգենի Դմիտրիևիչը ևս մեկ անգամ այցելում է Տոկիո, որտեղ շարունակում է ուսումնասիրել Նագասակի պրեֆեկտուրայի Կիոտոյի (գիտնականը կազմում է Նագասակիի խոսվածքներից մեկի հնչյունաբանական բառարան՝ կազմված մոտ 10000 բառից) և Ռյուկյու կղզիների (Նահայի խոսվածք) բնիկների խոսվածքը։ Սեպտեմբերին Պոլիվանովը լքում է մայրաքաղաքը։ Այդ ուղևորության ընթացքում նա շփվում է ոչ միայն Ռոզենբերգի ու Կոնրադի հետ, այլ նաև երիտասարդ ճապոնագետ Նիկոլայ Նևսկու հետ[12]։

Պետրոգրադում Պոլիվանովը՝ որպես պրիվատ-դոցենտ, հրավիրվում է ճապոներենի ամբիոն (դա ավանդույթին հակառակ էր. ֆակուլտետն ավարտածներն այդ պարտականությունը չէին ստանձնում)։ Եվգենի Դմիտրիևիչին հրավիրել էր արևելագիտության ֆակուլտետի դեկան Նիկողայոս Մառը։ Պոլիվանովը կարդում է տարբեր դասընթացներ՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելով հնչյունաբանության և բարբառագիտության հարցերին։ Սկսում է էքսպեդիցիոն արդյունքների հրապարակումը, իսկ 1917 թվականին լույս է տեսնում «Ճապոնական բարբառների հոգեհնչյունաբանական հետազոտում» գիրքը[13]։

Պոլիվանովի՝ Ճապոնիա կատարած երրորդ ուղևորության մասին (1916 թվական) շատ քիչ բան է հայտնի։ Կա ճապոնական կողմից դրա հաստատումը, սակայն ռուսական փաստաթղթերը չեն պահպանվել, չկա տեղեկություն և այն մասին, թե ով է ֆինանսավորել ուղևորությունը։ Կարծիք կա, որ գիտնականն աշխատել է ռուսական ռազմական հետախուզությունում։ Ըստ որոշ տվյալների՝ նա այդ ժամանակ այցելել է նաև Չինաստան[14]։

Այսպիսով, իր ուղևորությունների ընթացքում Պոլիվանովը ծանոթացել է ճապոներենի բարբառների գրեթե բոլոր հիմնական խմբերին՝ հյուսիս-արևելյան (Աոմորի, Ակիտա), արևելյան (Տոկիո), արևմտյան (Կիոտո, Մորոգի), հարավային (Նագասակի, Կումամոտո, Օիտո) և Ռյուկյու (Նահա) բարբառների առանձին խմբին[14]։

ՕՊՕՅԱԶ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1914 թվականին Պետրոգրադում սկսեց ձևավորվել ֆորմալիստ բանասերների ընկերական շրջանակը, որը հետագայում հայտնի դարձավ որպես ՕՊՕՅԱԶ (Բանաստեղծական լեզվի տեսության ուսումնասիրման հասարակություն)։ ՕՊՕՅԱԶ-ի հիմնադիրներից էին Պոլիվանովը, Վ. Շկլովսկին, Լ. Յակուբինսկին։ Եվգենի Դմիտրիևիչի հոդվածներն առաջինը տպագրվել են ՕՊՕՅԱԶ-ի հիմնական հրատարակության՝ «Բանաստեղծական լեզվի տեսության ժողովածու» (լույս է տեսել 1916 թվականի աշնանը) կազմում[15][16]։

Հեղափոխական ժամանակներ։ Կյանքը 1920-ական թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվգենի Պոլիվանովը ոչ միայն զբաղվել է գիտական գործունեությամբ, այլ նաև վարել է ակտիվ քաղաքական գործունեություն։ 1917 թվականին նա միացել է ձախ մենշևիկներին և գլխավորել Ռուսաստանի ժամանակավոր կառավարության արտաքին գործերի նախարարության մամուլի բաժինը։ Հոկտեմբերյան հեղափոխության ընթացքում նա անցել է բոլշևիկների կողմը և 1917 թվականի նոյեմբերից զբաղեցրել արտաքին գործերի ժողկոմի 2 տեղակալներից մեկի պաշտոնը, մասնավորապես պատրաստել է Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրի սկզբնական տեքստը[6][14]։ Կատարելով կառավարական առաջադրանքներ՝ Պոլիվանովը թարգմանել և հրապարակել է այլ երկրների հետ ցարական կառավարության կնքած գաղտնի պայմանագրեր[17]։ Այդ նույն թվականին են վերաբերում «Սիսսոնի փաստաթղթերը», որոնցում կա գիտնականի ազգանունը։ Սակայն 1918 թվականի աշնանը Եվգենի Դմիտրիևիչի և Տրոցկու միջև կոնֆլիկտ է առաջանում, որի արդյունքում ժողկոմը գիտնականին մեղադրում է ծառայողական պաշտոնը չարաշահելու մեջ (հետագայում նա նույնպես խոսել է Պոլիվանովի՝ ալկոհոլային խմիչքների նկատմամբ ունեցած հակման և «Ռուս ժողովրդի միության» սև հարյուրյակին պատկանելու մասին[18]): Այդ առիթով սկսվել է հետաքննություն, որի արդյունքում Պոլիվանովն արդարացվել է։ Կոնֆլիկտի պատճառով նա հեռացել է Արտաքին գործերի ժողկոմից[19]։

