Jump to content

Սիրիայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սիրիայի տնտեսություն
ազգային տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիա• Համաշխարհային տնտեսություն
 • Ասիայի տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրՍիրիա Խմբագրել Wikidata
ՎայրՍիրիա Խմբագրել Wikidata
Անվանական ՀՆԱ60 200 000 000 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ2058 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Ընդհանուր պահուստներ20 631 905 972 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Գնաճի մակարդակ6,3 տոկոս Խմբագրել Wikidata

Սիրիայի տնտեսության վիճակն անկայուն է, որը զգալիորեն վատթարացել է սիրիական քաղաքացիական պատերազմի սկզբից ի վեր, որը սկսվել է 2011 թվականի մարտին[1][2]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սիրիայում մեկ շնչին ընկնող իրական ՀՆԱ-ի պատմական զարգացումը 1820 թվականից

Անկախությունից հետո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիրիան անկախացել է 1946 թվականին, որից հետո տնտեսությունը ենթարկվել է լայնածավալ կառուցվածքային փոփոխության[3]։ Թեև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ դաշնակից ուժերի ներկայությունը խթանել է առևտուրը՝ ապահովելով շուկաներ գյուղատնտեսության, տեքստիլի և տեղական արտադրության այլ ապրանքների համար, Սիրիան չի ունեցել տնտեսական բարգավաճումը խթանելու և՛ ենթակառուցվածքները, և՛ ռեսուրսները[3]։ Գյուղատնտեսությունը վերահսկում էր երկրի տնտեսությունը և որոշում արդյունաբերական էքսպանսիայի տեմպերը, քանի որ խոշոր հողատերերը գյուղատնտեսական արտահանումից ստացված շահույթը ուղղում էին ագրոարդյունաբերական և հարակից քաղաքային ձեռնարկություններին[3]։ Սիրիայի հիմնականում գյուղական բնակչությունը, որն աշխատում էր հողի սեփականության և բաժնետոմսերի մշակման համաձայնագրերի ներքո, քիչ օգուտներ են քաղել 1950-ականների գյուղատնտեսության արդյունքում առաջացած տնտեսական աճից[3]։ Այնուամենայնիվ, Եգիպտոսի հետ Սիրիայի միությունը (1958–61) և Բաաս կուսակցության՝ որպես երկրի գլխավոր քաղաքական ուժի վերելքը 1960-ականներին, փոխել են Սիրիայի տնտեսական կողմնորոշումը և զարգացման ռազմավարությունը[3]։

1960-1970-ական թվականներ. Պետական զարգացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960-ականների կեսերին կառավարության կողմից հովանավորվող հողային բարեփոխումները և խոշոր արդյունաբերության և օտարերկրյա ներդրումների ազգայնացումը հաստատել են Սիրիայի տնտեսական քաղաքականության նոր սոցիալիստական ուղղությունը[3]։ Քանի որ պետությունը ստանձնել էր ավելի մեծ վերահսկողություն տնտեսական որոշումների կայացման վրա՝ ընդունելով կենտրոնացված պլանավորում և խստորեն կարգավորելով առևտրային գործարքները, Սիրիան սկսել է զգալ հմուտ աշխատողների, ադմինիստրատորների և նրանց կապիտալի զգալի կորուստը[3]։ Չնայած քաղաքական ցնցումներին, որոնք խաթարել են հողատերերի, վաճառականների և արդյունաբերողների վստահությունը, պետությունը հաջողությամբ իրականացրել է զարգացման լայնածավալ ծրագրեր՝ ընդլայնելու արդյունաբերությունը, գյուղատնտեսությունը և ենթակառուցվածքները[3]։

1970-ականներին Սիրիան գրանցել է տնտեսական աճի բարձր տեմպեր[3]։ Նավթի համաշխարհային գների կտրուկ աճը 1973-1974 թվականներին հանգեցրել է ներքին նավթավերամշակման գործարաններից արդյունահանման ավելացմանը[3]։ Ավելին, գյուղատնտեսության և նավթի արտահանման ավելի բարձր գները, ինչպես նաև պետության սահմանափակ տնտեսական ազատականացման քաղաքականությունը խթանել են աճը[3]։ Սիրիայի տնտեսական վերելքին նպաստել են նավթով հարուստ արաբական երկրներում աշխատող սիրիացիների դրամական փոխանցումների ավելացումը և արաբական և այլ արտաքին օգնության բարձր մակարդակը[3]։ Տասնամյակի վերջում սիրիական տնտեսությունն իր ավանդական ագրարային բազայից տեղափոխվել էր տնտեսություն, որտեղ գերակշռում էին սպասարկման, արդյունաբերական և առևտրային ոլորտները[3]։ Բարգավաճմանը նպաստել են ոռոգման, էլեկտրաէներգիայի, ջրի, ճանապարհաշինական ծրագրերի, իռիզային կայանների զարգացման և առողջապահական ծառայությունների և կրթության ընդլայնման համար կատարված հսկայական ծախսերը[3]։ Այնուամենայնիվ, տնտեսությունը մնացել է կախված արտաքին օգնությունից և դրամաշնորհներից՝ ինչպես բյուջեում, այնպես էլ առևտրի աճող դեֆիցիտը ֆինանսավորելու համար[3]։ Սիրիան, որպես արաբա-իսրայելական հակամարտության առաջին գծի պետություն, նույնպես խոցելի էր Մերձավոր Արևելքի քաղաքականության քմահաճույքների նկատմամբ՝ հենվելով արաբական օգնության փոխանցումների և խորհրդային օգնության վրա՝ պաշտպանական ծախսերի աճին աջակցելու համար[3]։

1980-ականներ. Ճգնաժամ և խնայողություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1980-ականների կեսերին երկրի տնտեսական միջավայրը բարեկեցությունից տեղափոխվել էր խնայողությունների[3]։ Սիրիայի տնտեսական բումը փլուզվել է նավթի համաշխարհային գների արագ անկման, արտահանման եկամուտների նվազման, գյուղատնտեսական արտադրության վրա ազդող երաշտի և աշխատողների տրանսֆերտների նվազման հետևանքով[3]։ Նաև արաբական օգնության մակարդակը նվազել է նավթ արդյունահանող երկրներում տնտեսական կրճատման և Իրանա-իրաքյան պատերազմում Իրանին սիրիական աջակցության պատճառով[3]։ Մեկ շնչին ընկնող իրական ՀՆԱ-ն 1982-ից 1989 թվականներին ընկել է 22%-ով[4]։ Տնտեսությունը վերականգնելու համար կառավարությունը կտրուկ կրճատել է ծախսերը, ներմուծումը, խրախուսել է մասնավոր հատվածի և օտարերկրյա ներդրումների ավելացումը և հակակոռուպցիոն արշավ է սկսել մաքսանենգների և սև շուկայի դրամափոխների դեմ[3]։ Այնուամենայնիվ, պաշտպանության հսկայական ծախսերը շարունակել են շեղել ռեսուրսները արդյունավետ ներդրումներից[3]։

