Ագաթ

Ագաթ
Ընդհանուր
Բանաձև (կրկնվող միավորը)	SiO₂
Շերտի գույն	սպիտակ
Ենթակատեգորիա	Քվարց և թանկարժեք քար

Ագաթ, միներալ, նուրբ շերտավոր քվարցի տեսակ։ Լինում է տարբեր գույների և երանգների զուգահեռ նուրբ գծաշերտերով, նախշերով ու ցանցով, գետաքարերի, խողովակաձև մարմինների երակների ձևով։ Կարծրությունը միներոլոգիական սանդղակով 6–6, 5 է։ Առաջանում է հրաբխային ապարներում՝ ջրաջերմային սիլիկաթթվային լուծույթների նստեցմամբ։ Կիսաթանկարժեք քար է, օգտագործվում է տեխնիկայում և ակնագործության մեջ։

Հայաստանում հայտնի է Սարիգյուղի ագաթի հանքավայրը։ Արտաշատ, Կարմիր բլուր, Լճաշեն և այլ հնավայրերից հայտնաբերվել են մ.թ.ա. III–I հազարամյակներին վերագրվող ագաթե զարդեր։

Անվանում

Հին դարերի գիտնականների, հատկապես նշվում է Պլինի Ավագի կարծիքով ագաթ անվանումն առաջացել է Սիցիլիայի Ախատես գետի (հին հուն․՝ Ἀχάτης) անվանումից, այլ աղբյուրներում էլ նշվում է հունական «ἀγαθός» բառից, որ թարգմանաբար նշանակում է լավագույն, բարի, երջանիկ: Շատ հաճախ ագաթը նկարվում է աչքի նման: Հին լեգենդներից մեկի համաձային, դա երկնային սպիտակ արծվի աչքն է, որը սև վիշապի դեմ պայքարելուց հետո ընկել է Երկրի վրա և դարձել է թանկարժեք քար: Այդ ժամանակներից սկսած այս քարը բարի մարդկանց հեռու է պահում չարից, նախանձից: Ագաթն անվանում են նաև Արարիչի Աչք:

Մոխրագույն ագաթ, Բրազիլիա, 10 սմ

Ագաթի ծագումը

Ագաթի ծագման պատմությունը մինչև այժմ էլ հայտնի չէ: Շրջանառվում են տարբեր տեսակետներ, որոնք հիմնականում կապված են բնական նյութերի քիմիական և ֆիզիկական ձևափոխությունների հետ: Հատկապես հետաքրքրական է ագաթի վրայի զոլերի առկայությունը, որոնք տարբեր գիտնականներ տարբեր կերպ են մեկնաբանում՝ դարերի ընթացքում նյութերի ատոմների կամ մոլեկուլների փոխադարձ ներթափանցումների արդյունք (դիֆուզիա), սիլիկահողերի բյուրեղացման արդյունք, կամ էլ քաղկենոքարերի բյուրեղացման արդյունք: Ագաթի հաստությունը կարող է լինել մինչև 1,5 մկմ:

Ֆիզիկո-քիմիական հատկություններ

Կարծրությունը 6,5—7: Լինում է հարթ մակերևույթով, փայլուն կամ անփայլ: Այս քարը դիտարկվում է որպես սիլիկահող, բայց ոչ միատարր, այլ մի քանի տարրերի խառնուրդ: Թափանցիկ չի, եզրերում փոքր-ինչ հստակ է: Ամենից հաճախ հանդիպում են կաթնագույն-սպիտակ գույնի ագաթներ: Սակայն ագաթը լինում է բազմագույն, բայց, եթե սպիտակ զոլերին հաջորդում են դեղին գծեր, կարմիր, դարչնագույն, սև կամ այլ գույներ, ապա այդ ագաթները կարող են ունենալ այլ անուններ:

Ագաթ, Չեխիա

Ագաթ, տեսականի

Ագաթ, Ռուբենս

Ագաթ, Վալենսիայի պատկերասրահ

Տարատեսակներ

• Բաստիոնային ագաթ
• Բրազիլական ագաթ (բարակ կոնցենտրիկ զոլերով)
• Ակնային ագաթ
• Երկնագույն ագաթ
• Սև ագաթ («մոգական ագաթ»)
• Կանաչավուն ագաթ
• Փայտանման ագաթ
• Շերտավոր ագաթ
• Աստղափայլ ագաթ
• Երփներանգ ագաթ

Հայրենիք

Ագաթի հայրենիք են համարվում շատ երկրներ: Ռուսաստանում ագաթ հանդիպում են հիմնականում Ուրալում, Մագնիտոգորսկում, Մագադանի մարզի Օլա բարձրավանդակում, Չուկոտյան թերակղզում, Մոսկվայի մարզում և այլուր: Ղրիմում հանդիպում է ագաթի գեղեցիկ և անկրկնելի տեսակներ, որոնք դուրս են բերվում Ալմա գետից և Բոդրակից, Կարա Դագից: Ագաթ հանդիպում է նաև Վրաստանի Ախալցխա, Հայաստանի Իջևան, Տաջիկստանի Ադրասման, Բրազիլիայի Մինաս Ժերայս քաղաքներում: Մեծ քանակությամբ ագաթ են արդյունահանում Մոնղոլիայում, Ուրուգվայում, Հնդկաստանում, Գերմանիայում, Ուկրաինայում, Ռաֆալովկայում:

Գրականություն

• Ռիդ Պ. Գեմմոլոգիա. — Մ.: Միր, 2003:
• Սինկենկես Ջ. Թանկարժեք և կիսաթանկարժեքքարերի մշակման ձեռնարկ— Մ.: Միր, 1989:
• Ֆերսման Ա. Պատմություններ գույների մասին —Մ.: Գիտություն, 1974:

Ծանոթագրություններ

.

Արտաքին հղումներ

• Ագաթը «Հայկական Հանրագիտարանում»

Տես նաև

• Ագաթ (այլ կիրառումներ)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիբառարան

Ընթերցե՛ք «ագաթ» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։