Նույն թվականին Պոլիվանովն սկսել է ղեկավարել Հյուսիսային մարզի Արևելյան բաժնի Տեղեկատվական բյուրոն, հետագայում ՌԿ(բ)Կ Պետրոգրադի կոմիտետի չինական կոմունիստական բաժնում աշխատեց որպես կազմակերպիչ[5]։ Բացի այդ, նա շարունակում էր գիտական իր գործունեությունը և դասավանդելը։ 1917 թվականին հրատարակվեց ճապոնական տառադարձության մասին նրա հոդվածը, իսկ հաջորդ երկու տարիներին՝ ճապոներենով էլի որոշ աշխատանքներ։ 1918 թվականի ռուսերեն ուղղագրական բարեփոխումներից հետո նա հանդես եկավ դրա պաշտպանությամբ[20]։ Համատեղելով քաղաքական, գիտական և մանկավարժական գործունեությոնւը՝ Պոլիվանովը 1919 թվականին միացավ ՌԿ(բ)Կ-ին և 28 տարեկանում ստացավ պրոֆեսորի կոչում[6][14]։

1921 թվականին նա տեղափոխվել է Մոսկվա, որտեղ սկսել է որպես պետի տեղակալ աշխատել Կոմունիստական ինտերնացիոնալի Հեռավորարևելյան բաժնում և տնօրինել Արևելքի աշխատավորների կոմունիստական համալսարանի արևելյան սեկտորը։ Նույն թվականին Պոլիվանովը գործուղվել է Տաշքենդի Կոմինտերն։ Տարվա վերջին նա որպես պրոֆեսոր աշխատել է Ուզբեկստանի ազգային համալսարանում և որպես փոխնախագահ՝ Թուրքական Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական ​​Հանրապետության պետական գիտական խորհրդում։ Այդ ընթացքում Եվգենի Դմիտրիևիչն սկսել է զբաղվել Կենտրոնական Ասիայի լեզուների ուսումնասիրությամբ. 1922 թվականին ուզբեկ աշխատավորներին նվիրված II համագումարում նա զեկույց է կարդացել լատիներեն այբուբենի մասին, 1 տարի անց տպագրվել է նրա բրոշյուրը՝ նվիրված թուրքական որոշ լեզուների գրաֆիկայի բարեփոխումների պրոբլեմներին, ավելի ուշ նա շարունակել է զբաղվել ուզբեկերենի գրերի հարցերով և հրատարակել է հոդված ղազախերենի այբուբենի վերաբերյալ[20]։ 1924 և 1925 թվականներին Պոլիվանովը Տաշքենդի Գրականության և հրատարակչության գործերի գլխավոր վարչությունում աշխատել է որպես վարիչ։ 1924 թվականին Ռազմական ակադեմիայի հրավերով մեկնել է Մոսկվա՝ ճապոներեն դասավանդելու։ 1926 թվականին Եվգենի Դմիտրիևիչը շարունակել է զբաղվել մի շարք թուրքական լեզուների գրերի հարցերով[21], ինչպես նաև մեկնել է Վլադիվոստոկ, որտեղ որպես ճապոներենի պրոֆեսոր աշխատել է Հեռավորարևելյան դաշնային համալսարանում։ Մայիսին գործուղվել է Ճապոնիա, որտեղ անցկացրել է մի քանի օր[5][22]։

1926 թվականի աշնանը Պոլիվանովին հրավիրել են Մոսկվա, որտեղ նախագահել է Սոցիալական գիտությունների գիտահետազոտական ինստիտուտների ռուսական ասոցիացիայի լեզվաբանական բաժինը[5][6]։ Գիտնականն ակտիվորեն զբաղվել է գիտական գործունեությամբ. տպագրվել են ԽՍՀՄ և Արևելքի ժողովուրդների լեզուներով նրա աշխատանքները, մասնավորապես հրատարակվել է «Լեզվաբանության ներածություն արևելագիտական բուհերի համար» աշխատությունը[22]։ 1927 թվականի հունիսին Նիկոլայ Յակովլևի և Լև Ժիրկովի հետ մասնակցել է Համամիութենական կենտրոնական կոմիտեի պլենումի այբուբենի միավորման նիստերին (անցկացվում էր նոր թյուրքական այբուբենի վերաբերյալ)։ 1928 թվականին Պոլիվանովն ընտրվել է Նոր թյուրքալեզու այբուբենի համամիութենական կենտրոնական կոմիտեի գիտական ​​խորհրդի անդամ։ Նույն թվականին «Մշակույթ և Արևելքի գրականություն» ժողովածուում, ինչպես նաև պարբերականներում տպագրվել են հոդվածներ, որոնցում Պոլիվանովն ամփոփել է գիտական խորհրդի և հանձնաժողովների գործունեության հետ կապված իր աշխատանքների արդյունքները։ Բացի այդ, նա շարունակել է գրել ընդհանրացնող հոդվածներ, որտեղ տվել է ԽՍՀՄ ժողովուրդների գրաֆիկաների ռեֆորմների ընդհանուր նկարագիրը[21]։

