Համբույր այտին
.jpg)
Համբույր այտին, ծիսական կամ սոցիալական համբույրի ժեստ է, որը ցույց է տալիս ընկերությունը, ընտանեկան հարաբերությունները, ողջույններ հնչեցնելու, շնորհավորելու, ինչ-որ մեկին մխիթարելու կամ հարգանք ցուցաբերելու համար։
Համբույրը այտին շատ տարածված է Մերձավոր Արևելքում, Միջերկրական ծովի մոտ գտնվող երկրներում, Հարավային, Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում, Աֆրիկայում, Կենտրոնական Ամերիկայում և Հարավային Ամերիկայում։ Այլ երկրներում, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ում և Ճապոնիայում այտին համբույրը տարածված է նաև պետությունների ղեկավարների և առաջին տիկնանց[1] կամ թագավորական և կայսերական ընտանիքների անդամների միջազգային հանդիպումների ժամանակ[2][3]։
Կախված տեղական մշակույթից, այտին համբույրը կարող է տեղին համարվել ընտանիքի անդամների, ինչպես նաև ընկերների և ծանոթների միջև։
Արևելյան Եվրոպայում տղամարդ և կին ու կին և կին սեռի այտերի համբույրը սովորական ողջույն է ընկերների միջև, մինչդեռ տղամարդ և տղամարդ այտի համբույրն ավելի քիչ տարածված է։ Արևելյան Եվրոպայի կոմունիստ առաջնորդները հասարակական և պետական առիթներով հաճախ միմյանց ողջունում էին սոցիալիստական եղբայրական համբույրով։
Այտերի համբույրի ժամանակ երկուսն էլ թեքվում են առաջ և/կամ թեթևակի շոշափում են այտը այտով կամ շրթունքը այտով։ Ընդհանրապես, ժեստը կրկնվում է մյուս այտով կամ ավելի շատ փոփոխվող այտերով։ Կախված երկրից և իրավիճակից՝ համբույրների քանակը տատանվում է մեկից չորս։ Հնարավոր է նաև ձեռքսեղմում կամ գրկախառնություն։
Այտին համբույրն օգտագործվում է շատ մշակույթներում մի փոքր տարբեր իմաստներով և ժեստերով։ Օրինակ՝ այտերի համբույրը կարող է կապված լինել գրկախառնության հետ, կամ չի կարող լինել։ Օգտագործման համար համապատասխան սոցիալական համատեքստը կարող է մեծապես տարբերվել մի երկրից մյուսը, թեև ժեստը կարող է նման լինել։
Մշակույթներում և իրավիճակներում, որտեղ այտերի համբույրը սոցիալական նորմ է, համբույր տալու կամ չընդունելու ձախողումը կամ մերժումը սովորաբար ընդունվում է որպես մարդկանց միջև հակակրանք ցուցիչ, և նման ենթատեքստը ցրելու և վիրավորանք չտալու համար կարող է պահանջվել բացատրություն, օրինակ՝ անձը վարակիչ հիվանդություն ունի, ինչպիսին է մրսածությունը։
Եվրոպա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարավային Եվրոպա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այտին համբույրը ստանդարտ ողջույն է ողջ Հարավային Եվրոպայում ընկերների կամ ծանոթների միջև, բայց ավելի քիչ տարածված մասնագիտական միջավայրում։ Ընդհանրապես, ընդունված պայման է, որ տղամարդիկ և կանայք համբուրեն հակառակ սեռի ներկայացուցչի այտ, իսկ կանայք՝ կանանց, բայց այն կրկին տարածված չէ տղամարդկանց շրջանում։ Սակայն դա տարբերվում է՝ կախված երկրից և նույնիսկ ընտանիքից, որոշ երկրներում (ինչպես Իտալիայում) տղամարդիկ համբուրում են տղամարդկանցայտը։ Մյուսների դեպքում միայն նույն ընտանիքի տղամարդիկ կարող են համբուրել իրար այտ։
