Արագածի շրջան

Արագածի շրջան
Երկիր	Հայաստան
Կարգավիճակ	ԽՍՀՄ շրջան
Մտնում է	Հայկական ԽՍՀ → Հայաստան
Վարչկենտրոն	Ծաղկահովիտ
Տարածք	382,4 կմ²
Հիմնադրված է	1972 թ.

Արագածի շրջան, վարչական շրջան Հայկական ԽՍՀ-ում։ Կազմվել է 1972-ի մարտի 15-ին՝ ՀԽՍՀ Ապարանի, Արթիկի և Սպիտակի շրջաններից առանձնացված բնակավայրերից։ Տարածությունը 382,4 կմ² էր։ Կենտրոնը Ծաղկահովիտ գյուղն էր։ Գտնվում է Արագածի լեռնազանգվածի և Փամբակի լեռնաշղթայի միջև։

Արագածի շրջանի սխեմատիկ քարտեզ

Ռելիեֆ և կլիմա

Շրջանի կենտրոնական մասը հարթավայրային է, տեղ–տեղ խախտված հրաբխային կոների մնացորդներով, հվ. և հս. մասերը Արագածի և Փամբակի լեռնաշղթաների ձորակներով կտրտված լանջերն են։ Շրջանը ունի ցուրտ լեռնային կլիմա՝ երկարատև ձմեռներով, կարճ ու զով ամառներով։ Հունվարի միջին ջերմաստիճանը սարահարթում –8 °C է, լեռնային բարձրադիր մասերում՝ –12 °C (նվազագույնը՝ -35 °C), հուլիսինը համապատասխանաբար՝ 16 °C և 8 °C (առավելագույնը՝ 30 °C)։ Մթնոլորտային տեղումների տարեկան քանակը բարձրադիր մասերում 600–800 մմ է, սարահարթում՝ 400–600 մմ։

Ջրագրություն և բնական լանդշաֆտներ

Մակերեսային հոսքը թույլ է։ Գլխավոր գետը Գեղաձորն է (Քառանգուի վտակը)։ Շրջանից է սկիզբ է առնում Քասաղը։ Շատ են անուշահամ աղբյուրները։ Սարահարթի լեռնատափաստանային լանդշաֆտները բարձրադիր մասերում փոխվում են ալպյան մարգագետինների և ձյունամերձ լանդշաֆտի։ Զուրկ է անտառներից։ Շրջանը հարուստ է լավորակ շինանյութով (անդեզիտներ, անդեզիտաբագալտներ, բազալտներ)։

Բնակավայրեր և բնակչություն

Արագածի շրջանի բնակավայրերը
Բնակավայրի անվանումը	Բնակավայրի տիպը	Տնտեսությունների քանակը	Բնակչության թիվը (1970)
Ալագյազ	գյուղ	112	675
Ախուլա	գյուղ	171	853
Գեղադիր	գյուղ	120	598
Գեղաձոր	գյուղ	173	864
Գեղարոտ	գյուղ	106	529
Ծաղկահովիտ	գյուղ	150	849
Ծիլքար	գյուղ	101	507
Հնաբերդ	ավան	342	1709
Ղոնդաղսազ	գյուղ	93	506
Ղուռուբողազ	գյուղ	52	232
Մելիքգյուղ	գյուղ	156	891
Միրաք	գյուղ	46	203
Նորաշեն	գյուղ	26	155
Չոբանմազ	գյուղ	71	410
Ջամշլու	գյուղ	50	273
Ջառջառիս	գյուղ	125	619
Սանգյառ	գյուղ	68	377
Վարդաբլուր	գյուղ	129	669
Փամբ Հայկական	գյուղ	129	646
Փամբ Քրդական	գյուղ	77	451
Քարվանսարա	գյուղ	66	332
Քոռբուլաղ	գյուղ	28	160

Պատմական ակնարկ

Շրջանը ընդգրկում էր Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Շիրակ գավառի արլ․ և Նիգ գավառի հս–արմ․ տարածքը։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո կազմել է Երևանի նահանգի Ալեքսանդրապոլի գավառի, սովետական կարգեր հաստատվելուց հետո՝ Լենինականի գավառի մասը։ Մինչև 1972-ը կազմել է ՀԱԱՀ Ապարանի, Արթիկի և Սպիտակի շրջանների մասը։ Ճարտարապետական հուշարձաններից շրջանի տարածքում պահպանվել են կիկլոպյան ամրոց (Ալագյազ), մ․ թ․ ա․ III–I հազարամյակի բնակատեղի (Գեղարոտ), ուրարտական ամրոց (Հնաբերդ, Ծաղկահովիտ), եկեղեցի (Հնաբերդ, V դ․, Դերեկ, V դ․, Ռյա Թազա, X–XIII դդ․)։ Շրջանի կուսակցական կազմակերպությունը ստեղծվել է 1972-ին։ Մինչև 1986-ը տեղի է ունեցել շրջանային կազմակերպության 7 կոնֆերանս։ 1986-ին շրջանում կար 61 սկզբնական կուսակցական, 89 կոմերիտական կազմակերպություն, որոնք միավորում էին 1025 կոմունիստների և 4265 կոմերիտականների։