Ընդդեմ մառիզմի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1923-1924 թվականներին ձևավորվեց «լեզվի մասին նոր տեսությունը» («հաբեթական տեսություն»), որի հեղինակը Նիկողայոս Մառն էր։ Ակադեմիկոսի գիտական հեղինակությունը, համաշխարհային լեզվի մասին նրա գաղափարները և Արևմտյան գիտության ու նախահեղափոխական Ռուսաստանի նկատմամբ կտրուկ թշնամանքը նրա կողմը գրավեցին բազմաթիվ մարդկանց։ 1920-ական թվականներին մառիզմը, վայելելով իշխանության աջակցությունը, խորհրդային լեզվաբանության մեջ փաստացի դարձավ մենաշնորհային ուղղություն։ Այլ լեզվաբաններից պահանջում էին «լեզվի մասին նոր տեսությունը» լիակատար ճանաչում և նրա գաղափարներով առաջնորդում։ Մյուս բոլոր ուղղություններն արմատախիլ արվեցին[23]։

Քչերն էին համարձակվում ընդդիմանալ կեղծ գիտական այդ տեսությանը։ Այդպիսի մարդկանցից էր Պոլիվանովը։ Սկզբում նա հանգիստ էր վերաբերվում Մառի տեսությանը և նույնիսկ նրանում գտել էր որոշ արժեքավոր գաղափարներ։ Սակայն, դրականորեն գնահատելով Նիկոլայ Յակովլևիչի ձեռքբերումները հարավկովկասյան լեզուների պատմահամեմատական ուսումնասիրության ոլորտում, նա չէր կարող ընդունել հաբեթական տեսությունը՝ նկատի ունենալով լեզվական փաստերի նրա հիմնավորված չլինելը[24]։ 1929 թվականի փետրվարին Եվգենի Դմիտրիևիչը Կումունիստական ակադեմիայում հանդես եկավ զեկույցով, որտեղ հստակորեն ներկայացնում էր մառյան կառույցի չապացուցվածությունն ու սխալականությունը։ Սակայն մառիստները Վլադիմիր Ֆրիչեի և Վալերիան Ապտեկարի գլխավորությամբ Պոլիվանովին պատասխանեցին մեղադրական բանավեճի ոգով, նույնիսկ նրան մեղադրելով մինչև հեղափոխությունը սև հարյուրյակին պատկանելու մեջ։ Ունկնդիրները, որոնց մեջ գերակշռում էին ոչ լեզվաբանները, նույնպես նրա օգտին չէին տրամադրված, և գիտնականը պարտվեց[23]։

Այդ պահից սկսվեցին Պոլիվանովի նպատակային հետապնդումները, նա կորցրեց Մոսկվայում աշխատելու հնարավորությունները։ 1929 թվականին նա մեկնեց Սամարղանդ, որտեղ սկսեց աշխատել Ուզբեկստանի պետական գիտահետազոտական ինստիտուտում, 1931 թվականին գիտնականը ինստիտուտից տեղափոխվեց Տաշքենդ[5][6]։ Սակայն նույնիսկ Կենտրոնական Ասիայում մառիստները շարունակում էին նրան հետապնդել։ 1931 թվականին Պոլիվանովին հաջողվեց հրապարակել «Մարքսիստական ​​լեզվաբանության համար» գիրքը, որտեղ նա կրկին քննադատեց մառիզը։ Այդ իրադարձությունից հետո հետապնդումը շարունակվեց նոր ուժով, և Եվգենի Դմիտրիևիչը զրկվեց Մոսկվայում և Լենինգրադում տպագրվելու հնարավորությունից[23]։ Նրա վերջին տպագրված աշխատանքներից է Սովետական մեծ հանրագիտարանում ճապոներենի մասին գրված հոդվածը[22]։

Կալանավորում և մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լուսանկար քննչական գործից

1934 թվականից Պոլիվանովը ապրել է Ֆրունզե քաղաքում (այժմ՝ Բիշքեկ)՝ որպես պրոֆեսոր աշխատելով Ղրղզստանի մշակութային շինարարական ինստիտուտում[5][25]։ Դասավանդելու հետ միասին նա ակտիվորեն մասնակցել է դունգաներենի ուսումնասիրությամբ և աշխատել «Մանաս» ղրղզական էպոսի թարգմանության վրա[26]։

1937 թվականի հուլիսին Մոսկվայից ստացվել է ծածկագրված հեռագիր՝ ստորագրված ներքին գործերի ժողովրդական կոմիսարի տեղակալ Միխայիլ Ֆրինովսկու կողմից, այն պարունակում էր պրոֆեսոր Պոլիվանովին ձերբակալելու և Մոսկվա տանելու հրամանը։ Սկզբում հրամանը սխալմամբ ուղարկվել էր Ալմա-Աթա, ապա հետո Պոլիվանովին փնտրեցին Ֆրունզեում։ Ձերբակալությունը տեղի ունեցավ օգոստոսի 1-ի գիշերը, և գիտնականին արագ տեղափոխեցին Մոսկվա՝ Լուբյանկայում ներքին գործերի ժողկոմի ներքին բանտ[26]։ Եվգենի Դմիտրիևիչը Քրեական օրենսգրքի 58-1ա հոդվածով մեղադրվեց արտաքին հետախուզության և լրտեսության մեջ և ուղարկվեց Բուտիրկայի բանտ[6][27]։ Գիտնականի նկատմամբ կիրառվել է խոշտանգում՝ ստիպելով տալ կեղծ ցուցմունքներ, հոկտեմբերի 15-ի արձանագրության մեջ պատմվում է Պոլիվանովի լրտեսության մասին, իբր թե նա 1916 թվականից աշխատել է ճապոնական հետախուզությունում։ Եվգենի Դմիտրիևիչն ստորագրել է արձանագրությունը, բայց նրա ձեռագիրը նկատելիորեն տարբերվում է նախկինից, ինչը բացատրվում է, ըստ հետազոտողների, խոշտանգումներով[28]։