Հունաստանը երկրի օրինակ է, որտեղ այտերի համբույրը մեծապես կախված է տարածաշրջանից և առիթի տեսակից։ Օրինակ՝ Կրետեի մեծ մասում դա սովորական է տղամարդու և կնոջ միջև, որոնք ընկերներ են, բայց շատ հազվադեպ է տղամարդկանց միջև, եթե նրանք շատ մտերիմ ազգականներ չեն։ Աթենքում սովորական է, երբ տղամարդիկ համբուրում են կանանց, իսկ կանայք համբուրում են այլ կանանց այտերը հանդիպման կամ հեռանալու ժամանակ։ Դա հազվադեպ է ցանկացած սեռի անծանոթ մարդկանց միջև, և հակառակ դեպքում այն կարող է վիրավորական համարվել։ Այն ստանդարտ է երեխաների և ծնողների, երեխաների և տատիկ-պապիկների և այլնի համար, և իր «ֆորմալ» ձևով կլինի երկու համբույր՝ մեկական յուրաքանչյուր այտին։ Դա կարող է լինել սովորական պաշտոնական ողջույնի ձև հատուկ միջոցառումներում, ինչպիսիք են հարսանիքները։
Այնուամենայնիվ, Պորտուգալիայում և Իսպանիայում սովորաբար կանայք համբուրում են և՛ տղամարդկանց, և՛ կանանց, իսկ տղամարդիկ համբուրում են միայն կանանց (այսպես, երկու տղամարդ հազվադեպ են համբուրվում)։ Պորտուգալական ընտանիքներում տղամարդիկ հազվադեպ են համբուրում տղամարդկանց (բացառությամբ եղբայրների կամ հոր և որդու միջև), ձեռքսեղմումը նրանց միջև ամենատարածված ողջույնն է։ Այնուամենայնիվ, տղամարդկանց համբույրը կարող է տարածված լինել նաև Իսպանիայում, հատկապես մոտ ընկերներին կամ հարազատներին շնորհավորելիս։ Շատ սիրված են նաև այտ առ այտ և օդային համբույրը։ Գրկախառնությունը սովորական է տղամարդկանց և տղամարդկանց, կանանց և կանանց միջև, իսկ երբ մյուսը հակառակ սեռից է, համբույրը նույնպես ընդունված է։ Իտալիայում (հատկապես Հարավային և Կենտրոնական Իտալիայում) սովորական է, որ տղամարդիկ համբուրեն տղամարդկանց, հատկապես հարազատներին կամ ընկերներին։
Հարավային Եվրոպայի երկրների մեծ մասում համբույրը սկսվում է ձախ կողմին թեքվելով և աջ այտերը միացնելով, իսկ եթե կա երկրորդ համբույր, ապա ձախ այտերը փոխելով։ Որոշ դեպքերում (օրինակ՝ Իտալիայի որոշ հատվածներում) գործընթացը հակառակն է՝ սկզբում թեքվում եք դեպի աջ, միացնում ձախ այտերը և հետո անցնում աջ այտերին[4]։
Հարավարևելյան Եվրոպա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նախկին Հարավսլավիայում այտերի համբույրը նույնպես շատ սովորական է, քանի էթնիկ պատկանելությունը կարելի է պարզել յուրաքանչյուր այտի համբույրների քանակով։ Որպես կանոն, խորվաթներն ու բոսնիացիները համբուրում են մեկ անգամ յուրաքանչյուր այտին, ընդհանուր երկու համբույրի համար, մինչդեռ սերբերը համբուրում են մեկ անգամ, բայց երեք անգամ որպես ավանդական ողջույն, որը սովորաբար սկսվում է աջ այտից։ Սերբիայում և Չեռնոգորիայում սովորական է նաև, որ տղամարդիկ երեք անգամ համբուրում են միմյանց այտերը որպես ողջույնի ձև, սովորաբար այն մարդկանց հետ, որոնց հետ վաղուց չեն հանդիպել, կամ տոնակատարությունների ժամանակ (հարսանիք, ծննդյան օր, Ամանոր, կրոնական տոնակատարություններ և այլն)։
Բուլղարիայում այտին համբույրը շատ ավելի քիչ է կիրառվում՝ համեմատած նախկին Հարավսլավիայի հետ և սովորաբար օգատոգործվում է միայն շատ մտերիմ ազգականների կամ երբեմն մտերիմ կին ընկերների միջև։ Համբույրը սովորաբար կատարում են հակառակ սեռի մարդիկ և երկու կանանց միջև։ Տղամարդկանց համբուրվելը հազվադեպ է նույնիսկ մտերիմ ընկերների միջև և սովորաբար համարվում է անբնական և անհարմար։ Տղամարդ հարազատներն ավելի հավանական է, որ համբուրեն միմյանց այտ, եթե տարիքային զգալի տարբերություն կա, օրինակ՝ հորեղբայրների և եղբորորդիների միջև, կամ եթե երկուսն էլ տարեց են։
