Գալիսիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գալիսիա (ինքնավար համայնք)
Galicia (Spain) (Իսպաներեն)
flag of Galicia? Զինանշան


ԵրկիրԻսպանիա Իսպանիա
ՀիմնԳալիսիայի օրհներգ[1]
ԿարգավիճակԻնքնավար համայնք
Մտնում էԻսպանիա
ՎարչկենտրոնՍանտյագո դե Կոմպոստելա
Խոշորագույն քաղաքՎիգո
Ամենաբարձր կետՏրեվինկա
Օրենսդրական մարմինԳալիցիայի խորհրդարան[2]
Դատական մարմինԳալիցիայի արդարադատության բարձրագույն դատարան
ՆախագահԱլբերտո Նունյես Ֆեյու (ԳԺԿ)
ՀՆԱ€ 213.031,4 միլիոն
Պաշտոնական լեզուներգալիսերեն[3] և իսպաներեն[3]
Բնակչություն (2009)2 796 089
Տարածք29 574.4
Հիմնադրված էապրիլի 28, 1981 թ.
Սահմանակցում էԱստուրիա, Կաստիլիա և Լեոն և Norte Region?
Ժամային գոտիUTC+1 և UTC+2
ՓոխարինեցQ20021558?
ISO 3166-2 կոդES-GA
Ինտերնետ-դոմեն.gal?
Xunta de Galicia

Գալիսիա (գալ.՝ Galiza, իսպ.՝ Galicia), ինքնավար համայնք Իսպանիայի հյուսիս-արևմուտքում։ Մայրաքաղաքը՝ Սանտյագո դե Կոմպոստելա, խոշորագույն քաղաքները՝ Վիգո, Լա Կորունյա, Լուգո։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդգրկում է Ա Կորունյա, Լուգո, Ուրենսե և Պոնտեվեդրա պրովինցիաները։ Հարավում սահմանակից է իսպանական Կաստիլիա և Լեոն, արևելքում՝ Աստուրիա պրովինցիային, արևմուտքում ափերը ողողվում են Ատլանտյան օվկիանոսի, հյուսիսում՝ Բիսկայան ծոցի ջրերով։ 2018 թվականի տվյալներով բնակչության թվաքանակը կազմել է 2,701,743[4]։ Զբաղեցնում է 29574 կմ2 տարածք։ Ծովափերի ընդհանուր երկարությունն անցնում է 1660 կիլոմետրից[5]։ Անտլանտյան օվկիանոսի բարերար ազդեցության շնորհիվ այս երկրամասը մաս է հանդիսանում այսպես կոչված՝ Կանաչ Իսպանիայի, մի բան, որ տեղացիների հպարտությունն է։ Գալիսիան հռչակվել է նաև նավակայանման համար անչափ հարմարավետ ծովածոցերի ու ծովախորշերի առատությամբ, հանքային բուժիչ ջերմուկների հարուստ պաշարներով։

Գալիսիացիների ավանդական կացարանը, հատկապես Տիերա դե լոս Անկարես շրջանում, մինչև 1970-ական թվականները, կլոր տան մի յուրահատուկ տեսակ էր՝ պալյասոն։ Իր պալյասոներով հայտնի գալիսիական Պիորնեդո գյուղը վերածվել է պատմաազգագրական թանգարանային համալիրի[6]։

Մինչև 20-րդ դարի կեսերը Գալիսիայի տնտեսությունում վճռորոշ դեր էին խաղում ձկնորսությունն ու անասնապահությունը, մասամբ՝ նաև նավաշինությունն ու սննդի արդյունաբերությունը։ 1950-ական թվականներից բեկում սկսվեց, զարկ տրվեց արդյունաբերության զարգացմանը։ 2018 թվականին անվանական ներքին արտադրանքի ծավալը գումարային արտահայտությամբ հասավ 62,900 միլիոն եվրոյի[4], յուրաքանչյուր անձի հաշվով ստեղծված համախառն ներքին արդյունքը՝ 23,300 եվրոյի[4]։