ԽՍՀՄ գերագույն դատարանի ռազմական կոլեգիայի դատին ենթակա անձանց՝ Իոսիֆ Ստալինի և Վյաչեսլավ Մոլոտովի կողմից ստորագրված ցուցակում (1937 թվականի նոյեմբերի 1) Եվգենի Պոլիվանովը բռնաճնշման է ներկայացվել 1-ին կատեգորիայով (գնդակահարություն)[29]։

1938 թվականի հունվարի 25-ին տեղի ունեցավ ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանի ռազմական կոլեգիայի փակ նիստը, որի ժամանակ Պոլիվանովը հրաժարվեց նախաքննության ընթացքում տված ցուցմունքներից և իրեն մեղավոր չճանաչեց։ Նա հաղորդեց, որ միշտ աշխատել է ազնիվ և երբեք լրտես չի եղել։ Դատարանը նրան մեղավոր ճանաչեց ՌԽՖՍՀ ՔՕ 58-1ա, 58-8 և 58-11 հոդվածներով և դատապարտեց մահապատժի։ Նույն օրը Եվգենի Դմիտրիևիչը գնդակահարվեց «կոմունարկա» հրաձգարանում և այնտեղ էլ թաղվեց[30][31]։

Վերականգնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործի վերաքննության համար հիմք հանդիսացավ Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի լեզվաբանության ինստիտուտի տնօրեն Բորիս Սերեբրենիկովի՝ 1962 թվականի դեկտեմբերի 25-ին ԽՍՀՄ գլխավոր դատախազ Ռոման Ռուդենկոյին գրած նամակը։ Վերանայվեցին նաև Պոլիվանովին ճանաչողների՝ Յու. Յանշանսինի, Կոնստանտին Յուդախինի, Բոլոտ Յունուսալիևի, Վիկտոր Շկլովսկու և Վենիամին Կավերինի վկայությունները, նրանք բոլորը դրական բնութագիր էին տվել գիտնականի համար[32]։

1963 թվականի ապրիլի 3-ին ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանը որոշեց չեղյալ համարել դատավճիռը և Պոլիվանովի դեմ գործի վարույթը դադարեցնել նրա գործունեության մեջ հանցագործ տարրեր չպարունակվելու պատճառով, Եվգենի Պոլիվանովն իրավաբանորեն վերականգնվեց[33]։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1921 թվականին Պոլիվանովն ամուսնացել է Բրիգիտտա Ալֆրեդովնա Նիրկի (1899-1946) հետ։ Վերջինս ծագումով էստոնացի էր, ծնվել էր Վալգա քաղաքում, այնուհետև ապրել Ռևելեում (այժմ՝ Թալին)։ Սովորել է Պետրոգրադի համալսարանում։ Ամուսնու ձերբակալությունից հետո մեկնել է Տաշքենդ։ 1937 թվականի նոյեմբերի 17-ին Մոսկվայից Ֆրունզե հեռագիր ստացվեց նրա՝ որպես «ժողովրդի թշնամու կնոջ» ձերբակալության հրամանով, բայց քանի որ Բրիգիտտա Ալֆրեդովնան մեկնել էր, նրան գտնել հաջողվեց միայն որոշ ժամանակ անց։ Ձերբակալությունը տեղի է ունեցել 1938 թվականի ապրիլի 10-ին Տաշքենդում, քննությունը տեղի է ունեցել Ֆրունզեում։ Նույն թվականի նոյեմբերի 13-ին ճամբարներում 10 տարի դատապարտվել է որպես «լեհական հետախուզության գործակալ»։ Մահացել է 1946 թվականի հուլիսի 1-ին Կարգոպոլլագում (Կարգոպոլ), ռեաբիլիտացվել է 1989 թվականին։

Տաշքենդում և Ֆրունզեում նրանց հետ ապրում էր Բրիգիտտայի քույրը՝ Ավրելիյա Ալֆրեդովնա Նիրկը (ամուսնական ազգանունը Օդոևսկայա)։ 1937 թվականից հետո նրա ճակատագիրն անհայտ է[34]։

Ներդրումներ գիտության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դունգաներեն հնչյունաբանության և լատինական տարբերակով գրության վերաբերյալ հոդվածների ժողովածու, տպագրվել է 1937 թվականին Ե. Պոլիվանովի և Յուսուպ Յանշանսինի կողմից: Գիրքը ակադեմիկոս Վասիլի Ալեքսեևի հավաքածուից է, պահվում է Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի Սինոլոգիական գրադարանում

Եվգենի Պոլիվանովը մեծ լեզվաբան էր և բազմաթիվ ներդրումներ է ունեցել լեզվաբանության տարբեր ոլորտներում։