Ռումինիայում այտին համբույրը սովորաբար օգտագործվում է որպես ողջույն տղամարդու և կնոջ կամ երկու կանաց միջև, յուրաքանչյուր այտին մեկ անգամ։ Տղամարդիկ սովորաբար նախընտրում են միմյանց ձեռքսեղմումներ, թեև երբեմն մտերիմ տղամարդ ազգականները կարող են նաև համբուրել միմյանց այտ[5]։
Ալբանիայում այտի համբույրն օգտագործվում է որպես ողջույն հակառակ սեռի և նաև նույն սեռի միջև։ Յուրաքանչյուր այտի վրա ձախից աջ համբուրվում է այտը։ Տղամարդիկ սովորաբար թեթևակի հարվածում են գլուխները կամ պարզապես դիպչում իրար այտի (առանց համբուրելու)։ Կանայք կիրառում են ձախից աջ այտերի սովորական համբույրը։ Ալբանացի տարեց կանայք հաճախ համբուրում են իրար այտ չորս անգամ, ուստի յուրաքանչյուր այտին երկու անգամ։
Արևմտյան Եվրոպա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆրանսիայում այտերի համբույրը կոչվում է «faire la bise»: Հայտնի ֆրանսիական կատակում ասվում է, որ դուք կարող եք ճանաչել քաղաքը, որտեղ գտնվում եք՝ հաշվելով այտերի համբույրների քանակը, քանի որ այն տարբերվում է երկրի տարբեր ծայրերում[6]։ Դա շատ տարածված է Ֆրանսիայի հարավային մասերում, նույնիսկ արական սեռի միջև՝ լինեն նրանք հարազատներ կամ ընկերներ, մինչդեռ հյուսիսում (Langue-d'oïl France) երկու ոչ բարեկամ արական սեռի ներկայացուցիչները ավելի քիչ են անում «la bise»: Սովորույթը բացահայտվել է 2009 թվականի H1N1 համաճարակի ժամանակ[7]։
Նիդերլանդներում և Բելգիայում այտի համբույրը սովորական ողջույն է հարազատների և ընկերների միջև (Նիդեռլանդներում մի փոքր ավելի շատ՝ հարավում)։ Ընդհանրապես, կանայք համբուրում են և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց, մինչդեռ տղամարդիկ համբուրում են կանանց, բայց ձեռնպահ են մնում այլ տղամարդկանց համբուրելուց՝ փոխարենը նախընտրելով սեղմել անծանոթ մարդկանց ձեռքերը։ Նիդեռլանդներում սովորաբար երեք համբույր են փոխանակում՝ հիմնականում ծննդյան օրվա կապակցությամբ։ Նույնքան համբույրներ են հանդիպում Շվեյցարիայում և Լյուքսեմբուրգում։ Ֆլանդրիայում մեկ համբույր են փոխանակում որպես ողջույն, իսկ երեքը՝ առիթներ նշելու ժամանակ (օրինակ՝ ծննդյան օր)։ Վալոնիայում սովորույթը սովորաբար մեկ կամ երեք համբույր է, և տարածված է նաև ընկերների միջև։
Հյուսիսային Եվրոպայի երկրներում, ինչպիսիք են Շվեդիան և Գերմանիան, գրկախառնությունները նախընտրելի են համբույրներից, թեև հազվադեպ են։ Շատ շրջաններում ընդունված է այտին համբույրներ անել միայն կանանց և կանանց միջև, բայց ոչ տղամարդկանց և կանանց, որոնք հակված են ձեռքսեղմումով ողջունել իրար։