1980-ականների վերջերին հիմնական ապրանքների կետային դեֆիցիտը հաճախ էր տեղի ունենում, և արդյունաբերությունը աշխատում էր հզորությունից շատ ավելի ցածր՝ սովորական էլեկտրաէներգիայի անջատումների պատճառով[3]։ Արտարժույթի պահուստները կտրուկ անկում են ապրել, առևտրի դեֆիցիտը ընդլայնվել է, իսկ իրական համախառն ներքին արդյունքի աճը նվազել, քանի որ տնտեսական դժվարությունները բարդացել էին[3]։ Թեև կառավարությունը սահմանափակ բարեփոխումներ է ձեռնարկել՝ արձագանքելու աճող ճգնաժամին, Սիրիայի հրատապ տնտեսական խնդիրները պահանջում էին արմատապես վերակառուցված տնտեսական քաղաքականություն՝ ապագա տնտեսական ցուցանիշները բարելավելու համար[3]։

1990-2000-ականներ. Ազատականացում և սեփականաշնորհում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990 թվականին Ասադի կառավարությունը ձեռնարկել է մի շարք տնտեսական բարեփոխումներ, թեև տնտեսությունը մնաց խիստ կանոնակարգված[5]։ 1990-ականներին և մինչև 2000-ականներին սիրիական տնտեսությունը մեծ աճ է ունեցել[4]։ Սիրիայի մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն 2010 թվականին կազմել է 4058 ԱՄՆ դոլար[6]։ Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի պատճառով 2012 թվականից հետո ՀՆԱ-ի հեղինակավոր տվյալներ չկան[5]։

2000 թվականին իր իշխանության ստանձնումից հետո Բաշար ալ-Ասադը փորձել է իր ղեկավարությունը կառուցել տնտեսության արդիականացման և բացման շուրջ։ Նա, մասնավորապես, ընդգծել է «կարգավորիչ միջավայրի և արդյունաբերական բազայի արդիականացման, մասնավոր հատվածի ակտիվացման և խրախուսման, ներդրումների համար բյուրոկրատական խոչընդոտների վերացման, աշխատատեղերի ավելացման, կադրերի որակավորման, կրթության բարելավման և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ընդլայնման անհրաժեշտությունը»[7]։ Թեև կառավարության նեոլիբերալ բարեփոխումները իսկապես նպաստել են առևտրի ուժեղացմանը և մասնավոր հատվածի աշխուժացմանը, դրանք ուղեկցվել են աճող անհավասարությամբ, հանրային ծառայությունների նվազմամբ և կոռուպցիայի աճող բացահայտ ձևերով, որոնք ի վերջո հանգեցրել են 2011 թվականին բողոքի ցույցերի[8]։ Այս միտման օրինակներից մեկում Սիրիայի գյուղատնտեսության աշխատողների միությունը բողոքել է 2011թ. փետրվարին, որ պետական սխալ կառավարումը և մուտքային սուբսիդիաների վերացումը խորացնում են երաշտի ազդեցությունը Սիրիայի գյուղատնտեսության ոլորտի վրա[9]։

Մինչ քաղաքացիական պատերազմը սիրիական տնտեսության երկու հիմնական հենասյուներն էին գյուղատնտեսությունն ու նավթը, որոնք միասին կազմում էին ՀՆԱ-ի մոտ կեսը։ Գյուղատնտեսությունը, օրինակ, կազմում էր ՀՆԱ-ի մոտ 26%-ը և զբաղեցնում էր ընդհանուր աշխատուժի 25%-ը[10]։ Այնուամենայնիվ, վատ կլիմայական պայմանները և սաստիկ երաշտը վատ ազդեցություն են ունեցել գյուղատնտեսության վրա՝ նվազեցնելով նրա մասնաբաժինը տնտեսության մեջ մինչև 2008թ. ՀՆԱ-ի մոտ 17%-ը՝ 2007թ.-ի 20,4%-ից իջնելով, ըստ Կենտրոնական վիճակագրության բյուրոյի նախնական տվյալների։ Մյուս կողմից, հում նավթի ավելի բարձր գները հակադարձել են նավթի արդյունահանման նվազմանը և հանգեցել բյուջետային և արտահանման ավելի բարձր եկամուտների[11]։

2011-ից ներկա. Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիրիական քաղաքացիական պատերազմի բռնկումից ի վեր սիրիական տնտեսության վրա ազդել են տնտեսական պատժամիջոցները, որոնք սահմանափակում են առևտուրը Արաբական լիգայի[12], Ավստրալիայի[13], Կանադայի[14], Եվրամիության[15], (ինչպես նաև՝ Եվրոպական երկրներ՝ Ալբանիա, Իսլանդիա, Լիխտենշտեյն, Մոլդովա, Մոնտենեգրո, Հյուսիսային Մակեդոնիա, Նորվեգիա, Սերբիա, Շվեյցարիա, Վրաստան[16][17][18]), Ճապոնիա[19], Հարավային Կորեա[20], Թայվան[21], Թուրքիա[22] և Միացյալ Նահանգներ[23]։ Սուրիայի դեմ պատժամիջոցները հետագայում երկարաձգվել են 2020 թովականի հունիսին ուժի մեջ մտած ԱՄՆ Սուրիայի քաղաքացիական պաշտպանության ակտով։

Քաղաքացիական պատերազմի հետ կապված ավերածությունները և տեղահանումները ավերել են Սիրիայի տնտեսությունը։ 2013-ի վերջի դրությամբ ՄԱԿ-ը Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի ընդհանուր տնտեսական վնասը գնահատել է $143 միլիարդ[24]։ 2018 թվականին Համաշխարհային բանկը գնահատել է, որ Սիրիայի բնակարանային ֆոնդի մոտ մեկ երրորդը և նրա առողջապահական և կրթական հաստատությունների կեսը ոչնչացվել են հակամարտության հետևանքով։ Համաշխարհային բանկի տվյալներով՝ 2011-ից 2016 թվականներին հակամարտությունների պատճառով կորել է ՀՆԱ-ի ընդհանուր 226 միլիարդ դոլար գումարը[25]։

Սիրիայի տնտեսությունը տուժել է հակամարտությունների հետ կապված հիպերինֆլյացիայից։ Սիրիայում տարեկան գնաճը ամենաբարձրերից մեկն է աշխարհում[26][27]։ Ազգային արժույթը՝ սիրիական ֆունտը, 2020-ի կեսերին անկում է ապրել ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ՝ այդպիսվ ցույց տալով, որ սիրիական տնտեսությունը միայն վատթարագույն շրջադարձ է ապրում։ Ֆունտը, որը վաճառվում էր 47 դոլարի դիմաց 2011-ի ապստամբությունից առաջ, հասավ մինչև 3000 դոլարի։ Հիմնական ապրանքների գները կտրուկ աճել են, և որոշ հիմնական ապրանքներ անհետացել են շուկայից, քանի որ առևտրականներն ու հասարակությունը պայքարում էին ապրելու թանկացող ծախսերը պահպանելու համար[28]։

2022 թվականին Սիրիան միացել է չինական «Գոտի և ճանապարհ» նախաձեռնությանը, որը կարող է օգնել երկրին վերականգնել պատերազմից տուժած ենթակառուցվածքները և տնտեսությունը[29][30]։