Նշանակալի են նրա ներդրումները ճապոնագիտության մեջ։ Ճապոնիա կատարած ուղևորությունների ընթացքում Պոլիվանովը համաշխարհային գիտության մեջ առաջին անգամ սահմանել է ճապոնական շեշտադրման բնույթը[17] և սկսել համակարգված ուսումնասիրել ճապոնական շեշտադրումն ու բարբառագիտությունը[35]։ Նա նկարագրել է գրական լեզվի ու մի շարք բարբառների հնչյունաբանական համակարգը, առաջարկել վերակառուցել նախաճապոնական հնչյունական համակարգը և առաջ է քաշել վարկած, ըստ որի՝ ճապոներենն ու ավստրոնեյզյան լեզուներն ազգակից են։ 1917 թվականին նա առաջարկել է կիրիլիցայով ճապոներեն բառերի գրության համակարգը, որը լայնորեն օգտագործվում է այսօր։ Օլեգ Պլետների հետ համահեղինակությամբ Պոլիվանովը հրատարակել է ճապոներենի քերականություն[36]։

Գիտնականի աշխատանքները հսկայական դեր են խաղացել խորհրդային չինագիտության զարգացման գործում։ Պոլիվանովն է նշել չինարենի հնչյունաբանության առանձնահատկությունները, Ա. Իվանովի հետ նա գրել է չինարենի քերականություն։ Նա մշակել է հնչյունաբանական տեսություն և դրել բարդ բառերի տեսության հիմքերը։ Նրա գաղափարները հետագայում մշակվել են այլ գիտնականների կողմից[37]։

Պոլիվանովն զբաղվել է կորեերենի ազգակցականության հարցերով։ Նա առաջին լեզվաբաններից էր, որոնք ներքին վերակառուցման մեթոդն օգտագործում էին ոչ հնդեվրոպական լեզուների վերլուծության համար։ 1923 թվականին նա կորեերենի և ալթայան լեզուների ազգակցականության մասին ձևակերպել է վարկած, որի համար 1927 թվականին կորեերենի ալթայական ծագման մասին հոդվածով ներկայացրել է մի շարք ապացույցներ։ Պոլիվանովից անկախ՝ նման եզրակացության է հանգել Գուստավ Ռամստեդտը, որի աշխատանքների շնորհիվ այդ տեսությունը ճանաչում է ստացել համաշխարհային գիտության կողմից[38]։

Գիտնականը մասնակցել է լեզուների կառուցմանը՝ զբաղվելով ԽՍՀՄ ժողովուրդների, մասնավորապես Կենտրոնական Ասիայի (ուզբեկերենի, դունգաներենի) լեզուների համար գրական նորմերի ստեղծմամբ։ Նա մշակել է նաև ոչ ռուսներին ռուսերեն սովորեցնելու լեզվաբանական և մեթոդական հիմքերը[25]։

Եվգենի Դմիտրիևիչը խորհրդային հանրալեզվաբանության հիմնադիրներից է, որը լեզուն ուսումնասիրել է որպես հասարակական երևույթ[39]։ Նա հիմնավորել է սոցիալական բարբառագիտությունը տարածքային բարբառագիտության հետ կարգագրելու անհրաժեշտությունը։ Նա է առաջ քաշել այն գաղափարը, որ լեզուների էվոլյուցան կախված է հասարակության զարգացման տեմպերից։ Պոլիվանովի 1920-ական թվականների աշխատանքներում է առաջին անգամ առաջարկվել այն միտքը, որ հասարակությունը լեզվի վրա չի ազդում անմիջականորեն, որ սոցիալական կյանքում տեղի ունեցող փոփոխությունները չեն կարող ազդել լեզվի էվոլյուցիայի բնույթի և ուղղության վրա, թեև կարող են արագացնել կամ դանդաղեցնել նրա ընթացքը։ Պոլիվանովի հայեցակարգը 1960-ական թվականներին զարգացրել է Միխայիլ Պանովը, որը ձևակերպել է լեզվի անատոմիայի տեսությունը[17]։

Պոլիվանովը փորձել է զարգացնել լեզվի էվոլյուցիայի ընդհանուր տեսությունը (որն անվանել է լեզվաբանական պատմագիտություն)՝ աշխատելով նրանում համատեղել պատմաբան Նիկոլայ Կարեևի գաղափարներն ու դիալեկտիկական մատերիալիզմի դրույթները։ Գիտնականը չի հասցրել ստեղծել ամբողջական տեսությունը, բայց առաջ է քաշել մի շարք ընդհանուր սկզբունքներ և մշակել նրա մի հատվածը՝ զուգամետ-տարամետ տեսությունը[40], որը հիմք դարձավ դիախրոնիկ հնչակարգության և դիախրոնիկ լեզվաբանության մի շարք այլ մասերի համար[41]։ Պոլիվանովի սահմանումները, ամփոփելով հնչյունային փոփոխությունների նախորդ ամբողջ փորձը, համարվում են պատմա-համեմատական հնչյունաբանության հիմնարար բացահայտումներից մեկը[42]։

Որոշակի ներդրում է ունեցել նաև համեմատական մեթոդի տեսության մեջ և պրակտիկայում, որի գաղափարները նախկինում տեսականորեն հիմնավորել էր Բոդուեն դե Կուրտենեն։ Այս մեթոդի դասական կիրառումը 1930-ական թվականներին ուսումնասիրել է Պոլիվանովը[43]։

Խոսելով շարահյուսության, ձևաբանության և բառապաշարի միջև եղած տարբերությունների մասին՝ Եվգենի Դմիտրիևիչն առաջին անգամ առաջ է քաշել դարձվածաբանության՝ որպես լեզվաբանական ինքնուրույն ճյուղի հարցը։ 1928 թվականին նա արտահայտել է այն միտքը, որ դարձվածաբանությունը զբաղեցնում է «առանձին և կայուն դիրք… ապագայի լեզվաբանական գրականության մեջ»[20].