Տնտեսություն

Շրջանը գյուղատնտեսական շրջան է։ Տնտեսության համախառն արտադրանքի մեջ գյուղատնտեսության բաժինը կազմում է 98%։ Առաջատար ճյուղերն են անասնապահությունն ու դաշտավարությունը։ Շրջանում կա 15 սովետական տնտեսություն։ Գործում է Ամրե Թազայի խոշոր եղջերավոր կենդանիների մատղաշների բտման միջտնտեսային ձեռնարկությունը։

Շրջանի հողային ֆոնդը 38237 հա է, որից վարելահող՝ 13896 հա, խոտհարք՝ 988 հա, անտառատընկված է 1234 հա տարածություն։ Ոռոգվող հողատարածությունները 700 հա են։ Մշակում են հիմնականում հացահատիկային և կերային բույսեր, որոշ հողատարածություններում՝ կարտոֆիլ։ Շրջանի տնտեսության մեջ կարևոր դեր ունի կաթնամսատու անասնապահությունը։ 1985-ին կար 11 հզ․ խոշոր (4 հզ–ը՝ կով), 40 հզ․ մանր եղջերավոր անասուն։ Գյուղատնտեսության մեջ աշխատում են բարձրագույն կրթությամբ 84 մասնագետ։ Արդյունաբերությունը շրջանում զարգացել է վերջին տասնամյակում։ 5 բնակավայրերում կան արդյունաբերության մասնաճյուղեր։ Ալագյազում և Վարդաբլուրում գործում են «Արագած» բամբակագործվածքային, Ծաղկահովտում և Գեղադիրում՝ Ալ․ Մյասնիկյանի անվ․ տրիկոտաժի արտադրական միավորում ների մասնաճյուղերը, Ծաղկահովտում՝ կենցաղսպասարկման շրջանային արտադրական վարչությունը, հացի գործարան, սննդի ձեռնարկություն, Պետագրոարդի Արագածի շրջանային միավորումը։ Շրջնում կա միջտնտեսային շինվերանորոգման վարչություն և շարժական մեքենայացված շարասյուն։

Տրանսպորտ

Շրջանը երկաթուղի չունի։ Երկաթուղու մոտակա կայարանը Արթիկն է։ Տարածքով են անցնում Երևան–Ապարան–Սպիտակ–Կիրովական և Երևան–Ապարան–Արթիկ–Լենինական ավտոխճուղիները։ Խճուղիների ընդհանուր երկարությունը 109,5 կմ է, որից 107 կմ–ը՝ կոշտ ծածկով։ Բոլոր բնակավայրերը ավտոճանապարհներով կապված են շրջկենտրոնի հետ։ Շրջանում գործում է 12 կապի բաժանմունք։

Առողջապահություն

Շրջանում կա 1 շրջանային հիվանդանոց (Ծաղկահովտում, 75 մահճակալով), 17 բուժմանկաբարձական կայան, Հնաբերդում և Ալագյազում գործում է գյուղական բժշկական ամբուլատորիա։ Առողջապահաթյան բնագավառում աշխատում է 218 մարդ, այդ թվում՝ 24 բժիշկ, 102 միջին բուժաշխատող։ Կա 2 դեղատուն (Ծաղկահովտում և Ալագյազում)։

Մշակույթ

1985–86 ուսումնական տարում շրջանում գործում էր 22 դպրոց, որից 14-ը՝ միջնակարգ, 8-ը՝ ութամյա։ Գործում են 1 գեղարվեստի, 1 մարզական դպրոց, 13 մսուր–մանկապարտեզ, 1 պրոֆտեխնիկական ուսումնարան։ 1985-ին շրջանում կար 22 մշակույթի տուն և ակումբ, 12 ստացիոնար կինո։ Գործում է Ալագյազի քրդական ժողովրդական թատրոնը։ Բնակիչները օգտվում են հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդումներից։ 1973-ից լույս է տեսնում «Արագած» շրջանային թերթը։

Տես նաև

• Հայկական ԽՍՀ վարչական բաժանում

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանի «Արագածի շրջան» հոդվածից (հ․ 1, էջ 679 ) (հեղինակ — Ղ. Մուրադյան)։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանի «Արագածի շրջան» հոդվածից (հ․ 12, էջ 747-748 ) (հեղինակ — Լ․ Աբրահամյան, Ղ, Մուրադյան)։