Հիմնական տեղեկություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960-ականների ընթացքում, սոցիալիստական գծերով, կառավարությունը ազգայնացրել է խոշոր ձեռնարկությունների մեծ մասը և որդեգրել տնտեսական քաղաքականություն՝ ուղղված տարածաշրջանային և դասակարգային անհավասարություններին[31]։ Տնտեսական բարեփոխումները եղել են աստիճանական։ 2001 թվականին Սիրիայում օրինականացվել է մասնավոր բանկինգը։ 2004 թվականին չորս մասնավոր բանկ սկսել են գործել։ 2004 թվականի օգոստոսին ստեղծվել է կոմիտե՝ վերահսկելու ֆոնդային շուկայի ստեղծումը։ Ֆինանսական հատվածից բացի, Սիրիայի կառավարությունը մեծ փոփոխություններ է կատարել վարձակալության և հարկային օրենքներում։

Սիրիան 1960-ականների վերջից արդյունահանում էր ծանր տեսակի նավթ հյուսիս-արևելքում գտնվող հանքավայրերից[32]։ 1980-ականների սկզբին Սիրիայի արևելքում՝ Դեյր էզ Զորի մոտ, հայտնաբերվել է թեթև տեսակի նավթ, որը պարունակում էր ցածր ծծումբ[32]։ Այս բացահայտումը Սիրիան ազատել է թեթև նավթ ներկրելու անհրաժեշտությունից՝ նավթավերամշակման գործարաններում ներքին ծանր նավթի հետ խառնվելու համար։ Երբ 2011 թվականին բռնկվել է պատերազմը, Սիրիայում նավթի արդյունահանումը նվազել էր մինչև 353,000 բարել օրական, իսկ հետո 2018 թվականին ընկել մինչև 24,000 բարել օրականի[33]։ Սիրիայի նավթի պաշարները աստիճանաբար սպառվել են և 2018 թվականին հասել են մոտ 2,5 միլիարդ բարելի նավթի պաշարների[33]։

1990 թվականին կառավարությունը սահմանել է պաշտոնական զուգահեռ փոխարժեք՝ պաշտոնական ուղիներով դրամական փոխանցումների և արտահանումների համար խթաններ ապահովելու համար։ Այս գործողությունը բարելավել է հիմնական ապրանքների առաջարկը և զսպել գնաճը՝ հանելով մաքսանենգ ապրանքների ռիսկի հավելավճարները[34]։

1997 թվականին Սիրիային տրամադրված օտարերկրյա օգնությունը կազմել է մոտ 199 միլիոն ԱՄՆ դոլար։ Համաշխարհային բանկը հայտնել է, որ 2004 թվականի հուլիսին ընդհանուր առմամբ 661 միլիոն ԱՄՆ դոլար է հատկացրել Սիրիայում 20 գործողությունների համար։ Մեկ ներդրումային ծրագիր էր այն ժամանակ մնացել ակտիվ։

Տարի Համախառն ներքին արդյունք ԱՄՆ դոլարի բորսա Գնաճի ինդեքս

(2000=100)

Մեկ շնչի հաշվով եկամուտ

(ինչպես ԱՄՆ–ի % )

Բնակչություն
1980 թ 78270 £ 3,94 8.10 12.17 8,971,343
1985 թ 146,225 £ S 3,92 14 11.64 10,815,289
1990 թ 268,328 £ 28,80 57 4.37 12,720,920
1995 թ 570,975 £ 35,30 98 4.18 14,610,348
2000 թ 903,944 £ 49,68 100 3.49 16,510,861
2005թ 1,677,417 £ 56,09 122 3.70 19,121,454
2010 թ 59,633,000 £ 47,00 4.40% 5.79 21,092,262

Արտաքին առևտուր և ներդրումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սիրիական արտահանումը 2006թ

Չնայած 1990-ականների վերջին տարածաշրջանը պատուհասած սաստիկ երաշտի մեղմացմանը և էներգիայի արտահանման եկամուտների վերականգնմանը, Սիրիայի տնտեսությունը կանգնած է լուրջ մարտահրավերների առաջ։

Առևտուրը միշտ կարևոր է եղել սիրիական տնտեսության համար, որը շահել է երկրի ռազմավարական դիրքից արևելք-արևմուտք առևտրային հիմնական ուղիների երկայնքով[35]։ Սիրիական քաղաքները առանձնանում են ինչպես ավանդական արդյունաբերությամբ, ինչպիսիք են ջուլհակությունը և չոր մրգերի փաթեթավորումը և ժամանակակից ծանր արդյունաբերությունը։ Հաշվի առնելով 1960-ականներից մինչև 1980-ականների վերջ որդեգրած քաղաքականությունը՝ Սիրիան հրաժարվել է միանալ «գլոբալ տնտեսությանը»։ 2001 թվականի վերջին, սակայն, Սիրիան դիմում է ներկայացրել Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը (ԱՀԿ)՝ սկսելու անդամակցության գործընթացը։ Սիրիան նախկինում եղել է Սակագների և առևտրի մասին ընդհանուր համաձայնագրի սկզբնական պայմանագրային կողմը, սակայն 1951 թվականին դուրս է եկել Իսրայելի միանալու պատճառով։ Սիրիական առևտրի ներկայիս կանոնների հիմնական տարրերը պետք է փոխվեն, որպեսզի համապատասխանեն ԱՀԿ-ին։ 2007 թվականի մարտին Սիրիան Եվրամիության հետ ստորագրել է Ասոցացման համաձայնագիր, որը պետք է խրախուսեր երկու կողմերին ազատ առևտրի համաձայնագրի շուրջ բանակցել մինչև 2010 թվականը։

Սիրիական ներմուծման հիմնական մասը եղել է հումք, որն անհրաժեշտ է արդյունաբերության, գյուղատնտեսության, սարքավորումների և մեքենաների համար։ Հիմնական արտահանումները ներառում են հում նավթը, վերամշակված արտադրանքը, հում բամբակը, հագուստը, մրգերը և հացահատիկային հացահատիկները։

Ժամանակի ընթացքում կառավարությունը մեծացրել է այն գործարքների թիվը, որոնց նկատմամբ կիրառվում է հարևան երկրի առավել բարենպաստ փոխարժեքը։ Կառավարությունը նաև 2001թ.-ին սահմանել է ոչ առևտրային գործարքների համար քվազի դրույքաչափ, որը հիմնականում համահունչ է սև շուկայի գերակշռող դրույքաչափերին։

Հաշվի առնելով սեփական կապիտալի շուկաների վատ զարգացումը և միջազգային դրամական և կապիտալի շուկաներին Սիրիայի հասանելիության բացակայությունը, դրամավարկային քաղաքականությունը մնում է հարկաբյուջետային դեֆիցիտը ծածկելու հիմնական ուղին։ Թեև 2003-ին Սիրիան 22 տարվա մեջ առաջին անգամ իջեցրել է տոկոսադրույքները և կրկին 2004-ին, տոկոսադրույքները մնում են օրենքով սահմանված։

Պարտք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադի օրոք ՀՆԱ-ի նկատմամբ պետական պարտքը 2000 թվականի 152,09%-ից իջել է մինչև 30,02% 2010 թվականին[36]։ 2004 թվականի դեկտեմբերին Սիրիան և Լեհաստանը համաձայնություն են ձեռք բերել, որով Սիրիան պետք է վճարեր 27 միլիոն դոլարը 261,7 միլիոն դոլար ընդհանուր պարտքից[37]։ 2005 թվականի հունվարին Ռուսաստանն ու Սիրիան ստորագրել են համաձայնագիր, որով ներվել են Ռուսաստանին Սիրիայի պարտքի գրեթե 75%-ը՝ մոտավորապես 13 միլիարդ դոլար[38]։ Համաձայնագրով Սիրիան մնացել է 3 միլիարդ եվրոյից պակաս (3,6 միլիարդ դոլարից քիչ ավելի) պարտք Մոսկվային։ Դրա կեսը պետք է մարվեր առաջիկա 10 տարիների ընթացքում, իսկ մնացածը պետք է վճարվեր սիրիական բանկերում ռուսական հաշիվներին և կարող էր օգտագործվել Սիրիայում ռուսական ներդրումային ծրագրերի և սիրիական ապրանքների գնման համար։

Տնտեսության ոլորտները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ձիթապտղի այգիներ Արևմտյան Սիրիայում, Հոմսի նահանգ .

