Արթուր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Արթուր
Arthur
Տեսակարական անձնանուն
Արտասանություն/ˈɑːrθər/
Ծագում
Ծագման լեզուվալլիերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն և հոլանդերեն
Գիրլատինական այբուբեն
Այլ ուղղագրությունArtur, Art (կարճ տարբերակ), Arttu (ֆիննական տարբերակ)
Ենթադրվում է, որ նույնն է ինչArturo?, Artur?, Artair?, Arthurus?, Artturi?, Arto?, Ats?, Artūrs?, Artur?, Artus?, Arcturus?, Arturus?, Aurther? և Arttur?
Նույն գրվող ազգանունArthur?
ՉշփոթացնելArthur?
Կապված հոդվածներ«Արթուր» սկսվող էջեր
Ծանոթագրություններ
«Արթուր» բառի արտասանություն
 Arthur (given name) Վիքիպահեստում

Արթուր, կելտական ծագմամբ տղամարդու անուն։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արթուր արքայի արձանը Ալբրեխտ Դյուրեր էսքիզի հիման վրա Ինսբրուքում։

Արթուր անվան ծագման շուրջ տարաձայնություններն ու քննարկումները դեռևս շարունակվում են։ Որոշ հետազոտողներ գտնում են, որ այն փոխառվել է (չճանաչված ծագումնաբանությամբ, սակայն ամենայն հավանականությամբ` մեսսապական[1][2][3] կամ էտրուսկական[4][5][6]) հռոմեական հեթանոսական Artōrius ազգանունից։

Որոշ գիտնականներ նշում են, որ լեգենդար Արթուր թագավորի անունը հենց Արթուր տարբերակով հայտնվել է Արթուրի մասին պատմող լատինական տեքստերում, և երբեք հանդես չի եկել Artōrius տարբերակով (չնայած դասական լատիներենի Artōrius-ը վուլգար լատիներեն բարբառներում դարձել է Arturius)։ Այնուամենայնիվ, սա չի կարող վերջնական պատկերացում տալ Արթուր անվան ծագման մասին, քանի որ բացառված չէ, որ Artōrius-ը կարող էր դառնալ Art(h)ur, որը փոխառվել է ուելսերենի բառապաշար։

Մեկ այլ հնարավոր տարբերակ է նաև այն, որ անունը ծագել է բրիտոնական *Arto-rīg-ios հայրանունից (որի արմատը`*arto-rīg- արջ-աստված, հայտնվել է հին իռլանդերեն Art-ri անվան մեջ) լատինաֆիկացրած Artŏrius (կարճ -ŏ- ով) անվան միջոցով, որը իր հերթին միացված է դասական լատիներեն Artōrius-ին, (երկար -ō-ով), ինչն էլ հետագայում բնականորեն կձևավորվեր նեո-բրիտոնիկ (ուելսերենի, կորնական ու բրետոնական լեզուների անմիջական նախախահայրը) *Arθṻr տարբերակը[7]։

Հաճախ հանդիպող ուելսերենից ծագած «արջ» + (g)wr «մարդ» (ավելի վաղ` բրիտոնական լեզվով՝ *Arto -uiros) տարբերակը հնարավոր չէ հնչյունաբանական և ուղղագրական պատճառներով. հատկանշական է, որ բրիտանական Arto-uiros բարդ անունից ծագում են Հին Ուելսական *Artgur (որտեղ «u»-ը համապատասխանում է կարճ /u/ հնչյունին) և Միջին/Արդի Ուելսական *Arthwr և ոչ թե Arthur անունը (որտեղ -u- համապատասխանում է երկար /ʉː/ հնչյունին)։

Ուելսական պոեզիայում անունը միշտ արտասանվում էր որպես Արթուր, և հանգավորվում էր բացառապես -ur վերջավորությունն ունեցող բառերի հետ, և ոչ մի դեպքում -wr-ով ավարտվող բառերի հետ, ինչն էլ հաստատում է, որ երկրորդ տարրը չի կարող լինել [g]wr (մարդ)։

Գոյություն ունի նաև այլընտրանքային տարբերակ, որը, սակայն գիտնականների կողմից քիչ ընդունվեց[7][8][9][10][11][12], ըստ որի՝ Արթուր անունը ծագում է լատիներեն Arcturus բառից (Boötes համաստեղության ամենավառ աստղը, ինչը գտնվում է Մեծ Արջի մոտ[13]), որը հունական Αρκτοῦρος-ի (Arktouros) լատինացված տարբերակն է (arktos-bear-արջ[14]) և (οὖρος - ouros - պաշտպան, պահապան[15])։ Դասական լատիներեն Arcturus-ը կարող է դառնալ Art(h)ur, եթե փոխառվում է ուելսական բառապաշար, իսկ դրա փայլը և դիրքը երկնքում մարդկանց ստիպում է այն համարել որպես «արջի պահապան» և Boötes-ի մյուս աստղերի առաջնորդ[16]։