Թեև Միացյալ Թագավորությունում կամ Իռլանդիայում այտի համբույրն այնքան էլ տարածված չէ, որքան Եվրոպայի այլ մասերում, այն դեռ տարածված է և աճում է։ Ընդհանրապես, մեկ այտին համբույրը տարածված է, մինչդեռ յուրաքանչյուր այտի վրա համբույրը նույնպես կիրառվում է որոշների կողմից՝ կախված հարաբերությունից կամ պատճառից։ Այն հիմնականում օգտագործվում է որպես ողջույնի և/կամ հրաժեշտի համար, բայց կարող է առաջարկվել նաև որպես շնորհավորանք կամ որպես բարեկամության կամ սիրո ընդհանուր հայտարարություն։ Այտերի համբույրն ընդունելի է ծնողների և երեխաների, ընտանիքի անդամների (թեև ոչ հաճախ երկու չափահաս տղամարդ), զույգերի, երկու ընկերուհիների կամ տղամարդ ընկերոջ և ընկերուհու միջև։ Այտին համբուրելը երկու տղամարդկանց միջև, որոնք զույգ չեն, անսովոր է, բայց սոցիալապես ընդունելի, եթե երկուսն էլ դեմ չեն դրան։ Այտին համբույրը կապված է միջին և բարձր խավերի հետ, քանի որ նրանք ավելի շատ են ենթարկվում ֆրանսիական մշակույթի ազդեցությանը։ Այս պահվածքը ավանդաբար դիտվում է որպես ֆրանսիական պրակտիկա։
Ասիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարավարևելյան Ասիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆիլիպիններում այտի համբույրը կամ բեսոն (նաև բեսո-բեսո, իսպաներենից թարգմանաբար նշանակում է «համբույր») սովորական ողջույն է։ Ֆիլիպինյան այտի համբույրը այտից այտ համբույր է, այլ ոչ թե շուրթերից այտին համբույր։ Այտերի համբույրը սովորաբար կատարվում է մեկ անգամ (աջ այտից աջ այտ), կա՛մ երկու կնոջ, կա՛մ կնոջ և տղամարդու միջև։ Բարձր խավերի շրջանում դա սովորական ողջույն է մեծահասակների համար, որոնք ընկերներ են, մինչդեռ մնացած բնակչության համար, այնուամենայնիվ, ժեստը հիմնականում ավելի շատ վերաբերում է հարազատներին։ Ֆիլիպինցիները, որոնք առաջին անգամ են ծանոթանում միմյանց հետ, չեն համբուրում միմյանց այտերով, եթե բարեկամներ չեն։
Ինդոնեզիայի որոշ համայնքներում, հատկապես Մանադոյի կամ Մինահասայի բնակիչների մոտ, այտի (երկու անգամ) համբույրը նորմալ է հարազատների, այդ թվում՝ տղամարդկանց շրջանում։
Կենտրոնական, Հարավային և Արևելյան Ասիայի մասերում, որտեղ գերակշռում են բուդդայական կամ հինդու մշակույթները, կամ մշակույթներում, որոնք մեծապես կրում են այս երկու կրոնների ազդեցությունը, այտերի համբույրը հիմնականում հազվադեպ է և կարող է վիրավորական համարվել, թեև դրա դեպքերն այժմ աճում են[8]։
Մերձավոր Արևելք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.jpg)
Արաբական երկրներում համբույրը այտին համեմատաբար տարածված է ընկերների և հարազատների միջև։ Տղամարդկանց միջև այտի համբույրը շատ տարածված է։ Այնուամենայնիվ, տղամարդու և կնոջ միջև այտի համբույրը սովորաբար անպատշաճ է համարվում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ միևնույն ընտանիքում, օր՝ եղբայր և քույր, կամ եթե նրանք ամուսնական զույգ են։ Սրա որոշ բացառություններ են ազատական արաբական երկրների քաղաքներում, ինչպիսիք են Լիբանանը, Սիրիան, Հորդանանը և Թունիսը, որտեղ համբույրը այտին տարածված ողջույն է համայնքների մեծ մասում բարեկամական կապ չունեցող տղամարդկանց և կանանց միջև։ Լիբանանյան սովորույթը սովորական է դարձել արաբական սփյուռքի լիբանանցիների գերակշռող համայնքներում ոչ լիբանանցիների համար։ Սովորաբար Լիբանանում համբույրների տիպիկ թիվը երեքն է. մեկը ձախ այտին, ապա աջին, իսկ հետո ձախ՝ հարազատների միջև։ Այլ երկրներում դա սովորաբար երկու համբույր է՝ յուրաքանչյուր այտին մեկով։