Գյուղատնտեսությունը մեծ առաջնահերթություն է Սիրիայի տնտեսական զարգացման ծրագրերում, քանի որ կառավարությունը ձգտում է հասնել պարենային ինքնաբավության, ավելացնել արտահանման եկամուտները և դադարեցնել գյուղերից արտագաղթը[39]։ Կայուն կապիտալ ներդրումների, ենթակառուցվածքների զարգացման, ներդրումների սուբսիդավորման և գնային աջակցության շնորհիվ Սիրիան մինչև քաղաքացիական պատերազմը գյուղատնտեսական շատ ապրանքների զուտ ներկրողից վերածել է բամբակի, մրգերի, բանջարեղենի և այլ սննդամթերքի արտահանողի։ Այս շրջադարձի գլխավոր պատճառներից մեկը կառավարության ներդրումներն էին հյուսիսային և հյուսիս-արևելյան Սիրիայի ոռոգման համակարգերում[40]։ Գյուղատնտեսության ոլորտում, 2009 թվականի դրությամբ, աշխատում էր աշխատուժի մոտ 17%-ը և ստեղծում էր համախառն ներքին արդյունքի մոտ 21%-ը, անասնաբուծությունը կազմում էր 16%-ը, իսկ մրգերն ու հացահատիկը՝ ավելի քան 40%-ը[39][41][42]։

2015 թվականին Սիրիայի հիմնական արտահանումը ներառում էր համեմունքների սերմեր (83,2 միլիոն դոլար), խնձոր և տանձ (53,2 միլիոն դոլար)[43]։

Հողատարածքների մեծ մասը մասնավոր սեփականություն է, ինչը կարևոր գործոն է ոլորտի հաջողության հետևում[44]։ Սիրիայի 196,000 կմ² տարածքից, մշակվում է մոտ 28%-ը, իսկ ընդհանուրի 21%-ը ոռոգվում է[40]։ Ոռոգվող հողերի մեծ մասը համարվում է «ռազմավարական», ինչը նշանակում է, որ այն բախվում է պետական նշանակալի միջամտության՝ գնագոյացման, սուբսիդիաների և շուկայավարման վերահսկողության առումով։ «Ռազմավարական» ապրանքները, ինչպիսիք են ցորենը, գարին և շաքարի ճակնդեղը, պետք է վաճառվեն պետական մարքեթինգային խորհուրդներին ֆիքսված գներով, հաճախ համաշխարհային գներից բարձր՝ ֆերմերներին աջակցելու համար, բայց պետական բյուջեի վրա զգալի ծախսերով։ Ամենաշատ աճեցվող ցորենն է, բայց ամենակարևոր բերքը բամբակն է, որն ամենամեծ արտահանվող ապրանքն էր մինչև նավթային հատվածի զարգացումը։ Այնուամենայնիվ, բամբակով ցանքատարածությունների ընդհանուր մակերեսը նվազել է ջրի սակավության աճող խնդրի պատճառով՝ զուգորդված ոռոգման հին և անարդյունավետ տեխնիկայով։ Ցորենի նման հացահատիկի արտադրությունը հաճախ անբավարար է օգտագործվում պահեստավորման վատ պայմանների պատճառով[44]։

Ջուրն ու էներգիան գյուղատնտեսության ոլորտի ամենահայտնի խնդիրներից են։ Երաշտը տագնապալի խնդիր էր 2008 թվականին, սակայն երաշտի իրավիճակը փոքր-ինչ բարելավվել է 2009 թվականին։ 2009 թվականին 2008 թվականի համեմատ ցորենի և գարու արտադրությունը կրկնապատկվել է։ Չնայած դրան, վտանգված է գյուղատնտեսության մինչև 1 միլիոն աշխատողի ապրուստը։ Ի պատասխան՝ ՄԱԿ-ը 20,2 միլիոն դոլարի շտապ հատկացում է արել։ Ցորենը եղել է ամենաշատ տուժած մշակաբույսերից մեկը, և 2 տասնամյակում առաջին անգամ Սիրիան ցորենի զուտ արտահանողից տեղափոխվել է զուտ ներմուծող[45]։ 2011 թվականին սկսված քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Սիրիայի կառավարությունը ստիպված է եղել 100,000 մետրիկ տոննա ցորենի տենդեր անցկացնել, որը այն սակավաթիվ առևտրային ապրանքներից է, որը չի ենթարկվում տնտեսական պատժամիջոցների[46]։

Սիրիայի տարածքի 2,7%-ից պակասն է անտառապատ, և դրա միայն մի մասն է կոմերցիոն տեսանկյունից օգտակար[1]։ Անտառաբուծության սահմանափակ գործունեությունը կենտրոնացած է ափից անմիջապես ներս գտնվող լեռների ավելի բարձր բարձրություններում, որտեղ տեղումներն ավելի առատ են[47]։

Էներգետիկ և հանքային պաշարներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանքարդյունաբերություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիրիայում շահագործվող հիմնական հանքանյութերն են ֆոսֆատները։ Ըստ հաշվարկների՝ Սիրիան ունի մոտ 1700 մլն տոննա ֆոսֆատի պաշարներ[48]։ Արտադրությունը կտրուկ անկում է ապրել 1990-ականների սկզբին, երբ համաշխարհային պահանջարկը և գները ընկել են, բայց այդ ժամանակից արդյունահանումն աճել է մինչև ավելի քան 2,4 միլիոն տոննա։ Սիրիան արտադրում էր համաշխարհային ֆոսֆատային ապարների մոտ 1,9%-ը և 2009 թվականին աշխարհում ֆոսֆատային ապարների իններորդ արտադրողն էր[49]։ Սիրիայում արտադրվող այլ խոշոր օգտակար հանածոներից են ցեմենտը, գիպսը, արդյունաբերական ավազը (սիլիկիա), մարմարը, բնական հում ասֆալտը, ազոտական պարարտանյութը, ֆոսֆատ պարարտանյութը, աղը, պողպատը և հրաբխային տուֆը, որոնք հիմնականում արտահանման համար չեն արտադրվում[50]։

Նավթ և բնական գազ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիրիան համեմատաբար փոքր նավթ արտադրող երկիր է, որը կազմում է 2010 թվականին համաշխարհային արտադրության ընդամենը 0,5%-ը[51][52]։ Թեև Սիրիան նավթի խոշոր արտահանող չէ Մերձավոր Արևելքի չափանիշներով, նավթը տնտեսության հիմնական հենասյունն է։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի տվյալներով, 2010 թվականին նավթի վաճառքից ծրագրվում էր 3,2 միլիարդ դոլար եկամուտ ստանալ Սիրիայի կառավարության համար և պետք է կազմեր պետության եկամուտների 25,1 տոկոսը[53]։

