Ներկայիս ինքնիշխան միապետների ցանկ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ներկայիս ինքնիշխան միապետների ցանկ, միապետությունը իշխանության ձև է, որը ղեկավարվում է մեկ անձի կողմից, ով ղեկավարում է մինչև մահ։ Միապետի պաշտոնը ժառանգական է։ ժողովուրդն այստեղ իշխանության ձևավորման գործընթացում էական ազդեցություն չի ունենում։ Բացառության են կազմում մի քանի երկրներ, որտեղ միապետի պաշտոնը ընտրովի է, օրինակ՝ Մալազիայում։ Այս համակարգերը հակասում են միապետության մոդելի հայեցակարգին, սակայն սովորաբար համարվում են այդպիսին, քանի որ նրանք պահպանում են որոշակի համակցված բնութագրեր։ Միապետությունները բաժանվում են 2 խմբի՝

Բացարձակ միապետական կառավարման համակարգերում իշխանությունն ամբողջովին կենտրոնացած է միապետների ձեռքին, որը իրականացնում է ինչպես օրենսդիր, այնպես էլ գործադիր գործառույթներ։ Բացարձակ միապետություններ գոյություն ունեն աշխարհի մոտ 10 պետություններում։ Դրանցից ամենախոշորը Սաուդյան Արաբիան է, Օմանը, Կատարը։ Սահմանափակ միապետությունները իրենց հերթին բաժանվում են՝

Սահմանափակ միապետություններում, չնայած նրան, որ իշխանությունը փոխանցվում է ժառանգաբար, միապետի իշխանությունը սահմանափակված է սահմանադրությամբ և օրենքներով։ Սահմանադրական միապետություններում միապետը հանդիսանում է պետության գլուխը, սակայն գործադիր իշխանության ձևավորման գործընթացի վրա նա էական ազդեցություն չունի, կառավարության ձևավորման իրավունքը պատկանում է պառլամենտին։ Դուալիստական միապետություններում միապետը իրականացնում է մասնակի օրենսդիր, մասնակի գործադիր լիազորություններ, բացի դրանից միապետի գահակալության հարցը դրվում է քվեարկության պառլամենտում։ Դուալիստական միապետությունների օրինակներ են՝ ԱՄԷ-ը, Քուվեյթը, Բահրեյնը։ Սահմանադրական միապետությունները ավելի տարածված են։ Դրանցից են Մեծ Բրիտանիան, Ճապոնիան, Բելգիան, Նիդեռլանդները։ Շատ երկրներում հիմնականում իշխում է մեկ միապետ, թեև խնամակալը կարող է իշխել, երբ միապետը փոքր է, ներկա չէ, կամ էլ իվիճակի չէ իշխելու։ Այն դեպքերը, երբ երկու միապետերը միաժամանակ ղեկավարում են մեկ պետություն, ինչպես Անդորրայի ներկայիս իրավիճակը, հայտնի են որպես ստատուս քվո։ Միապետներն տարբերվում են իրենց կոչումներով և կառավարման եղանակով։

Միապետներին կոչում են տարբեր անվանումներով՝ «թագավոր» և «թագուհի», «իշխան» և «արքայադուստր», «կայսր» և «կայսրուհի»։ Տեղական լեզուներով դրանք դիմվում են այլ կերպ։

Միապետները ըստ երկրների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուշում Նկարագիրը
Միապետ Միապետի անունը, նախնիները
կառավարման տևողությունը Թագադրման օրը, ամիսը, ամսաթիվը
Արքայատոհմը Արքայական ազգանունը, ըստ արյունակցական կապի
Տեսակը Միապետության ձևի, միապետի կառավարման դերը
Հաջորդականությունը Մեթոդն ու օրինակներն ըստ հաջորդական ցուցակի
Ժառանգականությունը Միապետի կամ միպետության կատարման արարողակարգը
Նշումներ Որտեղ հատուկ ոլորտը հասանելի չէ
— Ամսաթիվը հասանելի չէ