Ի պատիվ այս երկրամասի՝ Գալիսիա է կոչվել Անտարկտիդայի Վինսոն լեռնազանգվածի գագաթներից մեկը[7]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներկայիս Գալիսիայի տարածքում մարդիկ բնակություն են հաստատել դեռևս միջին քարե դարի ժամանակներից։ Երկրամասի անվանումն առնչվում է կելտական գալեասի (Gallaeci) ցեղի հետ, որը մեր թվարկությունից առաջ առաջին հազարամյակում ապրել է Դուերո գետից հյուսիս ընկած տարածաշրջանում։ Կանտաբրյան պատերազմի ավարտին՝ մ. թ. ա. 19 թվականին այն ներառվել է Հռոմեական կայսրության կազմում, իսկ մեր թվարկության երրորդ դարում դարձել այդ կայսրության պրովինցիաներից մեկը։ Մ. թ. 410 թվականից այստեղ իշխել է գերմանական սուեբի ցեղը, 585 թվականից՝ վեստգոթերը, 711 թվականից՝ արաբական ումայադյան արքայատոհմի նշանակած կառավարիչները[8]։ 740 թվականին Գալիսիան ընդգրկվել է Աստուրիայի քրիստոնեական թագավորության կազմի մեջ։ Միջին դարերում այստեղ ժամանակ առ ժամանակ իշխել են գալիսիացի արքաներ[9], սակայն երկրամասը հիմնականում ղեկավարվել է Լեոնի, իսկ ավելի ուշ՝ Կաստիլիայի թագավորների կողմից՝ բոլոր դեպքերում պահպանելով իր սովորույթներն ու մշակույթը։ 16-րդ դարից Գալիսիայի թագավորության ձայնը լսելի է դարձրել պատգամավորների ու քաղաքների ներկայացուցիչների վեհաժողովը՝ կորտեսը կամ խունտան[10]։ 1833 թվականին դրանք հարկադրված են եղել դադարեցնել իրենց գործունեությունը, և տարածաշրջանը վարչականորեն բաժանվել է չորս պրովինցիայի։ 19-20-րդ դարերում աստիճանաբար աճել է ինքնավարության, գալիսիական մշակույթի ճանաչման հասնելու պահանջը, և այդ ուղղությամբ տարված պայքարն ի վերջո հանգեցրել է Գալիսիայի ինքնավարության կարգավիճակի հաստատնանը, բայց վրա հասած ֆրանկոյական հեղաշրջումն ու բռնապետությունը վերջ են դրել դրան։ Տասնամյակներ անց տեղի ունեցած ժողովրդավարական բարեփոումների, 1981 թվականին անցկացված համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Գալիսիան կրկին բռնել է ինքնավարության վերականգնման ուղին։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. https://www.boe.es/eli/es-ga/l/1984/05/29/5
  2. Galician Statute of Autonomy of 1981
  3. 3,0 3,1 Galician Statute of Autonomy of 1981
  4. 4,0 4,1 4,2 «Instituto Nacional de Estadística». Instituto Nacional de Estadística. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 25-ին.
  5. «Límites e posición xeográfica». Instituto Galego de Estatística. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 19-ին.
  6. Фотографии и информация о «Доме Сесто» — частном семейном музее в Пьорнедо(անգլ.)
  7. «Galicia Peak». SCAR Composite Antarctic Gazetteer.
  8. Encyclopaedia Britannica; Or A Dictionary of Arts, Sciences, and Miscellaneous Literature (անգլերեն). Archibald Constable. 1823. էջ 496.
  9. Rodríguez Fernández, Justiniano (1997). García I, Ordoño II, Fruela II, Alfonso IV. Burgos: Editorial La Olmeda. ISBN 84-920046-8-1.
  10. de Artaza, Manuel Ma. (1998). Rey, reino y representación : la Junta General del Reino de Galicia (1599–1834). Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas. ISBN 84-453-2249-4.

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 656