Ըստ Oxford Business Group-ի 2009 թվականի Սիրիայի զեկույցի, 2008 թվականին նավթային հատվածը կազմել է կառավարության եկամուտների 23%-ը, արտահանման 20%-ը և ՀՆԱ-ի 22%-ը։ 2008 թվականին Սիրիան արտահանել է օրական մոտավորապես 150,000 բարել, իսկ նավթը կազմել է երկրի արտահանման եկամտի մեծ մասը[54]։

Էլեկտրական արտադրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաղորդվում է, որ 2001 թվականին Սիրիան արտադրել է 23,3 միլիարդ կիլովատ ժամ (կՎտժ) էլեկտրաէներգիա և սպառել 21,6 միլիարդ կՎտ/ժամ[55]։ 2002 թվականի հունվարի դրությամբ Սիրիայում էլեկտրաէներգիայի արտադրության ընդհանուր հզորությունը կազմում էր 7,6 գիգավատ (ԳՎտ), մազութը և բնական գազը ծառայում էին որպես էներգիայի առաջնային աղբյուրներ, իսկ 1,5 ԳՎտ արտադրվում էր հիդրոէլեկտրակայանից[55]։ 2001 թվականի մարտին կառուցվել է 45 ԳՎտ ընդհանուր հզորությամբ ցանցը, որը կապում էր Սիրիայի, Եգիպտոսի և Հորդանանի էլեկտրական ցանցերը[55]։ Սիրիայի էլեկտրամատակարարման հզորությունը կարևոր ազգային առաջնահերթություն է, և կառավարությունը հույս ուներ մինչև 2010 թվականը ավելացնել 3000 մեգավատ էլեկտրաէներգիա արտադրող հզորություն՝ 2 միլիարդ ԱՄՆ դոլար հավանական արժեքով, սակայն առաջընթացը դանդաղել է ներդրումային կապիտալի բացակայության պատճառով[55]։ Սիրիայում էլեկտրակայանները ինտենսիվ սպասարկում են անցնում, և կառուցվել են չորս նոր արտադրող կայաններ[55]։ Էներգամատակարարման բաշխիչ ցանցը լուրջ խնդիրներ ունի, քանի որ հաղորդման կորուստները գնահատվում են արտադրված ընդհանուր հզորության մինչև 25 տոկոսը՝ անորակ լարերի և տրանսֆորմատորային կայանների հետևանքով[55]։ Էլեկտրահաղորդման ցանցի ընդլայնման և արդիականացման նախագիծը նախատեսվում էր ավարտել 2005 թվականին[55]։

2009թ. մայիսի դրությամբ զեկուցվել է, որ Զարգացման իսլամական բանկը և սիրիական կառավարությունը համաձայնագիր են ստորագրել, որում նշվում է, որ բանկը 100 միլիոն եվրոյի վարկ կտրամադրի Սիրիայում Դեյր Ալի էլեկտրակայանի ընդլայնման համար[56]։

Միջուկային էներգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիրիան հրաժարվել է VVER-440 ռեակտոր կառուցելու իր ծրագրերից Չեռնոբիլի վթարից հետո[57]։ Միջուկային ծրագրի պլանները վերակենդանացել են 2000-ականների սկզբին, երբ Սիրիան բանակցություններ է վարել Ռուսաստանի հետ միջուկային կայան կառուցելու շուրջ, որը պետք է ներառի ատոմակայան և ծովի ջրի ատոմային աղազերծման կայան[58]։

Արդյունաբերություն և արտադրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունաբերական հատվածը, որը ներառում է հանքարդյունաբերությունը, արտադրությունը, շինարարությունը և նավթը, 2010 թվականին կազմել է համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) 27,3 տոկոսը և աշխատուժի մոտ 16 տոկոսը[1]։ Հիմնական արդյունաբերական արտադրանքներն են նավթը, տեքստիլը, սննդի վերամշակումը, խմիչքները, ծխախոտը, ֆոսֆատային ապարների արդյունահանումը, ցեմենտը, ձեթի սերմերի մանրացումը և մեքենաների հավաքումը[1]։ Սիրիայի արտադրական հատվածը հիմնականում վերահսկվում էր պետության կողմից մինչև 1990-ական թվականները, երբ տնտեսական բարեփոխումները հնարավորություն են տվել ընդլայնել տեղական և օտարերկրյա մասնավոր հատվածի մասնակցությունը։:Մասնավոր մասնակցությունը, այնուամենայնիվ, մնում է սահմանափակ ներդրումային ֆոնդերի բացակայությամբ, մուտքային/ելքային գնագոյացման սահմանաչափերով, ծանր մաքսային և արտարժույթի կանոնակարգերով և վատ մարքեթինգով[59]։

Քանի որ հողի գները չեն վերահսկվում պետության կողմից, անշարժ գույքը ներդրումների սակավաթիվ ներքին ուղիներից մեկն է իրատեսական և ապահով եկամտաբերությամբ։ Շինարարության ոլորտում գործունեությունը հակված է արտացոլելու տնտեսության փոփոխությունները։ 1991 թվականի Ներդրումային թիվ 10 օրենքը, որը երկիրը բացել է որոշ ոլորտներում օտարերկրյա ներդրումների համար, նշանավորել է հզոր վերածննդի սկիզբը, որի աճը իրական արտահայտությամբ նկատվել է 2001 և 2002 թվականներին[60]։

Ծառայություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծառայությունները կազմել են համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) 60,4%-ը 2017 թվականին և 2008 թվականին զբաղեցրել են աշխատուժի 67%-ը, ներառյալ կառավարությունը[1][42]։ 2009 թվականի մայիսին հաղորդվել է, որ Դամասկոսի գրասենյակների գները կտրուկ աճում են[61]։

Բանկային գործ և ֆինանսներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Bank Al-Sharq և Blue Tower հյուրանոցը Դամասկոսում

Սիրիայի Կենտրոնական բանկը սկսել է գործել 1959 թվականին։ Այն վերահսկում է բոլոր արտարժույթի և առևտրային գործարքները և առաջնահերթություն է տալիս պետական հատվածի վարկավորմանը։ 2004 թվականի մայիսից Կենտրոնական բանկը ենթարկվում է ԱՄՆ պատժամիջոցների, որոնք բանկին մեղադրում են փողերի լվացման մեջ[62]։ ԱՄՆ-ի այս պատժամիջոցները կարող են մեծացնել լիբանանյան և եվրոպական բանկերի դերը, քանի որ ԱՄՆ ֆինանսական հաստատությունների և Սիրիայի Կենտրոնական բանկի միջև գործարքների արգելքը մեծացրել է ԱՄՆ դոլարի փոխանցումների միջնորդ աղբյուրների պահանջարկը[42]։ Միացյալ Նահանգները, Եվրամիությունը, Արաբական լիգան և Թուրքիան նույնպես պատժամիջոցներ են կիրառել Կենտրոնական բանկի դեմ՝ քաղաքացիական պատերազմի պատճառով[63][64]։