Համանման անուն է նաև հին իռլանդերեն Artúr-ը, որն ուղղակիորեն ծագել է հին ուելսերենից կամ կումբրիկերեն Artur անունից[17]։ Պատմականորեն այս անվան ամենավաղ կրողներից է Այդանի (Áedán mac Gabráin) որդին կամ թոռը, որը մահացել է 609 թվականին[18]։

Այլ լեզուներով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Marcella Chelotti, Vincenza Morizio, Marina Silvestrini, Le epigrafi romane di Canosa, Volume 1, Edipuglia srl, 1990, pg. 261, 264.
  2. ↑ Ciro Santoro, "Per la nuova iscrizione messapica di Oria", La Zagaglia, A. VII, n. 27, 1965, P. 271-293.
  3. ↑ Ciro Santoro, La Nuova Epigrafe Messapica "IM 4. 16, I-III" di Ostuni ed nomi in Art-, Ricerche e Studi, Volume 12, 1979, p. 45-60
  4. ↑ Wilhelm Schulze, Zur Geschichte lateinischer Eigennamen (Volume 5, Issue 2 of Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-Historische Klasse, Gesellschaft der Wissenschaften Göttingen Philologisch-Historische Klasse) , 2nd Edition, Weidmann, 1966, p. 72, pp. 333-338
  5. ↑ Olli Salomies: Die römischen Vornamen. Studien zur römischen Namengebung. Helsinki 1987, p. 68
  6. ↑ Herbig, Gust., "Falisca", Glotta, Band II, Göttingen, 1910, p. 98
  7. ↑ 7,0 7,1 Zimmer, Stefan, "The Name of Arthur - A New Etymology ", Journal of Celtic Linguistics, Volume 13, Number 1, March 2009, University of Wales Press, pp. 131-136.
  8. ↑ Bromwich, Rachel, Trioedd ynys Prydein: the Welsh triads, University of Wales Press, 1978, p. 544
  9. ↑ Zimmer, Stefan, Die keltischen Wurzeln der Artussage: mit einer vollständigen Übersetzung der ältesten Artuserzählung Culhwch und Olwen, Winter, 2006, p. 37
  10. ↑ Walter, Philippe, Faccia M. (trans.), Artù. L'orso e il re, Edizioni Arkeios, 2005, p. 74.
  11. ↑ Johnson, Flint, The British sources of the abduction and Grail romances, University Press of America, 2002, pp. 38-39.
  12. ↑ Chambers, Edmund Kerchever, Arthur of Britain, Speculum Historiale, 1964, p. 170
  13. ↑ arctūrus, Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary, on Perseus
  14. ↑ ἄρκτος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
  15. ↑ οὖρος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
  16. ↑ Αρκτοῦρος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
  17. ↑ * Jaski, Bart, Early Irish examples of the name Arthur, Z.C.P. band 56, 2004.
  18. ↑ Adomnán, I, 8–9 and translator's note 81; Bannerman, pp. 82–83. Bannerman, pp. 90–91, notes that Artúr is the son of Conaing, son of Áedán in the Senchus fer n-Alban.
Աղբյուրներ
  • Anderson, Graham (2004), King Arthur in Antiquity, London: Routledge, ISBN 978-0-415-31714-6.
  • Barber, Richard (1986), King Arthur: Hero and Legend, Woodbridge, UK: Boydell Press, ISBN 0-85115-254-6.
  • Green, Thomas (August 2007a), «Tom Thumb and Jack the Giant Killer: Two Arthurian Fairytales?», Folklore, 118 (2): 123–40, doi:10.1080/00155870701337296. (EBSCO subscription required for online access.)
  • Green, Thomas (2007b), Concepts of Arthur, Stroud: Tempus, ISBN 978-0-7524-4461-1.
  • Higham, N. J. (2002), King Arthur, Myth-Making and History, London: Routledge, ISBN 978-0-415-21305-9.
  • Koch, John T. (1996), «The Celtic Lands», in Lacy, Norris J. (ed.), Medieval Arthurian Literature: A Guide to Recent Research, New York: Garland, էջեր 239–322, ISBN 978-0-8153-2160-6.
  • Koch, John T.; Carey, John (1994), The Celtic Heroic Age: Literary Sources for Ancient Celtic Europe and Early Ireland and Wales, Malden, MA: Celtic Studies Publications, ISBN 978-0-9642446-2-7.
  • Malone, Kemp (May 1925), «Artorius», Modern Philology, 22 (4): 367–74, doi:10.1086/387553, JSTOR 433555. (JSTOR subscription required for online access.)
  • Jaski, Bart, Early Irish examples of the name Arthur, Z.C.P. band 56, 2004

Հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արթուր անունի նշանակությունը։ Артур Անունների ազատ հանրագիտարան

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արթուր&oldid=9459530» էջից