Աբխազերեն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Infoboxforlang.png
Աբխազերեն
Аҧсуа бызшәа, аҧсшәа
Abkhaz language.svg
Տեսակլեզու և կենդանի լեզու
ԵնթադասԱբազգի լեզուներ և աբխազա-ադըղեական լեզուներ[1]
ԵրկրներԱբխազիա Աբխազիա (Վրաստան)
Ռուսաստան Ռուսաստան
Հորդանան Հորդանան
Սիրիա Սիրիա
Թուրքիա Թուրքիա
Իրաք Իրաք
Պաշտոնական կարգավիճակԱբխազիա Աբխազիա
Վրաստան Վրաստան՝
  • Flag of Abkhazia (GE).svg
Աբխազիայի Ինքնավար Հանրապետություն
Խոսողների քանակ190 110 մարդ (2015)[2]
Լեզվակիրների թիվը117 350[3]
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակխոցելի
ԴասակարգումՀյուսիսկովկասյան վերնաընտանիք (համընդհանուր ճանաչված չէ)
Աբխազա-ադըղեական ընտանիք
Աբխազա-ադըղեական լեզուների ճյուղ
Գրերի համակարգկիրիլիցա
IETFab
ԳՕՍՏ 7.75–97աբխ 010
ISO 639-1ab
ISO 639-2abk
ISO 639-3abk

Map of Abkhaz language.svg
Աբխազերենի տարածվածությունը
Commons-logo.svg Abkhazian language Վիքիպահեստում

Աբխազերեն (աբխ.՝ аҧсуа бызшәа [apʰswa bɨzʃʷa], аҧсшәа [apʰsʃʷa], վրաց.՝ აფსუა ბჷზშоა), աբխազների լեզուն, տարածված է Աբխազիայում և Թուրքիայում, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքի այլ երկրներում (Հորդանան, Սիրիա, Իրաք), Ռուսաստանում և Արևմուտքում։ Պետական լեզու է Աբխազիայում։ Ցեղակից է աբազերեն, ադիգերեն (չերքեզերեն) և ուբիխերեն (մահացած լեզու) լեզուներին։ Մտնում է իբերա-կովկասյան ընտանիքի աբխազա-ադըղեական խմբի մեջ։ Աբխազերենն ունի բազմահամադրական կառուցվածք, որը հանդիպում է ստորոգյալի կազմի մեջ և բայական բարդ համակարգ։ Հոլովները քիչ են, առատ են բաղաձայնները։ Գրության ստեղծման փորձեր իրականացվել են 19-րդ դարի 60-ական թվականներից սկսած։ Գիրը 1924 թվականից սկսած լատինական է, 1938 թվականից՝ վրացական, իսկ 1954 թվականից՝ կիրիլիցայի հիման վրա[4]։

Այբուբեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբխազական այբուբեն (Аҧсуа алфавит)
ასო (կիրիլիցա) Գրադարձություն IPA (ՄՀԱ) Տառ Գրադարձություն IPA (ՄՀԱ)
Аа a /a/ Мм m /m/
Бб b /b/ Нн n /n/
Вв v /v/ Оо o /o/
Гг g /g/ Ҩҩ /ɥ/
Гьгь g' /gʲ/ Пп p /pʼ/
Ҕҕ /ɣ/ Ҧҧ /p/
Ҕьҕь g̍' /ɣʲ/ Рр r /r/
Дд d /d/ Сс s /s/
Дəдə do /dʷ/ Тт t /tʼ/
Џџ ǰ /dʐ/ Тəтə to /tʷʼ/
Џьџь ǰ' /ʥ/ Ҭҭ /t/
Ее e /e/ Ҭəҭə o /tʷ/
Ҽҽ /ʦ̢/ Уу u /w, u/
Ҿҿ c̨̍ /ʦ̢ʼ/ Фф f /f/
Жж ž /ʐ/ Хх x /x/
Жьжь ž' /ʑ/ Хьхь x' /xʲ/
Жəжə žo /ʐʷ/ Ҳҳ /ћ/
Зз z /z/ Ҳəҳə o /ћʷ/
Ʒʒ ʒ /ʣ/ Цц c /ʦ/
Ʒəʒə ʒo /ʣʷ/ Цəцə co /ʦʷ/
Ии i /i, j/ Ҵҵ /ʦʼ/
Кк k /kʼ/ Ҵəҵə o /ʦʷʼ/
Кькь k' /kʲʼ/ Чч č /tɕ/
Ққ /k/ Ҷҷ č̢ /tɕʼ/
Қьқь k̢' /kʲ/ Шш š /ʂ/
Ҟҟ /qʼ/ Шьшь š' /ɕ/
Ҟьҟь k̄' /qʲʼ/ Шəшə šo /ʂʷ/
Лл l /l/ Ыы y /ə/