Վեց մասնագիտացված պետական բանկերը՝ Սիրիայի Կենտրոնական բանկը, Սիրիայի Առևտրային Բանկը, Գյուղատնտեսական Կոոպերատիվ Բանկը, Արդյունաբերական Բանկը, Popular Credit Bank-ը և Real Estate Bank-ը, խոշոր ֆինանսական օպերատորներ են։ Նրանցից յուրաքանչյուրը միջոցներ է տրամադրում և ավանդներ վերցնում որոշակի հատվածիցԱրդյունաբերական բանկը նույնպես ավելի շատ ուղղված է դեպի պետական հատվածը, թեև այն թերկապիտալացված էՈրպես արդյունք, մասնավոր հատվածը հաճախ ստիպված է լինում բանկ անել արտասահմանում, մի գործընթաց, որն ավելի թանկ է և, հետևաբար, վատ լուծում է արդյունաբերության ֆինանսավորման կարիքներինԲազմաթիվ գործարարներ մեկնում են արտերկիր՝ միջոցներ ավանդադրելու կամ փոխառելու նպատակովԵնթադրվում է, որ սիրիաել եները 6 միլիարդ դոլար են ներդրել լիբանանյան բանկերում։

2000-ականներին Սիրիան սկսել է բարեփոխումներ ֆինանսական հատվածում, ներառյալ մասնավոր բանկերի ներդրումը և Դամասկոսի արժեթղթերի բորսայի բացումը 2009 թվականի մարտին[65] 2001 թթվականին Սիրիան օրինականացրել է մասնավոր բանկերը, և ոլորտը, չնայած դեռ նոր ձևավորված, աճում էր[66]։ Օտարերկրյա բանկերին լիցենզիաներ են տրվել 2002թ. դեկտեմբերին՝ 2001թ. մարտի 28-ի օրենքով, որը թույլ է տալիս ստեղծել մասնավոր և համատեղ ձեռնարկատիրական բանկերՕտարերկրաել եներին թույլատրվում է մինչև 49% սեփականություն բանկի նկատմամբ, բայց չի կարող ունենալ վերահսկիչ փաթեթ[42] 2010 թվականի հունվարի դրությամբ բացվել են 13 մասնավոր բանկ, այդ թվում՝ երկու իսլամական բանկ։

Սիրիան աստիճանաբար քայլեր է ձեռնարկել՝ թուլացնելու վերահսկողությունը արտարժույթի նկատմամբ։ 2003 թվականին կառավարությունը չեղյալ է հայտարարել օրենքը, որը քրեականացնում էր մասնավոր հատվածում արտարժույթի օգտագործումը, իսկ 2005 թվականին այն թույլ է տվել արտոնագրված մասնավոր բանկերին որոշակի հանգամանքներում վաճառել որոշակի քանակությամբ արտարժույթ Սիրիայի քաղաքացիներին, իսկ մասնավոր հատվածին՝ ներմուծումը ֆինանսավորելու համար։ 2009 թվականի հոկտեմբերին Սիրիան ավելի է թուլացրել արժույթի փոխանցումների իր սահմանափակումները՝ թույլ տալով արտերկիր մեկնող սիրիացիներին հանել մինչև 10,000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք գումարը սիրիական ֆունտի իրենց հաշիվներից։ Գործնականում որոշումը թույլ է տալիս տեղական բանկերին բացել առավելագույնը 10,000 ԱՄՆ դոլարի հաշիվներ, որոնք իրենց հաճախորդները կարող են օգտագործել իրենց միջազգային վճարային քարտերի համար։ Այս հաշիվների սեփականատերերը կկարողանան ամսական մինչև 10,000 ԱՄՆ դոլար կանխիկացնել արտասահման մեկնելիս[67]։

Ներդրումներ ներգրավելու և վարկերի հասանելիությունը հեշտացնելու համար կառավարությունը 2007 թվականին ներդրողներին թույլ է տվել վարկեր և այլ վարկային գործիքներ ստանալ օտարերկրյա բանկերից և մարել վարկերը և ցանկացած կուտակված տոկոս տեղական բանկերի միջոցով՝ օգտագործելով ծրագրի եկամուտները։ 2008թ. փետրվարին կառավարությունը ներդրողներին թույլատրել է տեղական մասնավոր բանկերից արտարժույթով վարկեր ստանալ կապիտալ ներդրումները ֆինանսավորելու համար։ Սիրիայի փոխարժեքը ֆիքսված է, և կառավարությունը պահպանում է երկու պաշտոնական փոխարժեք. մեկը դրույքաչափը, որի վրա հիմնված է բյուջեն և ներմուծման, մաքսային և այլ պաշտոնական գործարքների արժեքը, և երկրորդը սահմանվում է Կենտրոնական բանկի կողմից ամեն օր, որը ներառում է բոլորը այլ ֆինանսական գործարքները։ Կառավարությունը 2006 թվականին ընդունել է օրենք, որը թույլ է տալիս մասնավոր դրամական փոխանակման ընկերությունների գործունեությունը։ Այնուամենայնիվ, դեռևս կա արտարժույթի փոքր սև շուկա[68]։

2011 թվականին Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի սկսվելուց ի վեր կապիտալի հոսք է եղել դեպի մոտակա երկրներ։ Սիրիան քաղաքացիական պատերազմի պատճառով ենթարկվել է պատժամիջոցների ԱՄՆ-ի, Կանադայի, Եվրամիության, Արաբական լիգայի և Թուրքիայի կողմից[63][64][69]։ Սիրիայի արժույթը սիրիական ֆունտն է։ Ֆունտի պաշտոնական փոխարժեքը զգալիորեն վատթարացել է՝ մինչև քաղաքացիական պատերազմը 1 ԱՄՆ դոլարի դիմաց 47 ֆունտ ստերլինգից մինչև 2020 թվականի հունիսի 1256 ֆունտ ստերլինգ[70][71]։ Մյուս կողմից, թեև դրամական փոխանցումների համար նրա փոխարժեքը 1250 ֆունտ է 1 ԱՄՆ դոլարի դիմաց, նրա ոչ պաշտոնական փոխարժեքը (սև շուկա) 2021 թվականի մարտին իջել է մինչև 4000 ֆունտ ստերլինգ 1 ԱՄՆ դոլարի դիմաց[71][72]։

Զբոսաշրջություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիրիայում զբոսաշրջությունը զգալիորեն նվազել է Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի և դրա հետ կապված փախստականների ճգնաժամի հետևանքով։ Զբոսաշրջության վրա ավելի է ազդել COVID-19-ի բռնկումը, որը սկսվել է 2020 թվականի մարտին։ Սիրիայի նկատմամբ կիրառված միջազգային տնտեսական պատժամիջոցները և սիրիական ֆունտի արժեքի կտրուկ անկումը նույնպես բացասաբար են անդրադառնում Սիրիայում զբոսաշրջության վրա։