Թուրքիայում այտին համբուրելը նույնպես տարածված է որպես ողջույնի մի մաս։ Տղամարդկանց միջև այտը համբուրելը նորմալ է համարվում գրեթե յուրաքանչյուր դեպքում, բայց շատ հազվադեպ է այն տղամարդկանց համար, որոնք առաջին անգամ են ծանոթանում իրար հետ։ Որոշ տղամարդիկ այտին համբուրվելու փոխարեն կողքից հարվածում են միմյանց գլխին, գուցե փորձելով այդ գործողությանը տղամարդկային բնույթ հաղորդել։ Կանանց միջև այտ համբուրելը նույնպես շատ տարածված է, բայց դրանք նաև շատ հազվադեպ են այն կանանց համար, որոնք առաջին անգամ են ծանոթանում։ Տղամարդը և կինը կարող են համբուրել միմյանց այտը՝ որպես ողջույնի նշան, առանց սեռական ենթատեքստի, միայն այն դեպքում, եթե նրանք լավ ընկերներ են կամ կախված սոցիալական շրջանակից, միջավայրից և գտնվելու վայրից։
Իրանում այտ համբուրելը համեմատաբար տարածված է ընկերների և ընտանիքի միջև։ Նույն սեռի անհատների միջև այտի համբույրը նորմալ է համարվում։ Այնուամենայնիվ, հասարակության մեջ տղամարդու և կնոջ այտերի համբույրը համարվում է անտեղի, բայց դա կարող է ընդունված լինել որոշ երիտասարդ իրանցիների մոտ։ 2014 թվականին իրանցի հայտնի դերասանուհի Լեյլա Հաթամին կարմիր գորգի վրա համբուրել է Կաննի նախագահ Ջիլ Ջաքոբի այտը։ Իրանի նախկին նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադը համբուրել է Վենեսուելայի նախկին նախագահ Ուգո Չավեսի մորը նրա հուղարկավորության ժամանակ։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ողջույն
- Գրկախառնություն
- Աջհամբույր
- Զգացմունքների հրապարակային արտահայտում
- Համբույր
- Զինվորական ողջույն
- Օդային համբույր
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Obama and Japanese prime minister deliver toast at state dinner» (video). YouTube. The Washington Post. 2015 թ․ ապրիլի 28. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
- ↑ «Spain's King visits Japanese Emperor» (video). YouTube. Associated Press. 2017 թ․ ապրիլի 17. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
- ↑ «両陛下がお出迎え デンマーク皇太子夫妻と昼食会» (video). YouTube. ANN. 2015 թ․ մարտի 28. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
- ↑ «A moment on the lips». The Guardian. 2008 թ․ օգոստոսի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
- ↑ «Touching, Kissing and Other Physical Contact in Romania». 2010 թ․ սեպտեմբերի 18. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 11-ին.
- ↑ Interactive map of French departments and the number of cheek kisses commonly performed based on a user poll. http://combiendebises.free.fr/
- ↑ «France facing 'la bise' ban over swine flu fears». telegraph.co.uk. 2009 թ․ սեպտեմբերի 8. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 12-ին.
- ↑ «Price of a kiss goodbye: Rs. 1,200 and police harassment». NDTV. 2012 թ․ փետրվարի 24. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 25-ին.
- ↑ «ريتا حرب للنشرة: "أعترف بأنني على علاقة حب .. وبوسة فارس كرم أخوية"». Elfann News (արաբերեն).