Պոլիվանովն ուսումնասիրել է ֆոլկլորը, մասնավորապես նա եղել է ղրղզական «Մանաս» էպոսի առաջին խոշոր ուսումնասիրողներից մեկը։ 1930-ական թվականներին էպոսի բազմաթիվ գլուխներ առաջին անգամ ռուսերեն թարգմանվել են հենց նրա կողմից[25][44]։

Անձնավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակիցները Եվգենի Պոլիվանովին գնահատել են տարբեր կերպ, բայց նրանք բոլորը նշել են նրա անհատականության յուրահատուկ բնույթը։

Գրող Վենիամին Կավերինը, լավ ճանաչելով գրողին, իր հուշերում նրա մասին գրել է.

Հանճարեղության գծերը, շրջապատողների նկատմամբ ունեցած գերազանցության գծերը Պոլիվանովի մեջ սկսում էին անմիջապես շողալ։ <…> Տինյանովը և ես հետևում էինք նրան, Պոլիվանովին ընդունում որպես խորհրդավոր, տարօրինակ, սովորական պատկերացումների մեջ չընկած կերպար։ Ինչ-որ առեղծվածային լուսապսակ մշտապես շրջապատում էր այդ կերպարին։

«Կռվարարը կամ Վասիլևյան կղզու երեկոն» վեպում նա գիտնականին ներկայացրել է Դրագոմանով ազգանունով[45]։

Լեզվաբան Ն. Պոպեն իր հրապարակումներից մեկում Պոլիվանովին համեմատել է Ռոբերտ Լուիս Սթիվենսոնի «Բժիշկ Ջեքիլի և պարոն Հայդի տարօրինակ պատմությունը» պատմվածքի գլխավոր հերոսի հետ։ Մեկ այլ հրապարակման մեջ նա տվել է գիտնականի հետևյալ բնութագիրը[45].

Մերժված մարդկանց կատեգորիային է պատկանում Եվգենի Դմիտրիևիչ Պոլիվանովը՝ փայլուն լեզվաբանը և ճապոներենի առաջնակարգ աշխատանքների հեղինակը։

Մեկ այլ լեզվաբան Պյոտր Կուզնեցովը նրա մասին խոսել է հետևյալ կերպ[45].

Նա անսովոր մարդ էր (դա, կարծես թե, բոլորին հայտնի էր)։ Նա ուներ 2 կին, որոնց հետ ապրում էր հերթով՝ չինացի ծառան ու շունը։ Բացի այդ, նա թմրամոլ էր։ <…> Բարոյական սկզբունքներն ու ամոթը Ե. Դ.-ի համար ոչ մի նշանակություն չունեին, բայց նա բարի ու գթասիրտ մարդ էր։ Ռոզալիա Շորը մի անգամ այսպես է բնութագրել նրան. ««Նա ձեր վրայից կհանի շապիկը, իսկ եթե պետք լինի, իր վրայից կհանի ձեզ համար»։»: Երբ նա փող չէր ունենում, ստիպված չէր լինում կանգնել փողոցի անկյունում և ողորմություն խնդրել։

Պոլիվանովի թմրամոլ լինելու փաստը (թմրանյութերի նկատմամբ հակում է ունեցել 1920-ական թվականների առաջին կեսից ոչ ուշ) հաստատում են հետաքննության փաստաթղթերը. ֆիզիկական վիճակի պահպանման համար անհրաժեշտ էր նրան ներարկել հերոին[45][46]։ Թմրանյութերի նկատմամբ ունեցած հակման պատճառով 1926 թվականին կասեցվեց գիտնականի անդամակցությունը կուսակցության շարքերում[17]։

Չնայած Պոլիվանովի կենսագրության որոշ պահերի ոչ միանշանակությանը՝ հուշավիպագիրները ընդգծում են Եվգենի Պոլիվանովի տաղանդը։ Գրող և գրականագետ Վիկտոր Շկլովսկին իր ընկերոջ մասին գրել է[45].

Պոլիվանովը սովորական հանճարեղ մարդ էր։ Ամենասովորական հանճարեղ մարդը։

Պոլիվանովն ականավոր պոլիգլոտ էր, նա գիտեր, ինչպես և ինքն էր պնդում, 18 լեզու՝ ֆրանսերեն, գերմաներեն, անգլերեն, լատիներեն, հունարեն, իսպաներեն, սերբերեն, լեհերեն, չինարեն, ճապոներեն, թաթարերեն, ուզբեկերեն, թուրքմեներեն, ղազախերեն, ղրղզերեն, տաջիկերեն, էստոներեն և ռուսերեն[47]։ Տարբեր աղբյուրներում նշվում է, որ Եվգենի Դմիտրիևիչը գիտեր 20-ից ավելի լեզու. հավանաբար, ի լրումն այդ 18-ի, նա պասիվ գիտեր մի քանի այլ լեզուներ (Ի. Պ. Սուսովի գրքում նշվում է աբխազերենը, ադրբեջաներենը, ալբաներենը, կալմիկերենը, ասորերենը, արաբերենը, վրացերենը, դունգաներենը, կորեերենը և մորդովերենը (էրզյա)[24]): Ըստ ժամանակակիցների՝ Պոլիվանովը կարող էր Գյոթեի գրվածքները գերմաներենից թարգմանել ուզբեկերենի[45]։