Աշխատանք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սիրիան ունի մոտավորապես 21 միլիոն բնակչություն, և Սիրիայի կառավարության տվյալներով բնակչության աճի տեմպը կազմում է 2,37%, ընդ որում բնակչության 65%-ը մինչև 35 տարեկան է, իսկ ավելի քան 40%-ը՝ մինչև 15 տարեկան[73]։ Ամեն տարի ավելի քան 200,000 նոր աշխատանք փնտրողներ մուտք են գործում սիրիական աշխատաշուկա, սակայն տնտեսությունը չի կարողացել կլանել դրանք[74]։ 2017 թվականին սիրիական աշխատուժը կազմում էր մոտ 3,767 միլիոն մարդ[1]։ Մոտավորապես 67 տոկոսն աշխատել է ծառայությունների ոլորտում, այդ թվում՝ կառավարությունում, 17 տոկոսը՝ գյուղատնտեսությունում և 16 տոկոսը՝ արդյունաբերությունում 2008 թվականին[1]։ Պետական հատվածի աշխատողները կազմում են ընդհանուր աշխատուժի մոտ 30%-ը և ստանում են շատ ցածր աշխատավարձեր[73]։

Ըստ Սիրիայի կառավարության վիճակագրության՝ 2009 թվականին գործազրկության մակարդակը կազմել է 12,6%։ Այնուամենայնիվ, ավելի ճշգրիտ անկախ աղբյուրները այն ավելի մոտ են համարում 20%–ին[75]։ Սիրիայի աշխատուժի մոտ 70 տոկոսը ամսական ստանում է 100 ԱՄՆ դոլարից պակաս եկամուտ[74]։ Անեկդոտային ապացույցները ցույց են տալիս, որ ավելի շատ սիրիացիներ աշխատանք են փնտրում Լիբանանում սահմանի մոտ, քան պաշտոնական թվերը ցույց են տալիս[74]։ 2002 թվականին ստեղծվել է Գործազրկության հանձնաժողովը, որի խնդիրն էր հինգ տարվա ընթացքում ստեղծել մի քանի հարյուր հազար աշխատատեղ[74]։ 2009թ. հունիսի դրությամբ հաղորդվել է, որ Սիրիայում մոտ 700,000 տնային տնտեսություն՝ մոտ 3,5 միլիոն մարդ, եկամուտ չունի[76]։ Կառավարության պաշտոնյաներն ընդունում են, որ տնտեսությունը չի զարգանում բավականաչափ տեմպերով, որպեսզի տարեկան բավականաչափ նոր աշխատատեղեր ստեղծի, որը կհամապատասխանի բնակչության աճին։ ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիրը 2005 թվականին հայտարարել է, որ Սիրիայի բնակչության 30%-ն ապրում է աղքատության մեջ, իսկ 11,4%-ը ապրում է կենսապահովման մակարդակից ցածր[75]։

Պատասխանատու է սոցիալական հարցերի և աշխատանքի նախարարությունը։

Հակամարտության հնարավորության արժեքը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Strategic Foresight Group- ի՝ հնդկական վերլուծական կենտրոնի զեկույցում հաշվարկվել է 1991-2010 թվականների համար Մերձավոր Արևելքի հակամարտության հնարավոր ծախսերը 12 տրիլիոն ԱՄՆ դոլար 2006 թվականին[77]։ Սիրիայի մասնաբաժինը այս հարցում կազմել է 152 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, ինչը չորս անգամ գերազանցում է 2010 թվականին նախատեսված 36 միլիարդ դոլար ՀՆԱ-ն[77]։