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of LanguageCambridge University Press, 1987. — P. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1
  2. Ethnologue — 25 — Dallas, Texas: SIL International, 2022.
  3. «Abkhaz»։ Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. (անգլերեն)։ Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 30-ին։ Վերցված է 2012 թ․ մարտի 21 
  4. Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 1։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ռուսերեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ломтатидзе К.В. Абхазский язык // Языки народов СССР. Т. 4. Иберийскокавказские языки. «Наука». Москва, 1967.
  • Марр, Н.։ 1938. О Языке и истории абхазов. Москва։ Академия Наук СССР.
  • Марр Н. Я.։ Абхазский аналитический алфавит. Л., 1926 («Труды яфетского семинария», I).
  • Ломтатидзе, К. В. 1968. Грамматика абхазкого языке: фонетика и морфология. Сухуми.)
  • Чирикба В. А.։ Расселение абхазов в Турции. Приложение к книге։ Ш. Д. Инал-ипа. Садзы. Историко-этнографические очерки. Москва։ Российская Академия Наук, 1995, с. 260-278.
  • Чирикба В. А.։ Абхазский язык. // Языки Российской Федерации и Соседних Государств. Энциклопедия. В трех томах. Т. 1. A-И. Москва։ Наука, 1998, с. 8-18.
  • Ломтатидзе К.В. Абхазский язык // Языки народов СССР. Т. 4. Иберийскокавказские

языки. «Наука». Москва, 1967.

անգլերեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Andrews, Peter A.։ Ethnic groups in the Republic of Turkey., Beiheft Nr. B 60, Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Wiesbaden։ Reichert Publications, 1989
  • Čirikba, Vjačeslav A.։ 2003. Abkhaz (Languages of the world). München։ LINCOM Europa.
  • Chirikba V.A.։ Common West Caucasian. The Reconstruction of its Phonological System and Parts of its Lexicon and Morphology. - Leiden։ Research School CNWS. 1996.
  • Chirikba V.A.։ Abkhaz. Languages of the World/ Materials 119. Leiden։ Lincom Europa, 2003.
  • Chirikba V.A.։ Distribution of Abkhaz Dialects in Turkey. In։ A. Sumru Özsoy (ed.). Proceedings of the Conference on Northwest Caucasian Linguistics, 10-12 October 1994. Studia Caucasologica III. Novus forlag - Oslo, Institutet for sammenlignende kulturforskning, 1997, p. 63-88.
  • Hewitt, B. G. 1979. Abkhaz (Lingua Descriptive Studies). Amsterdam։ North-Holland.)
  • Hewitt B.G. Abkhaz // Greppin J. (ed.) The Indigenous Languages of the Caucasus Vol. 2. New York։ Caravan Books, 1989. [pp. 39–88].

Գերմաներեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Klimov, Georgij A. 1994. Einführung in die kaukasische Sprachwissenschaft. Üb. von Jost Gippert. Hamburg։ Buske.
Wiktionary-logo-hy.png Ընթերցե՛ք «աբխազերեն» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 31 CC BY-SA icon 80x15.png