Եվրոպա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիրը Նկարը Միապետը Ծննդյան տարեթիվը Կառավարման սկիզբը Տիտղոսը
{{{2}}} Անդորրա Ժուան Էնրիկ Վիվես ի Սիսիլիյա 1949-07-24 24 հուլիս 1949 2003-05-12 12 մայիս 2003
Անդորրայի Իշխան-համանախագահներ
Էմանուել Մակրոն 1954-08-12 21 դեկտեմբեր 1977 2012-05-15 14 մայիս 2017
Բելգիա Բելգիա Ֆիլիպ (Բելգիայի արքա) 1960-04-15 15 ապրիլ 1960 2013-07-21 21 հուլիս 2013 Բելգիայի միապետ
 Վատիկան Ֆրանցիսկոս (Հռոմի պապ) 1936-10-17 17 դեկտեմբեր 1936 2013-03-13 13 մարտ 2013 Հռոմի Պապ, Տիտղոսը Հռոմի պապ, Հռոմի եպիսկոպոս, Քրիստոնեական առաջնորդ, Իշխան հոգևոր ժառանգորդ, Համընդհանուր Եկեղեցու Գերագույն Քահանայապետ, Մեծ Հայրապետ, Իտալիայի Արքեպիսկոպոս, Հռոմի նահանգի արքեպիսկոպոս և մետրոպո, Վատիկան քաղաքի գերիշխան, Աստծո ծառա
{{{2}}} Մեծ Բրիտանիա Եղիսաբեթ II[1] 1926-04-21 21 ապրիլ 1926 1952-02-06 6 փետրվար 1952 Միացյալ Բրիտանական թագավորության և Հյուսիսային Իռանդիայի և նրա մյուս տարածաշրջանների ու տարածքների թագուհի, Համագործակցության ղեկավար, հավատքի պաշտպան
{{{2}}} Դանիա Մարգարետ II 1940-04-16 16 ապրիլ 1940 1972-01-14 14 հունվար 1972 Դանիայի թագուհի
{{{2}}} Իսպանիա Ֆիլիպ VI 1968-01-30 30 հունվար 1968 2014-06-19 19 հունիս 2014 Իսպանիա, Կաստիլիա, Լեոն, Արագոն, Երկու Սիցիլիաներ, Երուսաղեմ, Նավառա, Գրանադա, Տոլեդո, Վալենսիա, Գալիսիա, Մալյորկա, Սևիլյա, Սարդինիա, Կորդովա, Կորսիկա, Մուրսիա, Մենյորկա, Խաեն, Ալգարվե, Ալխեսիրիսա, Ջիբրալթար, Արևելյան Իսպանիա, Վեստ-Ինդիա, Օվկիանիայի կղզիների ցամաքների և Ծովերի, Ավստրիայի Դուքս, Բուրգունդիայի դուքս թագավորը
{{{2}}} Լիխտենշտայն Հանս-Ադամ II 1945-02-14 14 փետրվար 1945 1989-11-13 13 նոյեմբեր 1989 Լիխտեյնշտայնի Իշխանաց Իշխան, Տրոպաուի և Յագերնդորֆի Դուքս, Գիբերգի Ռիտբերգի Կոմս
{{{2}}} Լյուքսեմբուրգ Հենրի Ալբերտ (Լյուքեմբուրգի Մեծ դուքս) 1955-04-16 16 ապրիլ 1955 2000-10-07 7 հոկտեմբեր 2000 Լուքսենբուրգի Մեծ Իշխան, Նասսաուի Դուքս, Բուրբոն-պարմսկի Արքայազն, Աայնայի Կոմս
 Մոնակո Ալբեր II(Մոնակոյի իշխան) 1958-03-14 14 մարտ 1958 2005-04-06 6 ապրիլ 2005 Ինքնավար Մոնակոյի Իշխան, Ենտիունայի Դուքս, Բոի Մարկիզ, Կարլադի Կոմս, Պոլինյակի Կոմս, Կալվինի Բարոն, Բյուիի Բարոն,Սեն-Ռեմի Պարով, Մատինյոնի պարոն, Տարինիի Կոմս, Սեն-Լոի Բարոն, Լա Լյուտյումերի Բարոն, Ամբիի Բարոն, Էտուտվիլի Դուքս, Մազարինի Դուքս, Խիսարի Մարկիզ
 Նիդերլանդներ Վիլեմ Ալեքսանդր 1967-04-27 27 ապրիլ 1967 2013-04-30 30 ապրիլ 2013 Նիդեռլանդների արքա, Օրանսկի րքայազն, Օրանսկի-Նասսաու արքայազն , Պարոն վան Ամսբերգ
{{{2}}} Նորվեգիա Հարալդ V 1937-01-21 21 հունվար 1937 1991-01-17 17 հունվար 1991 Նորվեգիայի արքա
{{{2}}} Շվեդիա Կառլ XVI Գուստաֆ 1946-04-30 30 ապրիլ 1946 1973-09-15 15 սեպտեմբեր 1973 Շվեդական արքա

Ասիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիրը Նկարը Միապետը Ծննդյան տարեթիվը Կառավարման սկիզբը Տիտղոսը
Աբու Դաբիի Էմիրություն Աբու Դաբի Խալիֆա իբն Զայիդ ալ-Նահյան 1948-01-25 25 հունվար 1948 2004-11-03 3 նոյեմբեր 2004 Աբու Դաբիի Էմիր
 Բահրեյն Համադ Իբն Իսա Ալ-Խալիֆա 1950-01-28 28 հունվար 1950 1999-03-06 6 մարտ 1999 Բահրեյնի թագավոր
{{{2}}} Բրունեյ Հասսանալ Բոլկիախ 1946-07-15 15 հուլիս 1946 1967-10-05 5 հոկտեմբեր 1967 Բրունեի սուլթան և Յանգի Դի-Պերտուն Բրունեյ-Դարուսսալամ
{{{2}}} Բութան Ջիգմե Կխեսար Նամգյալ Վանգչուկ 1980-02-21 21 փետրվար 1980 2006-12-15 15 դեկտեմբեր 2006 Բութանի արքա
Դուբայի Էմիրություն Դուբայ Մուհամմադ իբն Ռաշիդ ալ-Մաքթում 1949-07-22 22 հուլիս 1949 2006-01-04 4 հունվար 2006 Դուբայի Էմիր
{{{2}}} Հորդանան Աբդուլլահ II 1962-01-30 30 հունվար 1962 1999-02-07 7 փետրվար 1999 Հորդանանի արքա Խաշիմիթյան արքայատոհմից
{{{2}}} Կամբոջա Նորոդոմ Սիամոնի 1953-05-14 14 մայիս 1953 2004-10-14 14 հոկտեմբեր 2004 Կամբոջայի արքա
{{{2}}} Կատար Թամիմ բեն Համիդ ալ-Սանի 1980-06-03 3 հունիս 1980 2013-06-25 25 հունիս 2013 Կատարի Էմիր
{{{2}}} Քուվեյթ Սաբահ ալ-Սաբահ 1929-06-06 6 հունիս 1929 2006-01-24 24 հունվար 2006 Քուվեյթի Էմիր
{{{2}}} Մալայզիա Մահմադ Մարիս Պետրա 1969-10-06 6 հոկտեմբեր 1969 2016-12-13 13 դեկտեմբեր 2016 Յանգ դի-Պերտուան Ագոնգշ Շերի Պադուկա Յանգ դի-Պերտաուան Ագոնգ
{{{2}}} Օման Քաբոս բին Սաիդ Ալ Սաիդ 1940-11-18 18 նոյեմբեր 1940 1970-08-09 9 օգոստոս 1970 Օմանի սուլթան
Ռաս ալ-Խայմայի Էմիրություն Ռաս ալ-Խայմայի Էմիրություն Սաուդ բին Սակր ալ-Քասիմի 1956-02-10 10 փետրվար 1956 2010-10-27 27 հոկտեմբեր 2010 Ռաս ալ-Խայմայի Էմիրություն էմիր
{{{2}}} Սաուդյան Արաբիա Սալման Բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Սաուդ 1935-12-31 31 դեկտեմբեր 1935 2015-01-23 23 հունվար 2015 Սաուդյան Արաբիայի թագավոր
 Թաիլանդ Մահա Վաջիրալոնգկորն 1958-07-28 28 հուլիս 1958 2016-10-13 13 հոկտեմբեր 2016[2][3] Թաիլանդի արքա
Ումմ ալ-Քուվեյնի Էմիրություն Ումմ ալ-Քուվեյնի Էմիրություն Սաուդ բին Ռաշիդ ալ-Մուալլա 1952-10-01 01 հոկտեմբեր 1952 2009-01-02 02 հունվար 2009 Ումմ ալ-Քուվեյնի Էմիրության էմիր
Ֆուջեյրայի Էմիրություն Ֆուջեյրայի Էմիրություn Համադ II բին Մահամմադ աշ-Շարկի 1948-05-25 25 մայիս 1948 1974 1974 Էլ-Ֆուջեյրայի Էմիր
Շարջայի Էմիրություն Շարջայի Էմիրություն Սուլթան III բին Մուհամմադ ալ-Քասիմ 1939-07-06 06 հուլիս 1939 1972-01-25 25 հունվար 1972 Շարջայի Էմիր
 Ճապոնիա Ակիհիտո 1933-12-23 23 դեկտեմբեր 1933 1989-01-07 7 հունվար 1989 Ճապոնիայի կայսր

Աֆրիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիրը Նկարը Միապետը Ծննդյան տարեթիվը Կառավարման սկիզբը Տիտղոսը
{{{2}}} Լեսոթո Լետսիե III 1963-07-17 17 հուլիս 1963 1990-11-12 12 նոյեմբեր 1990 —

25 հունվար 1995
7 փետրվար 1996

Լեսոթոյի արքա
{{{2}}} Մարոկկո Մոհամմեդ VI 1963-08-21 21 օգոստոս 1963 1999-07-23 23 հուլիս 1999 Մարոկկոյի արքա
{{{2}}} Էսվատինի ՄսվատիIII 1968-04-19 19 ապրիլ 1968 1986-04-25 25 ապրիլ 1986 Սվազիլենդի արքա

Օվկիանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիրը Նկարը Միապետը Ծննդյան տարեթիվը Կառավարման սկիզբը Տիտղոսը
{{{2}}} Տոնգա Տուպոու VI 1959-07-12 12 հուլիս 1959 2012-03-18 18 մարտ 2012 Տոնգայի արքա

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Ելիզավետա II հանդիսամում է Բրիտանական միության գլխավոր առաջնորդը
  2. ↑ New King for Thailand as Crown Prince, Vajiralongkorn, Ascends to Throne / NYTimes, 2016-12-01 Կաղապար:Платно "Prime Minister Prayuth Chan-ocha said in a televised speech that the new monarch would be declared king retroactively to the day his father passed away .. “The heir to the throne graciously accepted the invitation,” the prime minister said. “A kingdom should not be without a monarch on the throne. The commencement of the new reign is therefore effective as of 13 October 2016.”"
  3. ↑ Провозглашен 1 декабря 2016 года - Принц Вачиралонгкорн стал королем Таиланда Рамой X / DW.com, 01.12.2016; официальной датой восхождения на престол ретроспективно считается 13 октября (до 1 декабря регентом был Прем Тинсуланон) - VAJIRALONGKORN ASCENDS THE THRONE AS KING RAMA X / Khaosod English, December 1, 2016 "He became the 10th king of the 234-year-old Chakri dynasty. The ascension is retroactive to Oct. 13."
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ներկայիս_ինքնիշխան_միապետների_ցանկ&oldid=7831724» էջից