Զբաղվելով բանաստեղծական արվեստի հարցերով՝ Պոլիվանովը ոչ միայն այլ լեզուներից թարգմանել է բանաստեղծությունները, այլև ինքն էլ է գրել (Բա Ցզի-շեն կեղծանունով)[48]։

Երիտասարդ տարիներին Եվգենի Դմիտրիևիչը զրկվել է ձախ ձեռքից։ Դրա վերաբերյալ կան տարբեր ենթադրություններ, մեկի համաձայն՝ ձեռքը ստիպված են եղել անդամահատել փտախտով պայմանավորված, ինչի պատճառը եղել է ոչ մանրէազերծված ներարկիչի օգտագործումը։ Ըստ մեկ այլ ենթադրության՝ նա, լինելով հարբած, վագոնի ոտնատեղից ցատկելիս սայթաքել է և դաստակն ընկել է անիվների տակ[49]։ Ըստ Շկլովսկու՝ Պոլիվանովը, կարդալով «Կարամազով եղբայրները», գրազով ձեռքը դրել է գնացքի տակ[50]։ Նա միշտ ձգտում էր ցույց տալ, որ ֆիզիկական այդ թերությունն իրեն չի խանգարում։ Միե ձկնորսական գյուղի բնակիչների պատմելով՝ Պոլիվանովը շատ լավ լողում էր, իսկ Կենտրոնական Ասիայում աշխատելու տարիներին, ուշանալով դասախոսությունից, լսարան կարող էր բարձրանալ ջրատար խողովակով[51]։

Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սմոլենսկում՝ Եվգենի Դմիտրիևիչի հարազատ քաղաքում, ի հիշատակ գիտնականի պարբերաբար անցկացվում են բանասիրական կոնֆերանսներ՝ Պոլիվանովյան ընթերցումներ[52]։ 2001 թվականին այս ընթերցումների շրջանակներում անցկացվեց «Եվ. Դ. Պոլիվանովը և նրա գաղափարների ժամանակակից լուսաբանումը» խորագրով միջազգային սեմինար[53]։

Մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պոլիվանովի կենդանության օրոք տպագրվել են նրա 140 աշխատանքներ, այդ թվում՝ 20 գիրք և բրոշյուր։ Բազմաթիվ աշխատանքներ մնացել են ձեռագիր վիճակում կամ կորել են[54]։

Ստորև ներկայացվում են գիտնականի որոշ աշխատություններ[55].

Հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Поливанов Е. Д. Избранные работы: Труды по восточному и общему языкознанию / Редколлегия: И. Ф. Вардуль (предс.), В. М. Алпатов, Ф. Д. Ашнин, Вяч. Вс. Иванов, Л. Р. Концевич, А. А. Леонтьев; Институт востоковедения АН СССР. — М.: Наука (ГРВЛ), 1991. — 624 с. — 3000 экз. — ISBN 5-02-017118-2 (թարգմ.)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Поливанов Евгений Дмитриевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Списки жертв
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Czech National Authority Database
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 127.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 Кальчева Анастасия (04.09.2007)։ «Поливанов Евгений Дмитриевич и его система транслитерации «киридзи»» (ռուսերեն)։ Fushigi Nippon։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-24-ին։ Վերցված է 04.12.2010 
  7. ↑ 7,0 7,1 Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 107.
  8. ↑ Иванов Вяч. Вс. Лингвистические взгляды Е. Д. Поливанова. С. 55.
  9. ↑ Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 108—109.
  10. ↑ Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 109.
  11. ↑ Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 109—110.
  12. ↑ 12,0 12,1 Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 110.
  13. ↑ Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 110—111.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 111.
  15. ↑ Манфред Шруба. Дополнения к словарю «Литературные объединения Москвы и Петербурга 1890—1917 годов» // НЛО. — М.: Новое литературное обозрение, 2006. — № 77.
  16. ↑ Языкознание. Большой энциклопедический словарь. С. 347—348.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 ПОЛИВАНОВ, ЕВГЕНИЙ ДМИТРИЕВИЧ
  18. ↑ Троцкий Л. Д. Историческое подготовление Октября. Часть II: От Октября до Бреста. — Москва-Ленинград, 1925.
  19. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 127, 140.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Иванов Вяч. Вс. Лингвистические взгляды Е. Д. Поливанова. С. 63.
  21. ↑ 21,0 21,1 Иванов Вяч. Вс. Лингвистические взгляды Е. Д. Поливанова. С. 63—64.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 112.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Алпатов В. М. Марр, марризм и сталинизм. — С. 271—288.
  24. ↑ 24,0 24,1 Сусов И. П. История языкознания.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Поливанов Евгений Дмитриевич / Леонтьев А. А. // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  26. ↑ 26,0 26,1 Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 113.
  27. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 126.
  28. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 128—134, 140.
  29. ↑ «АП РФ, оп. 24, дело 412, лист 139»։ Мемориал։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-24-ին։ Վերցված է 2010-03-12 
  30. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 136—137, 141.
  31. ↑ «Списки жертв»։ Мемориал։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-24-ին։ Վերցված է 2010-03-04 
  32. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 138, 142.
  33. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 138—139.
  34. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 126, 140.
  35. ↑ Uwano, Zendo. (7 сентября 2009)։ «On the Reconstruction of Japanese Accents»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-24-ին։ Վերցված է 2010-03-04 
  36. ↑ Языкознание. Большой энциклопедический словарь. С. 624.
  37. ↑ Языкознание. Большой энциклопедический словарь. С. 224.
  38. ↑ Иванов Вяч. Вс. Лингвистические взгляды Е. Д. Поливанова. С. 66.
  39. ↑ Языкознание. Большой энциклопедический словарь. С. 482.
  40. ↑ Алпатов В. М. История лингвистических учений. С. 250.
  41. ↑ Журавлёв В. К. Теория языковой эволюции Е. Д. Поливанова. С. 115.
  42. ↑ Журавлёв В. К. Теория языковой эволюции Е. Д. Поливанова. С. 119.
  43. ↑ Языкознание. Большой энциклопедический словарь. С. 481.
  44. ↑ Наталья Тимирбаева. (13 марта 2007)։ «На пути к двуязычию»։ МСН։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-24-ին։ Վերցված է 2010-03-05 
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 45,5 Алпатов В. М. Филологи и революция.
  46. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 125.
  47. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 128.
  48. ↑ Поливанов Евг. Дм.(չաշխատող հղում)
  49. ↑ Сергей Нехамкин (2008-01-24)։ «Профессор Джекил и комиссар Хайд»։ История։ Газета «Аргументы Недели», № 4 (90)։ Արխիվացված օրիգինալից 2013-06-13-ին։ Վերցված է 2013-06-13 
  50. ↑ Шкловский В. Б. О теории прозы. — М.: Советский писатель, 1983. — С. 72. — 382 с.
  51. ↑ Алпатов В. М. Путешествия Поливанова. С. 108, 112.
  52. ↑ Новикова Н. Н.։ «ПОЛИВАНОВ Евгений Дмитриевич»։ Энциклопедия Смоленской области։ Արխիվացված օրիգինալից 2011-08-24-ին։ Վերցված է 2010-03-02 
  53. ↑ Никитин О. В. Летописец. Памяти Евгения Дмитриевича Поливанова (1891—1938) // Московский журнал. История государства Российского. — М.: ГУП «Редакция журнала „Московский журнал. История государства Российского“», 2001. — № 4.
  54. ↑ Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова. С. 142.
  55. ↑ Иванов Вяч. Вс. Лингвистические взгляды Е. Д. Поливанова. С. 73—76.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Алпатов В. М. Марр, марризм и сталинизм // Философские исследования. — 1993. — № 4. — С. 271—288.
  • Алпатов В. М. Путешествия Поливанова // Восточная коллекция. — Российская государственная библиотека, 2002. — № 4. — С. 106—113.
  • Алпатов В. М. Филологи и революция // Новое литературное обозрение. — М.: НЛО, 2002. — № 53.
  • Алпатов В. М. История лингвистических учений: Учебное пособие. — 4-е изд., испр. и доп. — М.: Языки русской культуры, 2005. — 368 с. — 1500 экз. — ISBN 5-9551-0077-6
  • Алпатов В. М., Ашнин Ф. Д. Из следственного дела Е. Д. Поливанова // Восток. — 1997. — № 5. — С. 124—142.
  • Журавлёв В. К. Теория языковой эволюции Е. Д. Поливанова // Вопросы языкознания. — М.: Наука, 1991. — № 4. — С. 112—123.
  • Иванов Вяч. Вс. Лингвистические взгляды Е. Д. Поливанова // Вопросы языкознания. — М.: Издательство Академии наук СССР, 1957. — № 3. — С. 55—76.
  • Сусов И. П. История языкознания. — М.: Восток-Запад, 2006. — 295 с.
  • Языкознание. Большой энциклопедический словарь / гл. ред. В. Н. Ярцева. — 2-е изд. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — С. 481. — 685 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-85270-307-9
  • Абдуазизов А. Великий лингвист // Диалог (Ташкент). — 1991. — № 6. — С. 76—78.
  • Алпатов В. М. Москва лингвистическая / Научный совет Российской Академии наук по изучению и охране культурного и природного наследия. — М.: Изд-во Института иностранных языков, 2001. — С. 40—44. — (Природное и культурное наследие Москвы). — 500 экз. — ISBN 5-88966-028-4
  • Алпатов В. М. Поливанов Евгений Дмитриевич // Отечественные лингвисты XX в. Ч. 2: М — С / отв. ред. Ф. М. Березин. — М.: ИНИОН РАН, 2003. — С. 97—110.
  • Горбаневский М. В. Судьба гения: (Е. Д. Поливанов — 100-летие со дня рождения) // Русский язык в СССР. — 1991. — № 8. — С. 25—31.
  • Концевич Л. Р. Е. Д. Поливанов и его вклад в корейское языкознание // Петербургское востоковедение. — СПб., 1993. — С. 451—465.
  • Ларцев В. Г. Евгений Дмитриевич Поливанов. Страницы жизни и деятельности. — М.: Наука, 1988. — 328 с.
  • Леонтьев А. А. Евгений Дмитриевич Поливанов и его вклад в общее языкознание. — М., 1983.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Եվգենի_Պոլիվանով&oldid=8693295» էջից