Քաղաքական հետազոտությունների սիրիական կենտրոնը 2015-ի մարտին հայտարարել է, որ մինչ այդ մոտ երեք միլիոն սիրիացի կորցրել է աշխատանքը քաղաքացիական պատերազմի պատճառով՝ պատճառ դառնալով ավելի քան 12 միլիոն մարդու եկամտի հիմնական աղբյուրի կորստի։ Գործազրկության մակարդակը «աճել» է 2011 թվականի 14,9 տոկոսից մինչև 57,7 տոկոս 2014 թվականի վերջում[78]։ Արդյունքում, 5 սիրիացիներից 4-ը մինչ այդ ապրում էր աղքատության մեջ, իսկ բնակչության 30 տոկոսը ապրում էր «սաստիկ աղքատության» մեջ և հաճախ անկարող էր բավարարել կենցաղային սննդի հիմնական կարիքները[78]։ 2023 թվականի գնահատմամբ Սիրիայում աղքատության շեմից ցածր բնակչությունը կազմում է 90%[79]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 CIA World Fact Book – Syria's Economy.
  2. ↑ «Syria: The story of the conflict». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2016 թ․ մարտի 11. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 26-ին.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 3,22 3,23 Boris, Rhonda E. (1988). Collelo, Thomas (ed.). The Economy. Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. էջեր 107–110. OCLC 44250830.  This article incorporates text from this source, which is in the public domain.{{cite encyclopedia}}: CS1 սպաս․ postscript (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 «Purchasing Power Parity Converted GDP per Capita (Chain Series) for Syria». Purchasing Power Parity Converted GDP Per Capita (Chain Series) for Syria. FRED Economic Data: Federal Reserve Bank of St Louis. 1960 թ․ հունվար. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 «Middle East :: Syria – the World Factbook – Central Intelligence Agency». CIA World Factbook. Central Intelligence Agency. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  6. ↑ «Purchasing Power Parity Converted GDP per Capita, G-K method, at current prices for Syria». FRED Economic Data. Federal Reserve Bank of St Louis. 1960 թ․ հունվար. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  7. ↑ Perthes, Volker (2005). Syria under Bashar al-Asad:Modernisation and the Limits of Change. Routledge. էջ 32. ISBN 9780198567509.
  8. ↑ «Popular Protest in North Africa and the Middle East (VI): The Syrian People's Slow-motion Revolution». Crisis Group (անգլերեն). 2011 թ․ հուլիսի 6. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  9. ↑ «End of Subsidies Main Reason behind Decline of Agriculture Output, Workers Union Says». Syria Report (ամերիկյան անգլերեն). 2011 թ․ փետրվարի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  10. ↑ «Counting the Cost: Agriculture in Syria after six years of crisis : FAO in Emergencies». fao.org (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 28-ին.
  11. ↑ «Background Note: Syria, September 2010». US State Department – Bureau of Near Eastern Affairs. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 24-ին.
  12. ↑ «Syria unrest: Arab League adopts sanctions in Cairo». BBC. 2011 թ․ նոյեմբերի 27. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  13. ↑ «Australia Ramps Up Sanctions on Syria». ABC News. ABC. 2012 թ․ հունիսի 25. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  14. ↑ «Canada imposing further sanctions on Syria». CBS. 2011 թ․ դեկտեմբերի 23. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  15. ↑ «EU Preparing New Syrian Sanctions». The Daily Telegraph. 2012 թ․ հուլիսի 19. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  16. ↑ «Georgia joins EU sanctions against Syria». Georgia Times. 2012 թ․ օգոստոսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  17. ↑ «Norway Aligns Itself with Tougher EU Sanctions against Syria». The Nordic Page. 2011 թ․ հուլիսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-08-30-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  18. ↑ «Swiss broaden sanctions against Syria». Reuters. 2012 թ․ օգոստոսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  19. ↑ «Japan Imposes New Sanctions on Syria». RTT. 2012 թ․ հուլիսի 6. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  20. ↑ «South Korea Sanctions Taiwanese, Syrian Firms For Weapons Trade with the North». International Business Times. 2015 թ․ հունիսի 26. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  21. ↑ «Taiwan supports sanctions against Syria for chemical attacks: MOFA – Politics – FOCUS TAIWAN – CNA ENGLISH NEWS». Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  22. ↑ «Turkey Moves to Intensify Sanctions Against Syria». New York Times. 2011 թ․ նոյեմբերի 30. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  23. ↑ «U.s. trade and financial sanctions against syria». whitehouse.gov. 2011 թ․ ապրիլի 29. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին – via National Archives.
  24. ↑ UN highlights economic damage of Syrian conflict Արխիվացված 13 Մայիս 2015 Wayback Machine Public Finance International
  25. ↑ «Syria: Overview». World Bank. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  26. ↑ «The World Factbook – Central Intelligence Agency». cia.gov (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 15-ին.
  27. ↑ Asia, Steve H. Hanke This article appeared in the October 2013 issue of Globe (2013 թ․ սեպտեմբերի 26). «Syria's Other Problem: Inflation». Cato Institute (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 15-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  28. ↑ «Bashar al- Assad fires his PM amid worsening economic crisis».
  29. ↑ Siddiqi, Ali (2022). «"China's 'Belt and Road' Risk in Syria May Reap Big Rewards"». VOA News. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  30. ↑ O'Connor, Tom (2022). «"Syria Officially Joins China's Belt and Road, Seeking Lifeline to Defy U.S. Sanctions"». Newsweek. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  31. ↑ Perthes, Volker (1997). The Political Economy of Syria Under Asad. London and New York: I.B. Tauris. էջ 2. ISBN 1-86064-192-X.
  32. ↑ 32,0 32,1 Almohamad, Hussein; Dittmann, Andreas (2016 թ․ հունիս). «Oil in Syria between Terrorism and Dictatorship». Social Sciences (անգլերեն). 5 (2): 20. doi:10.3390/socsci5020020.
  33. ↑ 33,0 33,1 «Syria war: Who benefits from its oil production?». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ նոյեմբերի 21. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 15-ին.
  34. ↑ Foreign Economic Trends and Their Implications for the United States (անգլերեն). U.S. Department of Commerce, Industry and Trade Administration. 1992. էջ 5.
  35. ↑ «Policies for business in the Mediterranean Countries» (PDF). Centre for Administrative Innovation in the Euro-Mediterranean Region. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
  36. ↑ Syria: National debt from 2000 to 2010 in relation to gross domestic product (GDP).
  37. ↑ «Syria – Economy». globalsecurity.org. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 15-ին.
  38. ↑ «Why Russia is blocking international action against Syria». Christian Science Monitor. 2011 թ․ սեպտեմբերի 19. ISSN 0882-7729. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 18-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 «Country Profile: Syria, April 2005» (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. էջեր 9–10.
  40. ↑ 40,0 40,1 Syria (08/04) .
  41. ↑ The World Bank DataBank | Explore .
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 The World Factbook.
  43. ↑ «Syria». atlas.media.mit.edu (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 28-ին.
  44. ↑ 44,0 44,1 «Country Profile: Syria, April 2005» (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. էջեր 9–10.
  45. ↑ Syria.
  46. ↑ «Syria Looks for Big Wheat Purchase». Reuters. 2012 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  47. ↑ «Country Profile: Syria, April 2005» (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. էջ 10.
  48. ↑ «Ministry of Petroleum and Mineral Resources of Syria». nti.org. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  49. ↑ Taib, Mowafa. «2009 Minerals Yearbook: Syria» (PDF). US Geological Survey. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  50. ↑ «Country Profile: Syria, April 2005» (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. էջ 10.
  51. ↑ Fineren, Daniel (2011 թ․ օգոստոսի 14). «Factbox: Syria's energy sector». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  52. ↑ «BP Statistical Review of World Energy June 2011» (PDF). British Petroleum. pp. 6-8. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  53. ↑ IMF Country Report (PDF). էջ 17. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  54. ↑ «Background Note: Syria, September 2010». US State Department – Bureau of Near Eastern Affairs. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 24-ին.
  55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 55,4 55,5 55,6 «Country Profile: Syria, April 2005» (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. էջ 10.
  56. ↑ «Islamic Bank to loan Syria €100M».(չաշխատող հղում)
  57. ↑ «Emerging Nuclear Energy Countries». World Nuclear Association. 2009 թ․ ապրիլ. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 22-ին.
  58. ↑ «Syria Profile. Nuclear Overview». Nuclear Threat Initiative. 2006 թ․ նոյեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 15-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  59. ↑ «Country Profile: Syria, April 2005» (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. էջ 10.
  60. ↑ «Country Profile: Syria, April 2005» (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. էջ 10.
  61. ↑ «Damascus office prices are skyrocketing».(չաշխատող հղում)
  62. ↑ «U.S. trade and financial sanctions against Syria». whitehouse.gov. 2011 թ․ ապրիլի 29. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին – via National Archives.
  63. ↑ 63,0 63,1 Cutler, David (2011 թ․ նոյեմբերի 28). «Factbox: Sanctions imposed on Syria». Reuters. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 1-ին.
  64. ↑ 64,0 64,1 «Turkey Slaps Economic Sanctions on Syria». Fox News. 2011 թ․ նոյեմբերի 30.
  65. ↑ "Syria launches first stock exchange".
  66. ↑ «Background Note: Syria, September 2010». US State Department – Bureau of Near Eastern Affairs. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 24-ին.
  67. ↑ «Background Note: Syria, September 2010». US State Department – Bureau of Near Eastern Affairs. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 24-ին.
  68. ↑ «Background Note: Syria, September 2010». US State Department – Bureau of Near Eastern Affairs. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 24-ին.
  69. ↑ «Canadian Sanctions | Foundation for Defense of Democracies». Defenddemocracy.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 4-ին.
  70. ↑ Morad, Abood (2020 թ․ հունիսի 17). «المركزي : تعديل سعر صرف الليرة السورية مقابل الدولار». صحيفة الجماهير | حلب (արաբերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  71. ↑ 71,0 71,1 Presse, AFP-Agence France. «Syria Devalues Currency As New US Sanctions Hit». barrons.com. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  72. ↑ «Syrian pound hits new low in ripple effect from currency woes in neighboring Lebanon». Al Arabiya English (անգլերեն). 2021 թ․ մարտի 4.
  73. ↑ 73,0 73,1 «Background Note: Syria, September 2010». US State Department – Bureau of Near Eastern Affairs. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 24-ին.
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 74,3 Syria country profile, p. 12.
  75. ↑ 75,0 75,1 «Background Note: Syria, September 2010». US State Department – Bureau of Near Eastern Affairs. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 24-ին.
  76. ↑ Peskin, Doron (2009 թ․ հունիսի 23). «Syria: 160 villages abandoned due to famine». YNet news. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  77. ↑ 77,0 77,1 «Cost of Conflict in the Middle East» (PDF) (Press release). Strategic Foresight Group. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 19. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 3-ին.{{cite press release}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  78. ↑ 78,0 78,1 «Aid agencies slam UN Security Council over Syria». Al Jazeera. Al Jazeera Media Network. 2015 թ․ մարտի 12. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 12-ին.
  79. ↑ «Syria doubles public-sector pay as economy sinks». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2023 թ․ օգոստոսի 16. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 19-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սիրիայի_տնտեսություն&oldid=10095183» էջից